Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Utwory pogranicza cyklotemów PZ1 i PZ2 cechsztynu w kłodawskim wysadzie solnym (środkowa Polska)

Czapowski G., Tomassi-Morawiec H.

Przegląd Geologiczny

|

2018

|

Vol. 66, nr 5

303--308

EN

The possible occurrence of the Oldest Halite (Na1) unit of the Zechstein PZ1 cyclothem in the Kłodawa salt dome was a discussed matter for many years. Profiling and sampling of the evaporite Zechstein succession (a transition of PZ1 to PZ2 cyclothems) visible in a corridor of the "Kłodawa” Salt Mine at the mining level -650 m, located near the NE marginal pillar of the dome, were done in 2011. The studied section includes rock salt, shale, sulphate and carbonate rocks inclined at 60-90o to the NE and represents a normal succession of the PZ1 and PZ2 cyclothems. The normal succession of the top part of the PZ1 cyclothem consists of two lithological units: 1) rock salt complex (extending over a distance of ca. 5.8 m), defined as the Oldest Halite (Na1) lithostratigraphic unit, and 2) anhydrite bed, c.a. 1.3 m thick, distinguished as the Upper Anhydrite (A1g). These deposits are overlain by 4 lithological units, considered as those creating the normal sequence of the lower part of the younger PZ2 cyclothem. The first one is a dolomitic shale bed, ca. 3.7 m thick, defined as the Stink Shale (T2). It is overlain by a dolomite layer, 0.3-0.5 m thick, representing the Main Dolomite (Ca2), and by an anhydrite series, over 17 m thick, attributed to the Basal Anhydrite (A2). The studied section ends with a rock salt complex, ca. 4 m thick, interpreted as the Older Halite (Na2). The bromine (Br) content in both salt units is relatively low: 81-86 ppm (7 samples) in the Na1 unit and 54-77 ppm (4 samples) in the Na2 unit, with a distinct upward-increasing trend in the latter. Similar low Br values and their distribution trends were characteristic for the top of the Na1 standard bromine curve in Poland and for the lower part of such curve for the Na2 salts. This geochemical similarity could support a proper stratigraphic position of both units. The analysed section was interpreted as a tectonic slice or intrusion, composed of Na1 rock salt overlain with the younger A1g sulphate, incorporated within the folded complex of Na2 rock salt. Such image confirms the current opinion of a more complicated internal structure of the so-called "marginal anticlines” within the Kłodawa dome, composed of intensively folded both salt units. It also documents that the oldest Zechstein evaporites (chlorides and sulphates) could occur above within the dome section than was stated earlier.

2

Uwarunkowania geologiczne wybranych wysadów solnych w Polsce i ich przydatność do budowy kawern do magazynowania wodoru

Czapowski G., Tarkowski R.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2018

|

nr 472

53--81

PL

Podziemne magazynowanie wodoru stanowi alternatywną formę magazynowania energii. Zatłoczony gaz w sytuacji nadwyżek energetycznych może być uwalniany i spalany w odpowiednich instalacjach w momencie wzrostu zapotrzebowania na energię. Do najbardziej efektywnych form takiego magazynowania należą kawerny w wysadach zbudowanych z soli cechsztynu, które na obszarze Niżu Polskiego intrudowały w nadległe utwory mezozoiku. Siedem spośród 27 wysadów solnych spełnia parametry geologiczne (minimalna grubość serii solnej rzędu 1 km, maksymalna głębokość występowania zwierciadła solnego <1 km), pozwalające je wskazać jako przydatne do budowy kawern magazynowych wodoru. Do najlepszych/optymalnych struktur należą wysady Rogóźno i Damasławek oraz w równym stopniu przydatne są dwa bliźniacze wysady – Lubień i Łanięta. W świetle obecnej wiedzy geologicznej mniej perspektywicznymi strukturami są wysady Goleniów i Izbica Kujawska (wysad Izbica Kujawska wymaga kompleksowego rozpoznania geologicznego). Ostatnią z analizowanych struktur, wysad Dębina, ulokowaną w centrum eksploatowanego odkrywkowo złoża węgla brunatnego „Bełchatów”, uznano za nieprzydatną dla tej formy magazynowania. Opisane wysady solne są również przydatne do magazynowania innych gazów np. gazu ziemnego czy powietrza, gdyż ich magazynowanie wymaga spełnienia podobnych warunków geologicznych.

EN

Underground hydrogen gas storage might be the alternative energy supplier. Filled-up during energy surplus could be utilized during energy shortage by combustion in special installations. Salt caverns within the salt domes are being considered as one of the optimal places for such energy storage. Caverns within the domes of Zechstein salts that intruded into the surrounding Mesozoic strata of the Polish Lowlands are among the most effective underground storages. Seven out of 27 analyzed salt domes have been recommended for hydrogen storage construction based on the geological parameters (i.e. minimum thickness of the salt body should be about 1 km and its top at a depth less than 1 km). The best structures are the Rogóźno and Damasławek domes and two twin-forms – the Lubień and Łanięta domes of equal usefulness. Less perspective structures, based on the present geological knowledge, are the Goleniów and Izbica Kujawska domes. The latter would still require basic geological work. The last analyzed structure, the Dębina dome, located in the centre of the active lignite open-pit “Bełchatów”, has been excluded from future consideration. These salt domes are also suitable for the storage of other gases, i.e. natural gas and air, as their storage requires similar geological setting.

3

Rozwój sedymentacji utworów ewaporatowych cechsztynu na obszarze rowu mazursko-lubelskiego (SE Polska)

Czapowski G., Chełmiński J., Małolepszy Z., Nowacki Ł.

Przegląd Solny

|

2017

|

T. 13

75--93

PL

Utwory ewaporatowe (siarczany i sole kamienne) cyklotemów PZ1, PZ2 i PZ3 cechsztynu występują w NW części rowu mazursko-lubelskiego (SE Polska), dla którego skonstruowano w latach 2012-2016. model 3D budowy geologicznej. Dostępne dane z otworów wiertniczych (karotaże, opisy rdzeni wiertniczych i prób okruchowych) pozwoliły ustalić warunki (głębokość, miąższość) i przypuszczalny zasięg występowania tych utworów oraz wyróżnić 8 typów facjalnych, reprezentujących różne środowiska depozycji. Opracowane mapy rozmieszczenia poszczególnych typów facji dla każdego z ewaporatowych wydzieleń litostratygraficznych oraz 3D wizualizacje rozmieszczenia głównych komponentów litologiczno- facjalnych wymienionych cyklotemów umożliwiły przedstawienie zmian środowisk depozycji w kolejnych cyklach cechsztynu w tej części rowu mazowiecko-lubelskiego.

EN

Evaporites (sulphates and halites) of Zechstein PZ1, PZ2 and PZ3 cyclothemes occur in the NW part of Mazovia-Lublin Graben (SE Poland), for which the 3D model of geological structure was created in 2012-2016. Available geological data from boreholes (well logs and descriptions of cores and crushed rock samples) enabled to precise the occurrence parameters (depth and thickness) and the supposed extent of studied evaporites as well as to define 8 facies types, represented various depositional settings. Several maps, illustrating facies distribution of each evaporitic lithostratigraphic unit, supported with 3D images of main lithological-facies components of mentioned cyclothemes allowed to comment the environmental changes in the Mazovia-Lublin Graben area during evaporitic periods of studied cyclotheme successions.

4

Potencjał zasobowy soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych obszaru przedsudeckiego

Czapowski G.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2017

|

nr 469

105--127

PL

Intensywne badania geologiczne, prowadzone od połowy ub. wieku na omawianym obszarze przedsudeckim, umożliwiły rozpoznanie wystąpień późnopermskich (cechsztyn) soli kamiennych i potasowo-magnezowych. Zaowocowało to udokumentowaniem 2 złóż soli kamiennej: Sieroszowice i Bądzów o zasobach bilansowych wynoszących 4,09 mld Mg, w tym 0,49 mld Mg zasobów przemysłowych. Zasoby szacunkowe (prognostyczne) soli kamiennej, jako kopaliny towarzyszącej w 6 złożach rud miedzi, oceniono na ok. 45,19 mld Mg. Celem wskazania na obszarze przedsudeckim występowania obszarów perspektywicznych wystąpień cechsztyńskiej soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych oraz oszacowania ich zasobów przewidywanych (prognostycznych + perspektywicznych) opracowano łącznie 34 arkuszy map w skali 1:200 000. Przygotowano 28 map dla 4 pokładów soli kamiennej, odpowiadających 4 cyklotemom cechsztynu (od PZ1 do PZ4) i 6 map dla 2 serii potasonośnych, związanych z cyklotemami PZ2 i PZ3. Przewidywane zasoby soli kamiennej, oszacowane dla 42 obszarów perspektywicznych, wynoszą ponad 1 bln Mg, a ich powierzchnia to ponad 18,5 tys. km2. Ostateczna wielkość zasobów przewidywanych, pomniejszona o zasoby wspomnianych 6 złóż miedzi, wynosi ponad 995,7 mld Mg. Doliczając udokumentowane zasoby 2 złóż soli kamiennej, łączne zasoby soli kamiennej na obszarze przedsudeckim do głębokości 2 km można szacować na blisko 1000 mld Mg. Przewidywane zasoby soli potasowo-magnezowych, oszacowane dla 9 obszarów perspektywicznych, wynoszą blisko 3,3 mld Mg, a ich powierzchnia to ponad 456 km2. Wiele wskazanych obszarów perspektywicznych wystąpień soli kamiennej ze względu na dużą miąższość pokładu soli może być rozważane nie tylko jako miejsce wydobycia soli (kopalnia podziemna i ługownicza), ale także jako miejsca budowy kawernowych magazynów węglowodorów (gazu ziemnego i ropy) czy wodoru, bądź składowisk odpadów. Niektóre spośród wskazanych wystąpień soli potasowych i potasowo-magnezowych mogą być również zagospodarowane górniczo, jednak dopiero po ich dokładnym geologicznym rozpoznaniu i określeniu zasobów.

EN

Intensive geological prospection in the Fore-Sudetic area in the second half of the 20th century enabled to recognize occurrences of late Permian (Zechstein) rock and potash salts and to contour two rock salt deposits: Sieroszowice and Bądzów (with the registered anticipated economic resources of 4.09 billion Mg and economic resources of 0.49 billion Mg), as well as to estimate the prognostic rock salt resources in six copper deposits at ca. 45.19 billion Mg. To contour the prospective areas of Zechstein rock and potash salts occurrences in the Fore-Sudetic area and to estimate their predicted (prognostic and prospective) resources, 34 map sheets at scale of 1:200,000 have been compiled. Twenty-eight map sheets have been constructed for four rock salt seams, representing the four Zechstein cyclothems (PZ1 to PZ4), and six map sheets for two potash-bearing series of the PZ2 and PZ3 cyclothems. The predicted rock salt resources, estimated for 42 prospective areas, are more than 1x1012 Mg, covering the total acrea of over 18.5 thousands km2. The final amount of these resources, reduced by the amount of resources of the above-mentioned six copper deposits, is over 995.7 billion Mg. Including the documented resources of two salt deposits, the total amount of Zechstein rock salt, in the study area down to a depth of 2 km is estimated at ca. 1000 billion Mg. The predicted resources of Zechstein potash salts in nine prospective areas were estimated at ca. 3.3 billion Mg with the total area of over 456 km2. Many prospective areas with significant thicknesses of rock salt seams could be managed both for salt production (underground and leaching mines) and as cavern storages (for hydrocarbons or hydrogen) and waste disposals. Only some of the indicated areas of potash salts could be considered for future mining, however, after their detailed geological surveying and resource calculation.

5

Integracja wgłębnych danych geologicznych i geofizycznych w celu uszczegóławiania budowy geologicznej wysadów solnych na przykładzie wysadu Łanięta

Chełmiński J., Czapowski G., Małolepszy Z., Nowacki Ł., Rosowiecka O., Stępień U.

Przegląd Solny

|

2016

|

T. 12

98--113

PL

Współczesne modele geologiczne 3D mają charakter innowacyjny w kompleksowym podejściu do rozpoznania wgłębnej budowy struktur i jednostek geologicznych. Umożliwiają one integrację i przestrzenną interpretację informacji geologicznej, archiwizowanej w postaci różnorodnych baz danych oraz analogowych materiałów kartograficznych. Zaletą tworzonych modeli 3D jest możliwość ich bieżącej modyfikacji wraz z dopływem nowych danych. Model geometryczny 3D uzupełniony informacjami o zmienności litolofacjalnej, parametrami petrologicznymi lub/i petrofizycznymi, jest podstawą szacowania zasobów złóż surowców i może być wykorzystany w symulacjach procesów geologicznych i hydrogeologicznych. Przedstawiony model budowy geologicznej wysadu solnego Łanięta prezentuje możliwości kompleksowej analizy danych, uwzględniającej szerokie spektrum skali rozpoznania geologicznego wysadu. Podczas procesu budowania modelu matematycznego opierano się w znacznej mierze na archiwalnych danych otworowych, wynikach pomiarów i analiz fizyko-chemicznych, a także na dostępnych interpretacjach profilowań sejsmiki 2D. Główną część modelowania przeprowadzono w oparciu o szczegółowe i półszczegółowe zdjęcia grawimetryczne. Do modelowania gęstościowego wykorzystano anomalie grawimetryczne w redukcji wolnopowietrznej, dzięki czemu możliwe było zbudowanie modelu od powierzchni terenu. Modelowanie wykonano w dwóch etapach. W pierwszym etapie obliczono prosty model oparty o zdjęcie półszczegółowe. Głównym efektem tego etapu było uzyskanie tła geologiczno- gęstościowego dla drugiego etapu, jakim było modelowanie samej struktury solnej. Etap ten realizowany był w oparciu o zdjęcie szczegółowe. Zdjęcie to w jednoznaczny sposób ukazuje niejednorodność modelowanego ciała. Dużym problemem w tego typu analizach jest prawidłowe zróżnicowanie gęstości w obrębie samego wysadu. Obecność dwóch typów litologicznych o bardzo zróżnicowanej gęstości (lekka sól i bardzo ciężki anhydryt) powoduje, że jednoznaczność wynikowego modelu w dużym stopniu uzależniona jest od znajomości relacji miąższościowych poszczególnych typów skał budujących pień solny wysadu (z otworów wiertniczych bądź sejsmiki).

EN

Recent techniques of 3D geological models building present an innovative approach to integrated subsurface mapping of geological structures. Multiple sources of geological and geophysical data have been used in complex 3D modeling from both digital databases as well as analogue archives. Structural framework of the model supplemented with lithological and petrophysical data discretized in spatial grids is used for resources assessment and modeling of geological and hydrogeological processes. The 3D geological model of the Łanięta salt diapir has been developed as a case study for refinement of known structure and lithological variation of the salt dome with use of borehole data, cross sections and 2D seismic interpretation as well as petrophysical and geochemical analysis. The study has been focused on application of the geologically-constrained 3D geophysical inversion of gravity data for delineation of undrilled parts of the structure. The free-air correction of gravity data have been used for modeling of the structure from the terrain surface down to the depth of 1 km below sea level. Both regional and local gravity surveys were used in two steps approach. The low resolution regional model has been created for 3D trend model of density distribution in the first step. It was followed by the high resolution, detailed inversion of local gravity data. The 3D inversion constrained by borehole control points presents density variation of modeled structure. A significant challenge of presented approach of gravity inversion is an adequate differentiation of density in the salt diapir. The delineation of large density contrast of halite and anhydrite rock in the highly deformed internal diapir structures is problematic and it depends mostly on available borehole or seismic data on lithological succession and spatial distribution.

6

Baseny solne triasu na obszarze Polski

Czapowski G., Tomassi-Morawiec H.

Przegląd Solny

|

2016

|

T. 12

51--55

PL

Na obszarze Polski sole triasu formowały się u schyłku dolnego triasu (ret) oraz w górnym triasie (środkowy kajper; tab. 1). Sole retu, grubości do kilkunastu metrów, rozpoznane w 1 otworze wiertniczym (Ryc. 1A-B), występują jako cienkie (cm grubości) chlorkowe przewarstwienia w sukcesji siarczanowo węglanowej, zaś ich cechy strukturalne i zawartość bromu (48-62 ppm) sugerują powstanie w środowisku okresowo zasolonego zbiornika jeziornego. Sole kajpru, grubości 40-143 m, zarejestrowane w 5 otworach wiertniczych (ryc. 2A-B), budują 1-3 pokłady grubości dcm-m w zdominowanej przez iłowce i mułowce sukcesji dolnych warstw gipsowych. Ich wykształcenie i niska (0-42 ppm) zawartośc bromu wskazują na powstanie soli w środowisku okresowo zasolonego zbiornika jeziornego. Prawdopodobne sole dolnego triasu są produktem naturalnej ewaporacji dolnotriasowego zbiornika morskiego, natomiast w górnym triasie ewaporacja schyłkowego zbiornika środkowotriasowego mogła być wzbogacona ługami z niszczenia odsłoniętych soli kamiennych dolnego triasu i/lub najmłodszych wydzieleń solnych cechsztynu, budujących strop formujących się struktur wysadowych. Pomimo dotychczasowego słabego stopnia poznania omawianych soli triasu należy jednak cieniach ich ekonomiczną wartość jako znikomą ze względu na stosunkowo niewielką grubość serii solnych (kilkanaście m - sole retu, do 90 m – sole kajpru) i dużą głębokość występowania (ponad 1680 m - sole retu, 1200-3250 m – sole kajpru).

EN

Except the well recognized chlorides of Late Permian (Zechstein) and the Neogene (Middle Miocene) age in Poland also the salts were accumulated here within the limited evaporate basins during the late Lower (Upper Bunter = Röt) and in the Upper (Middle Keuper) Triassic (Tab. 1, Figs 1A, 2A). The Röt rock salts with thickness >13 m were developed as interbeds of white to beige, polymorphic to giant secondary halites, cm to 9 m thick, incorporated within the sulphate-dolomitic succession of I Gypsum Beds (Fig. 1B). Their structures and bromine content (48-62 ppm) suggested accumulation in a salt pan of broad sabkha, being the marginal part of shallow marine evaporate basin, existed then in SW Poland area (Fig. 1A). The Middle Kuper salts, 40 to 143 m thick, created 1-3 seams with the profile of Lower Gypsum Beds, dominated by claystones and siltstones with sulphate-carbonate interbeds (Fig. 2B). Chlorides were developed as polymorphic to giant secondary halites, white, beige to honey and pink, with anhydrite aggregates and dispersed clay matter. Their structures and low bromine content (0 to 42 ppm) indicated deposition in a seasonally evaporated continental lake of the playa system, occupied that time the central Poland area (Fig. 2B) and supplied with salt brines from eroded emerged salt of the Lower Triassic and the youngest Zechstein. The commented Triassic salts became hitherto only preliminary studied because of rare core material (5 boreholes). Their economic value seems low because of a relatively small salt bed thickness (up to 9 m of Röt salts and up to 90 m of Keuper ones) and their deep occurrence (depth >1680 m for Röt salts and 1200-3250 m for the Keuper ones).

7

Obszary i zasoby perspektywiczne wystąpień rud metali i surowców chemicznych w Polsce na mapach w skali 1 : 200 000 wraz z ich oceną surowcową oraz ograniczeniami środowiskowymi i zagospodarowania przestrzennego

Mikulski S. Z., Oszczepalski S., Czapowski G., Gąsiewicz A., Sadłowska K., Markowiak M., Sztromwasser E., Bukowski K., Giełżecka-Mądry D., Strzelska-Smakowska B., Paulo A., Michniewicz M., Radwanek-Bąk B., Chmielewski A., Mądry S., Kuć P., Sikorska-Maykowska M., Koźma J., Bliźniuk A., Piotrowska M., Kostrz-Sikora P.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 9

657--670

EN

As part of the tasks performed by the Polish Geological Survey (Polish Geological Institute - National Research Institute), 260 prospective maps (MOP) at a scale of 1 : 200,000 have been developed in the period of 2013-2015. These maps were designed for metal ores (Cu-Ag, Zn-Pb, Mo-W, Ni, Sn, Au, Pt, Pd and Zn oxide ore - galmans) and chemical raw materials (rock and potash salts, gypsum, anhydrite and native sulphur), in relation to the assessment of raw materials resources and environmental restrictions and land use planning. The total surface of prospective teritories projected onto the surface area is ~15.25 thousand km2 for metal ores and ca. 52.5 thousand km2 for chemical raw materials. The estimated resources of predicted ore deposits (prognostic and prospective) are approx. 42.2 million Mg of Cu and 75 thousands Mg of Ag (12 prospective areas), ca. 20 million Mg of Zn-Pb ores (in 4 prospective areas), 32 million Mg of Ni ores of weathering type (10 prospective areas), from 9.4 to 21.5 Mg of Au encountered by orogenic vein and metasomatic deposits (7 prospective areas), and ca. 22 million Mg of Sn ores. The estimated prognostic and prospective resources of chemical raw materials (at a depth of not more than 2000 m) are: ca. 4.059 trillion Mg of rock salt (68 prospective areas) and ca. 3638.1 million Mg of potash (12 prospective areas), as well as ca. 575.6 billion Mg of gypsum and anhydrite, and 202 million Mg of native sulphur (prognostic resources). In the assessment of environmental conflicts and land use planning, 125 information data sheets developed environmental conditions for prospective areas (with the exception of rock salts, which are discussed in the regional aspect). Development of the designated prospective areas may be important in the future to ensure the availability of raw material safety, not only for Poland, but also for the European Union, thus contributing positively to economic growth and prosperity of local communities.

8

Solnictwo w XXI wieku – aktualne problemy geologii utworów solnych w Polsce

Bukowski K., Czapowski G.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2016

|

nr 466

17--31

PL

W artykule przedstawiono aktualny stan wiedzy nt. geologii utworów solnych cechsztynu i miocenu w Polsce, opierając się na najważniejszych opublikowanych wynikach badań prowadzonych od początku XXI w. Autorzy przeglądowo omawiają osiągnięcia w różnych dziedzinach – stratygrafii, sedymentologii, geochemii, mineralogii, tektoniki, hydrogeologii i badań geofizycznych utworów solnych oraz przedstawiają obecny stan udokumentowanych i szacunkowych zasobów soli w Polsce. Analizują także różne formy zagospodarowania wystąpień soli (produkcja soli kruszonej i solanki, magazyny mediów i składowiska odpadów) oraz posteksploatacyjnego funkcjonowania kopalń, wskazują istotne ich zdaniem kierunki, w których winny być prowadzone dalsze badania.

EN

This article provides an overview on the current state of knowledge on salt geology in Poland. Salt occurs in Poland in two salt- bearing formations: Zechstein (Permian) and Miocene (Neogene). The review briefly presents information on the various aspects of salt mining as well as description of results of different research topics discussed by scientists since the beginning of the 21st century: stratigraphy, sedimentology, geochemistry, mineralogy, geophysics, tectonics, hydrogeology as well as reserves and resources of salt deposits. Various forms of management of salt occurrences (crushed salt and brine production, storages of media, and waste disposals) and the post-mining activity of salt mines are commented. This review is based on extensive literature and proposes main directions of future studies in salt geology of Poland.

9

Mapy wystąpień zasobów perspektywicznych soli w Polsce jako narzędzie w projektowaniu przyszłego zagospodarowania złóż kopalin

Czapowski G., Bukowski K.

Przegląd Solny

|

2015

|

T. 11

5--31

PL

W ramach zadań państwowej służby geologicznej Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy opracował szereg arkuszy map w skali 1:200 000 (Ryc. 1), na których przedstawiono obszary perspektywiczne wystąpień soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych w Polsce, wyznaczone w oparciu o ustalone kryteria (Tab. 1). Niektóre z tych obszarów pogrupowano w tzw. rejony perspektywiczne. Dla permskiej soli kamiennej, występującej w 4 cyklotemach cechsztynu, przedstawiono na 53 arkuszach map (np. Ryc. 2, 4, 5, 7, 9, 11 i 13) 14 rejonów perspektywicznych i 55 obszarów perspektywicznych, w tym: 3 obszary i 3 rejony perspektywiczne, grupujące wybrane wysady solne (Tab. 2) oraz 11 rejonów i 52 obszary perspektywiczne w obrębie pokładowych wystąpień soli (Tab. 3 i 4). Obszary i rejony opatrzono kartami informacyjnymi, zawierającymi podstawowe dane o ich położeniu, geologii i perspektywach zagospodarowania wystąpień soli (np. Ryc. 3, 6, 8, 10 i 12). Dla soli kamiennej wieku mioceńskiego wyznaczono na 4 arkuszach map (Ryc. 15) cztery obszary perspektywiczne (Tab. 5; Ryc. 16). Łączne zasoby przewidywane soli kamiennej w Polsce oszacowano na ok. 4,059 bln Mg, a powierzchnia ich wystąpień wynosi ponad 31,7 tys. km2. Dwanaście obszarów perspektywicznych (Tab. 6) wystąpień pokładowych soli potasowo-magnezowych wieku cechsztyńskiego wyznaczono na 8 arkuszach map topograficznych w skali 1:200 000 (np. Ryc. 17) i opatrzono je kartami informacyjnymi (np. Ryc. 18). Zasoby przewidywane tych soli w Polsce wynoszą ok. 3638,1 mln Mg, zaś całkowita ich powierzchnia to ok. 465 km2. Zaprezentowane mapy obszarów perspektywicznych przygotowano także w wersji ilustrującej tzw. stopień konfliktowości (wersja B), uwzględniającej możliwe konflikty środowiskowe w przypadku podjęcia działalności inwestycyjnej na wybranym obszarze. Obie wersje map wraz z kartami informacyjnymi mogą być przydatne jednostkom administracji państwowej i samorządowej w przygotowaniu planów zagospodarowania przestrzennego oraz potencjalnym inwestorom w wyborze obszaru przyszłej koncesji eksploatacyjnej.

EN

The Polish Geological Institute-National Research Institute as the national geological service prepared the several map sheets at scale 1:200 000 (Fig. 1), presenting the prospective areas of rock and potash salts occurrences in Poland. These areas were contoured under the special criteria (Tab. 1) and many of them were grouped in so called the prospective regions. 53 map sheets (e. g. Fig. 2, 4, 5, 7, 9, 11 and 13) illustrate the 14 prospective regions and 55 areas of the Permian rock salt formations, encountered by the 4 cycles of the Upper Permian (Zechstein) evaporites. These prospects include: 3 prospective areas and 3 regions of salt occurrences within the salt diapirs (Tab. 2) as well as 11 regions and 52 areas of stratiform salt bodies (Tab. 3 and 4). To each area and region the reports containing the basic data on their location, geology of salt bodies, and suggestions of their possible management (e.g. Fig. 3, 6, 8, 10 and 12) were dedicated. Four prospective areas (Tab. 5; Fig. 16) of the Miocene rock salt occurrences were located on the 4 map sheets (e.g. Fig. 15). The total predicted resources of both the Permian and the Miocene rock salts in Poland were estimated at ca. 4.059 x 1012 Mg and they occupy total area of over 31.7 x 106 km2. Eight map sheets (e.g. Fig. 17) present 12 prospective areas (Tab. 6) of the stratiform occurrences of Permian potash salts, with the dedicated reports for each one (e. g. Fig. 18). Their total predicted resources were calculated for ca 3638.1 x 106 Mg and the total area is ca. 465 km2. The all commented maps of prospective areas and regions have also the editions illustrating the level of conflicts (B version of map sheet) expected during the future management of any area. Both map editions together with the reports of each prospective region and area could be helpful for the administrative units in preparing the options of local aerial management as well as for the possible investors in selection the concession areas for future exploitation.

10

Ewaporaty Katalonii 2014 – wyprawa Polskiego Stowarzyszenia Górnictwa Solnego

Bukowski K., Czapowski G.

Przegląd Solny

|

2015

|

T. 11

116--128

PL

Celem kolejnej wyprawy Polskiego Stowarzyszenia Górnictwa Solnego w 2014 roku było poznanie geologii utworów ewaporatowych, w tym też soli, w rozległym trzeciorzędowym basenie katalońskim na przedpolu Pirenejów. Basen ten wykazuje pewne analogie w budowie i rozkładzie facji do polskiego zapadliska przedkarpackiego, lecz jego gigantyczne rozmiary i długa historia rozwoju sprzyjały powstaniu osadów potasonośnych. Podczas bogatego programu badań terenowych poznano wykształcenie utworów siarczanowych z obrzeża basenu salinarnego (gipsy w rejonie Odena i Vilobi) oraz serii potasonośnych z centrum panwi ewaporacyjnych (czynne kopalnie soli potasowych w Suria i Sallent oraz kopalnia-muzeum w Cardona). Facje klastyczne krawędzi basenu katalońskiego były widoczne w ścianach stromych klifów góry Montserrat.

EN

Following expedition of the Polish Salt Mining Association in 2014 was dedicated to geology of evaporites, especially the salts, developed in the giant Tertiary Catalonian Basin (Fig. 1) located on the Pyrenean foreland. This basin has same analogies in its structure and facies pattern to the Polish Carpathian Foredeep, but its extent and the long history favoured generation of potash-bearing sediments (Fig. 2). The numerous field stops of geological tour enabled to study the development of sulphate deposits from the salinary basin margin e. g. gypsum from Odena (Figs 6-7) and Vilobi (Figs 14-17) and of the potash-bearing series from the evaporite pans in the active potash mines in Suria (Fig. 3, 5), Sallent (Fig. 4) and in the old mine-museum in Cardona (Figs 8-11). The clastic facies of the Catalonian basin frames were visible in the steep cliff walls of Montserrat Mountain (Fig. 12).

11

Obszary perspektywicznych wystąpień i zasoby przewidywane surowców chemicznych Polski na mapach w skali 1 : 200 000 – sól kamienna, sole potasowo-magnezowe i siarka

Czapowski G., Bukowski K., Gąsiewicz A., Sadłowska K.

Przegląd Geologiczny

|

2015

|

Vol. 63, nr 9

561--571

EN

Themap sheets at scale 1 : 200 000 illustrate the areas of prospective occurrences of natural chemical raw materials (rock and potash salts and native sulphur) in Poland. Fourteen prospective regions and 64 areas of Upper Permian rock salt with predicted (both prospective and prognostic ones) resources of ca. 4.052·1012 Mg and the total area of ca 31.6·103 km2 have been contoured on 57 map sheets. Prospective occurrences of the Miocene rock salt are defined in four areas located on four map sheets and their predicted resources are calculated for 6.9·109 Mg and the total area for ca. 137 km2. Twelve prospective areas of Upper Permian potash salts, contoured on eight map sheets, have the total predicted resources of ca. 3638.1·106 Mg and the total area of ca. 465 km2. Eleven prospective areas are defined for native sulphur concentrations within the Miocene deposits of the Carpathian Foredeep (five map sheets, southern Poland). Their prospective (both prognostic and hypothetic ones) resources are estimated for ca. 390·106 Mg and the total area for ca. 73 km2. The maps have been supplemented with the individual reports on each prospective region and area, including all geographical and geological data on the described raw material occurrence, as well as with suggestions on their possible management.

12

Wykształcenie, stratygrafia i środowiska depozycji utworów pogranicza badenu i sarmatu z SW otoczenia Gór Świętokrzyskich – profile otworów badawczych Busko (Młyny) PIG-1 i Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1

Czapowski G., Gąsiewicz A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 461

9--51

PL

Badania sedymentologiczne i petrograficzne rdzeni z dwóch badawczych otworów wiertniczych, wykonanych przez Państwowy Instytut Geologiczny w latach 2009–2010 w północnej części zapadliska przedkarpackiego, powiązane z wynikami analiz paleontologicznych, geochemiczno-petrograficznych, izotopowych, mineralogicznych i paleomagnetycznych, pozwoliły przedstawić charakterystykę wykształcenia, warunków i historii depozycji przewierconych utworów z pogranicza badenu i sarmatu. Badeńsko-sarmacki kompleks osadów klastycznych jest litologicznie monotonny i głównie złożony z mułowców, iłowców i margli. Przejście między utworami badenu a sarmatu jest sedymentacyjnie ciągłe, bez widocznej zmiany litologicznej. Profile tych utworów reprezentują odpowiednio strefę bliższą brzegowi basenu sedymentacyjnego (profil otworu wiertniczego Busko (Młyny) PIG-1) i otwarty zbiornik morski (profil otworu wiertniczego Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1). Zarejestrowano, przy braku zmian w charakterze osadów, wyraźne zmiany geochemiczne w środowisku depozycji znacznie później w profilu otworu wiertniczego Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1 (w profilu otworu Busko (Młyny) PIG-1 nieco wcześniej) niż zmiany zespołów mikrofaunistycznych (otwornice). Pojawienie się nowych zespołów faunistycznych (małży i nanoplanktonu), wiązanych z zalewem sarmackim, nastąpiło ogólnie wcześniej niż obserwowana zmiana geochemiczna osadów. Zmiana ta miała miejsce w warunkach otwartego głębokiego zbiornika morskiego ze spokojną depozycją z zawiesiny, przed epizodami aktywnej działalności prądów zawiesinowych. W obu profilach geologicznych dwie wkładki tufitowe są regionalnymi poziomami korelacyjnymi. Wyżej położona wkładka występuje ponad stwierdzoną w profilu otworu Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1 zmianą polarności magnetycznej z normalnej (C5AAn) na odwróconą (C5Ar.3r), której wiek określono na 12,8 ±0,1 Ma.

XX

Results of sedimentological and petrological studies of drill cores from two boreholes drilled in the northern part of the Carpathian Foredeep by the Polish Geological Institute in 2009–2010, accompanied by the complex palaeontological, geochemical-petrographic, isotopic, mineralogical and palaeomagnetic analyses have enabled to characterize the development and depositional history of the Upper Neogene deposits. The Upper Neogene series consists of monotonous clastics (mainly siltstones, claystones and marls) of Upper Badenian and Lower Sarmatian age. The Badenian–Sarmatian transition is a continuous succession without any lithological expression. The well sections represent the more nearshore (Busko (Młyny) PIG-1) and the more offshore (Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1) zones of the Neogene marine basin of the Carpathian Foredeep. A distinct geochemistry change is recorded later in the Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1 section than in the Busko (Młyny) PIG-1 section, there it took place a little bit earlier than the noticed change in the foraminiferal assemblages from the Badenian to the Sarmatian type. Anyway, the new fauna (bivalves and nannoplankton), associated with the Sarmatian transgression, occurred in the sections earlier than the general geochemical transformation of the basin. All observed faunal and geochemical changes took place in a deep-marine environment, with a calm deposition from suspension, before the episodes of turbidite activity. Two of numerous tuffite interbeds have been regionally correlated and the upper one is located above the registered normal (C5AAn) to reversed (C5Ar.3r) polarity change (Kazimierza Wielka (Donosy) PIG-1), dated at 12.8 ±0.1 Ma.

13

Referencyjny profil osadów neogenu Pomorza Wschodniego w Łęczycach koło Lęborka (północna Polska)

Kramarska R., Kasiński J. R., Czapowski G., Piwocki M., Słodkowska B.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 461

193--250

PL

Celem przeprowadzonych prac było rozpoznanie i zbadanie profilu osadów paleogenu i neogenu, ze szczególnym uwzględnieniem młodszego neogenu, w miejscowości Łęczyce koło Lęborka, gdzie w odsłonięciu w skarpie pradoliny Redy-Łeby stwierdzono występowanie utworów neogeńskich. Posadowiony u podstawy odsłonięcia otwór wiertniczy Łęczyce-Tr osiągnął głębokość 110,0 m p.p.t. i został zatrzymany w utworach formacji mosińskiej dolnej z dolnego oligocenu. Próbki pobrane z odsłonięcia i z rdzenia wiertniczego wykorzystano do badań laboratoryjnych składu ziarnowego (133 analizy), węglanowości osadów (122 analizy), składu minerałów ciężkich (41 próbek) i badań zespołów sporowo-pyłkowych i fitoplanktonu (39 próbek). W profilu otworu wiertniczego rozpoznano osady dolnego oligocenu i miocenu odpowiadające formacjom: mosińskiej dolnej, czempińskiej i mosińskiej górnej (dolny oligocen), gorzowskiej i krajeńskiej (dolny/ środkowy miocen) oraz adamowskiej (środkowy miocen). Stwierdzone w profilu odsłonięcia osady plioceńskie uznano za ekwiwalenty formacji poznańskiej i gozdnickiej. Przeprowadzono korelację stratygraficzną rozpoznanej sukcesji z profilami z obszarów sąsiadujących na terenie północno-wschodniej Polski oraz z Półwyspu Sambijskiego. Wyniki badań umożliwiły odtworzenie warunków sedymentacji osadów, prześledzenie następstwa zbiorowisk roślinnych i implikujących je zmian klimatu. Ze względu na zachowanie pełnego profilu osadów kenozoicznych i stwierdzenie występowania osadów plioceńskich (jedyne stanowisko w tym rejonie), profil z Łęczyc uznano za referencyjny dla Pomorza Wschodniego.

EN

The reported study focused on a complex analysis of Paleogene–Neogene section located at Łęczyce near Lębork (Eastern Pomerania). The lower part of the section is represented by Lower Oligocene to Miocene deposits, drilled by the Łęczyce-Tr well to the depth of 110 m. Its upper part consists of the Late Neogene succession exposed in the slope of the Reda–Łeba palaeovalley just above the drill top. Both core and outcrop sections were sampled for analyses of grain size and composition (133 samples), carbonate content (122 samples), heavy mineral composition (41 samples), and spore-pollen and phytoplankton assemblages (39 samples). For the first time in the Eastern Pomerania, a succession of the standard Lower Oligocene to Pliocene formations has been identified in this section including the Oligocene to Miocene deposits represented by the Lower Mosina Fm., Czempin Fm., Upper Mosina Fm. (Lower Oligocene), Gorzów Fm. and Krajenka Fm. (Lower/ Middle Miocene) and Adamów Fm. (Middle Miocene). Outcrop of the Pliocene deposits (unique in the area), being an equivalent of the Poznań Fm., were described. All the distinguished units were correlated with corresponding sections from the north-eastern Poland and the Sambia Peninsula. The study results have enabled to reconstruct the sedimentary conditions and depositional environments, as well as the succession of floral communities that record the paleoclimatic changes. The Łęczyce section, comprising the Lower Oligocene to Pliocene deposits, is a representative section of the Paleogene–Neogene succession for the whole area of Eastern Pomerania.

14

Paleomagnetic analyses on Badenian–Sarmatian drill cores from the North Carpathian Foredeep (Middle Miocene, Poland)

Sant K., Leeuw A. de, Chang L., Czapowski G., Gąsiewicz A., Krijgsman W.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 461

179--192

EN

Accurate dating of the Badenian–Sarmatian transition, a boundary between two regional Middle Miocene stages of the semi-isolated Paratethys Sea, is crucial to understand what event caused the corresponding major turnover in faunal assemblage at that point in time. The general opinion is that this event resulted from a sudden isolation of the Eastern Paratethys from ocean water, due to the closure of the Eastern Anatolian seaway to the Indian Ocean, but it remains debated if the final isolation had a tectonic or climatic cause. This pilot study presents paleomagnetic analyses of two drill cores from the North Carpathian Foredeep in Poland that straddle the Badenian–Sarmatian transition. Rock magnetic experiments, including thermomagnetic runs in air on a Curie balance, and hysteresis measurements on a MicroMag, indicate that the dominant magnetic carrier is the iron sulphide greigite. This is in agreement with the observed gyroremanence obtained during alternating field demagnetization above 40 mT. Alternating field and thermal demagnetization results are in good agreement and show a weak, mixed-polarity, signal for most of the Badenian, rapidly shifting to a much stronger and dominantly normal polarity signal in the Sarmatian part of the cores. First order reversal curves diagrams indicate that the greigite in the Sarmatian part is clearly of diagenetic origin, it thus most likely concerns a secondary overprint by the present-day field that cannot be used for magnetostratigraphic correlations. We conclude that the Paratethys-wide paleoenvironmental change that occurred at the Badenian–Sarmatian transition had probably also created different conditions for the formation and/or preservation of magnetic minerals.

PL

Dokładne datowanie przejścia baden–sarmat, granicy dwóch regionalnych pięter środkowego miocenu na terenie częściowo izolowanego morza Paratetydy, jest istotne dla zrozumienia przyczyny wyraźnej zmiany zespołów faunistycznych, która towarzyszyła temu wydarzeniu. Według powszechnie akceptowanych poglądów wydarzenie to było wynikiem nagłego odcięcia obszaru Paratetydy Wschodniej od otwartego oceanu wskutek zamknięcia cieśnin na terenie wschodniej Anatolii, które stanowiły łącznik z Oceanem Indyjskim. Obecnie przedmiotem dyskusji jest tektoniczna lub klimatyczna przyczyna tego wydarzenia. Paleomagnetyczne badania pilotowe rdzeni z dwóch otworów wiertniczych, położonych w północnej części zapadliska przedkarpackiego na terenie Polski, dotyczą przejściowej, badeńsko-sarmackiej sukcesji osadowej. Badania petromagnetyczne (w tym analizy termomagnetyczne na wadze Curie oraz histerezy na instrumencie MicroMag) wskazują, że dominującym minerałem magnetycznym jest siarczek żelaza – greigit, co potwierdza obecność składowej giromagnetycznej podczas rozmagnesowywania próbek zmiennym polem magnetycznym powyżej 40 mT. Wyniki polowej i termicznej demagnetyzacji są zgodne i wskazują na słaby sygnał, o mieszanej polarności, dla większości sukcesji badeńskiej, wzmocniony i zmieniający charakter na normalny dla części sarmackiej profilu. Odwrócone krzywe pierwszego rzędu dowodzą, że greigit w osadach sarmackich jest minerałem diagenetycznym, co bardziej wskazuje na wtórne nałożenie oddziaływania współczesnego pola magnetycznego i tym samym nie pozwala na przeprowadzenie korelacji magnetostratygraficznych. Autorzy stwierdzają, że zmiana paleośrodowiskowa w Paratetydzie na pograniczu badenu i sarmatu wpłynęła na powstanie i/lub dalsze przemiany minerałów o właściwościach magnetycznych.

15

Paleogen i neogen Polski - nowe dane : wprowadzenie

Gąsiewicz A., Czapowski G.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 461

5--8

16

Baseny ewaporatowe cykli PZ1, PZ2 i PZ3 cechsztynu (górny perm) w Polsce – studium miąższościowe

Czapowski G., Tomaszczyk M.

Przegląd Solny

|

2014

|

T. 10

49--64

PL

Ewaporaty (utwory chlorkowe i siarczanowe) cyklotemów PZ1, PZ2 i PZ3 cechsztynu budują blisko 72% całej sukcesji późnego permu na terenie Polski. W każdym cyklotemie sole kamienne, potasowe i lokalnie zubry są podścielone i przykryte ogniwami siarczanowymi (Tab. 1). W oparciu o dane z ponad 800 otworów wiertniczych, rozmieszczonych w 6 obszarach na obrzeżu późnopermskiego basenu w Polsce (Ryc. 1) przebadano relacje aktualnych miąższości utworów chlorkowych do podścielających i przykrywających je serii siarczanowych (Tab. 2). Relacje te zinterpretowano w kontekście warunków depozycji ewaporatów, przedstawiono 3 typy ewaporatowego basenu depozycyjnego: typ „wypełnieniowy”, typ „subsydujący” i typ „niestabilny” (Ryc. 2-4), w których rozwoju kluczową rolę odgrywają trzy czynniki: pierwotna batymetria, tempo subsydencji oraz możliwy wpływ tektoniki syn- i postsedymentacyjnej. W cyklu PZ1 (Ryc. 6) w północnej Polsce akumulacja chlorków (Na) i podścielających siarczanów (Ad) nastąpiła w stosunkowo głębokich zbiornikach o braku lub słabej subsydencji (typ „wypełnieniowy”), podobny typ depozycji przeważał na położnych ku wschodowi brzegach zbiornika cyklu PZ3 (Ryc. 9). Z kolei we wschodniej części zbiornika cyklu PZ2 taka sukcesja powstała w basenie typu „subsydującego” (Ryc. 7). Na pozostałych obszarach obrzeża zbiornika cechsztyńskiego sukcesja Ad+Na uformowała się w basenach o zmiennym tempie subsydencji (typ „niestabilny”; Ryc. 5, 7, 9), w podobnych warunkach nastąpiło osadzenie siarczanów przykrywających chlorki (Ag) w obu cyklach PZ1 i PZ2 (ryc. 6 i 8). W tym typie basenu na stosunki miąszościowe siarczanów i chlorków istotny wpływ miała zmienna subsydencja dna zbiornika, erozja osadów oraz tektonika. Ustalenie powyższych relacji, mimo ograniczeń wynikających z różnej ilości informacji, może być przydatne np. przy prognozowaniu przypuszczalnej miąższości poszczególnych wydzieleń ewaporatowych w wybranym rejonie dla przyszłego zagospodarowania (np. kawerny magazynowe czy składowiskowe). Optymalnymi dla tych celów są pokładowe sukcesje ewaporatów, powstałe w basenach typu „wypełnieniowego” i „subsydujacego”).

EN

Evaporites (chlorides and sulphates) of three cycles (PZ1, PZ2 & PZ3) constituted up to 72% of whole the Late Permian (Zechstein) succession in Poland (Czapowski, 2007). In each cyclothem the rock, potash and locally clayey salts are underlain and overlain by sulphates (tab. 1). Relations (tab. 2) of actual thickness of mentioned evaporite units (data from over 800 wells, localized in 6 areas) were analyzed on the margin of Zechstein basin (to minimalize halotectonic overprint – Fig. 1) to define a role of sedimentary conditions (3 the evaporite basin types, controlled by primary bathymetry and subsidence rate, were defined: infill, subsiding and fluctuating types – Figs 2-4) and tectonics. Accumulation chlorides (Na) and subsalt sulphates (Ad) in the relatively of deep but tectonically stable (lack or weak subsidence) basins („infill” basin type) took place during PZ1 cycle in northern Poland (Fig. 6) as well as on the more eastern basin margins of Z3 cycle (fig. 9). Such succession developed in the “subsiding” basin type, located on the eastern margin of Z2 cycle basin (Fig. 7). In other areas of the basin margins of Z1 to Z3 cycles the mentioned above Ad+Na evaporite complex as well as all occurrences of suprasalt sulphates (Ag; Z1 and Z2 cycles) have formed in the basins of “fluctuating” type (Figs 5-9), with variable bathymetry and subsidence rate (tectonic activity) and possible thickness modifications by erosion and later tectonics. Nevertheless the of different data quality (various number of wells) such calculations could help in management projects of Zechstein salts (for storage or disposal caverns construction) e.g. in prediction of evaporite units thickness in a selected area (the optimum stratifiorm evaporite successions have developed in the basins of “infill“ and “subsiding” type).

17

Potencjał zasobowy soli kamiennej i soli potasowych w Polsce a perspektywy jego wykorzystania

Czapowski G., Bukowski K.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2013

|

R. 54, nr 2

74--84

PL

Udokumentowane zasoby bilansowe soli kamiennej wynosiły w 2011 roku blisko 85 mld ton zaś pozabilansowe – blisko 21 mld ton. Dominują zasoby soli permskiej, występujące głównie w obrębie wysadów solnych, zaś zasoby złóż soli mioceńskich stanowią ułamek krajowych zasobów soli kamiennej (bilansowe - 5,1 % i pozabilansowe - 0,28 %). Przewidywane (prognostyczne i perspektywiczne) zasoby soli kamiennej w Polsce wynoszą ponad 2 256 mld ton, w tym zasoby soli permskiej to ponad 2 254 mld ton, (ponad 96,7% to zasoby wystąpień soli pokładowych). Zasoby przewidywanemioceńskiej soli kamiennej wynoszą 2,4 mld ton (0,1% krajowych zasobów przewidywanych). Łączny stan zasobów soli kamiennej (udokumentowanych i przewidywanych) w Polsce szacowany jest na ok. 2 362,4 mld ton, z czego absolutną większość (87,3% całości) stanowią zasoby perspektywiczne soli permskiej, ulokowane głównie w wystąpieniach pokładowych. Zasoby dotychczas udokumentowane to jedynie 4,7% całego krajowego potencjału zasobowego soli kamiennej. Przyjmując średnie roczne ok. 3,9 mln i całkowite wykorzystanie zasobów udokumentowane zasoby soli kamiennej wystarczą na ponad 27 tys. lat, zaś zasoby przewidywane - na ponad 500 lat (zakładając pozyskanie jedynie 1/106 części zasobów). Coraz częściej złoża soli wykorzystuje się do budowy w ich obrębie operacyjnych kawernowych magazynów gazu (Mogilno, Kosakowo) i paliw (Góra), a w przyszłości - mogą być z nich lokowane składowiska odpadów niebezpiecznych. Zasoby bilansowe permskich soli potasowo-magnezowych są niewielkie (72 mln ton udokumentowane w wysadzie solnym Kłodawa, sporadycznie eksploatowane). Zasoby prognostyczne tych soli wynoszą 719,44 mln ton i obejmują zasoby złóż soli typu siarczanowego (polihalit), występujące w rejonie Zatoki Puckiej oraz zasoby w obrębie wysadu kłodawskiego. Zasoby perspektywiczne soli potasowo-magnezowych na terenie monokliny przedsudeckiej oszacowano na 300 mln ton. Łączne zasoby przewidywane soli potasowo-magnezowych w Polsce oszacowano na blisko 1,02 mld ton.

EN

The documented anticipated economic resources of rock salts in 2011 were 84,98 bln t and the subeconomic resources - c. 20,7 bln t. Miocene salt resources equaled to 5,1% and 0,28% - of total anticipated economic and subeconomic resources and the resources of Permian rock salt predominated in both categories. Predicted (prognostic and prospective) resources of rock salt were estimated for >2 256 bln t, with >2 254 bln t of the Permian salts (stratiform deposits constituted 96,7% and the salt diapirs – 3,2% of total resources). Predicted resources of Miocene rock salt equaled 2,45 bln t (0,1%). Total (documented and predicted) resources of rock salt in Poland was estimated for c. 362,38 bln t, with the dominant (87,3%) prospective resources of Permian salts, belonged mainly to the stratiform deposits. Hitherto documented resources of rock salt constituted only 4,7% of whole rock salt potential. The documented rock salt resources could prove over 27 Ka of exploitation, assuming the current production rate (annual output of c. 3,9 mln t) and the total resource excavation. Wit the same production and excavation of 1/106 of total predicted resources these resources will prove >500 years of salt production Underground cavern storages for gas (as Mogilno and Kosakowo) and fuels (as Góra) as well as underground safety disposals for hazardous wastes become the more important form of salt deposits management in the nearest future. The small (72 mln t) anticipated economic resources of Permian potash-magnesium became documented in the Kłodawa salt diapir. The predicted resources of such salts are 719,44 mln t and included the prognostic resources of polyhalite (619,44 mln t) at the Puck Bay and in the Kłodawa salt diapir (100 mln t). The prognostic resources of Permian potash-magnesium salts in the Fore-Sudetic monocline area were estimated for 300 mln t. Total predicted resources of these salts in Poland equaled 1,02 bln t and until now their exploitation was sporadic and uneconomic but last time the increased interest of these deposits management is observed, especially of polyhalite deposits at the Puck Bay.

18

Agregaty halitowe współczesnych śródlądowych zbiorników słonych - reminiscencje z wypraw naukowych PSGS

Tomassi-Morawiec H., Czapowski G., Schramm M.

Geology, Geophysics and Environment

|

2013

|

Vol. 39, no. 3

279--289

PL

W brzeżnych partiach dwóch słonych zbiorników bezodpływowych: Morza Martwego w Izraelu (wyprawa PSGS w 2006 r.) i jeziora Tuz w Turcji (wyprawa PSGS w 2011 r.) napotkano sferyczne agregaty kryształków halitu. W Morzu Martwym„kulki" halitowe (o średnicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów) zaobserwowano w strefie płytkiego przybrzeża z występowaniem wyraźnych prądów. W przypadku jeziora Tuz kuliste agregaty halitowe (o średnicy 0,5-0,7 cm) występowały na powierzchni skorupy solnej utworzonej w wyniku odparowania wód jeziora w okresie letnim. Formy z dna Morza Martwego to zapewne pizoidy, powstałe na bazie ooidów halitowych wskutek agradacji kryształków solnych wytrąconych z nasyconej względem halitu solanki i przetaczanych po dnie przez przydenne prądy wyrównawcze i falowanie sztormowe. Genezę „kulek" z jeziora Tuz należy prawdopodobnie wiązać z działalnością wiatru (halitowe „ooidy eoliczne") i są one produktem transportu eolicznego agregatów i pojedynczych kryształów halitu po odsłoniętej, chropowatej powierzchni skorupy solnej. Oznaczone w kilku „kulkach" zawartości bromu są zbliżone do wartości spotykanych w halitach powstałych z morskich solanek.

EN

In the nearshore parts of recent salt lakes - the Dead Sea (Israel) and the Tuz Lake (Turkey) - during the two PSGS excursions (2006' and 2011') spherical forms of fine-grained halite accumulation were found. These ones from the Dead Sea (few milimetres to few centimetres in diameter) were observed on the nearshore bottom with active bottom currents. The halite "balls" from Tuz lake Lake (0.5-0.7 cm in diameter) were observed on the salt crust surface that forms every year in dry season. It seems that crystal aggregates from the Dead Sea are the halite pisoids, formed due to continuous concentration of halite crystals, precipitated from the halite-saturated brines, onto the former fine halite ooids. Such forms became rolled and moved on the nearshore bottom by the bottom currents and storm waving. Salt "balls" from the Tuz Lake are rather of aeolian origin (halite "aeolian ooids") and they are the product of aeolian transport of the halite aggregates and crystals on the rough surface of exposed salt crust. The bromine content determined in few "balls" is similar to that observed in halites originated from marine brines.

19

XVI Międzynarodowe Sympozjum Solne Ouo Vadis Sal, 13-15 października 2011, Toruń

Czapowski G., Kortas G.

Geology, Geophysics and Environment

|

2012

|

Vol. 38, no. 2

273-277

20

Salt resources in Poland at the beginning of the 21st century

Czapowski G., Bukowski K.

Geology, Geophysics and Environment

|

2012

|

Vol. 38, no. 2

189-208

EN

The paper summarized the actual knowledge on resources (anticipated economic and subeconomic ones) of both rock and potash salts estimated in the documented salt deposits in Poland as well as their predicted (prognostic and prospective) resources calculated to the depth of 2 km. The late Permian (Zechstein) rock salts predominated (ca 95% of anticipated resources and ca. 99.9% of predicted ones, the Miocene salts are marginal). The most (up to 69%) of their anticipated resources concentrated in the salt dome deposits but 96.7% of the prognostic ones - in stratiform deposits. The anticipated rock salt resources could prove over 26 Ka of exploitation (at the current production rate) but the predicted ones > 500 years assuming that 1/10[6] of total resources will be excavated. The anticipated economic resources of Permian potash salts in non-exploited five deposits are > 669 mln t (mainly > 597 mln t of polyhalite type in four stratiform deposits) and the predicted ones were estimated at ca. 1.02 bln t.

PL

W pracy przedstawiono aktualny stan wiedzy o udokumentowanych (bilansowych i pozabilansowych) zasobach soli kamiennej i soli potasowej w Polsce oraz scharakteryzowano ich oszacowane zasoby przewidywane do głębokości 2 km. Dominującą rolę w bilansie zasobowym odgrywają sole kamienne wieku późnopermskiego (ok. 95% zasobów udokumentowanych i blisko 99.9% zasobów przewidywanych), udział soli wieku mioceńskiego jest podrzędny. Większość (blisko 69%) zasobów udokumentowanych kryje się w wysadach solnych, zaś zasobów przewidywanych - w złożach pokładowych (96.7%). Udokumentowane zasoby soli kamiennej wystarczą na 26 000 lat (przy aktualnej wielkości wydobycia), zaś zasoby przewidywane na ponad 500 lat (przy wykorzystaniu 1/10[6] części zasobów). Zasoby bilansowe późnopermskich soli potasowo-magnezowych w nieeksploatowanych udokumentowanych pięciu złożach wynoszą ponad 669 mln t, z czego większość (cztery złoża, powyżej 597 mln t) stanowią złoża typu polihalitowego. Zasoby przewidywane tych soli oszacowano na blisko 1.02 mld t.