Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Współczesna architektura wieżowców w stolicy Kataru – Dausze

Szołomicki J., Golasz-Szołomicka H.

Budownictwo i Architektura

|

2017

|

Vol. 16, nr 4

15--33

PL

W artykule przedstawiono elementy analizy architektonicznej i konstrukcyjnej wybranych wieżowców ze stolicy Kataru Dohy zlokalizowanych w dzielnicy biznesowej West Bay oraz w kompleksie sportowym Aspire Zone. Analizując architekturę Dohy można stwierdzić, że obecnie jest to bardzo szybko rozwijająca się metropolia, która jest uznawana wraz z Dubajem za najbardziej zaawansowane technologicznie miasto świata w kategorii budynków inteligentnych. Koniunktura budowlana i rozwój konstrukcyjny spowodowały wznoszenie ikonicznych wieżowców, obiektów widowiskowo-sportowych oraz muzeów. W pierwszej części artykułu zwrócono uwagę na to jak w ciągu kilkunastu lat Doha dołączyła do najciekawszych architektonicznie miast świata ze względu na gwałtowny rozwój gospodarczy wynikający ze znalezienia ogromnych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Punktem zwrotnym była organizacja XV Igrzysk Azjatyckich w 2006 roku. W wyniku sukcesu ekonomicznego tych igrzysk ponad 100 budynków wysokich i wysokościowych było planowanych do budowy w dzielnicy biznesowej West Bay i przyległych dzielnicach. Oczywiście rozwój architektoniczny miasta nie mógłby się odbyć bez uczestnictwa w nim wybitnych zagranicznych architektów takich, jak na przykład Jean Nouvell, Ieoh Pei, czy Arata Isozaki. W drugiej części artykułu omówiono wieżowce w dzielnicy West Bay: Doha Tower, Al Bidda Tower, Tornado Tower oraz znajdującą się w kompleksie sportowym Aspire Tower. Budynki te stanowią obecnie znak rozpoznawczy Kataru na całym świecie.

EN

The article presents elements of architectural and construction analysis of selected high-rise buildings from Qatar Doha, located in the West Bay business district and the Aspire Zone sports complex. Analyzing the Doha architecture, it can be said that it is now a rapidly growing metropolis, which can be considered as the most advanced architectural city in the world, even compared to Dubai. The construction boom caused the building of skyscrapers, sports facilities, and iconic museums. The first part of the article draws attention to how Doha has joined the world's most exciting cities over the last several years due to the rapid economic development resulting from the discovery of huge oil and gas fields. The turning point was the organization of the XV Asian Games in 2006. As a result of the economic success of these games over 100 tall buildings were planned to be built in the West Bay business district and adjacent districts. The architectural development of the city could not have taken place without the participation of prominent foreign architects such as Jean Nouvell and Ieoh Pei. Contemporary Qatar architecture can be defined as a mix of European, Asian, Islamic, Arabic architecture and local trends. However, the most recognizable buildings in this country are iconic skyscrapers with unique geometry which are characterized in the second part of that article. Among the skyscrapers should be mentioned first of all: Doha Tower, Al Bidda Tower, Tornado Tower and Aspire Tower located in the Aspire sports complex. These buildings are currently the world-famous Qatar high-rise buildings.

2

Okna maswerkowe na Śląsku z XV do połowy XVI w.

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2015

|

Nr 4(44)

3--20

PL

W artykule przedstawiono śląskie maswerki, które zachowały się w 10 kościołach wzniesionych od początku XV w. do około połowy XVI w. oraz w kaplicach kościołów wcześniej ukończonych. Pod względem kompozycji można je podzielić na centralne i kilkupoziomowe. Wykorzystano w nich formy kół, ostrołuków, łęków półkolistych, wieloliści i rybich pęcherzy stosowane w poprzednich okresach. Z elementów tych powstały nowe kompozycje, często stanowiące zwielokrotnienie układów wcześniejszych, ponieważ tworzono je dla szerokich okien cztero, sześcio, a nawet ośmiodzielnych. Nowy układ pojawił się w centralnej kompozycji okna w kościele św. Piotra i Pawła w Legnicy, wzorowany na północnej rozecie katedry w Chartres. Rzadko występowały wirujące rybie pęcherze, ponieważ tworzono z nich nowe kompozycje. W kilku oknach całe podłucza zapełnione zostały jednakowymi, drobnymi motywami. Pojawiły się formy i kompozycje krzywolinijne. Angielskie pochodzenie mają maswerki, w których gęste laskowanie łączą w górze pojedyncze ostrołuki, oraz z laskowaniami przecinającymi się w podłuczu. Budowniczowie śląscy znali maswerki stosowane na Zachodzie i z podobnych elementów tworzyli własne, nowe kompozycje.

EN

The article presents Silesian traceries which have survived in ten churches created from the beginning of the 15th to mid16th and also in chapels of churches built earlier. With regard to their composition they may be divided into a central one or several levels. Such forms as circles, pointed arches, semicircular arches, multifoils and mouchettes were used as in former periods. New compositions were formed from these elements, often being manifold of earlier ones, because they were created for wide quadripartite, sexpartite, and octopartite windows. The new arrangement appeared in the central composition of the window in St Peter and Paul Church in Legnica modeled on the north rosette in the Chartres Cathedral. Rotating mouchettes appeared seldom because they were used in new compositions. In a few windows the whole windowhead were filled with identical, small motives. There appeared curvilinear forms and compositions. Traceries have an English origin in which dense fluting is connected, in the upper part, by individual pointed arches and with fluting intersecting in the area below the arch. Silesian builders were familiar with traceries used in the West and they created their own new compositions with these elements.

3

Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku. Część 3. Kościoły z XV – połowy XVI w.

Kozaczewska-Golasz H., Golasz-Szołomicka H.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2013

|

T. 58, z. 3

5--66

PL

W okresie od XV w. do około połowy XVI w. na Śląsku (w granicach historycznych) wznoszono kościoły halowe na obszarze od Gubina do Żor. Posiadały one zróżnicowane układy przestrzenne, podziały wnętrz i sklepienia. Wśród 21 kościołów ponad połowę stanowią kościoły z jednonawowym prezbiterium, o niezbyt wysokich korpusach nawowych około 12-14 m, z wyjątkiem kościoła w Żarach o wysokości 19,10 m. Kościoły te przekryte były sklepieniami krzyżowymi, gwiaździstymi i pięciopodporowymi. Tylko w kościołach w Kątach Wrocławskich, Gryfowie Śląskim i w zakrystii we wrocławskim kościele św. Barbary założono sklepienia sieciowe. Żebra sklepień opierają się na wspornikach lub wnikają bezpośrednio w ściany i filary. Artykulację ścian wnętrza pilastrami zastosowano w Żarach i być może w Sycowie. W dziewięciu kościołach halowemu korpusowi odpowiada halowe prezbiterium. W trzech obiektach (Namysłów, Opole, Lwówek Śląski) każdą z naw zakończono po stronie wschodniej wielobokiem, podobnie jak w XIV w. po raz pierwszy na Śląsku uczyniono to w kościele NMP na Piasku we Wrocławiu. Halowe prezbiterium i korpus nadają kościołom znaczną długość. Nakrywano je jednym dachem dwuspadowym oraz dachami wielobocznymi nad częścią wschodnią. Kościół w Bytomiu, po przebudowie w XIX w. uzyskał układ z trójnawowym prezbiterium halowym, jednak pierwotnie posiadał on jednonawowe prezbiterium z wysokimi kaplicami po bokach, a każde wnętrze nakryte było oddzielnym dachem, które kontynuowano nad korpusem. Wnętrza kościołów różnią się rozstawem filarów, artykulacją ścian oraz systemem sklepiennym. Tylko w Namysłowie zachowały się sklepienia z XV w., w Opolu i Bytomiu założono sklepienia sieciowe około połowy XVI w., natomiast w Lwówku Śląskim sklepienia uległy całkowitemu zniszczeniu. W pięciu kościołach z halowymi prezbiteriami wprowadzono nowe rozwiązanie w postaci wielobocznego halowego obejścia, wcześniej niewystępującego na Śląsku. Po raz pierwszy wzniesiono je prawdopodobnie w Szprotawie, potem w Nysie i Gubinie. Kościoły w Górze i Mirsku zamknięto od wschodu wielobocznie, ale układ filarów i arkad międzynawowych dochodzących do ściany wschodniej nie tworzy właściwego obejścia. Kościoły halowe z prezbiterium z obejściem budowano także na niedalekich od Śląska terenach Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Niewątpliwie na kościołach pomorskich z kaplicami między wewnętrznymi przyporami wzorował się twórca kościoła w Gubinie. Jednak strona zewnętrzna kościoła pozostała tradycyjnie „śląska” – z wyraźnymi przyporami. W Wielkopolsce kościoły z halowym obejściem zaczęto budować później niż na Śląsku. „Hale obejściowe” Wielkopolski powstałe po 1450 r. mimo stosowanej nazwy nie miały wykształconego obejścia, sklepienie nawy głównej dochodziło do wschodniego wieloboku. Podobnie rozwiązano część wschodnią w kościele w Górze i Mirsku. Koncepcje halowego obejścia w Polsce wzorowane były na przykładach zachodnich występujących w Niemczech i Austrii. W Czechach kościoły z obejściem halowym zaczęto budować od połowy XV w., a więc później niż w Polsce. W Bytomiu, Nysie, Gubinie i Górze długie wnętrza kościołów zostały przedzielone w połowie poprzeczną ścianą arkadową, która oddziela część kapłańską. W kościołach w Gubinie i Górze wieloboczną część wschodnią otaczają kaplice, połączone na zewnątrz w wielobok ścianą bez rozczłonkowań. We wnętrzach wystąpiła nowa, wzbogacona forma dwu- i trzypoziomowej artykulacji. W Nysie, gdzie kaplice znajdują się tylko wzdłuż ścian podłużnych, po stronie wschodniej pozostawiono nisze okienne sięgające do posadzki, jak w XIV w. w Paczkowie. Obok nowego układu przestrzennego z halowym obejściem ważnym osiągnięciem architektury z XV – poł. XVI w. było wzbogacenie rysunku żeber w sklepieniach gwiaździstych oraz wprowadzenie nowych sklepień sieciowych i kryształowych. Sklepienia sieciowe otrzymały różne układy żeber, w większości w oparciu o sklepienia kolebkowe z lunetami. Najstarszymi sklepieniami sieciowymi na Śląsku były sklepienia o jednorodnej sieci z końca XIV w., a pojawiły się w nawie głównej kościoła św. św. Piotra i Pawła w Legnicy, w prezbiterium kościoła parafialnego w Środzie Śląskiej oraz w kruchcie kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu. W kościołach halowych na Śląsku sklepienia o jednorodnej sieci zastosowano w Górze (zakrystia), Nysie (kaplice) oraz w Gubinie. Od 1. ćw. XV w. w śląskich kościołach halowych zaczęto stosować sklepienia sieciowe w Szprotawie, Gubinie, Gryfowie Śląskim wzorowane na sklepieniu zastosowanym przez P. Parlera w katedrze praskiej (Czechy). Różnią się one proporcjami przęseł kwadratowych i prostokątnych oraz układem sieci żeber. Potrójny układ żeber występował w nawie głównej kościoła w Szprotawie oraz w prezbiterium kościoła w Gubinie. W kościołach w Bytomiu i w Lwówku Śląskim (kruchta płn.) wzniesiono XVI w. sklepienia sieciowe wzorowane na sklepieniu P. Parlera znajdującym się w wieży mostu Karola w Pradze (Czechy). Sklepienia kryształowe założono w kaplicach kościoła w Gubinie oraz pod emporą w katedrze w Opolu. W Gubinie są one na bazie sklepień o jednorodnej sieci, a w Opolu – podobne do gwiaździstych. Na Śląsku pierwsze sklepienia kryształowe powstały prawdopodobnie w prezbiterium kościoła franciszkańskiego w Żaganiu (1486-1495), choć być może wcześniejsze od nich są sklepienia w kaplicach w Gubinie. Kościoły śląskie posiadały wysokie elewacje rozczłonkowane przyporami, między którymi znajdowały się maswerkowe okna. Ściany szczytowe ozdabiano blendami ostrołukowymi lub w formie okien o podziale kratowym. W kościołach późnogotyckich o niewielkiej liczbie detali architektoniczno-rzeźbiarskich ważną rolę odgrywały okna maswerkowe, którym nadawano zróżnicowane kompozycje. Duże okna o trójdzielnych i czterodzielnych maswerkach występują w kościołach w Nysie, Lwówku i Namysłowie. Nowym elementem są łęki półkoliste, zgeometryzowane rybie pęcherze, przedłużone profile laskowania, ucięte za przecięciem profili, dowolne układy krzywolinijne oraz układy sieciowe. Nie przywiązywano natomiast większej wagi do portali – są niewielkie, niezbyt dekoracyjne. Średniowieczni budowniczowie na Śląsku w XV – poł. XVI w. stworzyli własne koncepcje kościołów halowych, wykorzystując różne elementy kościołów zachodnich, a także z dzielnic sąsiednich. Zachowano stosowany w śląskich kościołach halowy układ naw o szerokości zbliżonej do proporcji 1 : 2, tylko w Gubinie szerokość naw bocznych jest większa, ale nie równa nawie głównej, jak czyniono to w wielu kościołach austriackich. Nie wprowadzono na Śląsku filarów cylindrycznych, charakterystycznych dla kościołów europejskich. Wnętrza przekrywano sklepieniami gwiaździstymi o urozmaiconych układach żeber oraz nowymi sklepieniami sieciowymi i kryształowymi. Duże okna maswerkowe stanowią dekoracyjne dopełnienie wysokich i przestronnych wnętrz.

EN

Hall churches were built in Silesia from the beginning of the 13th c. In the 15th c. and until the mid 16th c. 21 hall churches were erected or reconstructed . Most of the reconstructed churches came from the 13th or the beginning of the 14th c. Sometimes it is hard to establish the time and scope of reconstruction, even in situations when the documentation describing construction work have been preserved. Some essential and irreversible changes in churches were made in the 19th and at the beginning of the 20th c. In this period of time churches were not so often described as in the 14th c., H. Lutsch pointed out that transverse blind arcade which shortened the nave appeared in churches, as well as radial chapels around the presbytery, which he defined as the result search for new forms conducted by late medieval constructors. H. Tintelnot noticed that between the 14th c. and the Reformation Silesian Gothic style did not undergo any major changes. Descriptions of churches were included in catalogues of art monuments by: H. Lutsch, S. Kowalski, J. Pilch, in the Catalogue of Art Monuments in Poland. In 1962 there was a session of the Association of Art Historians, it was devoted to late Gothic architecture and art. A. Miłobędzki presented there church types occurring in Poland, pointing out that there was large number of hall churches. In his opinion the construction of the Collegiate Church of Virgin Mary in Poznań with a hall presbytery and a polygonal ambulatory was influenced by Hans von Burghausen’s churches – the Church of Holy Spirit in Landshut (1407-1461) and the choir of the Franciscan church in Salzburg (started before 1408). Unfortunately Silesia was not mentioned in these considerations. M. Zlat emphasised that there was a magnificent solution used in the church in Nysa, which, in his opinion, was covered with the Parler’s net vault. He pointed out that there was break in construction of churches due to the Hussite Wars, after which no notable buildings were erected. M. Kutzner presented Silesian architecture from the 15th and 16th c. from the perspective of its conservative character. He noticed new forms in vault details, window traceries, and interior decorations. Articles written by M. Brykowska, D. Hanulanka and M. Zlat are devoted only to vaults. In the catalogue of Architektura gotycka w Polsce (Gothic Architecture in Poland) the earlier literature, descriptions and church dating. The goal of the work preparing measurement and photographic documentation of churches, architectural and historical research as well as reconstruction of their state from the 15th – mid 16th c. The research encompassed preserved hall churches in historical borders of Silesia. Research results were the basis for a comparative analysis of projections, spatial designs, architectural and sculptural details presented in this article. The allowed to date some churches more precisely.

4

Tracery windows from the 14th century in Silesia

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2012

|

Nr 1(31)

21--34

EN

In the 14th century churches had high windows with sophisticated and multifaceted tracery. They constitute an extension of the 13th-century composition but with more complex systems. In the 14th century new elements appeared such as fish bladders, an escutcheon (heraldry) form as well as elaborate multi-leaf ornaments and rotating systems. Tracery can be divided into central, central extended and multilevel. In the central and central extended systems in the sub-arch there were the following elements: a circle, a square, a triangle filled with multi-leaf ornaments, fish bladders, radial and rotating system elements. Multilevel tracery consisted of circles, triangles, squares filled with multi-leaf ornaments arranged in tiers. In the multilevel concentric composition elements in the concentric system were arranged around the central ogive.

PL

Kościoły z XIV w. otrzymały wysokie okna o rozbudowanych i wielopłaszczyznowych maswerkach. Stanowią one rozwinięcie kompozycji XIII-wiecznej, ale o bardziej złożonych układach. W XIV w. pojawiły się nowe elementy: rybie pęcherze, forma tarczy herbowej oraz rozbudowane wieloliście i układy wirujące. Maswerki można podzielić na centralne, centralne rozbudowane i kilkupoziomowe. W układzie centralnym i centralnym rozbudowanym w podłuczu umieszczano koło, kwadrat, trójkąt wypełniony wieloliśćmi, rybimi pęcherzami, elementami o układzie promienistym lub wirującym. Maswerki kilkupoziomowe składały się z kół, trójkątów, kwadratów wypełnionych wieloliśćmi ułożonymi piętrowo. W kompozycji kilkupoziomowej koncentrycznej układano wokół środkowego ostrołuku elementy w układzie koncentrycznym.

5

Longitudinal Tracery Windows in Silesian Churches from the Second Half of the 13th Century

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2010

|

Nr 1(27)

15--22

EN

Tracery windows were an important architectural decorative element of churches. Their development was connected with a new Gothic building style that enabled the transmission of the pressure from the vaults to external wall pillars (buttresses) The result was a lightening of the longitudinal walls and large window openings to be introduced [3], [28]. It was impossible to glaze large and wide windows with the use of small panes which were then produced. The light structure of tracery was then used to divide the windows. Right from the beginning, builders in Silesia were trying to use various compositions of traceries in a single building. This is exemplified in the oldest preserved group of tracery windows, in the presbytery and the transept of the Cistercian Church in Henryków, from the end of the first half of the 13th century.

PL

W 2. połowie XIII w. znacznie wzrosła wysokość kościołów oraz wielkość okien. Oprócz okien dwu- i trójdzielnych, jakie występowały już w 2. ćwierci tego stulecia, we wschodnich elewacjach wielkich założeń w Lubiążu i Kamieńcu Ząbkowickim wykonano szerokie okna czterodzielne. Ażurowe, złożone kompozycje w podłuczu okien można podzielić na dwie grupy, które zapoczątkowane zostały w 2. ćwierci XIII w.: - kompozycje centralne, w których występuje koło, trójliść lub wieloliście, - kompozycje kilkupoziomowe złożone z trójliści ostrołukowych otwartych, trójliści kolistych zamkniętych i czteroliści. Przekroje laskowań tworzył słupek z wtopioną kolumienką (formą wałkową) lub wydłużony słupek zakończony trapezowo, z uskokami lub wklęskami, co przyczyniło się do tworzenia układu warstwowego i wysmuklenia proporcji. Takie same przekroje kontynuowano w krzywolinijnej części maswerku. Tylko nieliczne okna otrzymały profilowane ościeża - w Złotoryi, Trzebnicy i Lubiążu.

6

Odeon-buleuterion w hellenistycznych i rzymskich miastach Azji Mniejszej. Ze studiów nad budowlami użyteczności publicznej starożytności

Golasz-Szołomicka H.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2008

|

T. 53, z. 4

47-65

PL

W antycznych miastach zachodniej części Azji Mniejszej zachowały się hellenistyczne buleuteriony i rzymskie odeony. Większość badaczy uważa, że odeony były małymi teatrami muzycznymi. A gdzie odbywały się posiedzenia rady miejskiej w miastach, w których nie było buleuterionów? Niektórzy badacze uważali, że w odeonach i nazywali je buleuterionami. Celem artykułu było sprawdzenie, jakie funkcje mogły pełnić odeony. Analiza usytuowania buleuterionów hellenistycznych i odeonów wykazała, że lokalizowano je podobnie w centrum miasta, przy agorze, lub w jej sąsiedztwie. Porównanie układów przestrzennych tych budowli także ujawniło liczne podobieństwa. Niektóre odeony wyróżniały się dekoracją sceniczną, która przesądzała o możliwości urządzania w nich przedstawień, ale równocześnie nie przeszkadzała w obradach rady miejskiej. W okresie rzymskim na omawianym terenie nie budowano buleuterionów, gdyż ich funkcję przejęły odeony. Usytuowane przy agorze, często także w pobliżu prytanejonu i świątyni, miały dogodne położenie dla członków rady miejskiej i widzów teatru.

EN

Hellenistic bouleuterions and Roman odeons were kept in ancient cities of the western part of Asia Minor. Most researchers think that odeons were small musical theatres. And when town council sessions took place in those cities that did not have bouleuterions? Some researchers thought - in odeons, and called them bouleuterions. The main aim of this article was checking for which function odeons performed. Analysis of the location of Hellenistic bouleuterions and odeons showed that they were located similarly in centre of city, near the agora, or in its neighborhood. Comparison of the spatial arrangements systems of those buildings also showed many similarities. Some odeons were distinguished by scenic decorations, which allowed for the possibility of organising performances therein, but simultaneously did not disturb debates of the town council. Bouleuterions were not built in the Roman period on the discussed terrain because odeons took over their function. Those buildings, situated near the agora and often near the prytanejon and temple, were conveniently located for members of the town council and theatre spectators.

7

Od kolumienki do maswerku w oknach kościołów śląskich z pierwszej połowy XIII w.

Kozaczewska-Golasz H., Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2008

|

Nr 1(23)

29--40

PL

Okna w kościołach romańskich miały niewielkie rozmiary. Z powodu znacznej grubości murów ich ościeża były mocno rozchylone, a prześwit wąski. Na początku XIII w. zaczęto je ozdabiać wałkiem, kolumienkami oraz uskokami i guzami na ościeżach. Okna ostrołukowe z pierwszej ćwierci XIII w. różniły się początkowo tylko lekko ostrołukowym łękiem. Nadal były umieszczone wysoko, w strefie sklepień. Ostrołuk był pierwszym zwiastunem nadchodzącego gotyku, kolejnym stał się maswerk, który najwcześniej pojawił się w kościele parafialnym w Złotoryi, już w pierwszej ćwierci XIII w. Okna maswerkowe występowały w różnych typach kościołów w miastach oraz we wsiach. W dotychczasowej literaturze oknom poświęcano niewiele miejsca. Brak jest przede wszystkim rysunków pomiarowych, trudnych do wykonania, a niezbędnych do analiz porównawczych. Celem artykułu jest ukazanie zmian, jakie zachodziły w kompozycji okien w kościołach śląskich w pierwszej po łowie XIII w. Spośród zachowanych okien (il. 1) w pierwszej fazie badań uwzględniono przede wszystkim okna w kościołach dużych, miejskich, a także w kilku kościołach wiejskich.

EN

At the beginning of the 13th century colonnettes appeared in the reveals of small semicircular windows and baguettes in the jamb corners. Similar baguettes decorated the first pointed arch window in Głogów. The oldest tracery composed of two pointed arches and a circle has survived in the Church of the Holy Virgin Mary in Złotoryja, from the first quarter of the 13th century. Jambs and the central posts were rectangular with set in corner baguettes. Beads were located in the jambs and central post of windows in the church in Żabin (administrative district of Góra Śląska), which joined at the top into pointed arches, surmounted by a third ogive. In the second quarter of the 13th century and around 1250 windows were constructed of a double and treble division of various post sections, but always with a baguette creating the main element of the tracery. Apart from cylindrical baguettes also multisided beads were used and trapeze profiles. In the under-the-arch area the traceries were composed of ogives, circles, trefoils and multileaves. Their composition may be divided into two groups of central arrangements and several levels. In the windows surviving, forms which could be called the tracery prototype (as in Chartres) have not been determined. It seems that the tracery came to Silesia already formed, while the baguettes and colonnettes used earlier resulted in a fast conversion to tracery construction.

8

Aedicula jako element kształtowania elewacji rzymskich budowli użyteczności publicznej na terenie zachodniej części Azji Mniejszej

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2007

|

Nr 1-2(21-22)

3--15

PL

Celem artykułu jest przedstawienie charakterystycznego sposobu kształtowania elewacji budowli świeckich w czasach rzymskich w zachodniej części Azji Mniejszej. Ich podstawowym elementem była aedicula. Terminem tym określa się najczęściej niszę z posągiem lub kapliczkę zwieńczoną frontonem opartym na pilastrach lub kolumnach. W omawianych obiektach aedicula nie pełniła funkcji kapliczki, ale miała podobny do niej układ architektoniczny, często wzbogacony o rzeźby figuralne. Od czasów greckich do rzymskich następowały kolejne zmiany w podejściu do kształtowania elewacji zawierającej kolumnadę. Począwszy od długich rzędów kolumn w świątyniach i stoach, poprzez dwupoziomowe fasady z porządkami architektonicznymi w górnej części w buleuterionach oraz dwupoziomowe fasady kolumnowe w świątyniach i bazylikach, aż do wielokondygnacyjnych fasad z aediculami. Nowy element architektoniczny utworzony był z kolumn i odpowiadających im przy ścianach pilastrów, rzadziej półkolumn. Oprócz kolumn pojawiły się w nich filary o planie kwadratu. Umieszczano je w aediculach skrajnych oraz w centralnie położonych, tylko w przyziemiu (Milet, Efez, Side). Na piętrach filary nie występowały. Stosowano prawie wyłącznie porządek koryncki, o bogato dekorowanych belkowaniach. Wszystkie elementy wykonywano z marmurów białych lub kolorowych oraz z granitów. Kompozycję architektoniczną uzupełniały nisze i posągi. Stropy kasetonowe w aediculach miały dekorację płaskorzeźbioną lub niewielkie rzeźby. Dla terenów Azji Mniejszej charakterystyczna była kompozycja aedicul o układach przemiennych na poszczególnych piętrach, o zróżnicowanej rozpiętości i wysokości, co nadawało elewacjom układ dynamiczny.

EN

In Greek and Roman times successive changes took place in the approach towards the shaping of an elevation incorporating a colonnade. Starting from long rows of columns in temples and portico buildings stoa, through double-levelled facades with architectonic orders in the upper part in the buleuterion. And double-levelled colonnade facades in temples and' basilicas, to multi-storeyed facades with aediculae. A new architectonic element was created of columns and, appropriate to them, pillars by the walls, seldom columns. Apart from columns there appeared pillars on the plan of a square. They were located in remotest aediculae and in centrally situated ones, but only at ground floor level (Milet, Efez, Side). Almost only the Corinthian order was used, with richly decorated entablature. All elements were made of white or coloured marble, and also granite. The architectonic composition was complemented with niches and statues. Coloured ceilings in the aediculae were decorated with low relief or small sculptures. For areas of Asia Minor characteristic was the composition of/fédiculae in alternating systems in particular storey levels, of a differentiated span and height, which endowed the elevations with dynamism.

9

Wybrane teatry rzymskie w Azji Mniejszej

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2006

|

Nr 2(20)

3--20

PL

Celem artykułu jest przedstawienie nieznanych w literaturze polskiej teatrów rzymskich na terenie Azji Mniejszej. W trakcie badań prowadzonych przez międzynarodową misję Karola hrabiego Lanckorońskiego [15], potem przez Darię de Bernardi Ferrero [5] i innych badaczy [1], [3], [6], [17], [25] odsłonięto i przebadano na tym obszarze' wiele teatrów antycznych. Zachowały się one w różnym stanie. Z czasów hellenistycznych pozostały tylko dwa - w Priene, z ok. 350 r. p.n.e. [1], [5], [22] i Pergamonie z III wieku p.n.e. [1], [5], [25]. W okresie rzymskim rozbudowywano i przebudowywano inne teatry hellenistyczne, budowano także nowe obiekty, głównie w II w. n.e., a także w III-V w. Do analizy wybrano 6 dobrze zachowanych teatrów, które powstały na tym terenie dopiero w okresie panowania rzymskiego. Różnią się one między sobą planem, układem przestrzennym, rozwiązaniami architektonicznymi i konstrukcyjnymi. Odbiegają też znacznie od ukształtowania teatru rzymskiego, przedstawionego przez Witruwiusza . Autorka miała możność przeprowadzenia ogólnych badań architektonicznych teatrów; szczególnąuwagę zwróciła na zróżnicowane, rozbudowane systemy komunikacyjne. Dzięki życzliwości Pani Darii de Bernardi Ferrero możliwe się stało wykorzystanie rzutów i przekrojów teatrów zamieszczonych w jej pracy.

EN

The aim of the paper is to present Roman theatres in Asia Minor, which are not known in Polish literature. 6 well preserved theatres have been chosen for analysis. These theatres were created in this area during the Roman rule. They differ from each other in plan, spatial arrangement, architectonic and construction solutions. Also, they essen-tially depart from the shaping of the Roman theatre presented by Vitruvius [29]. Natural land slopes were utilized in all the objects to seat the audience, and according to need they were supplemented with stone constructions. As a result, only the theatre in Side was located in the centre of the town, on the outskirts - in Hierapolis and Aspendos, while the rest were situated far from the centre. Compared to Greek and Hellenistic theatres the communication system was changed and this facilitated the entrance and exit from the theatre. In objects, in which the audience was located on the natural slope, wide vaulted tunnels were constructed, some with ramps. The stage buildings were constructed on the plan of a rectangle with a rectangular proscenium. Side wings were raised only in Aspendos -paraskenions joining the stage with the cavea. In other objects the proscenium was embraced by walls at the sides, which in_Perge and Hierapolis reached the analema joining the audience with the building into one whole. The author had the possibility of carrying out general architectonic investigations of the theatres, and paid special attention to the differentiated, developed communication systems.

10

Biblioteki w starożytnej Grecji i Rzymie

Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

2000

|

Nr 2(8)

15-30

PL

Na temat bibliotek w starożytności zachowały się liczne przekazy pisane, jednak niewiele obiektów przetrwało do naszych czasów. Pierwsze biblioteki powstały w Mezopotamii i Egipcie przy świątyniach i w pałacach władców. Najstarsza znana nam biblioteka, pochodząca z VII w. p.n.e., została odkryta w Niniwie, w pałacu asyryjskiego króla Assurbanipala [11], [22]. Zachowało się z niej ponad 20 tys. glinianych tabliczek zawierających około 900 utworów. Budynek, w którym były one zgromadzone uległ zniszczeniu. Assurbanipal pragnął w swej bibliotece zgromadzić całą spuściznę kulturalną wcześniejszych czasów. W tym celu kopiści wykonywali kopie dzieł zachowanych w bibliotekach świątynnych i pałacowych w Babilonie i Asyrii. Pierwsze biblioteki w Grecji powstały w VI w. p.n.e. na dworach tyranów [10], [18]. Najbardziej znane należały do Polikratesa na wyspie Samos i Pizystrata w Atenach (600-528 p.n.e.). Władcy i uczeni zakładali prywatne zbiory ksiąg i papirusów. Pierwszą państwową bibliotekę założył Platon w swojej szkole w Akademii. W okresie IV-III w. p.n.e. Ptolomeusz I Soter (323-285 r. p.n.e.) utworzył Bibliotekę Aleksandryjską, mieszczącą się w dwóch budynkach. Attalos I (241-197 r. p.n.e.) ufundował bibliotekę w Pergamonie. Księgozbiory istniały też w Smyrnie i na Rodos [30, s. 336]. Biblioteki zakładano również przy gim-nazjonach i szkołach wyższych. Także osoby prywatne - bogaci obywatele budowali wolno stojące biblioteki, nie związane z żadną instytucją i poświęcali je bogom i cesarzom. Pierwsze rzymskie biblioteki były księgozbiorami greckimi, będącymi łupami wojennymi i stanowiły zbiory prywatne cesarzy i bogatych uczonych [10]. Bibliotekę publiczną chciał założyć Juliusz Cezar, lecz nie zdążył. Zrobił to Gajusz Azyniusz Pollion w 39 r. p.n.e., który pierwszą rzymską bibliotekę publiczną wybudował na Forum w Atrium Libertatis, na pamiątkę swego zwycięstwa nad Partami. Zawierała ona książki łacińskie i greckie. W 28 roku p.n.e. August otworzył Bibliotheca Palatina, grecką i rzymską, przy świątyni Apollina na Palatynie oraz w 23 r. p.n.e. Bibliotheca Octavia w portyku Oktawu przy świątyni Junony i Jupitera. WI wieku n.e. cesarz Domicjan odnowił je i powiększył zbiory. Cesarze rzymscy chętnie zakładali nowe biblioteki publiczne. Biblioteki powstawały nie tylko w dużych miastach, ale i na prowincjach, dzięki chojności bogatych Rzymian. Wznoszono je przy szkołach i gimnazjonach, a także przy termach cesarskich Traja-na, Karakalli i Dioklecjana (Bibliotheca Ulpia). Biblioteki w Rzymie składały się z części greckiej i rzymskiej, a na prowincjach mieściły zbiory w języku miejscowym i łacińskim. W bibliotekach starożytnych nie wypożyczano książek do domu, lecz jedynie udostępniano je w czytelniach. Czytelnicy byli obsługiwani przez wyszkolonych niewolników.

EN

There is much written information on the subject of libraries in ancient times, however, not many records have survived from the Greek times. From the Hellenic period only the library in Pergamum, built in the 2nd or 3rd century B.C., is known. From the Roman period there are 9 objects, i.e. four in Rome, two in Athens and the rest in Asia Minor. Only the library in Tivoli was private, the others were public. Public libraries were built in the town centres, on the main streets and public squares, near important municipal buildings. The library could be situated in one building or a complex of objects. The Hellenic library in Pergamum formed a complex of connected accomodations assigned to collections, the reading-room, the auditorium. Initially, the Roman libraries repeated this scheme, this is exemplified by the library of Pantajnos in Athens, in which small chambers surrounded a peristile courtyard. Later, a new type of Roman library evolved. Its main element was a large, rectangular chamber with an aedicula or a niche, on the axis, opposite the entrance, intended for a statue. In the side walls there were recesses for papyri and parchment volumes. A columnade rose along the walls, supporting platforms-galleries which enabled the use of the book collection stored in the higher parts of the library. This columnade formed a magnificent architectual setting for the inte-rior. It was also constructed in ground floor libraries as for instance in Hadrian's villa. Because of the complexity of the composition as well as the relation to other objects in the spatial system of the town, known libraries may be divided into three groups: Self-contained buildings (with or without a portico), situated on the forum (Asklepion), on a smaller town-square (Efez) or near the main street (the Pantajnos library in Athens and the library in Efez). Standing on a public square, surrounded by porticos, the entrance to the interior led through a portico. The square could be a forum (Forum Pacis, Trojan's Forum), a square with a temple (Emperor Forums and Octavia's Portico) or a square in the vicinity of hot springs (Trojan's Therms). Complexes with their own courtyard (Hadrian's library in Athens, in the Villa in Tivoli and most probably in the Palatine library in Rome).

11

Perge - antyczne miasto w Azji Mniejszej

Kozaczewska-Golasz H., Golasz-Szołomicka H.

Architectus

|

1999

|

Nr 2(6)

3--11

PL

Perge leży w Pamfilii, 16 km od Antalii, obecnie w pd.-zach. części Turcji. Opuszczone w XIII w. pozostawało nie zamieszkane aż do końca XIX w., gdy ponownie zostało odkryte, wraz z innymi miastami grecko-rzymskimi tej części Azji Mniejszej, przez ekipę badawczą kierowaną przez Karola hr. Lanckorońskiego [5, s. 34-65]. Wykonano pomiary zachowanych obiektów, które zamieszczono w publikacji wraz z obszernym opisem zabytków na tle miasta. Były to pierwsze badania naukowe w Pamfilii o poziomie, który imponuje do dzisiaj. Systematyczne badania archeologiczne zaczęli prowadzić archeolodzy tureccy dopiero po II wojnie światowej pod kierunkiem A.M. Mansela. W publikacjach tureckich [1], [7] w sposób szczegółowy przedstawiono historię miasta i opis zachowanych budowli, korzystając z niektórych rysunków pomiarów i rekonstrukcyjnych wykonanych przez Niemanna. Wynikiem prowadzonych badań był nowy plan miasta z podziałem na bloki mieszkalne [3]. Celem artykułu jest przedstawienie zabytków Perge, wśród których zachowało się kilka budowli monumentalnych, interesujących ze względu na specyficzne cechy małoazjatyckie.

EN

Perge lies in Pamfilia in the south-western part of Turkey. It was abandoned in the 13th century and left unoccupied until the 19th century. Explorations were carried out by count Karol Lanckoronski, and after the Second World War they were directed by A.M. Mansel. Most monumental buildings were uncovered and some were reconstructed. The oldest monuments in Perge arc the Hellenistic town walls with towers and the southern town gate with two round towers and a scmi-cliptic area. Perge went through its greatest period in the 2nd and 3rd centuries under Roman rule, and monuments which have survived arc mainly from that period. At that time the town had two main column streets cardo and documanus. Cardo (north-south) was shut off from the north by a gate with a nimfeum from which water flowed into a wide open canal running along the middle of the street. The main market square was the forum, near the Hellenistic gate, surrounded by Corinthian porticos. A theatre for an audience of 12 thousand and a stadium which could accomodate 27 thousand spectators were built outside the town walls. In the town there were hot baths, a palaestra and living accomodations, which remain uncovered. The old town walls were strengthened in the 4th century, new sections were built from the south side, closed by a gate located between angular towers.