Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Przedzamcze zachodnie zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań nieinwazyjnych i archeologiczno-architektonicznych

Wiewióra M., Misiewicz K., Wasik B., Małkowski W.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2017

|

Nr 51

42--52

PL

Do niedawna zamek i jego układ znane były tylko z mało wyraźnej ryciny zrujnowanego zamku z początku XVIII wieku, ze szkicowej rekonstrukcji rzutu autorstwa Conrada Steinbrechta z końca XIX wieku oraz lakonicznych opisów inwentarzowych z połowy XVII i połowy XVIII wieku. Badania archeologiczno-architektoniczne uzupełnione prospekcją geofizyczną w znacznym stopniu uzupełniły tę wiedzę, weryfikując stare poglądy i hipotezy. W efekcie udało się zrekonstruować przebieg kurtyn obwodowych przedzamcza oraz fosy. W narożniku północno-zachodnim zweryfikowano obecność wieży wymienianej w inwentarzu z połowy XVII wieku. Dzięki prospekcji geofizycznej zlokalizowano także niektóre elementy zabudowy wewnętrznej – duży budynek od zachodu oraz stojący na dziedzińcu obiekt szachulcowy na murowanym podpiwniczeniu, którego istnienie zostało potwierdzone metodą wykopaliskową. Szczególnie interesujące okazały się wyniki badań archeologicznych w odniesieniu do rekonstrukcji pogranicza domu konwentu i przedzamcza zachodniego, wskazując na obecność tam nieznanej fosy i muru w 2. połowie XIV wieku. Zweryfikowano także narożnik północnego, zewnętrznego muru zamku, w którym według planu C. Steinbrechta miała znajdować się baszta. Rekonstrukcja ta okazała się niepoprawna, a zachowany mur był w rzeczywistości przyporą narożną. Badania dostarczyły także dalszych informacji umożliwiających rekonstrukcję ukształtowania terenu i technik budowlanych – przede wszystkim prac ziemnych.

EN

Until recently, the castle and its layout were known only from a rather unclear sketch of the ruined castle from the beginning of the 18th century, from a sketchy reconstruction of the plan drawn by Conrad Steinbrecht at the end of the 19th century, and laconic inventory descriptions from the moid-17th and mid-18th century. Archaeological-architectonic research and geophysical prospection significantly complemented the knowledge, verifying old views and hypotheses. As a result it was possible to reconstruct the outlines of perimeter curtains of the bailey and the moat. The existence of a tower mentioned in the inventory from the mid17th century was verified in the north-western corner. Owing to geophysical prospection some elements of interior buildings were also located – a large building in the west and a framework building with a masonry basement standing in the courtyard whose existence was confirmed by the excavations. Results of archaeological research in reference to the reconstruction of the borderline of the chapter house and the west bailey, indicating the presence of an unknown moat and a wall there in the 2nd half of the 14th century, turned out to be particularly interesting. The corner of the north, outer wall of the castle was also verified where, according to the plan by C. Steinbrecht, the tower was to be located. The reconstruction turned out to be incorrect, and the preserved wall was actually a corner buttress. The research also yielded further information allowing for reconstructing the lay of the land and construction techniques – mainly earthworks.

2

Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych

Wasik B., Wiewióra M.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2016

|

Nr 45

53--65

PL

Badania archeologiczne zamku w Kowalewie rozpoczęły się w 2013 roku. Dotąd wiedza na jego temat opierała się na szkicu z XIX wieku i krótkich nowożytnych opisach. Z zamku wysokiego na powierzchni nie pozostały żadne relikty. Zamek, którego początek budowy ustalano do tej pory na lata 70–80. XIII wieku, składał się z zamku wysokiego (domu konwentu) otoczonego parchamem i trzech przedzamczy. Przed wzniesieniem murowanego zamku w Kowalewie funkcjonowała drewniana warownia krzyżacka, lecz z dotychczasowych badań wynika, ze zamek wysoki zbudowano na „surowym korzeniu”. Pierwotna warownia musiała się więc znajdować gdzie indziej. Prowadzone w latach 2013– 2015 badania umożliwiły rozpoznanie i rekonstrukcję układu głównej i najsłabiej zachowanej części zamku – domu konwentu. Była to budowla czteroskrzydłowa na planie zbliżonym do kwadratu o boku około 45 m. Zamek nie posiadał wieży głównej ani narożnych wież, brak też dowodów istnienia murowanego krużganka. Główne, południowe skrzydło mieściło najważniejsze, znane ze źródeł pisanych pomieszczenia – kaplicę i refektarz. Od tej strony prowadził przez szyję bramną także wjazd do zamku. Nie był on usytuowany symetrycznie, ale był przesunięty w kierunku zachodnim. Nie ma pewności, jakie wnętrza mieściły się w skrzydle zachodnim – być może sypialnie braci. Północne i wschodnie pełniły najpewniej funkcje gospodarcze, mieszcząc na parterze kuchnię, browar i piekarnię. Większość skrzydeł była podpiwniczona, z wyjątkiem przejazdu bramnego i części środkowej skrzydła wschodniego. Analiza formalna i stylistyczna wskazuje na to, że dom konwentu, zachowany filar gdaniska i kościół parafialny w mieście budowały te same ekipy. Wyniki nowych badań wskazują, że wbrew dotychczasowym poglądom, początek budowy należy datować na przełom XIII i XIV wieku, a czas zasadniczych prac budowlanych na 1. ćwierć XIV wieku.

EN

Archaeological research of the castle in Kowalewo started in 2013. Before that the knowledge concerning the castle had been based on the sketch from the 19th century and brief modern-day descriptions. There are no surface relics of the high castle. The castle, the beginnings of whose construction were believed to date back to the 1270s-1280s, consisted of the high castle (chapter house) surrounded by a bailey of the ‘parcham’ type and three wards. Before the masonry castle was erected, a woodenbuilt Teutonic fortress had functioned in Kowalewo, but the research so far has shown that the high castle was built “in cruda radice”. Therefore, the original fortress must have been located elsewhere. The research carried out in the years 2013–2015 allowed for identifying and reconstructing the layout of the main and the worst preserved section of the castle – the chapter house. It was a four-wing building on the square-like plan the side of which measured about 45 m. The castle did not have the main tower, or corner towers; there is no evidence of the existence of a masonry cloister either. The main, south wing housed the most important rooms, known from written sources – the chapel and the refectory. The entrance to the castle also led from this side through the gate neck. It was not symmetrically situated, but shifted to the west. It is not certain what rooms were located in the west wing – perhaps brothers’ bedrooms. The north and east wings must have served utility functions, housing the kitchens, the brewery and the bakery on the ground floor. Most of the wings had cellars underneath, with the exception of the gate passage and the central section of the east wing. A formal and stylistic analysis indicates that the chapter house, the preserved dansker pillar and the parish church in the town were built by the same teams of masons. Results of the latest research indicate that, contrary to previous beliefs, the construction beginnings ought to be dated to the turn of the 13th and 14th century, and the period of essential building work to the 1st quarter of the 14th century.

3

Studia nad warsztatem budowlanym zamku biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie

Majewski M., Wasik B., Wiewióra M.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2014

|

Nr 38

54--65

PL

Zamek w Wąbrzeźnie był siedzibą biskupów chełmińskich. Jego budowę rozpoczął Herman von Prizn przed 1321 rokiem. Ucierpiał podczas wojny trzynastoletniej, został odbudowany, a następnie rozbudowywany przez biskupa Macieja Konopackiego w początku XVII wieku. Warownia została zniszczona podczas potopu szwedzkiego i w XVIII-XIX wieku popadała ruinę oraz ulegała rozbiórkom na materiał budowlany. Zamek swoim układem i wyglądem nawiązywał do konwentualnych zamków krzyżackich. Składał się z zamku wysokiego na planie kwadratu, z trzema skrzydłami i wieżą główną na osi kurtyny wschodniej. Główne pomieszczenia, w tym kaplica, mieściły się w skrzydle południowym, które jako jedyne związane było z murowanym krużgankiem. Budynki zamku wysokiego otaczał parcham z murem obronnym, a wjazd wiódł przez szyję bramną. Ode wschodu znajdowało się wydłużone, nieregularne, murowane przedzamcze, oddzielone od zamku wysokiego fosą. Badania archeologiczne prowadzone były na zamku w latach 2010-2011. Do dziś z założenia zachowały się skromne relikty murowane, zwłaszcza w partii południowo-zachodniej zamku wysokiego i resztki wieży. Mury wzniesiono z cegły na kamiennym fundamencie. Od zachodu stwierdzono, że kurtyna została częściowo posadowiona na warstwie gruzu ceglanego, w innych miejscach bezpośrednio na calcu (warstwie nienaruszonej przez człowieka). Do budowy fundamentów wykorzystywano kamień polny, po części łupany i ciosany, układany w warstwy. Pomiędzy większymi układano warstwy małych kamieni i łupków. Mur ceglany był pełny (wykonany z cegły na całej grubości). Oryginalne lica zachowały się w niewielu miejscach – odnotowano wątek wendyjski i gotycki. Zachował y się trzy otwory wejściowe do skrzydeł: wejście ze schodami ceglanymi do nieco zagłębionego w ziemi pomieszczenia południowego skrzydła zachodniego oraz dwa do piwnic skrzydła południowego. Były to szyje z ceglanymi schodami. Najbardziej wysunięta w dziedziniec była położona na osi skrzydła, fragmentarycznie zachowana szyja piwniczna. Zachowały się także przyziemne partie ścian działowych zachodniej części skrzydła południowego oraz filary piwnic, a także bruk w pomieszczeniu zachodnim. Podczas badań architektonicznych stwierdzono, że ściany skrzydła południowego i zachodniego są przewiązane, natomiast fundamenty murowanego krużganka skrzydła południowego dostawione zostały do tych ścian na styk. W 2011 roku odsłonięto natomiast wschodni mur parchamu – zachowany do prawie 4 m wysokości, wzniesiony z cegły w wątku gotyckim na kamiennym fundamencie. Podczas badań odkryto też 88 egzemplarzy ceramiki budowlanej. Prócz kształtek żebrowych, o ścieżnicowych, płytek posadzkowych, dachówek itp. do najciekawszych należą fragmenty maswerku okiennego oraz arkadkowego fryzu maswerkowego, do którego analogie można znaleźć m.in. na dawnej katedrze w Chełmży.

EN

Wąbrzeź no castle was the seat of the Bishops of Chełmno. Its construction was started by Herman von Prizn before 1321. The castle was partly damaged during the Thirteen Years War and then rebuilt. The complex was developed further by Bishop Maciej Konopacki at the beginning of the 17th century. The stronghold was destroyed during the Swedish Deluge (the 2nd Northern War). In the 18th and 19th centuries the castle ruins were gradually dismantled and the materials used for building purposes elsewhere. The castle’s spatial arrangement and appearance reminds us of traditional Teutonic castles. It consisted of the High Castle built according to a square plan, with three wings and the main tower located on the axis of the eastern curtain wall. The main rooms, including the chapel, were located in the southern wing, which was the only wing bound to a brick gallery. The buildings of the High Castle were surrounded by an outer ward with a defensive wall. The entrance was through a gateway passage. In the east an irregular, elongated outer bailey was located, which was separated from the High Castle by a moat. Archaeological investigation was conducted in the castle in the years 2010-2011. Only a very modest amount of masonry relicts have survived to our time, especially in the south-western part of the High Castle and some remains of the tower. The walls were built of brick upon a stone foundation. The investigation found that in the west part, the curtain wall was partly built on a layer of brick rubble and in other places directly on bedrock (the substrate not subject to human action). The foundations were made of field stone, partly hewn into shape and arranged in layers. Spaces between large stones were filled with split stone and small stones. The wall was constructed with full bricks (solid throughout). The original facing of walls has been preserved only in a few places, Slavic and gothic bond brickwork was uncovered. Three door openings have been preserved: an entrance with stairs leading to a room slightly submerged into the ground in the southern part of the western wing and two openings leading to cellars in the southern wing. These were enclosed passageways with brick stairs. The partially preserved entrance passageway to the cellar located on the axis of the wing protrudes furthest into the courtyard. Lower parts of partition walls in the western part of the southern wing have been preserved along with cellar pillars and a pavement in the western room. Architectural analysis confirmed that the walls of the southern and western wings are bound together, and the foundations of the brick gallery of the southern wing were built to adjoin to these walls. In 2011 the eastern wall of the outer ward was uncovered – which has been preserved up to aheight of almost 4 m. It was built of brick with gothic bond on a stone foundation. During the investigation 88 samples of ceramic building elements were found. Apart from rib and door-frame profiles, floor tiles and roof tiles, interesting fragments of window tracery and arcaded tracery frieze were found which are similar to elements found in the old Chełmża cathedral and other buildings.

4

Metoda projektowania zamków konwentualnych na ziemi chełmińskiej. Przyczynek do badań nad zastosowaniem kwadratury w krzyżackim budownictwie zamkowym

Wasik B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2013

|

T. 58, z. 4

79--97

PL

W okresie średniowiecza nie powstały żadne traktaty precyzujące i prezentujące ówczesną teorię architektury. Żywa była jeszcze pamięć o zasadach architektury antycznej, ale z biegiem czasu stawały się one odległym ideałem, z którego czerpano dość dowolnie. Mimo to posługiwano się geometrią w projektowaniu już w okresie romańskim. Co najmniej od XIII wieku stosowano także triangulację i kwadraturę. Metody te zaczerpnięto z pracy Witruwiusza, a ich prostota sprzyjała stosowaniu przez budowniczych, wymagały bowiem jedynie znajomości najprostszych zabiegów geometrycznych i podstawowych narzędzi. Z terenu krzyżackich Prus nie zachowały się żadne pisma ani rysunki projektowe, ale pośrednie przesłanki źródłowe świadczą o istnieniu tych drugich. Metodą najbardziej odpowiednią do projektowania regularnych zamków konwentualnych wydaje się być technika kwadratury – oparta na kwadratach. Metoda ta polegała na rysowaniu kolejnych rzeczonych figur. Rozpoczynając od największego, każdy kolejny kwadrat był wpisany w poprzedni i wyznaczany od środków jego boków. W ten sposób co druga figura była obrócona pod kątem 45 stopni w stosunku do poprzedniej. Kolejne miały też powierzchnię dwukrotnie mniejszą od poprzedniego. Kwadraty te można było w razie potrzeby obracać, a pozyskane z nich wymiary służyły w konstruowaniu rzutu poziomego i wysokości poszczególnych elementów budowli. Analizie pod względem wykorzystania powyższej metody przez średniowiecznych pruskich budowniczych poddano cztery zamki z terenu ziemi chełmińskiej: w Papowie Biskupim, Golubiu-Dobrzyniu, Radzyniu Chełmińskim, Brodnicy. W pierwszej kolejności ustalono, że w dwóch mniejszych stosowano starą stopę, a w dwóch pozostałych – nową stopę chełmińską, co odpowiada odrębnej ich chronologii. W przypadku zamków wzniesionych na planie kwadratu z narożnymi wieżyczkami ryzalitowymi ustalono, że pierwszy kwadrat opierał się na wierzchołkach tychże wież. Figury II i III służyły do wykreślenia ścian obiegających dziedziniec. Zasięg krużganka wyznaczał w Papowie kwadrat V, a Radzyniu i Brodnicy – IV. Mniejsze figury służyły także do wyznaczania wysokości i proporcji krużganka (Papowo – kwadrat V) i elewacji (Papowo – kwadrat V, Radzyń – kwadrat V, VII i IX). W domu konwentu w Golubiu, który ma prostokątny obrys, zastosowano najprawdopodobniej dwie przesunięte kwadratury. Jak wynika z powyższych analiz metoda kwadratury stosowana była do wyznaczania podstawowych proporcji budowli. Elementy mniejsze, takie jak wieże i okna były wyznaczane za pomocą miary stóp i prętów. Stwierdzono ponadto, że kwadraturę (przynajmniej w takiej postaci) stosowano przede wszystkim na ziemi chełmińskiej. Niewykluczone, że poza jej obszarem posłużono się nią w projektowaniu, starszych od chełmińskich, zamków znad Zalewu Wiślanego. W późniejszych zamkach, poza ziemią chełmińską, kwadratury raczej nie stosowano. Wyjątkiem jest zamek w Świeciu. Popularność tej metody na ziemi chełmińskiej w pierwszej połowie XIII wieku świadczy o funkcjonowaniu tu grupy budowniczych, miedzy którymi następowała wymiana myśli i tradycji architektonicznych.

EN

In the Middle Ages there were no treaties detailing and presenting the contemporary theory of architecture. The principles of ancient architecture were still in use, but over time they became just a distant ideal and their rules were used quite randomly. Nonetheless, geometry was used in architecture already in the Romanesque period. Triangulation and quadrangulation were known at least from the start of the 13th century. These methods were taken from the work of Vitruvius, and their simplicity (requiring knowledge of simple geometric operations and basic tools) was good for use in building. No manuscripts or drawings of this kind have preserved in the former Teutonic Prussia to our times, yet indirect evidence proves that the latter must have been in use. Quadrangulation method – based on squares – seems to be most appropriate for the design of regular Conventual castles. This method is based on adding subsequent figures into the first one. Each next square’s corners are based in the middles of the sides of the earlier one, so that it is rotated by 45º and its surface is half of the previous square. These squares could be rotated as needed, and their dimensions were used in the construction of the horizontal plan of the building and its elevations. Four Chełmno Land castles were analysed for the use of this method by medieval builders in Prussia, these are: Papowo Biskupie, Golub-Dobrzyń, Radzyń Chełmiński and Brodnica. It was first established that in the two smaller castles the old foot measure was used while in the other two the new Chełmno foot, which corresponds to different chronology of the castles chronology. In case of castles erected on the plan of a square with risalit towers the outer corners of the towers marked the corners of the square. Squares II and III were used to mark the outline of the courtyard. The range of the courtyard galleries was marked: by square V in case of Papowo and square IV in case of Radzyń and Brodnica. Smaller squares were also used in the proportions of courtyard galleries (Papowo – square V) and elevations (Papowo – square V, Radzyń – square V, VII and IX). In case of rectangular conventual house in Golub two shifted quadrangulations were used. As was shown in the article shows, quadrangulation method was used to determine the basic proportions of the building. Smaller components, such as towers and windows, were determined with the measure of feet and rods. It was also found that the quadrangulation (at least in this form) was used mainly in Chełmno Land, possibly also in case of some of the older castles of the Vistula Lagoon. In younger castles outside Chełmno Land, with the exception Świecie castle, quadrangulation was not in use. The popularity of this method in Chełmno Land in the first half of the 13th century proves that these castles were erected by a group of builders who exchanged ideas and were of the same architectural traditions.