Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Importance of the ore veins to study, to interpret and to protect the mining heritage

Dueñas Molina J., Lorenc M. W., Molina Vega A., Molina Molina F., Liébanas J. S., Pérez Sánchez A. A.

Hereditas Minariorum

|

2018

|

Vol. 5

33--50

EN

Four thousand years of mining activity shaped a singular cultural landscape in the Linares-La Carolina district. The geological richness of the area attracted the main civilizations from different eras. Argarians, Romans, Carthaginians, as well as mining companies from Great Britain, Germany, France and Belgium during the industrial period, established their installations working the rich veins of copper and galena. In 2002 the Cultural authorities of the Andalusia Board entrusted the Colectivo Proyecto Arrayanes with a research to identify the most significant remains. The result of our work was the documentation for the inscription of 65 mining and metallurgy sites in the Andalusia Historic Heritage List. Later, we extended the work to a second record including 60 more sites, belonging to all municipalities of the mining district. Currently, our association is developing a project to obtain the certification of the ancien mining district as Heritage Area, a new legal body of the Historical Heritage Law published in Andalucía in 2007. This could provide better protection for the main part of the mining sites and remains in the district, including the archaeological sites. The declaration will allow the management of the territory to became a Cultural Park. Our research establish 16 sectors, extended over eight municipalities. Each sector is related to one or several veins, and includes mining sites, archaeological sites and remains related to metallurgy, ore dressing or railway installations. And each site is described in a registry card. We have catalogued more than 580 sites. Around 150 of them have evidences of the presence of Cornish technology. The Cultural Landscape as axle of future developments and the veins are the real order of the mining territory. Industrial and mining remains, roads, railway lines, etc, are placed in relation with the orientation of the veins. These are the main guidelines of the Working Methodology we are developing to complete this ambitious project.

PL

Cztery tysiące lat działalności górniczej ukształtowało na obszarze Linares-La Carolina swoisty krajobraz kulturowy. Geologiczne bogactwo tego obszaru interesowało główne cywilizacje wszystkich epok. Argarianie, Rzymianie, Kartagińczycy, podobnie jak później wielkie kompanie górnicze z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Belgii w okresie przemysłowym, wszyscy wznosili swoje zakłady pracujące funkcjonujące na bogatych żyłach miedzi i ołowiu. W 2002 r. władze ds. kultury Zarządu Andaluzji powierzyły stowarzyszeniu Colectivo Proyecto Arrayanes wykonanie inwentaryzacji najważniejszych pozostałości górniczych. Rezultatem wykonanej pracy była dokumentacja obejmująca 65 stanowisk górniczych i hutniczych z Listy Andaluzyjskiego Dziedzictwa Historycznego. Później badania poszerzono o drugi zapis kolejnych 60 stanowisk, należących do wszystkich gmin tego górniczego obszaru. Obecnie Stowarzyszenie opracowuje projekt mający na celu deklarację tego dawnego rejonu górniczego jako Obszar Dziedzictwa, nową postać prawną Dziedzictwa Historycznego stworzoną w Andaluzji w 2007 r. Mogłoby to zapewnić lepszy poziom ochrony głównej części terenów górniczych, ale też pozostałego obszaru, w tym stanowisk archeologicznych. Deklaracja taka umożliwiłaby zarządzanie tym terytorium jako Parkiem Kultury. Przedstawiona propozycja ustanawia 16 obszarów, poszerzonych o osiem gmin. Każdy obszar związany jest z jedną lub kilkoma żyłami rudnymi i obejmuje stanowiska górnicze, archeologiczne oraz pozostałości związane z metalurgią, przeróbką rudy i obiekty kolejowe. Każde stanowisko opisane jest w formie oddzielnej karty kartoteki rejestru. Stworzony katalog obejmuje ponad 560 stanowisk, z których około 150 posiada dowody wykorzystywania technologii kornwalijskiej. Krajobraz kulturowy oraz rudne żyły stanowią oś przyszłego rozwoju terytorium górniczego. Pozostałości przemysłowe i górnicze, drogi, linie kolejowe itp., są umieszczone w stosunku do orientacji żyły. Właśnie one są głównymi wytycznymi do stworzenia roboczej metodologii, opracowywanej w celu ukończenia tego ambitnego projektu.

2

A tale of two lead ingots

Vernon R. W., Pérez A. A., Lorenc M. W.

Hereditas Minariorum

|

2017

|

Vol. 4

9--24

EN

Lead ores, usually containing silver, can be found in most European countries. It was the Romans who first mined lead extensively. They found many uses for it and developed techniques to extract the silver. However, the water table frequently determined the depth of Roman mining operations. In the 19th century, Spain became an important source of lead. Many of the mines had hardly been worked since the Romans and the relatively un-worked lead veins at Linares (Jaén Province), soon attracted companies, from Britain, France and Germany, and they introduced new technology into the area that allowed the mine working to go deeper. One of these mines La Tortilla mine, located to the west of the town, and managed by an Englishman, Thomas Sopwith junior was one of the many successful mines in the area. By 1880 an extensive lead smelting works had been established adjacent to the mine that produced large tonnages of lead ingots for export. Until recently, no lead ingots from the Linares area were known to have survived. However, it was inevitably some ingots would get lost in transit. The exploration of a shipwreck in 2005 revealed a large consignment of ingots manufactured at the La Tortilla smelter. This was as important discovery as the cargo represented the only known collection of ingots manufactured in Linares. This is the tale of two of those lead ingots.

PL

Rudy ołowiu, zwykle zawierające srebro, można znaleźć w większości krajów europejskich. To Rzymianie najpierw ekstensywnie wydobywali ołów. Znaleźli wiele zastosowań i opracowali techniki ekstrakcji srebra. Jednak stół wodny często określał głębokość rzymskich operacji górniczych. W XIX wieku Hiszpania stała się ważnym źródłem ołowiu. Wiele kopalń nie pracowało od czasów rzymskich i stosunkowo nieobrobione żyły w Linares (prowincja Jaén), wkrótce przyciągnęły firmy z Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec, a także wprowadziły nowe technologie do obszaru, który pozwolił na działanie kopalni iść głębiej. Jedna z kopalni La Tortilla, zlokalizowana na zachód od miasta i zarządzana przez Anglika, Thomas Sopwith junior była jedną z wielu udanych kopalni w okolicy. Do 1880 r. w pobliżu kopalni powstały rozległe huty ołowiu, które produkowały duże ilości wlewków na eksport. Do niedawna wiadomo, że nie zachowały się wlewki ołowiu z obszaru Linares. Jednak nieuchronnie część wlewków zagubiłaby się w transporcie. Eksploracja wraku w 2005 r. ujawniła dużą partię wlewków wyprodukowanych w hucie La Tortilla. Było to równie ważne odkrycie jak ładunek stanowił jedyną znaną kolekcję wlewków wyprodukowanych w Linares. Jest to opowieść o dwóch z tych wlewków.

3

Gökçeada - a Turkish island on the Thracian Sea

Lorenc M. W.

Geotourism / Geoturystyka

|

2013

|

nr 1-2

3--12

EN

Gökçeada is the biggest of all Turkish islands situated on the Thracian Sea about 20 km west of the Gallipoli Peninsula. Archaeological discoveries have so far indicated that colonization on this island dates back to 3000 BC. Currently, about 8300 people live on Gökçeada, including about 250 inhabitants of Greek origin. The diversity of the island's geological structure affects its rich relief and area colouring. Cliffs on the northern coast and beaches on the southern one, high mountains and deep canyons in the central part of the island attract fans of solitude, diving and nature. Monuments from the time of the Roman Empire are rare on the island. One of them is a huge rock with two tombs hewn out in it. It is located in a completely uninhabited and treeless area. There are seven old plate trees on the island registered as natural monuments. The youngest one is 180 years old and the oldest tree is almost 630 years old.

PL

Gökçeada jest największą spośród wszystkich tureckich wysp, położoną na Morzu Trackim, w odległości około 20 km na zachód od Półwyspu Gallipoli. Dotychczas uzyskane znaleziska archeologiczne wskazują, że osadnictwo na tej wyspie sięga tu 3000 lat p.n.e. Obecnie na Gökçeadzie mieszka około 10 000 osób, w tym około 250 pochodzenia greckiego. Zróżnicowana budowa geologiczna wyspy wpływa na bogatą rzeźbę i koloryt terenu. Klifowe wybrzeże północne i plaże wybrzeża południowego, a także wysokie góry i głębokie wąwozy centrum wyspy przyciągają amatorów samotności, zwolenników płetwonurkowania i wielu miłośników przyrody. Zabytki z czasów panowania Imperium Rzymskiego nie są na wyspie częste. Jednym z nich jest duży blok skalny z wykutymi w nim dwoma grobowcami, spoczywający na całkowicie bezludnym i bezdrzewnym terenie. Na terenie wyspy istnieje siedem starych platanów zarejestrowanych jako pomniki przyrody. Najmłodszy z nich ma 180 lat, a egzemplarz najstarszy - prawie 630.

4

How mining heritage can be used? Selected examples from Europe

Lorenc M.W., Janusz M.

Cuprum : czasopismo naukowo-techniczne górnictwa rud

|

2013

|

nr 3

17--32

PL

Rewitalizacja obiektów architektury poprzemysłowej umożliwia zachowanie ich dla przyszłych pokoleń, przywracając im pierwotne funkcje lub nadając nowe, co umożliwia dalsze użytkowanie tych zabytków. W tej grupie obiekty, które pozostały po przemyśle wydobywczym stanowią zasoby szczególne. Oprócz budynków, na grupę tę składają się specjalne konstrukcje wyciągowe, a także obiekty zakładów przeróbczych. Do grupy tej należą także konstrukcje podziemne. Program rewitalizacji obszarów poprzemysłowych po zakończeniu prac wydobywczych jest bardzo podobny we wszystkich krajach Europy. Przykłady dobrego zagospodarowania takich miejsc dla celów turystycznych można znaleźć w Wielkiej Brytanii. Kolejne działania prowadzące do wykorzystania obiektów górniczych dla celów edukacyjnych i turystycznych można też znaleźć m.in. we Włoszech, Hiszpanii, Czechach i w Polsce.

EN

The revitalization of industrial architecture objects enables to preserve them for the future generation in order to return its primary function or confer a new one, which enables further exploitation of these monuments. In this group, objects, which remained from mining industry are considered as special resources. Apart from buildings, the group consists of specific constructions used for drawing out the winning and also processing plant objects, Some elements of underground construction are also considered in this group. The revitalization program for post-industrial areas after termination of exploitation is very similar in alEuropean countries. An example of good development of such areas and its usage for tourist purpose can be found in Great Britain. Successful practise, which has led to develop mining heritage objects for educational and tourist purpose can also be discovered e.g. in Italy, Spain, Czech Republic and Poland.

5

Pochodzenie kamienia użytego do budowy wybranych twierdz na Dolnym Śląsku

Lorenc M. W., Potyrała J.

Architektura Krajobrazu

|

2013

|

nr 4

4--17

PL

Materiał skalny budujący mury twierdzy srebrnogórskiej jest bardzo różnorodny, a jego zasadniczą masę stanowią pozyskiwane na miejscu drobnolaminowane gnejsy i łupki łyszczykowe. Wejścia do kazamat oraz obramienia strzelnic i wszelkie narożniki, krawędzie i rynny wykonano z beżowego lub szaro-beżowego piaskowca z Radkowa względnie czerwono zabarwionego piaskowca z Czerwieńczyc. Szczegółowa analiza materiału kamiennego występującego na terenie całego fortu wykazały, że jakkolwiek kolorystycznie jest on do pewnego stopnia zróżnicowany, to jednak pod względem petrograficznym reprezentuje trzy rodzaje skał: granity, gnejsy i piaskowce. Podstawowym budulcem murów są drobnoziarniste granity biotytowe pochodzące z okolic Maciejowic, Malerzowic i Starowic oraz leukogranity i aplogranity z okolic Jarnołtowa, Nadziejowa i Kamiennej Góry. Razem z tymi skałami pozyskiwane i stosowane były też drobnolaminowane gnejsy stanowiące fragmenty ich osłony względnie ksenolity. Do obramień otworów okiennych i wentylacyjnych użyto jasnożółtych piaskowców pochodzących najprawdopodobniej z okolic Żelazna w Kotlinie Kłodzkiej.

EN

A variety of rock material was used to build the walls of the Fortress in Srebrna Góra (Silver Mountain). Most of it was fine-grain laminated gneisses and mica slates quarried on site. The entrance to casemates and the frames of merlons and all corners, edges, and rain-pipes were made from beige or grey and beige sandstone from Radków or red-coloured sandstone from Czerwieńczyce. A detailed analysis of the stone material found within the entire fort showed, that though it varies somewhat in terms of colour, the petrographic features are represented by three types of rock: granites, gneisses, and sandstones. The basic material used for the construction of walls included fine-grained biotite granites from the Maciejowice, Malerzowice, and Starowice regions and also leucogranites and aplites from the Jarnołtów, Nadziejów, and Kamienna Góra regions. In addition to these rocks, fine-grained gneisses were also quarried and used that were part of the cover of xenoliths. Lightyellow sandstones from the Żelazno area in the Kłodzko Valley were most probably used for building window frames and vents.

6

Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – strzeliński granit w architekturze

Jawecki B., Lorenc M. W., Mazurek S.

Architektura Krajobrazu

|

2013

|

nr 3

108--123

PL

Powiat strzeliński leży w południowo- wschodniej części Dolnego Śląska. Budowa geologiczna tego obszaru jest dość skomplikowana, a odnosi sie to zwłaszcza do południowej części regionu, leżącej w obrębie jednostki geologicznej zwanej Masywem Strzelińskim. Jego zasadniczą część stanowią hercyńskie granitody, reprezentowane głównie przez biotytowe granity i granodioryty ze znacznie mniejszym udziałem granitów dwułyszczykowych, tonalitów i diorytów kwarcowych. Naturalną osłonę granitoidowej intruzji stanowią neoproterozoiczne oraz dolnopaleozoiczne skały metamorficzne, głównie gnejsy, granitognejsy, łupki, kwarcyty, amfibolity i marmury. Występujące tu również bazalty reprezentują trzeciorzędową formację magmową. Poza wyniesioną częścią Wzgórz Strzelińskich, cały obszar przykryty jest trzeciorzędowymi osadami morskimi w postaci iłów niebieskawych oraz iłów i piasków kaolinowych, a warstwę powierzchniową stanowią plejstoceńskie osady lodowcowe, piaszczysto-żwirowe oraz gliny zwałowe i gliny lessopodobne. Eksploatacja materiału skalnego na tym terenie datuje się od X wieku, kiedy to granit zaczął być wydobywany w kamieniołomach w Strzelinie i w Górce Sobockiej. Skały wydobywane w rejonie strzelińskim są bardzo dobrej jakości i zawsze miały szerokie zastosowanie w lokalnej architekturze i budownictwie. Kamień ten wykorzystywany jest m.in. w nawierzchniach, elementach małej architektury, detalach architektonicznych, rzeźbach, parapetach, schodach, podmurówkach ogrodzeń, murkach, podmurówkach budynków oraz samych budynkach. Te ostatnie mogą być w całości wzniesione z kamienia, względnie mieć tylko fasadę pokrytą granitowymi płytami okładzinowymi. Warto wspomnieć, że bardzo dobrej jakości drobnoziarnisty granit z okolic Strzelina został użyty do budowy pierwszej katedry we Wrocławiu (ok. 1000 r.), kolumn w budynku Deutsche Bank oraz schodów i podłóg w budynku Riechstagu w Berlinie, a także do budowy Portu Północnego w Gdańsku oraz Pałacu Kultury i Nauki czy pomnika Nike w Warszawie. W artykule przedstawiono opisy wybranych budowli wzniesionych z gra nitu strzelińskiego, gównie z rejonu powiatu strzelińskiego. Przykładem obiektu wzniesionego z tego materiału z dala od tego powiatu jest mauzoleum feldmarszałka Gebharda L. von Blüchera w Krobielowicach koło Wrocławia.

EN

Strzelin county is situated in the southeastern part of the province of Lower Silesia (SW Poland). The geological structure of the area is relatively complex, particularly in the southern part of the region that is contained within the geological unit of the Strzelin massif. Hercynian granitoids predominate, represented mostly by biotite granites and granodiorites with a lesser proportion of two-mica granites, tonalities, and quartz diorites. The natural cover of the granitoid intrusion consists of Neoproterozoic and Lower Palaeozoic metamorphic rocks, mainly gneisses, granite gneisses, schists, quartzites, amphibolites and marbles. Tertiary basalt intrusions represent a much younger igneous formation. Apart from the elevated part of the Strzelin Hills, the entire area is covered with Tertiary sediments of marine origin: bluish clays as well as kaolinite clays and sands. The surface layer over most of the area is composed of Pleistocene glacial sediments, sand-gravel sediments, tills and loess-like clays. The extraction of rock material in this area dates back to the 10th century, when granite started to be quarried in Strzelin and Górka Sobocka. Rocks extracted in numerous quarries in the Strzelin county area are of very good quality and have been widely used in local architecture and civil engineering. This stone has been used to build road surfaces, street furnitures, architectural details, sculptures, windowsills, stairs, fence basements, low walls, building foundations or entire structures. Buildings have been made either entirely of stone or using only external wall claddings of granite. There are many noteworthy examples: the highest quality fine-grained granite from the Strzelin vicinity was used in the construction of the first cathedral in Wrocław (ca. 1000 AD), the columns of the Berlin Deutsche Bank, the stairs and floors in the Reichstag building in Berlin, the north port in Gdańsk, the Palace of Science and Culture in Warsaw, and the Nike goddess monument in Warsaw. This paper provides a description of selected stone-clad buildings made of Strzelin granite mainly from Strzelin county. The mausoleum of marshal Gebhard L. von Blücher in Krobielowice near Wrocław is an example of a Strzelin granite construction outside of Strzelin county.

7

Eden Project - the Cornwall Peninsula peculiarity

Baczyńska E., Lorenc M.W.

Geotourism / Geoturystyka

|

2012

|

nr 1-2

23--36

EN

The Eden Project-the largest natural scientific complex - was established in 2001 in the surroundings of Bodelva situated in the southern part of Cornwall (Great Britain). It was created in a kaolin pit closed down in the XlXth century. This venture has three main functions: natural, educational and touristic. The project presents unusually interesting and original architecture. Under light-transmitting, semicircular domes there are various ecosystems called biomes which differ from the external environment. The entire project consists of the following parts: the Mediterranean biome, the rainforest biome, a unit called "the Core" and the visitor centre. The area where all the buildings are located is covered by the external biome. The Eden Project is a huge educative institution which reflects processes occurring in the nature. The aim of this venture is, above all, education of ecological aspects concerning life on the Earth and presentation of the necessity to preserve the biodiversity. Since its opening, the Eden Project has been visited by 1.2 million tourists every year.

PL

W okolicach miejscowości Bodelva, położonej w południowej części Kornwalii (Wielka Brytania), w 2001 roku powstał Projekt Eden - największy kompleks przyrodniczy, utworzony w nieczynnym od XIX wieku wyrobisku pozostałym po odkrywkowej eksploatacji kaolinu. Przedsięwzięcie to pełni trzy główne funkcje: przyrodniczą, edukacyjną i turystyczną. Projekt Eden charakteryzuje niezwykłe ciekawa i oryginalna architektura. Składają się na nią przepuszczające światło półkułiste kopuły, pod którymi znajdują się odmienne względem siebie i względem środowiska zewnętrznego ekosystemy zwane biomami. Na całość projektu składają się: biom śródziemnomorski, biom lasu deszczowego, a także obiekt zwany „Jądrem" oraz budynek centrum dla odwiedzających. Teren, na którym znajdują się wszystkie budynki, okala biom zewnętrzny. Projekt Eden to olbrzymia instytucja edukacyjna, która odzwierciedla relacje zachodzące w naturze. Celem tego przedsięwzięcia jest przede wszystkim nauczanie o ekologicznych aspektach związanych z życiem na Ziemi oraz ukazanie konieczności zachowania bioróżnorodności. Od czasu otwarcia Projekt Eden corocznie odwiedza 1,2 mln turystów.

8

Radiometric dating of the Tertiary volcanics in Lower Silesia, Poland. VI. K-Ar palaeomagnetic data from basaltic rocks of the West Sudety Mountains and their northern foreland

Birkenmajer K., Pécskay Z., Grabowski J., Lorenc M. W., Zagożdżon P. P.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2011

|

Vol. 81, No 2

115-131

EN

This article presents the sixth and final contribution in a series of papers focused mainly on the K-Ar dating of the Oligocene and Neogene (Miocene and Pliocene) intraplate basaltic volcanics of the Lower Silesia, SW Poland. The present paper includes 22 new K-Ar dates from the West Sudety Mountains and their northern foreland. The K-Ar dates range from 30.7 to 22.2 Ma. The data are supplied with geological description of the sampled outcrops, petrographic, geochemical and palaeomagnetic data of the analysed samples. Palaeomagnetic investigation confirmed the existence of two important volcanic episodes distinguished already in 1997: the reversed polarity Odra Event (mean age 28.2š1.2 Ma), and the normal polarity Gracze Event (mean age 26.28š1.8 Ma).

9

Wybrane, nowe propozycje atrakcji geoturystycznych z Dolnego Śląska

Lorenc M. W., Mazurek S.

Geoturystyka

|

2010

|

nr 3-4

3-18

PL

Dolny Śląsk jest najbogatszym w Polsce regionem pod względem różnorodności skał, wykorzystywanych jako material budowlany i dekoracyjny. Są to skały zarówno magmowe, jak też osadowe i metamorficzne, które eksploatowane są w rozlicznych kamieniołomach. Tego typu czynne wyrobiska górnicze nie są dostępne do zwiedzania, a tym samym widoczne w nich częstokroć ważne dydaktyczne, unikalne lub nawet tylko ciekawe geologicznie miejsca, pozostają nieznane i edukacyjnie niewykorzystywane. Równocześnie istnieje dużo kamieniołomów już nieeksploatowanych, które porośnięte gęstą roślinnością lub położone z dala od tras turystycznych pozostają również nieznane. Wśród nich wiele jest kamieniołomów historycznych zarówno pod względem czasu rozpoczęcia w nich prac górniczych, jak też faktu, że wydobyto w nich surowiec do wykonania jakiegoś znaczącego elementu architektonicznego lub dzieła sztuki. W artykule opisano miejsca aktualnej eksploatacji podstawowych surowców skalnych, przedstawiając jednocześnie przykładowe obiekty architektoniczne na terenie Wrocławia. Alternatywnie wskazano wyrobiska nieczynne, mogące stanowić atrakcję turystyczną, a przy odpowiednim zagospodarowaniu oraz przedstawionej na miejscu informacji także atrakcję geoturystyczną.

EN

The Lower Silesia is the region of the largest diversity of igneous, sedimentary and metamorphic rocks used for construction and decoration. These rocks are extracted in numerous quarries, which are generally inaccessiblefor tourists. Hence, the educationally important, unique or just interesting sites remain unknown and cannot be included into the educational activity. However, there is a great number of abandoned quarries, which have been densly vegetated since the closure and which were rather distant from popular tourist trails. Among them are many sites of significant historical value due to the age of exploitation or particular stones then used for construction of important historical monuments or for carving the stonework or sculpture masterpieces. The following paper presents the currently operating quarries with the reference to modern buildings in Wroclaw, in which specific stones were used. Moreover, the abandoned quarries were described, which may become tourist and geotourist attractions if properly developed and provided with relevant information.

10

Torcal de Antequera - kamienne miasto w Andaluzji

Janusz M., Lorenc M. W.

Geoturystyka

|

2010

|

nr 3-4

65-74

PL

Torcal de Antequera jest przykładem jednego z najlepiej zachowanych krajobrazów krasowych w Europie. Obszar ten budują jurajskie wapienie oolitowe, brekcjowate i okruchowe, bardzo wyraźnie warstwowane i silnie spękane regularnym systemem rozwierających się szczelin. Na względnie niewielkim obszarze (20 km2) wydziela się cztery dobrze zróżnicowane strefy geomorfologiczne. Na powierzchni występuje bogactwo form powstałych na skutek erozji wodnej i eolicznej, a pod ziemią przebiegają głębokie kominy, zawiłe korytarze i rozległe jaskinie. Od 1978 roku obszar Torcal de Antequera został objęty prawną formą ochrony przyrody i zyskał status parku naturalnego; w roku 1989 zakwalifikowany został jako stanowisko naturalne. Obszar ten odznacza się wysokimi walorami geologicznymi oraz bogatym zróżnicowaniem flory (664 gatunki) i fauny (117 gatunków).

EN

The Torcal de Antequera is one of the best-preserved karst landscapes in Europe developed in Jurassic, oolithic, brecciated and detrital limestones. The rock formation is well bedded and cut by a dense, regular fracture system. A relatively small area (20 km2) comprises four distinct geomorphological zones. At the surface visitors can recognize a variety of landforms produced by water and wind erosion whereas underground there exists a labirynth of karst forms: deep shafts, meandering galleries and huge caves. Since 1978 the Torcal de Antequera has been protected as a Natural Park and since 1989 it has become a Nature Site. The park combines a collection of remarkable geological valours and an exceptional biodiversity.

11

Problem niewykorzystanego potencjału dawnych kamieniołomów na przykładzie Wieżycy i Chwałkowa (Dolny Śląsk)

Krawczyk E., Lorenc M. W.

Geoturystyka

|

2010

|

nr 2

27-34

PL

Problem właściwego zagospodarowania dawnych wyrobisk górniczych jest problemem zarówno estetycznym, jak też środowiskowym i ekonomicznym. Kamieniołomy, w których zaprzestano eksploatacji, denaturalizują się samoczynnie poprzez powrót wód gruntowych do naturalnego poziomu i ekspansywne zarastanie roślinnością. Problem zaczyna się, gdy miejsca takie stają się nielegalnymi wysypiskami śmieci. Strome, niezabezpieczone ściany takich wyrobisk, a także znaczna głębokość powstałych w nich naturalnych zbiorników wodnych bywają niebezpieczną pułapką. Jednocześnie te same miejsca - strome ściany i głęboka woda - są atrakcyjne dla wielu mieszkańców najbliższych okolic, osób przyjezdnych, a także turystów. Walory porzuconych kamieniołomów potrafiono wykorzystać w przeszłości i efekty tego były bardzo pozytywne. Przedstawione w artykule przykłady dwóch kamieniołomów z okolic Ślęży na Dolnym Śląsku powinny mobilizować do ekonomicznego spojrzenia na takie miejsca i dostrzeżenia w nich niewykorzystanego potencjalu.

EN

The proper development of abandoned mine workings is the aesthetic, environmental and economic problem. Abandoned quarries are subjected to natural remediation by reconstruction of groundwater table and expansion of plants. Troubles arise when abandoned quarries become illegal landfills and when steep, commonly vertical, unprotected walls, and/or deep reservoirs may become lethal traps. However, the same, hazardous elements: walls and reservoirs can be attractions for both the local residents and the tourists. Values of abandoned quarries were appreciated and developed in the past with positive effects. The authors present examples of two quarries from the vicinity of Ślęża in Lower Silesia, which should encourage us to consider such sites as elements of local economy and to perceive their undeveloped potential.

12

Nieczynny kamieniołom bazaltu w Strzegomiu - szansa na nowe otwarcie

Tokarczyk-Dorociak K., Skolak K., Lorenc M. W.

Geoturystyka

|

2010

|

nr 3-4

59-64

PL

Celem pracy jest przedstawienie historii, stanu obecnego, a także analiza możliwości zabezpieczenia historycznego dziedzictwa górnictwa odkrywkowego na przykładzie nieczynnego kamieniołomu bazaltu w Strzegomiu. Wyrobisko w oficjalnej dokumentacji występuje pod nazwą złoże bazaltu "Żółkiewka", jednak mieszkańcy miasta Strzegomia rozpoznają to miejsce pod nazwą kamieniołom bazaltu i taką nazwę przyjęto w tej pracy. Pod względem geologicznym, eksploatowana tu skala to wczesnomioceński bazalt alkaliczny, którego wiek oszacowano na 19,84 - 0,93 mln lat. Wydobycie w tym wyrobisku trwało od XIX wieku do 1986 r. Planowana jest adaptacja omawianego kamieniołomu na potrzeby mieszkańców oraz turystów, opracowanie geologicznej ścieżki edukacyjnej i zaplecza do prowadzenia zajęć edukacyjnych.

EN

The paper presents the history, current state and possible future protection, and development of the open-cast mining heritage. An example is the abandoned basalt quarry in Strzegom known under official name "The Żółkiewka Quarry" although local community uses rather the term "basalt quarry". The rock is an Early Miocene alkaline basalt of K-Ar isotopic age 19.84 - 0,93 Ma. Mining operations had lasted from the XlXth century until 1986. The plans are currently prepared to adapt the quarry for local community and for tourism by development of geological thematic trail and construction of educational infrastructure.

13

Kamienie użytkowe i dekoracyjne na Dolnym Śląsku

Lorenc M. W., Mazurek S.

Architektura Krajobrazu

|

2010

|

nr 3

50-58

EN

Stones used as both building and/or decorative material represent three genetic groups of rocks: mag-matic, sedimentary and metamorphic ones. Each of them is characterized by their very specific mineral composition and their internal structure too. Various kinds of rocks were and still are exploited in Lower Silesia, as well in the Sudetes Mountains as on the Sudetic foreland. One of the most popular and very well known rocks are granites. Very special kind of granite characterized by pink colored feldspar is exploited in Szklarska Poreba, near jelenia Gora (Sudetes Mountains). On the Sudetic foreland gray colored granites are exploited on the area between Strzegom and Sobotka, in the vicinities of Strzelin, and in Kosmin near Niemcza. Sandstones used as decorative material occur in several areas of Lower Silesia. High quality red colored variety is exploited between Nowa Ruda and Stupiec. Yellow and beige colored rocks occur in Zerkowice, Wartowice and Czaple near Boleslawiec. Another variety of sandstone in various colors occurs in Stotowe Mountains (part of the Sudetes Mountains) near Radkdw, Dlugopole and Szczytna Slqska. Slightly metamorphosed limestone, which on the cross section shows very picturesque design is exploited in another part of the Sudetes Mountains near Wojcieszow. Marble is a kind of metamorphic rock, which for a long time is exploited in both the Sudetes Mountains and on the Sudetic foreland. In the mountainous region, white, pink and green colored marbles occur in the southern part of the Ktodzko district, near Stronie Sl^skie. Quarries of white, gray, yellow and black colored marble is located in Stawniowice (eastern Sudetes) and in Przeworno, near Strzelin (Sudetic foreland). Serpentinite is a green colored metamorphic rock, mostly used as decorative stone. It is exploited from prehistoric times till now in the vicinities of the Sleza Hill near Sobotka, mainly in Nastawice on the Sudetic foreland. All the mentioned above rocks were in the past and very recently are commonly used as both building and/or decorative material in many towns of Poland, Germany, Czech Republic, Slovakia and Hungary. Some examples of sculptures and buildings made of these stones are given on the photos attached to the text.

14

Kamień w ogrodzie i alpinarium

Lorenc M. W., Janusz M.

Architektura Krajobrazu

|

2009

|

nr 2

57-64

EN

Different kinds of rocks are used as building materials or decorative stones. Stones are commonly used in the construction of buildings, roads, and pathways, and in the making of rockeries in both public and private areas. In the case of rockeries, it is very important to create a replica of some natural environment. There is a natural relationship between a rock, its weathering and any related soils. Depending on the chemical composition of the rock, soils will have a more acid or basic character. The chemical character of soils, and climatic conditions, are reflected in the plant species that occur. Rockeries should reflect these relationships. Thus the kind of rocks used in their construction is extremely important. Moreover, it is not only chemistry but even the rock colors that should be considered. Rock color influences the colors of soils. The temperatures of soils depend on color too, particularly on sunny summer days. This it is not without significance if, for example, a plant which in its natural environment grows on white limestone is planted on black limestone. Roads, pathways, steps, the borders of pools, etc., are other important elements in many gardens and rockeries. All of these should also involve natural stone with a color corresponding to the character and color of their surroundings. Natural processes result in the decay of rocks in both the natural environment and in gardens and rockeries. In towns, decay is more pronounced because of the air pollution and the lack of proper ventilation. Decay processes (deterioration) caused by anthropogenic pollution facilitate the activity of micro organisms that can be very destructive for rocks. Hydrophobization, commonly applied to decorative stones in architecture, can be also applied in small garden-architecture in order to inhibit plant growth in those parts of rockeries which are intended should not be covered with plants - even where the rock would permit the easy migration of water.

15

Lower Cretaceous exotic intraplate basaltoid olistolith from Biała Woda, Pieniny Klippen Belt, Poland: geochemistry and provenance

Birkenmajer K., Lorenc M.W.

Studia Geologica Polonica

|

2008

|

Vol. 131

237-246

EN

Geochemical analysis of a basaltic olistolith, K-Ar dated at Lower Cretaceous, which occurs in Upper Cretaceous conglomerates (Jarmuta Formation) of the Pieniny Klippen Belt of Poland, points to trachybasalt field of intraplate basaltoids. The olistolith most probably derived from a volcanic structure located on the Czorsztyn Ridge - a lithospheric splinter of the North European Platform which, during Jurassic-Early Cretaceus, bordered the Pieniny Klippen Belt Basin from the north.

16

Orbicular granite near Jelenia Góra in southwestern Poland: the first outcrops?

Kennan P.S., Lorenc M. W.

Mineralogia

|

2008

|

Vol. 39, iss. 3/4

79--85

EN

In 1802, Leopold von Buch described some outcrops of orbicular granite in the Karkonosze granite, Lower Silesia, Poland. In that publication, Abraham Gottlieb Werner wrote a foreword dated 1800. The Silesian discovery predates that of the well-known orbicular diorite (Napoleonite) in outcrop on Corsica and, thus, may be the first ever record of this distinctive rock type in its geological context. The characterizing, closely-packed, simple orbs comprise K-feldspar cores surrounded by rims of radiating K-feldspar and quartz. Rapid growth from a hydrous, pegmatitic melt is indicated. The Karkonosze outcrop, in the timing of its discovery, is a unique part of the geological heritage.

17

The cultural landscape of the Linares-La Carolina mining district (Spain)

Perez Sanchez A. A., Lorenc M. W.

Geoturystyka

|

2008

|

nr 3

13-26

EN

The Linares-La Carolina mining district is located in the north of Andalusia. In 1999, the European partners of the MINET (European Mining Heritage Network) Project visited the district and described it as "The best kept secret in Europe". This is a heritage of international historical, technological, cultural and economic importance with an exceptional concentration of remains. Some of these, unmatched anywhere, represent 4000 years of mining history, and of an intense "Industrial Revolution" that shaped a unique cultural landscape. The great importance of the mining and smelting activities in the area during the industrial period resulted in numerous different buildings that changed the aspect of the place and left their mark in towns and villages, creating a distinctive landscape. The ore dressing floors, significant features in themselves, gave rise to huge waste accumulations, tailings and dams that deeply mark the landscape. The first Cornish pumping engine was installed in Pozo Ancho Mine in 1849, proving to be such a success that a great proportion of the area's mines were equipped with these Leviathans of the industrial world. There are still a great number of Cornish pumping Engine Houses in the district. Their robust construction has allowed them to continue to stand out as reference points in the landscape and as symbols of industrial architecture. The Linares-La Carolina District has probably one of the largest concentrations of pumping engine houses in the world. Six important foundries (La Cruz, Arroyo Hidalgo, La Esperanza, La Tortilla, La Fortuna and San Luis) were working at the same time in Linares, and three more in La Carolina. In these, galena was smelted to produce metallic lead. The ancient mining routes, and the revaluation of an Iberian-Roman settlement, are foci for several archaeological investigations currently being carried out in the area. These have confirmed the antiquity of the mining and smelting. These could be included as part of the tourist experience. A reconstruction of the Iberian- Roman settlement, including a small village and a mine, could be a key element illustrating how this area developed at the start of its mining history. Currently, several projects are turning the mining heritage into a real resource for social regeneration and as an attraction for visitors. The landscape of the Linares-La Carolina mining district should be a real museum that people would wish to visit. There is a need to preserve and interpret both artifacts and a way of life. The Arrayanes Project has been, and must be in the future, a partnership between the local people and their heritage. A long term aim is to get the Mining Landscape of the the Linares-La Carolina district designated as a UNESCO World Heritage Site.

PL

Rejon górniczy Linares-La Carolina leży w północnej Andaluzji. W 1999 r. partnerzy europejskiego projektu MINET (European Mining Heritage Network), stanowiącego zalążek późniejszej Europejskiej Sieci Dziedzictwa Górniczego 'EUROPAMINES', odwiedzili ten rejon i określili go jako "Najlepiej trzymaną tajemnicę w Europie". Jest to dziedzictwo o międzynarodowym znaczeniu historycznym, technologicznym, kulturowym i ekonomicznym, będące szczególnym nagromadzeniem tego typu zabytków. Niektóre z nich, niespotykane nigdzie indziej, przedstawiają 4000 lat historii górnictwa i nasilonej "Rewolucji Przemysłowej", która ukształtowała unikalny krajobraz kulturowy tej części Hiszpanii. Wielkie znaczenie działalności górniczej i hutniczej na tym obszarze, w okresie przemysłowym skutkowało powstaniem wielu rozmaitych budowli, które zmieniły aspekt tego miejsca i pozostawiły swoje znamię w miastach i wsiach, tworząc charakterystyczny krajobraz. Zakłady przetwórcze rudy, bardzo charakterystyczne same w sobie, dały początek gromadzeniu się wielkiej ilości odpadów, hałd dobitnie znaczących tutejszy krajobraz. Pierwszy parowy silnik maszyny odwdniającej, pochodzący z Kornwalii, został z sukcesem zainstalowany w szybie Pozo Rancho w 1849 r. Niebawem znaczna część kopalni na tym terenie została wyposażona w podobnego typu "olbrzymy" świata przemysłowego. Do chwili obecnej na tym obszarze istnieje wiele maszynowni typu kornwalijskiego, zarówno pompowych jak i wyciągowych. Ich mocna konstrukcja pozwoliła przetrwać jako punkty odniesienia w krajobrazie i jako symbole architektury przemysłowej. Rejon Linares-La Carolina reprezentuje przypuszczalnie największe zagęszczenie maszynowni tego rodzaju na świecie. Równocześnie funkcjonowało w Linares sześć hut (La Cruz, Arroyo Hidalgo, La Esperanza, La Tortilla, La Fortuna i San Luis) oraz dwie w La Carolina. W nich z galeny wytapiano metaliczny ołów. Dawne szlaki górnicze oraz pozostałości osadnictwa ibero-rzymskiego są miejscami aktualnie prowadzonych wnikliwych badań archeologicznych. Właśnie one potwierdziły wiekowość tutejszego górnictwa i hutnictwa. Stanowiska archeologiczne zostaną włączone do kompleksowej oferty turystycznej. Rekonstrukcja dawnego osadnictwa, z drobnymi wioskami i kopalniami włącznie, może być ważnym elementem ukazującym, jak obszar ten rozwijał się u początków swojej górniczej historii. Obecnie, wiele projektów badawczych przywraca dziedzictwo górnicze do właściwych zasobów wartości społecznej i jako atrakcję dla odwiedzających. Cały rozległy obszar górniczy Linares-La Carolina powinien stać się otwartym muzeum, które społeczeństwo chciałoby odwiedzać. Długoterminowym projektem jest rozpoczęcie procedury zgłoszenia Krajobrazu Górniczego rejonu Linares-La Carolina na listę Stanowisk Światowego Dziedzictwa CNESCO.

18

Inscribing a landscape: the Cornish Mining World Heritage Site

Lorenc M. W., Cocks A.

Geoturystyka

|

2008

|

nr 1

27-40

EN

In July 2006, select areas within Cornwall and west Devon were declared a World Heritage Site by UNESCO (http:// whaunesco.org/en/list/1215; also: www.cornishmining.org.uk). This bestowed international recognition of the significance of the metalliferous mining landscapes of this area of south-west Britain. The extant mine sites, engine houses, foundries, new towns, smallholdings, ports, harbours, and ancillary industries together reflect prolific innovation which, in the early nineteenth century, enabled the region to produce two-thirds of the world's supply of copper. During the late 1800s, arsenic production came into ascendancy with mines in the east of Cornwall and west Devon ; particularly supplying half the world's demand. To achieve World Heritage Site status, a `Statement of Significance' was produced which defined how technological developments in metalliferous, mining in Cornwall and Devon could constitute `Outstanding Universal Value' (Operational Guidelines ...2005), its importance to the whole of humanity. Research undertaken identified seven landscape `components' which together encompass the range of transformations attributable to deep-lode mining and which demonstrate the profound cultural and physical changes affected during the period of greatest change, c. 1700 to c. 1914. Moreover, these concomitant changes were to have impact far beyond the purely local, influencing the development of Britain's Industrial Revolution and the fortunes of many mining fields around the world. This paper sets out the rationale behind the nomination process for World Heritage Site status (2001-2006) and raises some of the many challenges which relate to the co-ordinated management of the Site.

PL

W lipcu 2006 r. wybrane obszary Kornwalii i zachodniego Devon zostały uznane za Stanowisko Światowego Dziedzictwa UNESCO (http://whc.unesco.org/en/list/1215; www.cornishmining.org.uk). Umożliwiło to międzynarodowe poznanie znaczenia krajobrazu górnictwa rudnego w tej części południowo-zachodniej Wlk. Brytanii. Te istniejące stanowiska górnicze, maszynownie, huty, nowe miasta, drobne własności, porty i przemysł towarzyszący, razem odzwierciedlają twórczą innowację, która na początku XlX wieku umożliwiła temu regionowi produkcję 2/3 światowego zaopatrzenia w miedź. Pod koniec lat 1800. w kopalniach wschodniej Kornwalii i zachodniego Devon zaczęła dominować produkcja arsenu, zabezpieczając połowę światowego zapotrzebowania. W celu osiągnięcia statusu Stanowiska Światowego Dziedzictwa sporządzono "Deklarację Znaczenia", stwierdzającą, w jaki sposób technologiczny rozwój górnictwa kruszcowego w Kornwalii i Devon mógł stworzyć "Wspaniałą Wartość Uniwersalną" o znaczeniu dla całej ludzkości. Podjęte badania ujawniły siedem "elementów składowych" krajobrazu, które razem wyznaczają zasięg przeobrażeń właściwych górnictwu żyłowemu, ukazując zarazem głębokość zmian kulturowych i fizycznych powstających w okresie największych przeobrażeń w latach od ok. 1700 do ok. 1914. Te towarzyszące zmiany miały wpływ znacznie większy niż lokalny, oddziałując na rozwój Rewolucji Przemysłowej Brytanii i przepowiadając przyszłość wielu polom górniczym na całym świecie. Artykuł ten wykracza daleko poza proces nadania statusu Stanowiska Światowego Dziedzictwa (2001-2006) i ukazuje niektóre z wielu zmagań związanych z równoczesnym zarządzaniem Stanowiskiem.

19

Kopalne dęby Quercus robur z pradoliny Odry we Wrocławiu - analiza geologiczna, paleobotaniczna i radiometryczna

Lorenc M. W., Chlebicki A.

Architektura Krajobrazu

|

2008

|

nr 3

12-21

EN

The geological profile of Quaternary deposits was excavated at the northern district of the city of Wrocław in an artificial ditch of about 200 m long and 6 m deep. Lower part of the profile, starting from the depth of 3,2 m below the surface down to the base of the ditch consisted of light-yellow sand with partly fragmented intercalations of plant debris (0,2 m thick) at the depth of 4,0 m. The lowermost bed of plant debris marks the same level in which numerous logs of sub-fossil oak (Quercus robur) were found. The excavations along the ditch revealed 22 such logs, the thickness of which is in rang of 0,4-1,4 m. They occurred at the depth of 3,9-5,4 m. Morphology, color and qualities of the sub-fossil wood were very good indicators of the changing conditions of the river transport and sedimentation. Among the dendrochronologically analyzed oak samples, two generations of different ages were recognized and local chronologies were produced. The first one was dendrochronologically dated against the Southern Poland oak standard to the period 1796-1526 BC. This dating is in perfect agreement with the earlier produced result of radiocarbon analysis 3180+/-50 BP. The second chronology (4890+/-60 BP and 5000+/-40 BP) indicate that the oaks of that generation grown at the end of the Atlantic Period. Radiocarbon dating also enabled identification of trunks older than 5000 BP (5580+/-40 BP and 5330+/-40 BP), as well as of an age intermediate between these both chronologies (4370+/-50 BP). The analyses carried out indicate that the analyzed profiles contain mostly oak trunks from the Atlantic and Subboreal periods. They enable dating of the youngest part of the alluvial series to around 1500 BC.

20

Kotły wirowe w krajobrazie dolin rzecznych zachodniej Hiszpanii

Lorenc M.W.

Architektura Krajobrazu

|

2007

|

nr 2

50-56

EN

Spectacular bed forms, eroded by flood flows, are a feature of the bare rock terraces and channels of some rivers cut into granitic rock in the districts of Salamanca, Cceras and Badajoz, W Spain. The bed forms comprise a range of pothole types which individually represent various stages in the evolution of mature potholes. Pothole evolution reflects the hydrodynamics of the erosion, by high velocity flood flows, of bedrock. They evolve in time and in concert with the evolution of the landscape. Initial shallow depressions deepen gradually into cylindrical forms as vertical erosion increases. As time passes, lateral erosion increases and leads to wider cylindrical forms which evolve into asymmetrical and bulbous forms. Second-order scouring leads to the development of minor decorative potholes, tunnels and niche caves in the large, mature potholes. Data on pothole geometry should complement the findings of other geomorphological studies on individual rivers and on regions. The pattern of pothole maturity in a particular river valley can be used as a measure of the "erosionalmaturity" of the valley in the following way. All other things being equal, a pothole pattern involving many immature forms should characterize "young" stages in the erosion of a bedrock surface and, conversely, a preponderance of mature pothole forms should be a feature of "older" stages. Knowing the proportions of the various pothole types in the three areas studied, this simple rule allows the following conclusions. (a) The Salor River valley represents a "young" erosional stage; immature pothole forms predominate and the largest potholes are sited close to the present river channel. (b) The present valley of the Tormes River displays a similar relatively "young" evolutionary stage. The positioning of the large mature potholes above the present river level suggests that the water level in this river was, for a considerable time in the past, higher than it is today. (c) The Jerte River valley represents, essentially, an "old" evolutionary stage overprinted by "younger" erosional event(s). However, in this case, the local geological structure - a series of parallel faults - played an important role in the development of some large sumps (F-type potholes) at the bases of waterfalls. In the evolutionary history of a river channel, pothole formation is rightly recognized as a most potent method of down cutting. At any given moment, however, they are a morphological detail. Other than recognizing the abrasion they reflect, they may tend to be ignored. However, their geometries may allow a point in the history of a river, i.e., its present maturity, to be precisely defined. In addition, the spatial locations of potholes in river valleys reveal past and seasonal water levels. This study in W Spain suggests that a more complete and quantitative knowledge of pothole development in the rivers of the region could profitably complement and refine the findings of other methods of geomorphological measurement.