W opracowaniu zwrócono uwagę na liczne drobne wyrobiska odkrywkowe, będące pozostałością lokalnej wybiórki kamienia dla potrzeb budowy dróg leśnych na terenach górskich. Przedstawiono wyniki wstępnych prac przeprowadzonych na wybranych obszarach Gór Stołowych (okolice Polanicy Zdroju oraz Wolan) i Bialskich (stoki góry Suszycy i rejon Wielkiego Rozdroża). Ukazano cechy morfologiczne tych wyrobisk, prawdopodobny system prac eksploatacyjnych i rodzaje uzyskiwanych materiałów mineralnych. Wyrobiska wyraźnie różnią się powierzchnią oraz głębokością, co wynika z rodzaju eksploatowanej skały i formy złoża. W niektórych z nich zachowane są niewielkie pryzmy materiału płonnego, będące rodzajem miniaturowych zwałowisk wewnętrznych. W poszczególnych wyrobiskach wytwarzano produkty będące odpowiednikiem kruszyw łamanych, w innych specyficzny materiał brukarski. Wskazano środowiskowe atuty pozyskiwania lokalnego kamienia, w stosunku do współczesnej, skoncentrowanej przemysłowej produkcji kruszyw drogowych.
EN
In this paper attention was paid to numerous small opencast excavations which are the remnants of local stone sourcing for forest roads construction in mountainous areas. The results of preliminary works carried out in selected areas of the Stołowe Mountains (near Polanica Górna and Wolany) and Bialskie Mountains (slopes of Mt. Suszyca and the nearby Wielkie Rozdroże – Great Crossroads) have been presented. The paper presents morphological features of these workings, the probable system of exploitation and the types of mineral materials obtained. Excavations clearly differ in surface and depth which is due to the type of rock being extracted and the form of the deposit (layers of sandstones and massive occurrences of gneiss and mica schists). Inside some of these excavations small heaps of barren material were found which may be considered to be miniature internal spoil heaps. Various road materials were produced in individual workings as equivalent of break-stone or a specific paving material. On top of that, environmental advantages of local stone acquiring have been indicated in relation to modern, concentrated industrial production of road aggregates.
The article presents an outline of the two issues concerning geotourism in Poland: the use of underground facilities and urban geotourism. The state of geotourist use of underground objects and scope of studies on geotourism in cities have been shown. More fully have been described two projects from Lower Silesia: a proposal of an underground geotourist route in Zloty Stok and a network of urban geotourist trails in Kłodzko. It was considered advisable to widen the geotourist agendas presented in the underground tourist objects and in the papers in the field ofurban geotourism. There was highlighted the needfor stronger use of geotourism for popularizing: basic issues of geology and related sciences, practical achievements of these fields of knowledge, knowledge about the fundamental role of use of mineral resources in human life and in the development of civilization.
W opracowaniu zestawiono wybrane informacje dotyczące podziemnych obiektów turystycznych w Polsce, które mogą być traktowane jako atrakcje geoturystyczne. Wskazano obiekty naturalne (jaskinie – około 20), większą uwagę zwrócono na obiekty antropogeniczne: pogórnicze (18) i związane z działalnością wojskową (6). Z geoturystycznego punktu widzenia obiekty antropogeniczne umożliwiają poznanie budowy górotworu w bardzo zróżnicowanych geologicznie obszarach, gdzie prowadzono eksploatację tak różnorodnych surowców mineralnych, jak węgiel kamienny, sól kamienna, fluoryt, rudy Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni i Sn oraz surowce skalne, takie jak krzemienie, kreda i piaskowce szklarskie. Ponadto dokumentują one 6,5 tys. lat historii górnictwa na terenie Polski. Obiekty te są rozmieszczone bardzo nierównomiernie. Ich znaczne skupiska znajdują się na Dolnym Śląsku oraz w rejonie śląsko-krakowskim, mniejsze – w Tatrach i na Kielecczyźnie, odosobnione obiekty zlokalizowane są w centralnej i wschodniej Polsce. Zwrócono uwagę na perspektywy i potrzebę udostępniania nowych obiektów tego rodzaju oraz na konieczność uregulowania formalnych wymogów odnośnie funkcjonowania takich tras.
EN
This paper summarizes selected information regarding underground tourist facilities in Poland which may be regarded as geotourist attractions. The article discusses the natural objects (about 20 caves) but more attention has been paid to the anthropogenic objects: post-mining (18) and those associated with military activity (6). From the geotourist point of view such anthropogenic facilities allow insights into the structure of the rock mass in areas of very diverse geology. They lead to the exploitation of such a variety of minerals like coal, rock salt, fluorite, as well as Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni and Sn ores and rock materials, such as flint, chalk and sandstone for glass production. Moreover they document 6.5 thousand year history of mining on the territory of Poland. The distribution of these objects is very uneven. Significant groups are located in Lower Silesia and in the Silesia-Cracow region; smaller ones are in the Tatra Mountains and in the region of Kielce, while isolated objects are located in central and eastern Poland. Attention was paid to the perspectives and the need to create new objects of this kind and the need to regulate the formal requirements for the operation of such facilities.
Hornfelsy pochodzące z wyrobisk dawnej kopalni „Wolność” w Kowarach na Dolnym Śląsku są to skały wchodzące w skład formacji rudonośnej z Podgórza. Struktura ta znajduje się na styku granitoidowego masywu Karkonoszy oraz jego wschodniej osłony metamorficznej. Zmienność składu mineralnego badanych hornfelsów, a także ich cech strukturalno-teksturalnych były podstawą wydzielenia odmian barwnych tych skał, tj. czarnej, szarej i zielonej. Każda z nich występuje niezależnie, bądź też wzajemnie się przeławicają, dając odmiany mieszane o teksturach laminowanych lub smużystych. Na podstawie składu mineralnego stwierdzono, że hornfelsy z Kowar należą do facji piroksenowo-hornfelsowej metamorfizmu kontaktowego, dla której charakterystyczny jest następujący zespół mineralny: pirokseny, plagioklazy i kwarc; muskowit jest zastępowany ortoklazem, a biotyt pozostaje stabilny. Typowym minerałem tej facji jest andaluzyt, choć niekiedy może występować również sillimanit. W skałach tych wyróżniono przynajmniej trzy generacje faz mineralnych: I – allogeniczną, II – metamorficzną i III – hydrotermalną. [...]
EN
Hornfels from the closed “Wolność” mine (Kowary, the Lower Silesia) are recognized as thermally metamorphosed rocks belonging to hornblende-hornfels facies or locally a facies of pyroxene hornfels. Their texture reveal the traces of some deformations such as folding or fractures. Their protholit is described as a pelitic deposit enriched with clay minerals. The sediment was altered into meta-pelities-aleurites after the diagenesis, and later the rock was intensely thermally metamorphosed at the contact with the intrusion of the Karkonosze granitoid. Three varieties are distinguished based on their colour: green, grey and black. Green and black colours result from the predominance of hornblende and biotite over other rock components, respectively. Whereas grey hornfels are composed of similar amounts of both mafic minerals: biotite and hornblende. Quartz, mica minerals (biotite and muscovite), amphibole, (hornblende), acid plagioclase and andalusite, epidote group (clinozoisite), orthoclase and pyroxene make up hornfels components. Locally, andalusite is accompanied by sillimianite, which indicates a higher degree of contact metamorphism alterations. Three generations of minerals are distinguished in the rocks: allogenic (I), metamorphic (II ) and hydrothermal (III ). The allogenic phases are represented by heavy minerals such as zircon, apatite and monazite, which are characteristic of the protholit. The main components of the rocks (e.g. quartz, hornblende, feldspars, andalusite, sillimanite, mica minerals) belong to metamorphic minerals. Chalcopyrite, pyrite and fluorite are surely hydrothermally originated phases. Granitoides found at the contact zone with hornfels indicate traces of metasomatic alteration as a result of endomorphism in this region.
Bogactwo skał wykorzystanych w architekturze Wrocławia stwarza szerokie możliwośi w zakresie edukacji geologii oraz zagadnień pokrewnych – związanych z eksploatacją i obróbką Autorzy są przekonani, że misją geologów powinno stać się aktywne przybliżanie, popularyzowanie naszej gałęzi wiedzy w oparciu o kamień wykorzystywany w architekturze miast. kamienia.
Przedstawiono wybrane wyniki penetracji reliktów górnictwa węgla na polach kopalń Gruve 1b i Gruve 2b w Longyearbyen (Spitsbergen, Svalbard). Opisano widoczne tam pozostałości małych sztolni – wyrobisk o niewielkich rozmiarach, położonych w oddaleniu od głównych zespołów kopalnianych. Opisano dziewięć takich obiektów, niektóre z nich są dobrze zachowane i dostępne na odcinku kilku metrów, wloty innych są zawalone i zakryte osypiskami skalnymi. Poszczególne sztolnie mają szerokość od 60 do 160 cm, ich wysokość zmienia się w granicach 80–160 cm. Przed wlotami niektórych z nich znajdują się, zachowane w różnym stanie, miniaturowe hałdy, zazwyczaj o objętości rzędu kilkudziesięciu metrów sześciennych. Obiekty te mogą być reliktem działalności górniczej z lat 20.–30. XX w. Cykliczna penetracja dostępnych sztolni umożliwia obserwację np. tempa niszczenia elementów obudowy górniczej, szybkości cofania się lodu wypełniającego głębsze części wyrobisk, czy szybkości rozwoju kolonii grzybów.
EN
The report shows selected results of penetration of coal mines’ relics in the fields of Gruve 1b and Gruve 2b mines in Longyearbyen (Spitsbergen, Svalbard) where the remains of the little adits are described. These objects are characterised by small size of drift mouths and are located at a considerable distance from the main mine units. Nine objects have been characterized, some of them well preserved and within several meters from each other, others are collapsed, and their entrances are covered by screes. The width of these adits varies from 60 to 160 cm, with their height in the range of 80–160 cm. In front of the inlets of some of them miniature waste heaps are located. The volume of these dumps is usually worth of tens of cubic meters. These adits may be a relic of mining activities from the twenties and the thirties of the twentieth century. Cyclical penetration of the available adits allows for the observation of the rate of destruction of support elements, the rate of retreat of the ice filling the deeper parts of the drift, and the speed of the development of fungal colonies.
Na obszarze Wysp Kanaryjskich znajduje się kilka tysięcy obiektów o charakterze górniczym – są to sztolnie drążone od połowy XIX w. do ostatnich lat XX w. w celu pozyskiwania wód podziemnych. Ich koncentracja oraz położenie są konsekwencją wyjątkowej sytuacji hydrogeologicznej, wynikającej ze specyficznej budowy górotworu. W komunikacie przedstawiono zarys budowy geologicznej archipelagu, ze szczególnym uwzględnieniem wyspy Lanzarote, a także informacje dotyczące historii i charakteru prowadzonych tu robót górniczych. Syntetyczne studium literaturowe uzupełniono wynikami obserwacji terenowych przeprowadzonych na Lanzarote w odniesieniu do dwóch sztolni wodnych, zlokalizowanych w pobliżu osiedla Famara oraz w dolinie Barranco del Chafariz. Sztolnie wodne na Wyspach Kanaryjskich to obiekty stosunkowo słabo znane. Powinny one stanowić przedmiot zainteresowania geoturystycznego, dokumentują też ciekawy przykład intensywnej działalności górniczej.
EN
In the area of the Canary Islands, there are several thousands of underground objects created by mining activity. There are the adits hollowed since the mid-nineteenth century to the last years of the twentieth century in order to obtain groundwater. Their concentration and location are the consequence of a unique hydrogeological situation, resulting from the specific structure of the rock mass on the islands. The Communication outlines the geological structure of the archipelago, with a particular emphasis on Lanzarote, as well as information on the history and nature of mining works carried out there. Synthetic study of literature is supplemented by the results of reconnaissance conducted on the island of Lanzarote in two water adits located near the Famara settlement and in the valley Barranco del Chafariz. Water adits in the Canary Islands are not widely known. They can, however, be of interest to geotourists as they constitute an interesting example of intense mining activity.
Przedstawiono wstępne wyniki specjalistycznych badań środowiska niewielkiej sztolni Hermannloch, znajdującej się w Janowcu koło Barda Śląskiego (Dolny Śląsk). Objęły one analizę chemiczną podłoża skalnego, wód gromadzących się na spągu wyrobiska oraz powietrza. Ponadto określono pH i twardość wód oraz temperaturę i wilgotność panujące w sztolni. Badania te są elementem pierwszego na Dolnym Śląsku kompleksowego, interdyscyplinarnego rozpoznania dawnego, podziemnego obiektu górniczego. Podłoże wykazuje dość stały skład chemiczny, bez względu na rodzaj badanej skały (łupek ilasty i wypełnienie strefy tektonicznej). Dominującymi składnikami są krzemionka (ok. 62–67%) i glinka (ok. 14,5–17%), istotnymi domieszkami śladowymi są Ba, Zr, Zn, Sr, Rb i Cr. Woda gromadząca się w wyrobisku jest to woda słodka wapniowo-siarczanowo-wodorowęglanowa o średniej twardości ogólnej oraz pH ok. 7,5. Skład atmosfery kopalnianej nie odbiega od przeciętnego składu powietrza atmosferycznego (odnotowano nieco podwyższoną zawartość CO2). Nie stwierdzono obecności siarkowodoru.
EN
Preliminary results of specialized environmental studies of a small adit called Hermannloch, located in Janowiec near Bardo Śląskie (Lower Silesia, Poland) are discussed. These investigations include the chemical analysis of bedrock and water accumulating on the mine’s floor and air. Furthermore the pH and hardness of water as well as the temperature and humidity of the air are determined. These studies are an element of the first comprehensive, interdisciplinary recognition of former underground mining object in Lower Silesia. The bedrock has a fairly constant chemical composition, regardless of the type of rocks studied (shale and material filling the tectonic zone). The predominant components are silica (approx. 62–67%) and alumina (approx. 14,5–17%), significant trace elements are Ba, Zr, Zn, Sr, Rb, and Cr. Calciumsulfate- bicarbonate water, of medium hardness and pH at the level of 7,5 stagnates in the adit. The composition of the atmosphere in the mine does not differ from the average composition of the air. There is no presence of hydrogen sulphide.
Iconographic sources were reviewed to describe outfits of European ore-miners of the turn of the 15th and 16th centuries. Two fundamentally different types of these costumes were characterized. In the German cultural environment clothes worn on everyday basis were widely used in underground work. Miners from the area of today’s Czech Republic (Kutna Hora) and Poland (Olkusz) used standardized mining uniforms.
PL
Artykuł przedstawia studium źródeł ikonograficznych ukazujących postaci europejskich górników kruszcowych z końca XV w. i początków wieku XVI. Wykorzystano bogato ilustrowane dzieło Georgiusa Agricoli (De re Metallica…), szereg źródeł z terenu Kutnej Hory (ilustracje tamtejszego kancjonału oraz graduału, malowidło z kośc. Św. Barbary, godło miejskie itd.), fragmenty kilku ołtarzy górniczych (z Annabergu, Rožnavy, Blühnbach k. Salzburga i Colle Isarco w północnych Włoszech), malowidła z kościoła parafialnego w Olkuszu, a także zespół drzeworytów Heinricha Gross-Mollera, przedstawiających pracę górników w La Sainte Croix-aux-Mines w Lotaryngii oraz górniczą panoramę z księgi Hausbuch von Schloss Wolfegg. Na podstawie wymienionych źródeł udokumentowano wyraźne zróżnicowanie górniczych ubiorów roboczych na terenie Europy. Na terenie dzisiejszych Niemiec i krajów ościennych, oraz w rejonach, gdzie zaznaczył się istotny wpływ tamtejszej myśli górniczej, w pracy pod ziemią wykorzystywano stroje codzienne. Składały się na nie lniane koszule, typowe dublety (niekiedy bardzo fantazyjne i kolorowe) oraz nogawice. Istotną modyfikacją stroju codziennego były kaptury, doszyte do koszul i wykładane spod dubletu. Górnicy ci przepasani byli wąskimi pasami, powszechnie wykorzystywane były, noszone u pasa, górnicze skóry (zapinane na guziki albo prawdopodobnie zawieszane na pasie), używano niskiego obuwia o różnym kroju. Całkiem odmienny styl ubioru górniczego występuje na ilustracjach z czeskiego (słowiańskiego) kręgu kulturowego. Górnicy dołowi odziani są właściwie identycznie – głównym elementem ich ubioru była obszerna koszula z kapturem, tzw. perkytl, posiadająca niespotykany w ówczesnej garderobie element – kieszenie. Strój uzupełniały nogawice oraz niskie buty, nie używano skór górniczych. Wydaje się, że był to, prawdopodobnie pierwszy w Europie, roboczy uniform charakterystyczny dla określonej grupy zawodowej. Źródła ikonograficzne ukazują szereg różnorodnych nakryć głowy. Poza, będącymi przejawem wpływu ówczesnej mody, męskimi czepkami i siatkami na włosy widzimy przede wszystkim kaptury, ale też kapelusze, proste czapki (być może czaka) oraz turbany. Górnicy obu kręgów kulturowych stosowali nakolanniki. Uwidocznione są również różne elementy codziennego użytku – charakterystyczne torby, kordy gburskie, miecze. Analiza wymienionych źródeł, charakter ówczesnej działalności górniczej oraz sytuacja polityczna w zachodniej części Śląska (współczesny Dolny Śląsk) sugerują, że przeważał tu strój „germański”, wydaje się jednak pewne, że istniały ośrodki wydobywcze zdominowane przez gwarków czeskich, a może też polskich, w charakterystycznych białych koszulach z kapturami.
Tourist routes in the historic underground mining workings are an ideal base for geotourism. Lower Silesia is an area favoured in this respect, due to the amount and variety of such objects. They allow observation of different geological units: diversity of their lithology, mineralization, types of deposits, tectonics, as well as very interesting aspects of mining. This paper presents proposals of geotourist routes or observation sites in underground facilities described for Złoty Stok, Krobica, Kowary, Kletno and Osówka. Long and continuous lithological profiles, interesting rocks (e.g. rheomorphic granites in Osówka), signs of mineralization (löllingite in Złoty Stok, fluorite and amethyst in Kletno), numerous dislocation zones and folds, well-preserved historic mining workings (16th and 18th- century adits in Krobica) and many others are available for observation in these objects.
Przedstawiono charakterystykę przygotowywanej do ruchu turystycznego podziemnej trasy „Kopalnia Św. Jana”, uwzględniając historię jej wyrobisk, budowę geologiczną górotworu oraz etapy jej badania, zabezpieczenia i adaptacji dla potrzeb turystycznych. Ukazano metodykę wykonania przestrzennego modelu trasy turystycznej, zbudowanego w środowisku Datamine Studio 3. Uzyskany model został zaproponowany jako uzupełnienie turystycznej oferty „Kopalni Św. Jana”. Może on być wykorzystany jako element wprowadzenia na początku trasy oraz jako podstawa dla wykonania interaktywnego modelu tego obiektu turystycznego, który docelowo umożliwi jego wirtualne zwiedzanie za pomocą strony www obiektu.
EN
A general characteristics of “St. John’s Mine” tourist route (“Kopalnia Św. Jana”, Krobica, Lower Silesia) has been shown, containing the history of mining workings, geology and stages of it’s investigation, protection and adaptation for a tourist traffic. The steps of construction of it’s spatial model, in Datamine Studio 3 software, are presented. The resulting model has been proposed as a complementary element of “Mine St. John’s Mine” tourist offer. It can be used as part of the introduction on the beginning of the route, and as a basis for the creation of an interactive model of the tourist facility.
W artykule zaprezentowano wyniki geologicznego kartowania wybranych historycznych, podziemnych obiektów pogórniczych na obszarze Sudetów. Geologiczne kartowanie takich obiektów przedstawiono jako metodę służącą pozyskiwaniu bardzo precyzyjnych danych geologicznych. Uzyskiwane podczas takich prac wyniki są elementem opisu georóżnorodności i dziedzictwa górniczego, a także służą ochronie tych wartości. Zagadnienie ukazano na przykładzie czterech wybranych obiektów: Sztolni Górnej w Kowarach (pole górnicze kopalni „Wolność"), sztolni Gertruda w Złotym Stoku, małej sztolni po eksploatacji marmuru w Janowicach Wielkich obraz obiektu Osówka (fragmentu poniemieckiego kompleksu wojskowego „Riese").
EN
Geological plans of selected old underground mining workings in the Sudety Mts. (SW Poland) were shown in a paper below. Geological mapping of such objects is presented as a method of very precise geological data collection. The results obtained are part of description and protection of geoheritage and geodiversity. Four examples of geological plans were shown, made for: Upper Adit in Kowary (on the old mine "Freedom" mining field), Gertruda adit in Złoty Stok, a small adit in Janowice Wielkie and Osówka object (element of Nazi military complex "Riese").
13
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Przedstawiono ogólną charakterystykę uszkodzeń elementów kamiennych w wybranych budowlach i nawierzchniach drogowych na terenie Wrocławia, powstałych w wyniku wymiany ognia u schyłku II wojny światowej. Ukazano zróżnicowanie parametrów śladów ostrzału artyleryjskiego oraz prowadzonego z broni ręcznej w różnych materiałach kamiennych (granity określane jako strzegomski i karkonoski, piaskowce drobno- i gruboziarniste) oraz wpływ tak nietypowych uszkodzeń na obecny stan wyrobów. Na ścianach niektórych budynków zachowane są ślady trafień z broni piechoty i działek małokalibrowych w postaci charakterystycznych blizn impakcyjnych o średnicach od 2,5 cm do ok. 50 cm i głębokości do 10 cm. W niektórych z nich wciąż zachowane są pociski. W brukowanej nawierzchni ulic widoczne są miejsca trafień pocisków artyleryjskich, bomb lotniczych, czy odłamków. Obecnie mają one postać stref przełożenia bruku o powierzchni sięgającej 25 m2 lub złożonych zespołów o charakterze poodłamkowym. Wskazano na potrzebę nowatorskiego traktowania tych historycznych już pozostałości ważnego epizodu w historii miasta. Mogą one stanowić element niezwykłej promocji miasta, w postaci ścieżek turystycznych i dydaktycznych o interdyscyplinarnym, militarno-historycznym, architektonicznym i geologicznym (geoturystycznym) charakterze. Poprzez promocję tego zagadnienia we Wrocławiu powstać może nowa jakość w dziedzinie turystyki regionalnej. Pozostałości te dają również możliwość przeprowadzenia wyjątkowych badań wpływu ekstremalnie wysokich ciśnień i temperatur na materiały kamienne oraz wytrzymałość skał.
EN
The general characteristics of damages to stony elements in selected buildings and road surfaces in Wroclaw, created during the end of World War II, was presented. The variability of parameters of traces after use of small arms and artillery fire in various types of stone (granites, sandstones), as well as the impact of such unusual lesions on the current state of the products was shown. Traces of hits with small arms and small caliber cannons are well preserved on the walls of some buildings. They take the form of characteristic impact scars with diameters ranging from 2.5 cm to 50 cm and a depth up to 10 cm. In some of them the well preserved bullets are still present. The relics of craters after bombs or artillery fire are visible in the paving of some streets. Today they have a form of zones masked with pavement different in terms of petrographical characteristics or complex groups of traces of pieces after explosions. Such zones reaches the length of 20 m or area of 25m2 The author believes these historical remains of an important episode in the history of our city should be treated differently than before: preserved and given the appropriate protection. They can be part of an unusual promotion of the city, in the form of tourist and educational paths for interdisciplinary military-historical, architectural and geological (geotourist) character. These remains also provide a good opportunity to carry out the studies on impact of extremely high pressures and temperatures on the strength of the stone materials.
14
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
W artykule przedstawiono dwie przykładowe trasy geoturystyczne możliwe do zaaranżowania w północnej części śródmieścia Wrocławia. W ich ramach możliwe jest zapoznanie się z ponad pięćdziesięcioma odmianami skał magmowych, osadowych i metamorficznych, zmiennością ich struktur, tekstur, składu mineralnego, barw itd. Bardziej szczegółowe obserwacje pozwalają na przybliżenie zaskakująco szerokiego wachlarza zjawisk geologicznych, których relikty widoczne są na doskonale dostępnych powierzchniach kamienia. Liczne stanowiska umożliwiają ukazanie zagadnień związanych z ewolucją magm i etapami formowania się intruzji magmowych (szliry, enklawy, skały żyłowe), czy zróżnicowania skał metamorficznych, w zależności od rodzaju protolitu i warunków metamorfozy. Podobnie, dostępne do obserwacji skały osadowe pozwalają na przybliżenie zróżnicowania środowisk depozycyjnych, warstwowań sedymentacyjnych, zjawisk diagenetycznych - np. fosylizacji szczątków organicznych. Widoczne są również różnorodne deformacje tektoniczne (uskoki i brekcje uskokowe, czy strefy ścinania w warunkach podatnych). Zauważa się też liczne przejawy wietrzenia i deterioracji, wywołane niekiedy nietypowymi czynnikami, takimi jak długotrwałe użytkowanie płyt chodnikowych, czy ostrzał artyleryjski z okresu II wojny światowej. W ramach proponowanych tras geoturystycznych prezentować można także zagadnienia z zakresu eksploatacji i obróbki kamienia blocznego, a także jego aplikacji w sztuce (rzeźba historyczna i współczesna). Przedstawione wyniki potwierdzają szerokie możliwości wykorzystania budowlanych materiałów kamiennych stosowanych w obiektach architektonicznych Wrocławia jako bazy dla intensywnego rozwoju geoturystyki miejskiej. Ta nowa forma aktywnego wypoczynku może przyczynić się do nowatorskiej promocji naszego miasta, jak i zajmującej popularyzacji wiedzy z zakresu nauk o Ziemi.
EN
The paper presents two city-geotourist routes possible to arrange in the northern part of downtown Wroclaw. They allow observation over fifty varieties of igneous, sedimentary, and metamorphic rocks, variations of their textures, mineral composition, colors, etc. More detailed observations show a surprisingly wide range of geological phenomena clearly visible on stone surfaces. Many observation sites allow to present the problems related to the evolution of magmas and the stages of formation of intrusions (streaks, enclaves, vein rocks), or differentiation of metamorphic rocks, depending on the type of protolith and conditions of metamorphosis. Sedimentary rocks, available to observe, show diversity of depositional environments, sedimentary bedding, diagenetic phenomena - such as fossilization of organic remains. Various tectonic deformations, like faults (partly with breccias) or ductile shear zones are also visible. Numerous manifestations of weathering and deterioration (sometimes caused by unusual factors such as long-term use of paving stones, or the bombardment of World War II) are also noted. The proposed geotourist routes allow to show problems of exploitation and processing of block stone, and its application in art (sculpture historical and contemporary). The presented results confirm the great scope for stone materials, used in architectural objects of Wroclaw, as a base for intensive development of city-geotourism. This new form of active recreation can contribute to the innovative promotion of our city, as well as the unusual popularization of the Earth sciences.
This article presents the sixth and final contribution in a series of papers focused mainly on the K-Ar dating of the Oligocene and Neogene (Miocene and Pliocene) intraplate basaltic volcanics of the Lower Silesia, SW Poland. The present paper includes 22 new K-Ar dates from the West Sudety Mountains and their northern foreland. The K-Ar dates range from 30.7 to 22.2 Ma. The data are supplied with geological description of the sampled outcrops, petrographic, geochemical and palaeomagnetic data of the analysed samples. Palaeomagnetic investigation confirmed the existence of two important volcanic episodes distinguished already in 1997: the reversed polarity Odra Event (mean age 28.2š1.2 Ma), and the normal polarity Gracze Event (mean age 26.28š1.8 Ma).
16
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Na tle historii ewolucji geologicznej regionu ukazano litologiczną i tektoniczną charakterystykę górotworu w rejonie Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie. Przedstawiono sposób selekcji i analizy danych geologicznych oraz metodykę tworzenia przestrzennych modeli: budowy geologicznej. Jaskini Niedźwiedziej i morfologii terenu. Wskazano trudności pojawiające się przy tworzeniu cyfrowych modeli przestrzennych skomplikowanych struktur geologicznych i obiektów podziemnych o wyjątkowo złożonej morfologii.
EN
The paper shows elements of geological evolution of crystalline geological units in Kłodzko Kettle and the lithological and tectonic characteristics of rocks in Niedźwiedzia Cave's surroundings. The way of selection and analysis of geological data, and the methods of digital 3D model's construction have been shown. The authors pay attention to problems of computer modelling of complicated geological structures and form of exceptionally complicated underground objects.
17
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Artykuł systematyzuje dostępne informacje dotyczące cech, właściwości i sposobów aplikacji tzw. Mączek bazaltowych w zastosowaniach rolniczych. Ukazana została różnorodność i skala wykorzystania materiałów barytowych na świecie. Zaproponowano rozwinięcie aktywnej promocji mączek bazaltowych i materiałów pokrewnych przez rodzime zakłady górnicze. Wskazano możliwości zwiększenia bazy zasobowej mączek bazaltowych.
EN
The paper systematize the available data about parameters, properties and ways of use of the so called basalt powder in agriculture. The variety and utilization`s scale of basitic rock dust in the world ware presented. The active promotion of such materials was proposed for the Lower Silesian mining factories. The potential possibilities of enlarging of basaltic Politechnika Wrocławska, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii dust resources were presented.
Zgorzel słoneczna (bazaltowa) to nietypowy rodzaj rozpadu bazaltoidów. Jej najbardziej charakterystycznymi symptomami są izometryczne, trójwymiarowe, jasne odbarwienia (tzw. plamki), pomiędzy którymi rozwija się sieć spękań niszczących spójność skały. Zgorzel, w odróżnieniu od wietrzenia, rozwija się od razu w całej objętości skały. Jest to zjawisko występujące powszechnie w bazaltoidach Dolnego Śląska i Opolszczyzny (stwierdzone w 63% wszystkich zbadanych stanowisk). Z rezultatami wpływu zgorzeli słonecznej często mylone są m.in. nierówne powierzchnie przełamu skał, tufy, brekcje lawowe, naloty mineralne. W literaturze zdecydowanie przeważają opinie o negatywnym wpływie zgorzeli słonecznej na fizykomechaniczne właściwości bazaltoidów. Badania autora wykazały, że wysokie wartości ścieralności i mrozoodporności kruszyw uzyskanych ze skał zgorzelowych kwalifikują je do pierwszej klasy kruszyw dla drogownictwa. Badania makroskopowe, mikroskopowe i rentgenostrukturalne potwierdziły hipotezę Ernsta i Drescher-Kadena, że zgorzel jest wynikiem późnomagmowej, synchronicznej, lecz nierównomiernej w przestrzeni krystalizacji nefelinu i analcymu. Stwierdzono, że obok zjawisk magmowych duże znaczenie w ujawnianiu się symptomów zgorzeli odgrywają czynniki atmosferyczne (wahania temperatury i wilgotności).
EN
Sunburn is an untypical sort of basaltic disintegration. Its most characteristic symptoms are isometric, three-dimensional fair discolorations (so-called "spots") and a system of cracks - formation of these disjunctions leads to breaking up of the rock. Sunburn, contrary to weathering processes, develops in the whole volume of the rock. It occurs widely in basalts of Lower Silesia and Opole Silesia (recorded at 63% of all sites investigated). This process is often confused with tuffs, lava breccias, mineral incrustations, uneven fracture of rocks or so-called pseudo-sunburn phenomenon. The opinions about the negative influence of sunburn on physical and mechanical parameters of basalt predominate in the literature. The author's own investigations proved the very high parameters of small-grained grits made of the sunburned basalts (abrasion-resistance and frost-resistance) suiting the class I grits according to the Polish Standard. Macroscopic, microscopic and diffraction analyses are in conformity with the opinion of Ernst and Drescher-Kaden, that sunburn as a result of late-magmatic synchronous but unequal crystallisation of analcite and nepheline. However the atmospheric factors (temperature and humidity fluctuations) are important in manifesting the sunburn symptoms.
19
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w sztolni po poszukiwaniach uranu położonej w Jagniątkowie. Wykonano szczegółowy plan morfologiczny wyrobiska oraz mapę geologiczną. Wyróżniono podstawowe odmiany litologiczne oraz struktury tektoniczne. W sztolni można obserwować kontakt podstawowych odmian granitu karkonoskiego, szereg dużych, równoległych stref dyslokacyjnych oraz przejawy różnorodnej mineralizacji.The paper presents the results of geological investigations in the adit after uranium prospecting works in Jagniajkow. A detailed morphological plan and a geological map was shown. The basic rock types and tectonic structures have been distinguished. In the adit, there is a contact of main Karkonosze granite types, parallel dislocation zones and signs of various mineralization are well visible.
20
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Artykuł porządkuje informacje na temat współczesnej i historycznej eksploatacji granitu karkonoskiego. Zestawiono dostępne w literaturze i dokumentacjach geologicznych wyniki badań fizykomechanicznych właściwości surowca oraz dane dotyczące zasobów złóż. Przedstawiono kartograficzne zestawienie położenia złóż, rejonów prowadzenie prac dokumentacyjnych i dawnej eksploatacji granitu.
EN
The paper put in order information's about the contemporary and past exploitation of Karkonosze granite. The results of investigations of physical and mechanical properties of a rock (available in publications and geological documentations) have been presented. A general map of location of deposits, places of geological documentation works and past exploitation of granite have been shown.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.