Celem artykułu1 jest prezentacja i analiza tzw. ortodoksyjnej teorii finansów publicznych. Teoria ta znajdowała rozlicznych zwolenników w ramach różnych kierunków i szkół myśli ekonomicznej, rozwijanych w rozległej perspektywie historycznej: od początku XIX stulecia po wielki kryzys lat trzydziestych wieku XX. Zachowanie trwale ortodoksyjnego charakteru tej doktryny przez tak długi i obfitujący w epokowe zmiany okres, wymagało niebywale konsekwentnego – by nie powiedzieć wręcz dogmatycznego – trzymania się jej podstawowych pryncypiów, wywodzących się jeszcze z ekonomii klasycznej. W tym zwłaszcza wypracowanej na przykład przez francuskiego klasyka Jeana Baptiste’a Saya (1767-1832) zasady jak najmniejszego podatku i tym samym jak najmniejszego budżetu2. Te szczególne okoliczności „długiego trwania” sprawiły również, że teoria ta nie była w stanie dostrzec i uwzględnić szeregu wręcz narzucających się, historycznie zmiennych, uwarunkowań, wymagających koniecznych modyfikacji w merytorycznej zawartości jej samej. Skoro tak, to zdarzają się w jej ramach tezy mocno już anachroniczne, które bywają zaliczane przez znawców problematyki do wręcz „nierealistycznych” w warunkach współczesnej praktyki gospodarczej, a jednocześnie są uznawane za wybitnie reakcyjne ze społecznego punktu widzenia. „W świetle doktryny ortodoksyjnej –oświadcza polski ekspert finansowy Stanisław Owsiak – budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony i, co godne podkreślenia, stale zrównoważony. To ostatnie żądanie z dzisiejszej perspektywy jest tak skrajne, że aż nierealistyczne wobec olbrzymiej ilości operacji dochodowo-wydatkowych rządu i zachodzących między nimi rozbieżności w czasie. (…) Co więcej, teoria ortodoksyjna okazuje się skrajnie reakcyjna ze społecznego punktu widzenia, gdyż usprawiedliwia nierówny podział dochodów w społeczeństwie” [10, s. 39-41].
EN
The aim of the article is to present and analyze the so-called orthodox theory of public finance. This theory was represented by many thinkers from different schools of economic thought, developed from the beginning of nineteenth century until the Great Depression of 1929-33. It was extremely difficult to save the same orthodox style of the theory during such a long period of many spectacular changes without prevention of its crucial principles or even dogmas stemming from old classic economics. Especially from French economist Jean Baptiste Say (1767-1832), who elaborated a very restricted rule of public finance: “taxes should be most moderate”. Those specific circumstances of “long existence” of the orthodox theory of public finance caused that this theory was unable to incorporate several historically evolving data, which should modified this theory itself. It resulted of many “unrealistic” anachronisms inside this theory and its social influence. “According to the orthodox doctrine – stated Polish expert in finance Stanisław Owsiak – the state budget should be permanently and fully balanced. This rule is completely unrealistic in contemporary economy with all its extremely complicated financial operations organized by government. (…) Moreover, the orthodox theory has proved to be extremely reactionary from the social point of view, because it justify unequal distribution of incomes in society” [10, s. 39-41].
Celem artykułu jest przedstawienie dorobku w zakresie finansów publicznych XIX-wiecznej niemieckiej myśli ekonomicznej: tzw. ekonomii narodowej oraz starszej i młodszej szkoły historycznej. Nurty te, definiowane często w literaturze przedmiotu jako heterodoksyjne, były istotnie w dużej mierze przeciwstawne dominującej wówczas klasycznej ortodoksji ekonomicznej, wywodzącej się głównie z Wielkiej Brytanii. Klasyczna myśl ekonomiczna stosunkowo mało uwagi poświęcała zagadnieniom z zakresu finansów publicznych, w przekonaniu, że ich gestor – państwo nie powinno odgrywać w gospodarce rynkowej (ex definitione prywatnej) znaczącej aktywnej roli. Wprawdzie nie wszyscy klasycy i nie zawsze sprowadzali tę rolę wyłącznie do – jak uparcie utrzymują popularne podręczniki – funkcji „stróża nocnego”, to jednak dopiero wymienione kierunki ekonomii niemieckiej diametralnie odmieniły postrzeganie państwa i jego instytucji w odniesieniu do gospodarki. W ramach tych nurtów ekonomii, które nieprzypadkowo pojawiły się właśnie w zapóźnionych ekonomicznie krajach niemieckich, zaczęło państwo, jego instytucje, a siłą rzeczy także cały obszar administracyjno- gospodarczy, który stopniowo wyodrębnił się jako domena finansów publicznych, nie tylko doceniać, ale wręcz uznawać za decydujący czynnik rozwoju gospodarczego.
EN
The aim of the article is to describe the output of German economic thought of the 19th century, that is List’s “national economics” and the both historical schools, to the field of the public finance. Those economic schools, very often defined as heterodox ones, were opposed against the classical economic orthodoxy, stemming mainly from Great Britain. The classical economic thought paid relatively little attention to the public finance, taking into account its belief that the state should not play a significant active role in the market economy (ex definitione private one). However, not all the classics and not always understood this role as the “night-watchman” activity (as popular manuals still maintain), but only the schools mentioned above radically changed the opinion on the real role of the state in economic development. And it was not an accident that it happened just in underdeveloped at that time German territories. Those territories needed an active state, its institutions and all that area which step by step became the public finance domain to promote their development. And exactly for that reason many German social thinkers started to appreciate the state as the crucial factor in the process of economic development.
W artykule autorzy omawiają problematykę dotyczącą współczesnego zarządzania finansami państwa, odwołując się do dobrych praktyk rządzenia opartych na koncepcji New Public Management (NPM – nowego publicznego zarządzania) i public governance (zarządzania publicznego). Celem artykułu jest wykazanie, że wdrażanie wymienionych koncepcji związane jest z upowszechnieniem metod zarządzania polegających na realizacji programów zaspokajających potrzeby publiczne z jednoczesną troską o poprawę efektywności wydatkowanych środków pieniężnych i jakości świadczonych usług. Jedną z istotniejszych metod jest planowanie wieloletnie traktowane jako podstawa do tworzenia planów rocznych, czyli budżetów. W prezentowanym tekście przedstawiono również polskie regulacje prawne w tym zakresie.
EN
In the article, the authors discuss issues concerning the financial management of the modern state, referring to good governance practices based on the concept of New Public Management ( NPM - New Public Management ) and public governance ( public management ). The purpose of this article is to demonstrate that the implementation of these concepts is related to the dissemination of management methods involving the implementation of programs addressing public needs with simultaneous concern for improving the efficiency of cash expenditure and quality of services. One of the most important methods of long-term planning is regarded as a basis to create annual plans or budgets. The article also presents polish regulations in this regard.
Celem artykułu1 jest przedstawienie istotnych aspektów wkładu Jeana Charlesa Leonarda Simonde de Sismondiego w rozwój dziedziny finansów publicznych. Sismondi zaczynał jako entuzjastyczny propagator klasycznej teorii ekonomicznej Adama Smitha (1803 – De la Richesse Commerciale ou Principes d’Economie politique appliques a la Legislation du Commerce), ale wkrótce radykalnie zmienił swoje poglądy (1819 – Nouveaux Principes d’Economie Politique ou de la Richesse dans ses Rapports avec la Population). Wyznawana przez niego teoria podkonsumpcji, w połączeniu z kryzysowymi okolicznościami gospodarczymi po roku 1815, doprowadziły Sismondiego do przezwyciężenia jego generalnego oporu wobec interwencji rządu. Sismondi doszedł do przekonania, że rząd powinien odgrywać znaczącą rolę w podziale dochodu (między innymi poprzez politykę podatkową), w obszarze stabilizacji poziomu szeroko rozumianej aktywności gospodarczej, w szczególności poziomu zatrudnienia, oraz określaniu stopy wzrostu gospodarczego. Zostały tu wymienione wszystkie, poza funkcją alokacji zasobów, podstawowe funkcje finansów publicznych. Według Sismondiego bowiem alokacja zasobów powinna być determinowana przez siły rynkowe w ramach sektora prywatnego, nie będąc przedmiotem interwencji rządowej. Nie ulega wątpliwości, że poglądy społeczno-ekonomiczne Sismondiego można traktować jako znaczące historyczne korzenie współczesnej teorii finansów publicznych.
EN
The aim of the article is to describe some important aspects of Jean Charles Leonard Simonde de Sismondi’s contribution to the field of the public finance. Sismondi started as an enthusiastic propagator of Adam Smith’s classical economic theory (1803 – De la Richesse Commerciale ou Principes d’Economie politique appliques a la Legislation du Commerce), but soon he radically changed his views (1819 – Nouveaux Principes d’Economie Politique ou de la Richesse dans ses Rapports avec la Population). It was his underconsumption theory, combined with the depressed economic conditions after 1815, which led Sismondi by 1819 to break his previous overall antagonism towards government intervention. Sismondi had come to believe that the government should have a substantial role in the distribution of income (among other things by tax policy), stabilization of the level of economic activity in general and of employment in particular, and determination of the rate of economic growth. The functions mentioned above are almost all of the main functions of public finance, excluding of resource allocation. According to Simonde de Sismondi the allocation of resources should be determined by market forces working within a private sector not subject to government intervention. There is no doubt that Sismondi’s socio–economic concepts can be treated as a substantial historical root of the modern theory of public finance.
W artykule przedstawiono i oceniono uwarunkowania oraz niektóre efekty decentralizacji finansów publicznych, przeprowadzanej w ostatnich dekadach w Polsce. Szczególną uwagę autorzy zwrócili na podział środków finansowych między państwo a samorząd terytorialny oraz skutki tego podziału dla realizacji idei public governance, wyrażającej się między innymi w zasadzie jawności i przejrzystości finansów publicznych. Podjęte działania w ramach decentralizacji finansów publicznych wpisują się w szeroko pojętą koncepcję zarządzania publicznego.
EN
The article presents and evaluates some conditions and results of decentralization of public finance, implemented during last decades in Poland. The authors’ specific intention was to describe distribution of finance between the state central budget and local budgets and the results of that to the process of realization of the idea of public governance (among other things the principle of publicness and transparency of public finance). The process of realization of decentralization of public finance is an element of a general concept of public governance.
Artykuł jest czwartym z serii tekstów publikowanych na tych łamach, a poświęconych problematyce finansów publicznych w ujęciu wybranych teoretyków ekonomii z przeszłości. W tekście poprzednim przedstawiliśmy dorobek w tym zakresie dwu wybitnych klasyków ekonomii z jej wczesnego okresu: Adama Smitha i Jeana Baptiste’a Saya. Tym razem prezentujemy niektóre z koncepcji autorstwa najwybitniejszego późnego brytyjskiego klasyka – Johna Stuarta Milla. Czynimy tak w głębokim przekonaniu, że zarówno ranga tego myśliciela, jak i jego rozległej interdyscyplinarnej twórczości w pełni na to zasługują. Co więcej, pewne osiągnięcia myśli J. S. Milla, na polu obecnie jednoznacznie identyfikowanym jako domena par excellence finansów publicznych, okazały się uniwersalne i ponadczasowe. A zatem bezsprzecznie warto je przywołać i na nowo rozważyć w kontekście ich znaczenia dla współczesnej nauki finansów publicznych.
EN
The aim of the article is to describe some crucial aspects of John Stuart Mill’s contribution to the field of the public finance. Mill argues that the laws of production may be natural laws, but the laws of distribution are created and enacted by human beings. In other words, wealth is the natural end product of labor, but the distribution of wealth is determined by the decisions and the will of actual people (the elite) and is not simply part of the order of nature. Mill carries this view quite far, maintaining that human laws and institutions can and should determine how wealth is distributed. In order to distribute wealth more justly he proposes an implementation of a progressive income taxation (“Equality of taxation, therefore, as a maxim of politics, means equality of sacrifice”). We believe that Mill’s principle of equality of sacrifice still should be the main rule of taxation.
Artykuł jest kontynuacją rozważań autorów na temat istoty zmian regulacji prawnych i instytucjonalnych w zakresie gospodarowania środkami publicznymi w świetle teorii i praktyki zarządzania publicznego. W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie budżet zadaniowy jest innowacyjnym narzędziem zarządzania środkami publicznymi. Czy może on przyczynić się do poprawy efektywności wydatkowania środków publicznych oraz czy i w jakim zakresie umożliwia realizację zasady jawności i przejrzystości wykorzystania środków publicznych?
EN
The article is a continuation of deliberations of authors about the changes in institutional regulations in the scope of managing public funds in the light of practise and theory of public management. In the article an attempt to answer to a question was made, whether and what scope performance-based budgeting is an innovative tool of management of public funds. Whether it can contribute to improve the efficiency of disbursing public funds and whether and what scope enables the realization of the principle of openness and transparency of the utilization of public funds.
Artykuł jest trzecim1 z serii tekstów poświęconych problematyce finansów publicznych w ujęciu wybranych teoretyków ekonomii z przeszłości. Tym razem zostaną przedstawione koncepcje dwu wybitnych klasyków myśli ekonomicznej: brytyjskiego - Adama Smitha oraz francuskiego - Jeana Baptiste'aSaya. Wydawałoby się, że ich systemy teoretyczne w ogólności, w tym również w części odnoszącej się do zagadnienia finansów publicznych, zostały już całkowicie i gruntownie naukowo spenetrowane i nie ma tam miejsca na odmienne od powszechnie uznanych interpretacje . Okazuje się, że nie do końca i nie w całej rozciągłości. Przykładowo, w literaturze przedmiotu dominuje pogląd, jakoby zarówno A. Smith jak i J. B. Say opowiadali się zgodnie, jako zdecydowani rzecznicy liberalizmu, za minimalną rolą państwa w gospodarce i w związku z tym za jak najmniejszymi podatkami. Podtrzymywane jest też z uporem przekonanie, że z tychże liberalnych pobudek byli oni bezkompromisowymi zwolennikami równej stawki podatkowej dla wszystkich grup dochodowych, odrzucając jakąkolwiek ideę progresji podatkowej. Autorzy artykułu podjęli próbę weryfikacji tych przekonań i przynajmniej częściowej ich rewizji. Całość cyklu ma stanowić z jednej strony przegląd ważniejszych koncepcji teoretycznych na ten temat od starożytności do epoki współczesnej, z drugiej zaś - wybiórcze z konieczności zestawienie praktycznych osiągnięć i rozwiązań z zakresu finansów publicznych dokonanych w poszczególnych okresach historycznych.
EN
The article is the next step to discover and to describe the substantial contribution of the past to the process of development of theory and practice of the public finance. This time the authors discuss some theoretical achievements in the field made by the two prominent classical economists: Adam Smith and Jean Baptiste Say. It is done in order to show some specific aspects of their great heritage that are to some extent neglected or underestimated by the orthodox economic thought.
Artykuł zawiera prezentację aktualnych uregulowań prawnych w zakresie kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych, z uwzględnieniem ich roli i znaczenia w ramach koncepcji tzw. nowego zarządzania publicznego. Ta koncepcja zarządzania publicznego kładzie nacisk na stosowne spożytkowanie odnośnych teoretycznych i praktycznych rozwiązań, które sprawdziły się w sektorze prywatnym. Ma to zapewnić pożądaną poprawę skuteczności i efektywności funkcjonowania tego sektora.
EN
The article describes some substantial legal regulations in the field of management control and internal audit and their role in the so-called new public management, stemming from the private business experience. Reasonable and adequate using of such methods is a promising opportunity to improve public management and to achieve its higher effectiveness. Both are extremely important as inevitable conditions of any successful reform of public sector and public finance in our country.
Artykuł jest drugim1 z serii tekstów poświęconych problematyce finansów publicznych w ujęciu wybranych teorii ekonomicznych. Całość cyklu ma stanowić z jednej strony przegląd ważniejszych koncepcji teoretycznych na ten temat od starożytności do epoki współczesnej, z drugiej zaś - wybiórcze z konieczności zestawienie praktycznych osiągnięć i rozwiązań z zakresu finansów publicznych dokonanych w poszczególnych okresach historycznych. Zagadnienia te mają niewątpliwie dużą wagę jako istotne elementy różnorakich teorii ekonomicznych oraz przejawy ważnych działań praktyczno-gospodarczych. Ostatnio nabrały one szczególnego znaczenia za sprawą kryzysu finansów światowych i równie globalnie występujących deficytów budżetowych, a w ich konsekwencji także powszechnie narastających długów publicznych. Poważne perturbacje w tym zakresie dotykają niemałej grupy krajów Unii Europejskiej, z Grecją na czele. Zagrożenia nie ominęły nawet największej potęgi gospodarczej świata - Stanów Zjednoczonych. W tym kontekście wydaje się wielce pożyteczne sięgnięcie zarówno do teoretycznych, jak i praktycznych korzeni owych niepokojących zjawisk i procesów, które nieuchronnie pojawiły się - przynajmniej jako potencjalne zagrożenie - wraz z genezą i rozwojem samej domeny finansów publicznych.
EN
The article is the next step to discover and to describe the substantial contribution of the past to the process of development of theory and practice of the public finance. This time the author shows some theoretical and practical achievements in the field made by the mercantilists, the physiocrats and some classical economists, including Adam Smith. The mercantile system, especially its very German variant - the so-called cameralistics ("Kameralwissenschaft"), was the extreme exponent of necessity of great state, public finance and even the so-called " fiscalism". The Physiocratic School proclaimed the opposite theory and practice: minimal state (famous physiocratic slogan - "Laissez-faire, laissez- -passer!) and the original concept of the "land tax"("l'impot unique"). The theoretical, and especially methodological, heritage of the Physiocrats is undoubtedly of great importance to the further development of the economic thought. But attempts to put in practice the physiocratic principles of taxation (Baden, Tuscany) were completely unsuccessful. In general opinion, Adam Smith as a severe critic of ercantilism fully rejected its fiscal theory and practice. However, the author of the article cites quite many statements of A. Smith, which show his almost purely "mercantilistic" attitude toward British vital priorities of state economy and defence. The last part of the article is devoted to John Maynard Keynes' affirmation of the main mercantilistic ideas.
W artykule przedstawiono w zarysie początki zarówno refleksji teoretycznej, jak i niektórych doświadczeń praktycznych z obszaru finansów publicznych. Jest to problematyka niezwykle znacząca i aktualna, zwłaszcza w obliczu trwającego wciąż globalnego kryzysu finansowego i jego konsekwencji dla sfery gospodarki realnej. Nie ulega wątpliwości, że jednym z najtrudniejszych wyzwań społeczno-gospodarczych, stojących przed większością państw współczesnych (nie wyłączając niestety również naszego kraju), jest pogłębiająca się nierównowaga ich finansów publicznych. I to zarówno w wymiarze bieżącym - występujące rokrocznie deficyty budżetowe, jak i w wymiarze długofalowym - wieloletnia kumulacja owych permanentnych deficytów w postaci silnie rosnących długów publicznych. Sytuacja ta wymaga przede wszystkim pilnego podjęcia radykalnych działań naprawczych, ale wymaga też pogłębionej refleksji teoretycznej w zakresie tej skomplikowanej problematyki. Pomocne, szczególnie w tym drugim przedsięwzięciu, może okazać się przypomnienie przedmiotowego dorobku myśli ekonomicznej z przeszłości, w tym sięgnięcie do antycznych praźródeł teorii finansów publicznych, a także odwołanie się do wybranych przejawów działań praktycznych z tego zakresu, jakich doświadczyła ta odległa epoka. Dorobek ówczesnych myślicieli, jak też pewne doświadczenia praktyczne z tego okresu mogłyby być może - oczywiście mutatis mutandis - stać się z jednej strony źródłem inspiracji, a z drugiej - stanowić swoiste memento wobec czekającej nasz kraj nieuchronnej i pilnej naprawy finansów publicznych.
EN
The purpose of the article is to show some ancient theoretical and practical heritage concerning the so-called public sector of economy and the public finance. However both of them are usually connected with the modern ('capitalistic') period of development of market economy, but there were quite many theoretical and practical achievements of the antiquity to change that belief. There is no doubt that such great ancient thinkers as Xenophon, Plato and Aristotle originated (and to some extent developed) scientific socio-economic analysis in general and, of course, in its specifi c field like the public finance. The ancient Egypt, Babylonia, Greece and Roman Empire, each in their specifi c scope and manner, developed the public finance and organised their own state or public sectors of economies. Those state activities enabled the Egiptians to build the pyramides and great hydrosystems in agriculture. The Babylonians also succesfully developed their agriculture due to state organised systems of water supply. The ancient Greeks and the Romans are the good examples in the field of state activity in economy and the public finance, too. The text points out the above mentioned achievements of the antiquity in order to prove the author's idea of old antecedents of contemporary public sector of economy and the public finance.
Punktem wyjścia rozważań autora są poglądy wybitnych myślicieli z przeszłości: Arystotelesa, Adama Smitha, Thorsteina Veblena, Johna Kennetha Galbraitha i Daniela Bella na temat właściwych i pożądanych celów ludzkiego gospodarowania i tworzenia rzeczywistego bogactwa oraz – co nie mniej ważne – radykalnego odejścia od tych celów dla realizacji ostatecznie zgubnej idei pomnażania bogactwa pieniężnego. Celem rozważań autora jest wskazanie na istotne zagrożenia również dla współczesnych gospodarek w przypadku kultywowania owej „kultury pieniądza” (Veblenowska „pecuniary culture”), co niestety wręcz nasila się w dobie obecnej. Jednym z najbardziej spektakularnych efektów dominacji tej kultury jest niewątpliwie obecny globalny kryzys finansowy i gospodarczy.
EN
The purpose of the text is to show some consequences of the so-called pecuniary culture which dominated contemporary socio-economic life in Western developed countries. According to that specific culture all social and economic activities are subordinated to financial goals and criteria. There were some strong objections against that trend in socio-economic behaviour, stemming from Aristotle’s distinction (oikonomos versus chrematistike), and in our times from Thorstein Veblen’s severe critique of pecuniary oriented leisure class – ‘businessmen’. Unfortunately that heterodox criticism was and still is dominated by orthodox mainstream economics which always defends liberal dogma of pecuniary profit as the only acceptable and reasonable purpose of economic activity. Current crisis in global finances proofs that it is rather a false believe of academic economics and of the real economy. The conclusion is: in order to avoid the next Great Depression the process of the so-called financialization of contemporary economies must be limited and societies must overcome their pecuniary oriented behaviour.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.