Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Stratygrafia dolnego plejstocenu północno-wschodniej Polski na podstawie badań osadów jeziornych z profili Sucha Wieś (Pojezierze Ełckie) i Czarnucha (Równina Augustowska) w nawiązaniu do obszarów Rosji, Litwy i Białorusi

Ber A., Lisicki S., Winter H.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2009

|

nr 435

23--35

PL

W odwierconych w latach 1988-1989 profilach otworów badawczych Sucha Wieś i Czarnucha, napotkano na organiczne i mineralne oraz rzeczne osady interglacjalne. Badania palinologiczne i litologiczno-petrograficzne tych osadów oraz datowania paleomagnetyczne określiły ich wiek na interglacjał augustowski (Augustovian), korelowany z Cromerianem I (Waardenburg). Przedstawiono stratygrafię i wiek osadów dolnego plejstocenu występujących w profilach Sucha Wieś i Czarnucha w nawiązaniu do innych profili położonych w obrębie Równiny Augustowskiej, Pojezierza Suwalskiego, Pojezierza Ełckiego oraz obszarów Rosji, Litwy i Białorusi.

EN

In the Sucha Wieś and Czarnucha boreholes drilled in 1988-1989, interglacial lacustrine and fluvial organic organic and mineral deposits were encountered. Palynological and lithologic-petrographical analyses and palaeomagnetic datings indicate that these deposits are of Augustovian Interglacial age, compared to Cromerian I (Waardenburg). This report shows the stratigraphy and age of the Lower Pleistocene deposits from the Sucha Wieś and Czarnucha sections with a correlation to other sections located in the Augustów Plain, Suwałki Lakeland, Ełk Lakeland and Russia, Lithuania and Belarus.

2

Paleośrodowisko sedymentacji osadów międzymorenowych z profili Sucha Wieś (Pojezierze Ełckie) i Czarnucha (Równina Augustowska), północno-wschodnia Polska

Lisicki S.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2009

|

nr 435

47--56

PL

Praca została wykonana na podstawie badań chemicznych i badań litologicznych osadów z profili Sucha Wieś i Czarnucha. Oba profile są bardzo zbliżone do siebie pod względem litologii i zmian środowiska depozycji osadów. Cykl zmian sedymentacji jest zapisany od osadów klimatu borealnego do osadów jeziornych klimatu ciepłego oraz ponownie do osadów rzecznych i jeziornych klimatu borealnego.

EN

The work deals with chemical analyses and lithological studies of deposits from the Sucha Wieś and Czarnucha sections. Both these sections show much similarity in terms of lithologies and changes in sedimentary environments. The sedimentary record reveals a cycle of changes from a boreal climate to a temperate climate represented by lacustrine sediments and again towards a boreal climate with fluvial and lacustrine deposition.

3

Sukcesja pyłkowa z Domurat (Wzgórza Sokólskie) i jej znaczenie dla plejstocenu Polski północno-wschodniej

Winter H., Lisicki S.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

nr 416

115-131

PL

W profilu Domuraty (Wzgórza Sokólskie - NE Polska) metodą analizy pyłkowej została zbadana seria osadów jeziorno-rzeczno-bagiennych z głębokości 129,1-97,2 m. Opisano nową, nieznaną z terenu Polski sukcesję pyłkową mającą charakter długiej sekwencji pyłkowej. Charakterystycznymi cechami tej sukcesji jest występowanie czterech ciepłych okresów ze zbiorowiskami leśnymi oraz pojawienie się Carpinus i Azolla filiculoides w najcieplejszym okresie. Gliny lodowcowe występujące poniżej osadów zbadanych palinologicznie należą do dwóch litotypów korelowanych z młodszym stadiałem zlodowacenia Narwi (glina in situ) i ze starszym stadiałem tego zlodowacenia (glina na wtórnym złożu - w formie porwaka?) Gliny leżące powyżej powiązano ze: zlodowaceniem Liwca, starszym stadiałem zlodowacenia odry, młodszym stadiałem zlodowacenia warty i starszym stadiałem zlodowacenia Wisły. Pozycja stratygraficzna i ranga klimatyczna sukcesji nazwanej domuratowską sukcesją pyłkową jest niepewna, niemniej ogólny charakter flory pyłkowej może sugerować jej przynależność do interglacjału małopolskiego.

EN

Pollen analysis was conducted for lacustrine-fluvial-boggy sediments from the depth of to 129,10-97,20 m from the profile at Domuraty (Sokólskie Hills - NE Poland). A new pollen sequence of the Middle Pleistocene recorded in this profile has been described. The pollen succesion is characterized by four, distinctive climatic, warm stages dominated by various forest communities. The characteristic feature is the presence of Carpinus and Azolla faliculoides in the warmest stage. Tills present in the drilled profile have been studied by petrographic analysis. Sediments contained pollen flora were underlain by tills correlated with the younger stadial of the Narewian Glaciation (till in situ) and with the older stadial of the Narevian Glaciation (till deposited in form of a glacial raft?). The tills overlain were referred to the Livecian Interglacial, the older stadial of the Odranian Glaciation, the younger stadial of the Warthanian Glaciation and the older stadial of the Vistulian Glaciation. Stratigraphical position and climatic rank of the long pollen sequence called the Domuratovian pollen succession is uncertain, nevertheless it may be connected with the Malopolanian Interglacial.

4

Glacitektonika wybranych obszarów Polski

Ber A., Dobracki R., Lisicki S., Morawski W., Badura J., Krzyszkowski D., Przybylski B., Urbański K., Kasprzak L., Ruszczyńska-Szenajch H., Wysota W., Turkowska K., Gardziel Z., Harasimiuk M., Lewandowski J, Wójcik A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2004

|

nr 408

73-125

PL

Niniejsze zbiorowe opracowanie powstało na podstawie szczegółowych (SMGP w skali 1: 50 000) i przeglądowych materiałów kartograficznych, publikowanych i archiwalnych opracowań autorskich oraz na podstawie Gacitektonicznej mapy Polski w skali 1:1 000 000, i stanowi swoisty, regionalny komentarz tekstowy do tej mapy. W podziale Polski na obszary: północno-zachodni, północny, północno-wschodni, zachodni i środkowozachodni, środkowy i środkowowschodni, południowo-wschodni oraz południowy przedstawiono opisy zaburzonych glacitektonicznie form i osadów powierzchniowych i kopalnych. Występowanie zaburzeń glacitektonicznych w Polsce związane jest przede wszystkim z zasięgami młodszych zlodowaceń i z miąższością ulegającego deformacjom podłoża. Formy i osady były zaburzane albo przez pionowe i poziome naciski aktywnego (transgredującego) lądolodu, albo przez nacisk pionowy na podłoże stagnujących mas lodowych. Prace nad uzupełnianiem zawartych w opracowaniu opisów wybranych obszarów Polski oraz treści Glacitektonicznej mapy Polski w skali 1:1 000 000 będą kontynuowane zarówno przez wnoszenie nowych danych, jak też przez rozszerzanie i uszczegółowianie legendy o nowe wydzielenia i oznaczenia wiekowe.

EN

The presented complete edition was prepared on the base results of the detailed (Detailed Geological Map of Poland in scale 1:50 000) and review geological mapping, published and archival data, as well as an explanations and symbols elaborated for Glaciotectonic Map of Poland in scale 1:1 000 000. Therefore this elaboration, presenting the regional description of the glaciotectonic features within selected regions of Poland, compose specific textural explanations for this map. Within the territory of Poland subdivided on following regions: North-Western, North, North-Eastern, Western, Middle-Western, Middle, Middle-Eastern, Southern, South-Eastern, glaciotectonicly disturbed landforms and sediments either expressed in recent relief or buried (stated in borings or in exposures) were described. Distribution of glaciotectonic features over the territory of Poland is related primarily to the presence younger glaciations and thickneses of the deformable substratum. Generally, the landforms and sediments were deformed by active ice sheets through the horizontal and vertical thrusts of the ice masses, as well as by vertical stress of the stagnant ice masses. The supplementary works under in details description of the glaciotectonic features in particular regions of Poland will be continued, as well as completed the contents of the Glaciotectonic Map of Poland in scale 1:1 000 000.

5

Zasięgi lądolodu skandynawskiego w dorzeczu Wisły wyznaczone na podstawie petrograficznych badań glin lodowcowych, w nawiązaniu do izotopowych stadiów tlenowych

Lisicki S.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 3

217-223

PL

Petrograficzne badania frakcji żwirowej 5-10 mm glin lodowcowych pozwoliły scharakteryzować regionalne litotypy dorzecza Wisły. Na podstawie wyników tych badań i badań palinologicznych wyróżniono 16 stratygraficzych litotypów glin lodowcowych należących do 8 zlodowaceń: Narwi, Nidy, Sanu 1,Sanu 2– Wilgi,Liwca, Krzny, Warty iWisły. Pozwoliło to określić przybliżone granice maksymalnego zasięgu glin lodowcowych o różnych litotypach i lądolodów je akumulujących. Przedstawiono dwie wersje korelacji tych zasięgów z krzywą wskaźnika izotopów tlenu i w nawiązaniu do proponowanej stratygrafii glacjalnego plejstocenu dorzecza Wisły.

EN

Petrographical study of gravels of 5-10 mm in diameter permitted to define regional lithotypes of tills occuring within the Vistula drainage basin area. On the base of lithological and palynological studies 16 stratigraphic lithotypes of tills representing 8 (Narevian, Nidanian, Sanian 1, Sanian 2, Liviecian, Krznanian, Wartanian and Vistulian) were distinguished. Results of studies permitted define the maximum extent of particular ice sheets as well as till horizons different age. These ice sheets and tills ranges were correlated with regional stratigraphic scheme of the Pleistocene deposits and isotopic oxygen stages.

6

Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wisły

Lisicki S.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2003

|

T. 177

1--105

PL

Na podstawie analizy wyników badań petrograficznych glin lodowcowych dorzecza Wisły i jego najbliższego otoczenia przedstawiono charakterystyki petrograficzne regionalnych litotypów glin lodowcowych i ich litostratygrafię. Zastosowano procedury weryfikacji statystycznej zbiorów uzyskanych wartości współczynników petrograficznych glin należących do trzech przewodnich litotypów z pięciu profilów stratotypowych. Wykazano odmienność petreograficzną tych litotypów. Wyniki badań pali- nologicznych pozwoliły na określenie pozycji stratygraficznej wszystkich litotypów regionalnych. Umożliwiło to przedstawienie uśrednionej charakterystyki petrograficznej 16 litotypów stratygraficznych glin lodowcowych z dorzecza Wisły i obszarów do niego przyległych. Litotypy te dobrze określają średni skład petrograficzny różnych stratygraficznie glin na całym badanym obszarze. Wykazano, że nie są obserwowane większe różnice składu petro- graficznego żwirów skał północnych (skandynawskich) w odmiennych genetycznie glinach lodowcowych. Petrograficzna analiza składu glin lodowcowych umożliwiła uchwycenie jedynie większej różnicy w zawartości żwirów skał północnych w glinach zdeponowanych przez oddzielne loby tego samego lądolodu. Różnica ta dotyczy dolomitów północnych, dzięki którym można śledzić drogę tzw. "szlaków dolomitowych" w Polsce północno-wschodniej. Stwierdzono, że gliny lodowcowe zawierające powyżej 10% żwiru skał lokalnych są przeważnie starsze od interglacjału mazowieckiego lub leżą na południe od pasa Wyżyn Środkowopolskich. Szerokie uwzględnienie palinostratygrafii umożliwiło zaliczenie zbadanych glin dorzecza Wisły do ośmiu zlodowaceń: narwi, nidy, sanu 1, sanu 2 (wilgi), liwca, krzny, warty i wisły. Na podstawie badań glin lodowcowych wyciągnięto wnioski dotyczące grubości lądolodu skandynawskiego w czasie poszczególnych nasunięć i przyczyn zmian klimatu po interglacjale mazowieckim. Wyznaczono przybliżony zasięg kolejnych nasunięć lądolodu skandynawskiego i wiek największego zlodzenia dorzecza Wisły przypadający na starszy stadiał zlodowacenia sanu 1. Znajomość składu petrograficznego frakcji drobnożwirowej skał północnych i ogólnej petrografii skał podłoża na obszarze Fennoskandii umożliwiła ustalenie trzech głównych kierunków nasuwania się lądolodu, a także trzech możliwych centrów zlodowaceń i prześledzenie zmian ich położenia w Skandynawii. Litotypy glin lodowcowych dorzecza Wisły i obszarów do niego przyległych charakteryzują trzy prowincje petrograficzne: szwedzką, botnicką i fińską.

7

Geneza niecki jeziora Śniardwy i budowa geologiczna jej otoczenia w świetle nowych danych geologicznych

Lisicki S.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2001

|

nr 397

133-150

PL

Morfogeneza niecki jeziora Śniardwy ma ścisły związek z tektoniczną budową podłoża osadów czwartorzędowych (uskoki nożycowo-przesuwcze). W obniżeniu powstałym w starszym plejstocenie tworzyły się rozległe zbiorniki wodne - zastoiskowe i jeziorne. W interglacjale mazowieckim na badanym obszarze istniały tylko doliny rzeczne. Lądolód skandynawski 15 razy nasuwał się na obszar niecki pozostawiając gliny lodowcowe o różnych litotypach. Współczesny akwen jeziora Śniardwy jest rezultatem wytopienia się grubej i rozległej bryły martwego lodu w nieckę powstałej między morenami czołowymi młodszego stadiału zlodowacenia Wisły - fazy poznańskiej na południu i fazy pomorskiej na północy.

EN

Evolution of the Lake Śniardwy basin is strictly connected with tectonics of the Quaternaty substrate (strike-slip pivotal faults). The orginate depression was enabled development of vast glaciolacustrine and lake reservoirs during the early Pleistocene. During the Mazovian Interglacjal the Lake Śniardwy area was subjected to development of river valleys only. The Scandinavian ice sheet advanced 15 times into the area basin and settled tills different lithotypes. The present Lake Śniardwy basin was formed due to melting of a thick and vast dead-ice block. This area was originated between end moraines of the Vistulian Glaciation: end moraines of the Poznań Phase to the south and end morains of the Pomeranian Phase to the north.

8

Metodyka badań petrograficznych frakcji szkieletowej glin lodowcowych w Europie Środkowej

Lisicki S.

Przegląd Geologiczny

|

2000

|

Vol. 48, nr 4

351-353

PL

Petrograficzne oznaczanie frakcji żwirowej glin lodowcowych - to analizy dość powszechnie stosowane w Europie. Eratyki przewodnie o frakcji 20-60 mm rozpoznaje się w materiale pobranym jedynie z odkrywek i odsłonięć naturalnych. Z glin zwałowych z rdzeni wiertniczych pobiera się do badań żwir o średnicy mniejszej od 20 mm, najczęściej zaś od 4 do 12,5 mm. Stosuje się bardzo różne wskaźniki (współczynniki) głazowe, tj. matematyczne zależności pomiędzy określonymi grupami petrograjicznymii skał tworzących frakcję żwirową glin lodowcowych. Powszechnie obliczane współczynniki petrograficzne: O/K-K/W-A/B nie zawsze oznaczają te same zależności petrograficzne. Wyniki badań mogą być również przedstawiane w postaci histogramu. W Niemczech, jak i na Litwie duże znaczenie dla litostratygrafiii mają skały jurajskie i kredowe. W Polsce, przy obliczaniu współczynników petrograficznych, są one na ogół nie uwzględniane.

EN

Petrographic analysis of fine clasts in tills is quite commonly applied in Europe. Key erratic, 20-60 mm in diameter, are examined in exposures only. Till samples from boreholes are examined for their gravel, less than 20 mm in diameter, usually 4 to 12.5 mm. Different petrographic coefficients (indices) are applied, being mathematical relations between definite petrographic groups of rocks that form a gravel fraction in tills. Commonly applied petrographic coefficients O/K-K/W-A/B do not indicate always the same petrographic relations. Results can be also presented in histograms. The Jurassic and Cretaceous rocks play a significant lithostratigraphic role in Germany and Lithuania. However, these rocks generally are not taken into account in Poland.

9

Kryteria stosowania litotypów stratygraficznych glin lodowcowych w badaniach czwartorzędu

Lisicki S.

Przegląd Geologiczny

|

2000

|

Vol. 48, nr 4

368-370

PL

W najnowszych opracowaniach dotyczących obszaru dorzecza Wisły wyróżnia się 16 litotypów stratygraficznych glin lodowcowych. Osadem odpowiednim do określania litotypów, a tym samym litostratygrafii glin lodowcowych jest glina lodowcowa wytopnieniowa (typu melt-out). Badany poziom gliny powinien mieć dużą miąższość, a frekwencja żwirów w pojedynczej próbce powyżej 100 sztuk ziaren. Określenie litotypów stratygraficznych było możliwe w obszarach, w których osady interglacjalne występują w profilach otworów kartograficznych. Z tymi litotypami porównuje się litotypy lokalne. Wykonywanie analizy petrograficznej umożliwia prowadzenie badań porównawczych na dużych obszarach Polski.

EN

The most recent papers, dealing with the Vistula drainage basin present 16 stratigraphic lithotypes of tills. Such lithotypes and therefore a till lithostratigraphy, are to be defined on the basis of melt-out tills, considerably thick and a population of gravels from which is over 100 grains. Stratigraphic lithotypes could be defined in the areas, in which interglacial sediments were examined in the test-cartographic boreholes. These lithotypes are the reference to the local ones. Petrographic analysis enables a comparative analysis in a large territory of Poland.

10

Mrongovian and Brokian, new stratigraphical units of the Middle Pleistocene in northeastern Poland

Lisicki S., Winter H.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

9-18

EN

Results of palynologie and lithologic analyses of 6 key sections from northeastem Poland have been reinterpreted. Two new stratigraphic units within the Middle Pleistocene were defined, the warm Mrongovian and the cold Brokian. A completely new interstadial pollen succession, named the Mrongovian one, was distinguished. Lace and lace-fluvial deposits of the Mazovian Interglacial (upper series) and Mrongovian Interstadial (lower series) are separated with a till. Stratigraphic rank of the separating till results from determination of a new stratigraphic units of the Middle Pleistocene in northeastern Polandnew palynostratigraphic unit. Petrographic character of its lithologic type and stratigraphic location suggest correlation of this till either to a younger stadial of the Wilgian Glaciation or to a new glaciation.

PL

W artykule przedstawiono reinterpretację wyników badań palinologicznych i litologiczno-stratygraficznych osadów z profili Gawrych Ruda, Goleń, Koszarki, Śniadowo, Węgorzewo III i IV. Szczególną uwagę zwrócono na osady jeziorne, bagienne i jeziorne-rzeczne. Osady te, przedzielone gliną zwałową, a miejscami piaskami i żwirami wodnolodowcowymi, zostały początkowo na podstawie badań palinologicznych zaliczone do interglacjału mazowieckiego (S. Lisicki, 1997). Jednak powtórna analiza wyników badań palinologicznych i litologiczne-petrograficznych w profilu Goleń (H. Winter, S. Lisicki, 1998) pozwoliła na wyróżnienie dwóch odrębnych sukcesji pyłkowych. W Goleniu seria górna obejmuje osady interglacjału mazowieckiego, czyli okresy pyłkowe II-IV, natomiast seria dolna prezentuje fragment nowej, interstadialnej sukcesji pyłkowej - sukcesji mrągowskiej. Do cech charakterystycznych tej sukcesji należą: duża rola świerka (Picea) w całej sukcesji ze znaczącym udziałem olchy (Alnus) na początku, wczesne pojawienie się jodły (Abies) wraz z grabem (Carpinus), niski udział procentowy ciepłolubnych drzew liściastych, głównie dębu (Quercuc), obecność pyłku Taxuc, kulminacja brzozy Betula) łącznie z roślinami zielnymi i jodłą (Abies), a następnie z sosną (Pinus) i świerkiem (Picea). Występowanie dwóch różnych sukcesji pyłkowych - mazowieckiej i mrągowskiej - stwierdzono również w profilach: Gawrych Ruda, Śniadowo, Węgorzewo III i Koszarki. Jedną z podstaw opracowania podziału stratygraficznego plejstocenu Polski północne-wschodniej było szczegółowe zbadanie 32 profilów otworów kartograficzne-badawczych z centralnej części Pojezierza Mazurskiego (S. Lisicki, 1996, 1997). Na podstawie badań litologiczne-petrograficznych, w tym głównie analizy składu petrograficznego żwirów (średnica 5-l0 mm) z próbek glin zwałowych i badań palinologicznych osadów interglacjalnych (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991; M. Sobolewska,1975), wyodrębniono 14 litotypów glin morenowych. Ważnym poziomem stratygraficznym w Polsce północno-wschodniej są osady czerwonego kompleksu ilastego. Wykształcone są one w facji ilastych glin spływowych i iłów zbiornikowych z pojedynczymi małymi ziarnami żwiru. Są to utwory jeziorne-peryglacjalne i jeziorne chłodniejszego odcinka ciepłego okresu mrŕąowskiego (R). W omawianych profilach do cieplejszego odcinka tego okresu należy zaliczyć osady wykształcone w facji jeziornej, bagiennej i jeziorne-rzecznej. W profilu Goleń na Mazurach na szarej glinie spływowej spoczywają osady bagienne i jeziorne o miąższości 3,2 m. Zostały one zbadane palinologicznie, a otrzymane wyniki ponownie zinterpretowane przez H. Winter (H. Winter, S. Lisicki, 1998). W profilu Koszarki osady jeziorne i bagienne opracowane palinologicznie (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991 ) są kontynuacją utworów czerwonego kompleksu ilastego. W profilu Węgorzewo IV serii tej odpowiadają prawdopodobnie piaski rzeczne z fragmentami szczątków roślinnych. Osady te nie były badane palinologicznie. Na Suwalszczyźnie w profilu Gawrych Ruda osady jeziorne w środkowej części zawierają liczny detrytus roślinny. W profilu Śniadowo, między Łomżą a Ostrołęką, do ciepłego okresu mrągowskiego (R) zaliczono osady jeziorno-rzeczne wykształcone w dwóch cyklach akumulacyjnych. Na osadach ciepłego okresu mrągowskiego zalega najczęściej glina zwałowa lub rezyduum żwirowo-głazowe, przykryte utworami interglacjału mazowieckiego. Występują one w profilach: Goleń, Węgorzewo IV i Śniadowo. Litotyp gliny charakteryzują średnie współczynniki petrograficzne wynoszące 1,46-0,73-1,29 w Goleniu (4 próbki), a 1,53-0,75-1,12 w Śniadowie (1 próbka-tylko 61 żwirów). W profilu Węgorzewo III rezyduum po tej glinie stanowi zapewne bruk żwirowo-głazowy, leżący na osadach czerwonego kompleksu ilastego. Utwory interglacjału mazowieckiego występują we wszystkich analizowanych profilach. Są to osady bagienne, jeziorne, jeziorno-rzeczne i rzeczne. W profilu Gawrych Ruda na głębokości 97,3-106,0 m występują zbadane palinologicznie jeziorne mułki interglacjału mazowieckiego. Jednak w tym profilu znajdują się one w pozycji porwaka (kry lodowcowej) w spągowej części glacjalnego kompleksu zlodowacenia warty. Powtórna analiza dokumentacji paleobotanicznej i litologiczno-petrograficznej dała podstawy do wyróżnienia nowego, ciepłego okresu mrągowskiego (R), interpretowanego dawniej w niektórych dyskutowanych profilach jako Szaferowski II okres pyłkowy interglacjału mazowieckiego. Do podstaw tych należy odrębność sukcesji mrągowskiej w stosunku do innych znanych sukcesji interglacjalnych i interstadialnych, konsekwentny związek osadów tego okresu z utworami reprezentującymi interglacjał mazowiecki, rozdzielność osadów obu okresów ciepłych w postaci gliny zwałowej lub bruku żwirowo-głazowego oraz częste występowanie w spągu osadów okresu mrągowskiego utworów czerwonego kompleksu ilastego. Nowo odkryty okres jest chłodnym interglacjałem albo ciepłym interstadiałem. W takiej sytuacji glinę zwałową o nowym litotypie, rozdzielającą osady okresu mrągowskiego od utworów interglacjału mazowieckiego należy określić jako należącą do nowego zlodowacenia albo do młodszego stadiału zlodowacenia wilgi. S. Lisicki przychyla się do pierwszej wersji interpretacji i nazywa nowy zimny okres zlodowaceniem broku (D) -od nazwy prawego dopływu Bugu na Międzyrzeczu Łomżyńskim, a nowy litotyp oznacza literą D

11

Paleogeograficzny aspekt litostratygrafii glin zwałowych na przykładzie południowo-zachodnich Mazur

Lisicki S.

Przegląd Geologiczny

|

1998

|

Vol. 46, nr 7

599-602

PL

Ze zwałowych glin powierzchniowych, z otworów płytkich wierceń mechanicznych, odkrywek terenowych i otworów kartograficzno-badawczych, z rejonu na północ od Działdowa, pobrano łącznie 57 próbek. Poddano je analizie petrograficznej, a jej wyniki pozwoliły na zaliczenie tych glin do trzech litotypów: B2 i B1 - młodszego i starszego stadiału zlodowacenia wisły oraz W2 - młodszego stadiału zlodowacenia warty. Wyniki tej analizy dają możliwość odtworzenia stadialnych zasięgów, najmłodszego na omawianym obszarze, lądolodu wisły. Jednocześnie wyniki te sugerują możliwość określenia w innych rejonach zasięgu najmłodszego, na danym obszarze, lądolodu skandynawskiego.

12

New palyno-and lithostratigraphic interpretation of the Cenozoic lake sediments in the section Goleń, Mazury Lakeland

Winter H., Lisicki S.

Kwartalnik Geologiczny

|

1998

|

Vol. 42, nr 1

87-98

EN

Three lacustrine series were examined in the section Goleń. History of vegetation and respective climatic changes were presented on the basis of a palynological study. The Upper Miocene and Lower Pliocene sequence was defined at depth 119.10-138.75m. Fragment of pollen succession at depth 35.10-36.92m has been correlated with pollen periods II,III and IV of the Mazovian Interglacial. A new warm unit of the Pleistocene in Poland is represented by pollen succession recorded at depth 50.31-53,21m. Petrographic analysis determined lithotypes of tills within the Quaternary complex. The tills were ascribed to Sanian, Wilgian, Liviecian, Odranian, Wartanian and Vistulian Glaciations. Interglacial lacustrine sediments defined by a palynological study are to be located at two stratigraphic positions alternatively. According to the first one, they can be correlated with the Mazovian Interglacial with the lower series in situ, and the upper being a glacial raft. The warm unit in the stratigraphy of the Quaternary of Poland

PL

W 1981 r. w centralnej części Pojezierza mazurskiego wykonano kartograficzno-badawczy otwór wiertniczy Goleń. Do 1997 r. odwiercono w tym rejonie łącznie 60 otworów kartograficzno-badawczych. W profilach sześciu z nich stwierdzono, na podstawie badań palinologicznych, jeziorne osady interglacjału mazowieckiego. W profilu Goleń metodą analizy pyłkowej przebadano trzy serie osadów jeziornych. Na podstawie wyników analizy pyłkowej scharakteryzowano zbiorowiska roślinne, rozwój roślinności i zmiany klimatu. Spektra pyłkowe najstarszej serii jeziornej z głębokości 119.10-138.75 m charakteryzują różnego typu zbiorowiska leśne i zbiorowiska terenów otwartych. Zbiorowiska leśne reprezentowane są przez lasy mieszane z Pinus, Picea, Sciadopitys, Abies, Tsuga, Sequoia, Betula, Quercus, Carpinus, Castanea, Tilia i Aesculus, lasy łęgowe z Ulmus, Pterocarya, Fraxinus, Liquidanbar i Salix oraz lasy bagienne z przewagą Alnus, Nyssa i przedstawicielami Taxodiaceae-Cupressaceae. Roślinność zbiorowisk otwartych o charakterze stepu jest reprezentowana głównie przez Gramineae, Cruceferae, Chenopodiaceae oraz Artemisia. Pojawia się ona cyklicznie na przemian ze zbiorowiskami leśnymi. Tego typu zmiany uwarunkowane były zmianami klimatu w kierunku klimatu umiarkowanie ciepłego o zróżnicowanej wilgotności. Wiek osadów omawianej serii określono jako najwyższy górny miocen i najniższy dolny pliocen. W serii najmłodszej z głębokości 35.31-36.92m udokumentowano fragment mazowieckiej sukcesji pyłkowej obejmujący okres pyłkowy II,III i IV. Okres pyłkowy II charakteryzuje panowanie lasów świerkowo-olchowych, stopniowo przeobrażających się w lasy jodłowo-grabowe cechujące okres pyłkowy III. W okresie IV zanika grab, a powraca świerk, który stanowi najważniejszy składnik lasów świerkowo-jodłowo-olchowych. Fragment sukcesji pyłowej z osadów z głębokości 50.31-53.21m prezentuje początkowo mieszane lasy świerkowo-olchowe z liczną domieszką sosny, brzozy i wzrastającym udziałem jodły, dębu, graba, leszczyny i cisa oraz ze sporadycznym udziałem Ptecocarya i Juglans. Stopniowo następujące zmiany w składzie lasów cechujące się ekspansją brzozy i wzrostem udziału roślin zielonych wskazują na pogorszenie warunków klimatycznych. Dalsze zmiany w zbiorowiskach leśnych scharakteryzowane są przez wycofywanie się brzozy i formowanie się lasów sosnowo-świerkowych. Fragment sukcesji pyłkowej pochodzącej z głębokości 50.31-53.21m odbiega od innych sukcesji pyłowych. Jest to prawdopodobnie fragment nowej sukcesji pyłkowej o niepewnej randze klimatycznej i palinostratygraficznej, której pozycja stratygraficzna jest określona poprzez nadległe położenie gliny zwałowej i osadów reprezentujących okres pyłkowy II,III i IV interglacjału mazowieckiego. Na Pojezierzu Mrągowskim wyróżniono gliny zwałowe 8 zlodowaceń:narwi, nidy, sanu, wilgi, liwca, odry, warty i wisły, głównie na podstawie analizy składu petrograficznego żwirów (średnica 5-10mm) z glin zwałowych oraz obliczenia procentowej zawartości różnych skał skandynawskich, skał lokalnych i współczynników petrograficznych a także badań palinologicznych osadów interglacjalnych, pobranych z 32 profilów otworów kartograficzno-badawczych. Z rdzenia wiertniczego z profilu Goleń 42 próbki poddano badaniom litologiczno-petrograficznym. Utwory plejstoceńskie tworzą tu kompleksy osadów zlodowaceń: sanu, wilgi, liwca, odry, warty i wisły. Między glinami zwałowymi zlodowacenia wilgi i liwca przewiercono osady jeziorne o grubości 3,2m. Badania palinologiczne wykazały duże podobieństwo tej sukcesji do Szaferowskiego piętra pyłkowego II interglacjału mazowieckiego. W części spągowej starszej gliny zlodowacenia odry stwierdzono mułki jeziorne z muszelkami mięczaków, o grubości prawie 2 m. Badania palinologiczne pozwoliły skorelować tę sukcesję z Szaferowskim piętrem pyłkowym III interglacjału mazowieckiego. Jeśli przyjąć, że obie serie osadów jeziornych należą do interglacjału mazowieckiego, należy górne osady traktować jako leżące w pozycji porwaka, gdyż dolne i górne utwory jeziorne przedziela m.in. glina zwałowa litotypu grubości 5,2 m. W świetle nowych dociekań palinologicznych możliwa jest również inna interpretacja stratygraficzna osadów z profilu Goleń. Młodsze osady interglacjału mazowieckiego leżą in situ, a starsze osady jeziorne należą do ciepłej jednostki o nieznanej do tej pory randze stratygraficznej. W tej wersji należałoby w profilu Goleń określić pozycje gliny zwałowej litotypu jako starszą od interglacjału mazowieckiego.

13

Attempt of lithostratigraphic correlation of tills in northeastern Poland and southern Lithuania

Lisicki S.

Kwartalnik Geologiczny

|

1998

|

Vol. 42, nr 2

161-172

EN

Six boreholes have been completed in the Polish-Lithuanian borderland. Samples of tills were collected to petrographic analysis of gravels 5-10 mm in diameter. Petrographic characteristics of tills were compared with lithotypes from central part of the Mazury lakeland and the Augustów Lowland. Stratigraphic position of tills has been defined and then, the results were recalculated with application of the Lithuanian petrographic method. Comparative study indicated that there is no stratigraphic correlation between tills in southern Lithuania and northeastern Poland.

PL

W Polsce i na Litwie stosuje się od lat podobną metodykę oceny cech diagnostycznych osadów morenowych będących podstawą korelacji litostratygraficznej plejstocenu. Dla potrzeb realizacji Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wykonuje się standardowe badania litologiczno-petrograficzne osadów plejstoceńskich, pobieranych z rdzeni wiertniczych. Metodyka takich badań została opracowana w Polsce przez J. Rzechowskiego (1971, 1974), a na Litwie przez A.I. Gaigalasa (1979). Najbardziej przydatnymi do określania litostratygrafii osadów morenowych, a tym samym do konstrukcji schematów stratygraficznych plejstocenu, są wyniki analizy składu petrograficznego żwirów glin zwałowych. Dla analizy składu petrograficznego żwirów (próbki zawierające min. 100 ziaren o średnicy 5-10 mm) z glin zwałowych, stosowanej w Polsce, oblicza się zawartość procentową różnych grup skał skandynawskich (północno-paleozoicznych i starszych oraz bardzo rzadko spotykanych na terenie Polski skał triasowych i jurajskich): skały krystaliczne, wapienie , dolomity, piaskowce i kwarcyty, kwarc oraz lokalnych (trzeciorzędowych i kredowych) : wapienie i margle, piaskowce oraz mułowce i iłowce. Następnie oblicza się wskaźniki petrograficzne charakteryzujące zależności między udziałem różnych grup skał skandynawskich (północnych) w żwirach glin zwałowych, Stosowana na Litwie analiza składu petrograficznego żwirów (próbki zawierające ok. 300 ziaren o średnicy 5-10 mm) z glin zwałowych obejmuje: skały krystaliczne, kwarc północny, skalenie i podrzędnie kwarcyty (w przybliżeniu odpowiadające w polskiej metodzie sumie skał krystalicznych i kwarcu północnego); jotnickie, paleozoiczne i mezozoiczne piaskowce, rzadko mułowce (w polskiej metodzie piaskowce północne); dewońskie dolomity (w polskiej metodzie dolomity północne); wapienie organogeniczne ordowiku i syluru oraz pozostałe wapienie paleozoiczne, triasowe i jurajskie (w polskiej metodzie łącznie wapienie północne); a także kredowe margle (w polskiej metodzie w przybliżeniu wszystkie skały lokalne - głównie, trudne do rozdzielenia, wapienie i margle kredowe i paleoceńskie). W opracowaniach litewskich zawartość procentową tych skał przedstawia się w formie słupkowej. Wartość 100% słupka dopełniają, podobnie jak w metodzie polskiej, krzemienie, lidyty, fosforyty i in. A.I. Gaigalas (1979) prezentuje wyniki badań petrograficznych również w postaci histogramu ukazującego różnice w zawartości żwirów różnych skał dla poszczególnych kompleksów glin zwałowych w stosunku do średniej zawartości tych żwirów obliczonych dla wszystkich glin z wielu profilów danego regionu. Histogram taki został przekazany stronie polskiej w 1995 r. Przedstawia on uśredniona charakterystykę petrograficzną glin zwałowych z rejonu Vistytis. Identyczną metodą wykonano uśrednienie dla analizowanych w niniejszym opracowaniu glin zwałowych. Materiał geologiczny pochodzi z sześciu otworów wiertniczych zlokalizowanych na pograniczu polsko-litewsko-rosyjskim w rejonie Wiżajn. Pięć otworów (Żytkiejmy Nadleśnictwo,Żytkiejmy, Bolcie, Stankuny i Poszeszupie) wykonano po stronie polskiej, w ramach realizacji arkuszy SMGP: Żytkiejmy, Wiżajny i Poszeszupie. Po stronie litewskiej wykonano otwór Norvydai, któregoprofil był badany w ramach współpracy polsko-litewskiej. W analizowanych profilach wyróżniono osady ośmiu zlodowaceń i określono ich pozycję stratygraficzną. Nawiązano do wyników badań i klasyfikacji litostratygraficznej z centralnej części Pojezierza Mazurskiego i Niziny Augustowskiej. Przyjęta korelacja litostratygraficzna glin wałowych Polski północno-wschodniej i południowej Litwy przedstawia się następująco: ˇ gliny kompleksu Dzukija odpowiadają glinie starszego stadiału zlodowacenia nidy; ˇ gliny kompleksu Dainava odpowiadają glinie młodszego stadiału zlodowacenia nidy ˇ gliny kompleksu Żemaitija , charakteryzujące się maksymalną zawartością dolomitów, odpowiadają glinie zlodowacenia wilgi i zlodowacenia liwca, być może również glinie zlodowacenia sanu; ˇ gliny kompleksu Medininkai to nie gliny zlodowacenia warty, ale gliny zlodowacenia odry; ˇ gliny kompleksu Gruda odpowiadają glinie starszego stadiału (świecia) zlodowacenia wisły; ˇ gliny kompleksu Baltija odpowiadają glinie młodszego stadiału (leszczyńsko-pomorskiego) zlodowacenia wisły. ˇ Korelację litostratygraficzną skonstruowano na bazie korelacji stratygraficznej plejstocenu Polski i Litwy według J. Satkunasa i in. (1996). W tabeli brak litewskich odpowiedników zlodowacenia narwi, sanu i warty. Brak glin zwałowych zlodowacenia narwi można tłumaczyć brakiem tego kompleksu w rejonie Vistytis (południowa Litwa). Rzadko wystepujące na Pojerzierzu Suwalskim gliny zwałowe zlodowacenia sanu cechuje zbliżona do glin kompleksu Żemaitija charakterystyka petrograficzna, choć te pierwsze wykazują nieco podwyższoną zawartość skał krystalicznych. To podobieństwo być może spowodowało włączenie glin zlodowacenia sanu do kompleksu litostratygraficznego żemaitija, który odpowiada prawdopodobnie glinom zlodowacenia wilgi i liwca. Gliny zwałowe zlodowacenia warty są cienkie (do kilku metrów grubości) i przeważnie występują wśród miąższego kompleksu piaszczysto-żwirowego rozdzielającego poziomy morenowe zlodowacenia odry i wisły. Być może słabe wykształcenie glin zlodowacenia warty w rejonie pogranicza polsko-litewskiego spowodowało pominiecie ich po stronie litewskiej w charakterystyce petrograficznej i litostratygraficznej. Geolodzy litewscy niesłusznie włączyli cały kompleks piaszczysto-żwirowy do zlodowacenia wisły (Nemunas). Przedstawiony materiał upoważnia do sformułowania następujących wnisków: 1. Wydzielone przez A.I.Gaigalasa kompleksy litostratygraficzne pleistocenu rejonu Vistytis odpowiadają niektórym poziomom litostratygraficznym wydzielonym w rejonie Wiżajn. 2. Południowolitewskie kompleksy litostratygraficzne o określonej od lat pozycji stratygraficznej wiekowo często nie odpowiadają przyporządkowanym im poziomom litostratygraficznym na terenie Polski. 3. Do przedstawionego schematu podziału stratygraficznego Polski i Litwy nie pasuje schemat litostratygraficzny opracowany przez A.I. Gaigalasa dla rejonu południowej Litwy. Kompleksy: dainava, Żemaitija, Medininkai nie odpowiadają wyróżnionym piętrom chronostratygraficznym o takiej samej nazwie. Wydaje się ponadto, że kompleks Żemaitija może korelować z glinami zlodowacenia liwca (lub) wilgi , a może nawet zlodowacenia sanu. W Polsce północno-wschodniej gliny zwałowe zlodowacenia wilgi i liwca rozdzielają zbadane palinologicznie osady interglacjału mazowieckiego. Na terenie południowej Litwy nie wyróżniono kompleksów litostratygraficznych odpowiadających zlodowaceniom narwi, sanu i warty. 4. Określenie pozycji stratygraficznej glin zwałowych południowej Litwy jest dyskusyjne. Zdaje się świadczyć o tym również pogląd A.I. Gaigalasa mowiący o różnym, regionalnym wykształceniu petrograficznym równowiekowych kompleksów glacjalnych Litwy. Pogląd ten jest sprzeczny z rysującym się dość jednolitym obrazem petrograficznym równowiekowych glin zwałowych Polski północno-wschodniej. Być może ponowna, przestrzenna korelacja kompleksów glin zwałowych Litwy doprowadzi do większego ujednolicenia ich obrazu petrograficznego, a tym samym do pełnej zgodności litostratygraficznej i stratygraficznej osadów plejstoceńskich na obszarze Litwy i Polski północno-wschodniej.