Wyniki wyszukiwania - BazTech

Ograniczanie wyników

Znaleziono wyników: 2

Liczba wyników na stronie

Wyniki wyszukiwania

Sortuj według:

Ogranicz wyniki do:

Basalt Weathering Crust from Rutki near Niemodlin (Opole Voivodeship) - opportunities for its current utilization and remarks on its former use

Wyszomirski Piotr, Szydłak Tadeusz, Zawadzki Tomasz, Baranowski Marcin

Gospodarka Surowcami Mineralnymi

2024

T. 40, z. 2

69--87

In contrast to the western part of the Lower Silesia, information about the basalt-derived weathering crusts occurring in the Opole region is rather limited. However, in 2018, significant volumes of such regolith (about 20,000 m3) were discovered during development works in the NW part of the Rutki Quarry near Niemodlin. This weathering crust is rich in clay minerals and represents a smectite-kaolinite mixture with some halloysite, the latter being a poorly ordered member of the kaolinite group. The minerals of the smectite group contain in their interlayer spaces bivalent cations (calcium and magnesium), which is the most often case in the nature. The mineral composition of the regolith mass is supplemented by iron-containing phases, i.e. goethite and magnetite, and traces of phosphate mineral – crandallite. A significant amount of clay minerals, particularly those belonging to the smectite group and halloysite, results in high value of the specific surface area (up to 100 m2/g) of the studied crust. Such favorable property of the crust makes it a promising sorptive raw material that can be applied, even in an unprocessed form, for waterproofing. It must be emphasized that the sorption properties of basalt weathering crusts were noticed some centuries ago in the western part of Lower Silesia, where medicine called terra sigillata was produced from them. Moreover, the crust from Rutki was also used in the XIXth century, in a ceramic manufacture located in nearby Tułowice, where the so-called “Silesian black porcelain” was produced.

W przeciwieństwie do zachodniej części Dolnego Śląska, wzmianki o zwietrzelinach rozwiniętych na bazaltach trzeciorzędowych w okolicy Opola są nieliczne i sporadyczne. W 2018 r. zwietrzelina tych skał została odsłonięta w większej ilości podczas prac górniczych prowadzonych w NW części kamieniołomu w Rutkach k. Niemodlina. Jej zasoby są znaczne i w odsłoniętym fragmencie szacowane na około 20 tys. m3. Zwietrzelina ta reprezentuje typ smektytowo-kaolinitowy. Występuje w niej też słabo uporządkowany minerał grupy kaolinitu, tj. haloizyt. Minerały grupy smektytu zawierają kationy dwuwartościowe (wapń, magnez) w ich przestrzeniach międzypakietowych, co jest najczęstszym – obserwowanym w przyrodzie – przypadkiem. W zwietrzelinie występują też fazy żelaziste reprezentowane przez goethyt i magnetyt oraz – w śladowej ilości – minerał fosforanowy, tj. crandallit. Znaczna zawartość minerałów ilastych w badanej zwietrzelinie – a zwłaszcza minerałów grupy smektytu i haloizytu – decyduje o dużej wartości jej powierzchni właściwej, dochodzącej do 100 m2/g. Stanowi to korzystną przesłankę do wykorzystania tej kopaliny jako materiału sorpcyjnego, który w stanie nieprzetworzonym może być stosowany w znacznych ilościach dla celów hydroizolacyjnych. Właściwości sorpcyjne zwietrzelin dostrzeżono już przed wieloma wiekami w zachodniej części Dolnego Śląska, wytwarzając z nich preparat leczniczy o nazwie terra sigillata. Zwietrzelina bazaltowa z Rutek była natomiast stosowana w XIX wieku w manufakturze ceramicznej w pobliskich Tułowicach do wytwarzania tzw. czarnej porcelany śląskiej.

Surowiec ilasty stosowany w dawnych manufakturach fajansu w okolicy Opola

Wyszomirski Piotr, Gajek Marcin, Szydłak Tadeusz, Zawadzki Tomasz

Materiały Ceramiczne

2021

T. 73, nr 1

41--56

W drugiej połowie XVIII w. i w pierwszej części XIX w. w okolicy Opola działały manufaktury fajansu w Prószkowie (Proskau) i Tułowicach (Tillowitz). Dostępne źródła historyczne sugerują, że wykorzystywały one surowiec ilasty jasnoszarej barwy, który wydobywano w niedaleko znajdującej się kopalni usytuowanej na gruntach ówczesnej wsi Rutki. Na tym terenie czynny jest obecnie duży kamieniołom bazaltu Rutki. W ostatnich latach – w trakcie prac związanych z rozbudową tego kamieniołomu - stwierdzono występowanie kopaliny ilastej w przypowierzchniowej części nadkładu złoża bazaltu. Kopalina ta reprezentuje dwie odmiany: jasnoszarą i czerwonobrunatną. W pierwszym przypadku jest to mułowiec piaszczysty, w drugim zaś – zwietrzelina bazaltowa. Mułowiec ten ma skład kaolinitowo-illitowy z dużą domieszką kwarcu. Surowiec tego typu – a zwłaszcza po zmniejszeniu zawartości kwarcu na drodze prostej operacji płukania – mógł być z powodzeniem stosowany do produkcji fajansu. Wskazuje na to m.in. jasna barwa kopaliny w stanie surowym i po wypaleniu, a także wyniki oznaczenia podstawowych, ceramicznych parametrów technologicznych. Z kolei zwietrzelina bazaltowa, stanowiąca kopalinę barwy czerwono-brunatnej, zawiera przede wszystkim minerały ilaste grupy smektytu, którym towarzyszą głównie takie minerały nieilaste jak kwarc i fazy żelaziste (wodorotlenki żelaza, hematyt). Znaczna zawartość Fe2O3, przekraczająca 12% mas., jest jedną z przyczyn intensywnie czerwonej barwy tej kopaliny po wypalaniu, a także dużej jej podatności na termiczne zagęszczenie. Wydaje się zatem prawdopodobnym, że tzw. „czarna porcelana śląska” produkowana – obok fajansu – w Tułowicach w latach 1842-1857 była wytwarzana z udziałem występującej w Rutkach zwietrzeliny bazaltowej. Produkt ten – stanowiący rodzaj kamionki – charakteryzował się bowiem czerwonym czerepem, który był pokrywany czarnym szkliwem.

In the second half of the 18th century and in the first half of the 19th century, faience factories had operated in the vicinity of Opole, in Prószków (previous German name: Proskau) and Tułowice (Tillowitz). The available historical sources suggest the usage of light-grey clay as ceramic raw material, which was mined in a nearby pit located on land belonging to then Rutki (Rautke) village. Currently, the large basalt quarry is operating in Rutki area. During the recent geological exploration and assessment works aiming to the expansion of the quarry, the clayey raw material was found in the subsurface part of the basalt overburden. This rock comprises two varieties: light grey, which is a sandy mudstone, and reddish-brown, which is a weathering crust of basalt. The sandy mudstone consists mainly of kaolinite and illite with a significant admixture of quartz. This type of clay raw material could be successfully used to produce the faience especially after reduction of quartz content with simple washing techniques. This is indicated, among others, by light colour of the clay in its raw state and after firing, as well as by the results of determinations of basic, ceramic technological parameters. On the other hand, the reddish-brown weathering crust of basalt contains mainly clay minerals of smectite group, which are accompanied by non-clay minerals: quartz and ferrous phases (Fe-hydroxides, hematite). Considerable Fe2O3 content, exceeding 12 wt.%, is one of the reasons for the intense red colour of this raw material after firing, as well as its high susceptibility to thermal compaction. Therefore, it seems likely that the so-called “Black Silesian Porcelain” produced – apart from faience – in the Tułowice Manufacture, in the years 1842-1857, was made of weathering crust of basalt extracted from the Rutki open pit. This “porcelain”, which is, in fact, a kind of stoneware, showed red body covered with black glaze.