Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Relief perspektywiczny w technice projektowej elewacji nowożytnych. Czas renesansu

Ludwig B.

Architectus

|

2018

|

Nr 1 (53)

61--76

PL

Artykuł prezentuje wykorzystanie w projektach architektonicznych czasu renesansu technik zapożyczonych z rzeźby – od reliefu niskiego do wysokiej płaskorzeźby. Pojęcie reliefu architektonicznego (rilievo architettonico) jako metody artykulacji elewacji wprowadził do krytyki architektury Giulio Carlo Argan. Rozważając genezę terminu relief, sposób stosowania tej techniki w płaskorzeźbie renesansowej i barokowej oraz zestawiając z przemianami form architektonicznych na elewacjach budynków w czasach nowożytnych, można pokusić się o stwierdzenie, że właśnie ewolucję swoistej techniki reliefu w komponowaniu detalu architektonicznego na ścianach budynków trzeba uznać za podstawę wielu przemian architektury w tym okresie. Analizując dzieła architektury renesansowej pod kątem tej metody, można wskazać podstawowe momenty zmian, które są w większości przypadków zbieżne z przełomowymi okresami w historii architektury. W tekście starano się wykazać adekwatność takiej formy krytyki architektonicznej do opisu osiągnięć architektury nowożytnej.

EN

The article presents the use of techniques borrowed from sculpture of the Renaissance time – bas- to high-relief in architectural projects. The concept of the “architectural relief” (rilievo architettonico) as a method of articulating the facade was introduced by Giulio Carlo Argan to the critique of architecture. Considering the origins of the term relief, the use of this technique in the Renaissance and Baroque and comparing it to the changes in architectural forms in the facades of buildings in the modern ages, we may conclude, that the evolution of specific relief techniques in composing the architectural detail on the walls of the buildings can be considered as the basis for many of the changes in the architecture of that time. By analyzing the works of the Renaissance which used this method for architecture we can indicate the basic moments of changes, which in most cases coincide with the crucial periods in the history of architecture. In the text it was endeavoured to demonstrate the adequacy of such a form of architectural criticism to describe the achievements of the modern architecture.

2

Relief perspektywiczny jako technika projektowa elewacji nowożytnych. Czas baroku

Ludwig B.

Architectus

|

2018

|

Nr 3 (55)

27--40

PL

Artykuł prezentuje wykorzystanie technik zapożyczonych z rzeźby – reliefu niskiego do wysokiej płaskorzeźby – w projektach architektonicznych czasu baroku. Technika reliefu perspektywicznego była wynalazkiem renesansu. Jednak wszystkie jej możliwości wyzyskali dopiero projektanci barokowi. Barokowi artyści operowali szeroką gamą nasileń cienia nadających różne wartości plam światłocieniowych i wszelkich efektów modelowania rysunku na elewacji. Śmiało łączyli techniki iluzyjne, poczynając od zastępowania architektury malarstwem, przez stosowanie iluzji optycznej, anamorfoz aż do rodzaju stałych dekoracji.

EN

The article presents the use of techniques borrowed from sculpture – bas to highreliefs in architectural projects in the time of Baroque. The technique of illusionistic relief was the invention of the Renaissance. However, all its possibilities were not exploited sooner than by the Baroque designers. The Baroque artists operated with a range of all intensity of shadow, creating the different values of the chiaroscuro spots and any effects of modelling drawing on the facade. They connected the illusionistic techniques, starting with replacing the architecture by painting, by use of the optical illusion, anamorphoses up to making a kind of scenographic models.

3

Idee modernizmu w architekturze a przestrzeń miasta europejskiego

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2017

|

T. 62, z. 4

5--24

PL

Artykuł prezentuje wybrane poglądy najważniejszych twórców i teoretyków modernizmu na metody projektowania urbanistyki i architektury, próbując wskazać, które z nich stanęły w sprzeczności z tradycją tworzenia i rozwijania się miasta europejskiego. Analizując teksty i wybrane realizacje można prześledzić drogę kształtowania się poglądów, które modyfikując, przeobrażając, a wreszcie kontestując formy i sens istnienia detalu architektonicznego, następnie kompozycji architektonicznej i urbanistycznej doprowadziły do odstąpienia od tradycyjnej idei przestrzeni miejskiej, co w ostatecznym efekcie stworzyło nową koncepcję organizmu miejskiego.

EN

The study presents chosen views of architectural leaders of modernism on methods of town planning and designing architecture, trying to shown, which ones of them are contradictory with the tradition in a creating and developing of an European town. Following the way of forming these views, we can observe how modification, transformation and finally contesting of a form of architectural detail, its sense of existing and an architectural and urban composition have led to ceding from traditional conception of urban space and eventually created the new one.

4

Recepcja barokowej techniki fasady wklęsło-wypukłej na Dolnym Śląsku

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2016

|

T. 61, z. 2

5--33

PL

Artykuł podejmuje problem analizy rozpowszechnienia szczególnej techniki barokowej stosowanej w projektowaniu fasad budynków monumentalnych na Dolnym Śląsku. Po raz pierwszy metodę tę wykorzystał w swych rzymskich aranżacjach Francesco Borromini. Dlatego nazwa tej techniki pojawia się najczęściej w literaturze pod włoskim określeniem parete ondulata. Ten sposób formowania fasad rozpowszechnił się szybko krajach europejskich, gdzie przyjmowały się formy nieklasycznego baroku, w tym na Dolnym Śląsku. Metoda elewacji wklęsło-wypukłej dawała bowiem duże możliwości w kreowaniu przyciągającej uwagę architektury i umożliwiała wyszukaną aranżację wnętrz urbanistycznych o silnym oddziaływaniu na odbiorcę. Metoda parete ondulata nie została przyswojona w lokalnej architekturze śląskiej. Większość budowli, które prezentują tę formę powstała na podstawie projektów Kiliana Ignaca Dientzenhofera. Poza tym metoda w zredukowanej formie została też zastosowana w kilku przypadkach przez architektów austriackich działających na Śląsku (J. B. Peintner, Ch. Hackner). W ciasnych wnętrzach urbanistycznych technika parete ondulata umożliwiała silniejsze oddziaływanie. Jednak na Śląsku wykorzystano ją tylko w pałacowych fasadach pierzei ulicznych we Wrocławiu - pałac Hatzfeldów i Uniwersytet Wrocławski oraz drobnych formach stosowanych w architekturze w latach 1715-1740, np. w portalach. Pomimo to, tych kilka dzieł architektury monumentalnej wzniesionych na Dolnym Śląsku z użyciem omawianej techniki prezentuje się jako dzieła wybitne w skali ogólnoeuropejskiej o indywidualnych, lokalnych cechach. Ze względu na twórców, wykazują również powinowactwo z kręgiem austriackim i czeskim.

EN

The article aims to analyze the use of the Baroque convex-concave design technique, from the point of view of town-planning and architecture, for the facades of monumental buildings in Lower Silesia. For the first time this method was used in its Roman creations by Francesco Borromini. Hence, most often in the literature it appears under the Italian designation parete ondulata. Relatively quickly this technique became widespread in other European countries, in which non-Classical forms were being adopted, also in Lower Silesia. The convex-concave method of designing facades gave architects the possibility of creating attractive architecture and of designing sophisticated urban interiors that had a strong impact on the recipient. The parete ondulata method was not assimilated into the local Silesian architecture. Most of the buildings that present such forms were built on the basis of designs prepared by Kilian Ignaz Dientzenhofer and, in a reduced form, in several cases by Austrian architects active in Silesia (J. B. Peintner, Ch. Hackner). In cramped urban locations the parete ondulata technique provided the opportunity for making a stronger impression. However, in Silesia it was only applied in the facades of the Hatzfeld Palace and the University in Wrocław and in small architectural forms such as portals built in 1715–1740. Nevertheless, these few works of monumental architecture in Lower Silesia erected with the use of this technique present themselves as an outstanding achievement on the European scale with individual local characteristics. Because of the people who designed them, they also show an affinity with Austrian and Bohemian architecture.

5

Fasada wklęsło-wypukła (parete ondulata) w architekturze europejskiej

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2016

|

T. 61, z. 1

31--53

PL

Artykuł jest próbą analizy architektonicznej i urbanistycznej szczególnej barokowej techniki projektowej stosowanej na fasadach budynków monumentalnych. Po raz pierwszy metodę tę wykorzystał w swych rzymskich aranżacjach Francesco Borromini. Stąd najczęściej w literaturze pojawia się pod włoskim określeniem parete ondulata. Była koncepcją trudną zarówno pod względem architektonicznym, jak i estetycznym. Wymagała dużych umiejętności projektowych oraz doświadczenia konstruktorskiego. Przewidywanie ostatecznego efektu oddziaływania we wnętrzu urbanistycznym musiało się opierać o rozległą wiedzę z zakresu perspektywy bądź duże doświadczenie budowlane. Odbiorcy prawdopodobnie często nie rozumieli istoty rozwiązania. Tłumaczy to stosunkowo niewielkie rozpowszechnienie metody w pełnym jej zakresie. Odwzorowanie najczęściej ograniczało się do stosowania falistej linii gzymsów czy całych elewacji, co obecnie w obiegowej świadomości łączy się z architekturą barokową. Taki odbiór niejednokrotnie przesłania cały ogromny intelektualny wkład tej epoki w dziedzinę projektowania. Stosunkowo szybko zredukowana wersja techniki elewacji falistej rozpowszechniła się w większości krajów europejskich, w których przyjmowały się formy aklasycznego baroku. Metoda elewacji wklęsło-wypukłej dawała duże możliwości w kreowaniu nie tylko przyciągającej uwagę architektury budowli, ale przede wszystkim umożliwiała aranżacje wnętrz urbanistycznych o bardzo wyszukanych środkach oddziaływania na odbiorcę.

EN

The article is an attempt to form the architectural and urbanistic analyze of the specific Baroque design technique, used for the façades of monumental buildings. For the first time this method was used in its Roman creations by Francesco Borromini. Hence, most often in the literature appears under the Italian designation parete ondulata. It was a difficult concept in both terms – architectural and aesthetic values. It required design skills and construction experience. Prediction of the ultimate effect of the impact inside the urban interior had to be based on an extensive knowledge of perspective or design experience. The spectators probably often did not understood the essence of the solution. This explains relatively small spread of the method in full its extent. Imitation was mostly limited to application of wavy line of cornices or whole façade, which currently in circulation awareness connects with the architecture of the Baroque. Such reception sometimes overrides all huge intellectual contribution of this era in the field of design. Relatively quickly this technique became widespread in other European countries, in which aclasical forms were adopted. The method of concave-convex elevation gave great opportunities not only in creating attractive architecture, but mainly to design urban interiors with a very sophisticated measures impact on the recipient.

6

Restoration of Cultural Landscapes in Spatial Planning

Kosieradzka A., Ludwig B.

Civil and Environmental Engineering Reports

|

2016

|

No. 20(1)

27--36

EN

The issue of protection and development of the cultural landscape is an integral part of spatial planning at all levels. Progressing from the nineteenth century, interest in natural and anthropogenic landscape over the years has become the basis for conducting this research and the creation of a series of documents. Their result was to legitimize the principles of protection and landscaping by acts of planning. Advanced action in this area conducted by the European countries are beginning to exert more and more emphasis on setting the protection and development of the cultural landscape as one of the main objectives of planning in Poland.

PL

Problematyka ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego stanowi nieodłączny element planowania przestrzennego zarówno na poziomie krajowym, regionalnym jak i lokalnym. Postępujące od XIX wieku zainteresowanie krajobrazem naturalnym i antropogenicznym z biegiem lat stało się podstawą do prowadzenia w tym zakresie badań naukowych, powstawania poświęconych owej tematyce wielu publikacji i szeregu dokumentów a w końcu i usankcjonowania zasad postępowania w jego ochronie i kształtowaniu poprzez akty planowania przestrzennego. W porównaniu z działaniami w zakresie planowania krajobrazów kulturowych podejmowanymi w Polsce, kraje europejskie odznaczają się znacznym stopniem zaawansowania zarówno w sferze działań pozaustatwowych jak i naukowo - badawczych. Pomimo, że nie są one sporządzane w trybie obligatoryjnym stanowią obiecującą perspektywę dla realizacji wyznaczonych celów w aspekcie przeobrażeń krajobrazów kulturowych. Nawiązując do wzmożonego zainteresowania krajobrazem kulturowym za granicą i stosowanych w państwach europejskich praktyk należy również i w Polsce za jeden z najważniejszych celów planistycznych postawić ochronę i kształtowanie krajobrazów kulturowych. Mnogie dziedzictwo kulturowe w Polsce wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań i studiów krajobrazowych oraz działań stanowiących podstawę do systematycznego postępowania w tworzeniu systemu ochrony i kształtowania krajobrazów kulturowych.

7

Miasta i miasteczka o nowożytnych formach na Dolnym Śląsku

Ludwig B.

Architectus

|

2016

|

Nr 2 (46)

41--63

PL

W artykule przedstawiono i porównano rozwiązania planów miast nowożytnych lokowanych na Dolnym Śląsku po wojnie trzydziestoletniej. Pokazano nieliczne rozwiązania urbanistyczne o formach renesansowych i barokowych. Celem było wyszukanie inspiracji i wzorów oraz wskazanie prawdopodobnych naśladownictw, a także ocena wartości projektów urbanistycznych i ich znaczenia dla utrwalania lub zmian wykorzystywanych koncepcji. Po wojnie trzydziestoletniej obszar Dolnego Śląska miał zorganizowaną i stosunkowo kompletną sieć osadniczą. Jednym z nielicznych powodów zakładania miast była rozwijająca się dziedzina gospodarki – wydobycie rud metali. Drugim były względy prestiżowe. I to w tym wypadku odpowiedni dobór form przestrzennych miał dużo większe znaczenie. Wśród miast górniczych powstały dwa o wyraźnie renesansowym rozplanowaniu – Bolesławów (1581) i Złotniki Lubańskie (1677). Te miasteczka prezentują się typowo dla regionu (Saksonii, Czech, zwłaszcza rejonu Sudetów) i należą do późniejszych realizacji (choć w całej Europie stosowanych jeszcze w XVII, a nawet XVIII w.). Ze względu na swój niewielki rozmiar, podobnie jak inne miasta górnicze regionu, składają się tylko z obszernego rynku z czterema ulicami i otaczających go pierzei zabudowy. W okresie baroku powstały nieliczne nowe miasta zakładane przez dworzan austriackich i nową szlachtę w celu nobilitacji. Najważniejsze inicjatywy urbanistyczne związane są z działalnością członków rodziny książęcej Wirtembergów, którzy urządzając swe nowe rezydencje, dbali o fundację lub rozwój sąsiedniego miasta. Z inicjatywy pierwszego z książąt, Sylwiusza Nimroda, założono Dobroszyce (1663). Eleonora Charlotta, wdowa po Sylwiuszu II Fryderyku, przyczyniła się zaś do powstania barokowej enklawy miejskiej w Twardogórze (ok. 1685). Innym przykładem miasta o układzie barokowym stał się Brzeg Dolny Dyhrnów (1662). Oprócz rozwiązań zachowawczych renesansowych w genezie stosowanych w większości przypadków przy zakładaniu miast górniczych i rzemieślniczych powstały też na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII w. bardzo nowatorskie założenia urbanistyczne. Z zestawień ujawnia się, że projekty zastosowane przy zakładaniu północnośląskich barokowych miast należały do nurtu awangardowego. Powstawały równocześnie lub nawet wcześniej od wielu analogicznych fundacji z sąsiednich terenów.

EN

The article presents and compares the plan solutions of modern towns located in Lower Silesia after the Thirty Years’ War. It shows a few urban designs of Renaissance and Baroque forms. The aim was to find inspiration and models, and to indicate probable imitations, as well as the assessment of the value of urban projects and their relevance to the perpetuation or change of the used concepts. The area of Lower Silesia after the Thirty Years’ War had an organized and fairly complete settlement grid. One of the few reasons of founding new towns was the development of mining of metal ores. The other motive was prestigious considerations. In this case, an appropriate choice of spatial forms was much more important. Among the mining towns two obtained a clearly Renaissance shape – Bolesławów (1581) and Złotniki Lubańskie (1677). These small towns of the Renaissance arrangement are typical for this region (Saxony, Kingdom of Bohemia, especially the Sudetenland) and belong to later implementations (though still used throughout Europe in the 17th century, or even the 18th century). Due to their small size, similarly as other towns of the mining region, they are formed of only a large square market with four streets surrounded by a building frontage. The Austrian courtiers and the new nobles during the Baroque period created a few new towns with the aim of nobilitation. The most important urban initiatives are related to the activities of members of the family of Württemberg-Oels, who organizing their new residences decided to found or to develop a neighboring town. On the initiative of Silvius Nimrod, the first of the duces, Dobroszyce (1663) were founded. Eleonora Charlotta, widow of Silvius II Frederick, contributed to the construction of a new Baroque city enclave in Twardogóra (circa 1685). Brzeg Dolny of Abraham Dyhrn (1662) became another example of Baroque arrangement. Apart from conservative Renaissance solutions in the genesis of applied in most cases of founding mining and craft towns, in the 2nd half of the 17th century there came into being, also in Lower Silesia, very innovatory urban foundations. They were created at the same time or even earlier than many analogous foundation from adjacent areas.

8

Najmniejsze osiedla projektu Ernsta Maya. Jak stworzyć kameralny zespół mieszkaniowy

Ludwig B.

Architectus

|

2013

|

Nr 1(33)

19--36

PL

W pejzażu przedmieść miast i miasteczek dolnośląskich można zaobserwować wyróżniającą się grupę zespołów budynków mieszkalnych. Małe par terowe, czasem piętrowe domy jednorodzinne lub kilkurodzinne, o skromnej architekturze nawiązującej do form lokalnego klasycyzmu, tworzą zwykle urozmaicone układy ulic i placów. Wszystkie te zespoły mieszkaniowe powstały w wyniku działalności dwóch spółek budowlanych „Schlesische Landgesellschaft” i „Schlesisches Heim” („Schlesische Heimstätte”) w stosunkowo krótkim okresie ich działalności w pierwszych latach po pierwszej wojnie światowej, kiedy kierownikiem architektonicznym obydwu pozostawał Ernst May. Stanowią przykład bardzo ciekawej próby rozwiązania problemu mieszkaniowego, swoistej alternatywy dla rozbudowy miast. Najmniejsze z nich to najlepsze przykłady realizacji idei architektonicznej i urbanistycznej tzw. małych osiedli (Kleinsiedlung). Były to pierwsze kroki na drodze kształtowania teorii i praktyki projektowania osiedli zabudowy jednorodzinnej. Podczas całej działalności „Schlesische Heimstätte” zajmowała się wznoszeniem małych osiedli i ten aspekt prac, zgodny zresztą z dyrektywami państwowymi, traktowano jako podstawowy. Małe osiedla, w zależności od podejmowanych zleceń, miały różną funkcję. Były to więc osiedla rolnicze (Dobroszyce, Czarne, Nowy Folwark k. Jelcza), półrolnicze na peryferiach miast (Brzeg Dolny, Ząbkowice Śląskie, osiedla w gminach podwrocławskich), osiedla robotnicze przy kopalniach i zakładach przemysłowych oraz kolei (Stary Lesieniec, Małujowice, Oleśnica, Dzierżoniów, Nowa Ruda, Chojnów, Prudnik). Również w projekty rozbudowy miast wprowadzano układy tzw. małych osiedli (Radków, Niemcza, Lądek-Zdrój, Kluczbork). W zależności od wielkości terenu, jego ukształtowania i sąsiedniej zabudowy otrzymywały różną kompozycję urbanistyczną i dostosowane do niej rozwiązania architektoniczne budynków. Początkowo w architekturze domków i rozwiązaniach urbanistycznych duże znaczenie miały jeszcze zasady projektowania dziedziczone po secesji oraz regionalizm, z czasem coraz większą rolę odgrywały reguły funkcjonalizmu. Małe osiedla okresu międzywojennego na Dolnym Śląsku należą zapewne do jednych z ciekawszych przykładów rozwiązań zespołów mieszkaniowych. Najbardziej charakterystyczną ich cechą, która stanowi o szczególnym uroku, jest ukształtowanie niewielkich wnętrz urbanistycznych – placyków, zakoli ulicznych czy małych skwerów. Wszystkie te rozwiązania stanowią do dziś godne powielenia pomysły przy projektowaniu architektury i urbanistyki osiedli mieszkaniowych.

EN

In the scenery of the suburbs of Lower Silesian cities and small towns we can observe a distinctive group of complexes of residential buildings. Small ground-floor or sometimes storied one-family or two-family houses with modest architecture that relates to forms of local classicism usually produce diverse systems of streets and squares. All these housing complexes came into being as a result of activities of two construction companies called “Schlesische Landgesellschaft” and “Schlesisches Heim” (“Schlesische Heimstätte”) within a relatively short time just after the end of the World War I when Ernst May worked as an architectural manager of both of these firms. They constitute an example of a very interesting solution to the housing problem and a specific alternative for development of cities. The housing estates which are the smallest ones constitute the best examples of implementing architectural and urban ideas of the so called small housing estates (Kleinsiedlung). They represented the first steps in the formation of the theory and practice of designing single-family housing estates. “Schlesische Heimstätte” during its whole activity dealt with construction of small housing estates and this aspect of its activity, in accordance with the government directives, was treated as fundamental. Small housing estates, depending on accepted orders, had different functions. Thus, they were agricultural housing estates (Dobroszyce, Czarne, Nowy Folwark near Jelcz), semi-agricultural housing estates on the outskirts of towns (Brzeg Dolny, Ząbkowice Śląskie, housing estates in the areas around Wrocław), workers’ estates near coalmines and factories as well as near railways (Stary Lesieniec, Małujowice, Oleśnica, Dzierżoniów, Nowa Ruda, Chojnów, Prudnik). Systems of the so called small housing estates were also introduced into the extensive development designs (Radków, Niemcza, Lądek-Zdrój, Kluczbork). Depending on a given area, type of terrain and adjoining developments, the urban arrangement of these estates differed and consequently various architectural solutions of buildings were employed. In the process of designing houses and applying urban solutions, principles of design inherited from Art Nouveau and regionalism were initially very important; however, with time, rules of functionalism played a more significant role. Small housing estates of the interwar period in Lower Silesia are certainly one of the most interesting examples of solutions of residential complexes. Their most characteristic feature, which adds to their particular charm, is the way of arranging their small urban interiors such as various small squares or street bends. All these solutions still remain as the ideas which are really worth imitating when designing architecture and urbanism of housing estates up to the present.

9

Ochrona wartości krajobrazowych w projektach osiedli autorstwa spółki "Schlesisches Heim" pod kierunkiem Ernsta Maya na Dolnym Śląsku

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2011

|

T. 56, z. 2

3-22

PL

Pierwsza faza modernizmu jako nowego prądu architektonicznego była jeszcze silnie związana z koncepcjami, które po raz pierwszy pojawiły się w okresie secesji. Miała jednak odmienne źródła inspiracji, nadawała nowe interpretacje formalne, zarówno urbanistyczne, jak i architektoniczne. Jedną z istotniejszych podstaw ideowych był postulat ochrony krajobrazu i jego wartości przyrodniczych i kulturowych. Wśród osiedli kształtowanych zgodnie z tymi zasadami wyróżniające się miejsce zajmują powstałe na Dolnym Śląsku w pierwszych latach po pierwszej wojnie światowej, głównie za sprawą ich głównego projektanta i koordynatora większości akcji budowlanych - Ernsta Maya. Po pierwszej wojnie światowej w Niemczech głód mieszkań spowodowany zniszczeniami wojennymi oraz rozwojem przemysłu przybrał niespotykane rozmiary. Powstała sytuacja po wojnie polityczna umożliwiała rozwiązanie tego problemu. Już w 1918 r. Landtag wprowadził prawo powołujące spółdzielnie gminne pod kontrolą ośrodków regionalnych. W lipcu 1919 roku powołano na Śląsku spółkę "Schlesisches Heim", która rozpoczęła swą działalność u boku "Schlesische Landgesellschaft", pod tym samym zarządem Ernsta Koepplela i kierownictwem budowlano-architektonicznym Ernsta Maya. Celem działalności spółki było wznoszenie tanich, małych domków dla robotników i drobnych urzędników na osiedlach podmiejskich oraz budowanie na obrzeżach miast i wsi osiedli o charakterze wiejskim. Decydującym czynnikiem przy wyborze rodzaju zabudowy były założenia socjologiczne. Splatały się one z zasadami poszanowania lokalnego krajobrazu, zarówno urbanistycznego jak i przyrodniczego. May opowiadał się zasadniczo za osiedlami pod- i zamiejskimi. Dla takich przewidywał strukturę i układy nawiązujące do rozwiązań w tradycyjnych wsiach dolnośląskich. Najprostsze układy były rodzajem rozbudowy miast lub wsi w otaczający je zwykle krajobraz rolniczy, wręcz spontaniczną metodą, jaką od wieków stosowano budując przedmieścia i zakładając oraz rozwijając wsie (wsie ulicowe, łańcuchowe). Swoistą odmianą było stosowanie nanizanych na szkielet głównej ulicy gniazd zabudowy. Podobne znaczenie miały małe prostokątne place lub poszerzenia uliczne wyróżnione w ulicowym układzie osiedli. Układy urbanistyczne tych założeń nie były wzorowane na miasteczkach z rynkami. Miały wyglądać podobnie jak wioski owalnicowe z gminnym pastwiskiem pośrodku, najmniejsze być może wzorowane były na rozbudowanych zagrodach wieśniaczych lub zespołach folwarcznych. Nieliczne są przykłady zespołów dostosowujących się do zabudowy kwartałowej miasta. Secesyjne idee bliskie koncepcjom Unwina, polegające na szacunku dla przeszłości i inspiracji wzorami architektury średniowiecznej i formami ludowymi, zaowocowały w pracach architektonicznych Maya swoistym regionalizmem. Odrzucając z roli wzorców blisko powiązane z nurtem historyzmu, a przez to "miejskie" w swym obrazie budynki z poprzedzającego okresu, May kierował uwagę na najliczniej w tym czasie obecne na wsi śląskiej domy klasycystyczne, czasem nawet późnobarokowe. Badania dotyczyły kształtu dachu, projektowania poddasza, kształtowania facjatek i lukarn w połaciach dachu. Te elementy formowały całą bryłę obiektów. Także drobne elementy architektoniczne - gzymsy opaski okienne i drzwiowe, kształt naświetli czerpane były z podobnych wzorów. Projektowanie architektury i urbanistyki osiedli opierano na studiach miejscowej zabudowy. W opracowaniach zaznaczało się poszanowanie lokalnego krajobrazu przyrodniczego i kulturowego. Poszukując inspiracji w najbliższym otoczeniu projektowanego obszaru, starano się odczytywać reguły rządzące przyrodą i miejscową społecznością.

EN

The first phase of the modernism as the new architectural current was still strongly linked to the concepts, which first appeared in the period of the secession. However, it had the different sources of inspiration and gave the new formal interpretations, both in town planning and architecture. One of the more important attitude was the idea of the protection of landscape in its natural and cultural values. Among the housing estates constructed in accordance with these principles distinguishing place occupy these ones from Lower Silesian region built in the first years after the first world war, thanks to their designer and coordinator of the majority of the processes of construction - Ernst May. After the first world war in Germany a hunger for dwellings due to the damage of war and the development of the industry has become an unprecedented dimensions. At the same time, the political situation changed to allow the solution to this problem. Already in 1918, the Landtag introduced the right of nominating the communal cooperatives under the control of the regional centers. The company "Schlesisches Heim" was found in Silesia in July 1919. It started its activities by side "Schlesische Landgesellschaft", under the same direction of Koepplel and the architectural management of Ernst May. The main purpose of the activities of the company was the construction of cheap, small houses for workers and clerks on the outskirts of towns as suburban and semirural settlements. A decisive factor in the choice of type of buildings was inherently sociological. It connected smoothly with the principles of respect for the local landscape, both natural and culture. May chose essentially suburban and out of town housing estates. For such foresaw the structure referring to solutions in traditional silesian villages. The simplest systems were kind of expansion of cities or villages in the surrounding agricultural landscape, which over the centuries were building suburbs and founded and expanded the villages (street-villages, chain-villages). The specific solution of it was application on main street enclosures of buildings. The similar character had small squares or broaden of the street highlighted in layout of streets. The urban structure of these housing estates was not modeled on the small towns with market-squares. They had to look like the villages with central pasture, the smallest, probably, should remind local farm. The secession ideas similar to the conceptions of Unwin, based on the respect for the past and the inspiration of medieval and folk architecture, resulted in the architectural work of May as a kind of regionalism. Discarding the role of examples buildings from the preceding period, closely related with "classic" stiles, and by this "urban" in his image, May directed the attention to the most numerous at the Silesian village classicist homes and sometimes even from late Baroque period. The studies related to the shape of the roof, a design of attics and garrets. These items formed the entire geometry of objects. Also minor architectural form like cornices derived from the similar inspirations. The process of designing of architecture and town planning of housing estates based on studies of character of local settlements, the local landscape natural and cultural. May derived inspiration in the immediate vicinity of the proposed area, from the rules governing the nature and the local community.

10

Nowe Miasto w Wałbrzychu jako przykład przenikania idei secesyjnych do urbanistyki Josefa Stübbena

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2009

|

T. 54, z. 1

66-77

PL

Na początku XX w. pojawiły się w projektach nowe idee urbanistyczne. Stübben, znany praktyk i teoretyk nowej dyscypliny projektowej jaką była urbanistyka, kontynuował zasady klasycznej akademickiej szkoły opierającej się na osiągnięciach urbanistyki francuskiej, rozpoczynającej się od działalności Haussmanna. Jednak w swych projektach rozpoczął wprowadzanie elementów secesyjnych. Jednym z takich przykładów jest projekt Nowego Miasta w Wałbrzychu. Wałbrzych – gwałtownie rozrastające się miasto przemysłowe, cierpiał na brak mieszkań. Administracja miejska zdecydowała się na zbudowanie nowej niezależnej dzielnicy. Projekt powierzono w 1904 r. J. Stübbenowi, który opracował koncepcję dzielnicy domów wielorodzinnych w zwartej zabudowie. Oparł on projekt o pierwotny układ sieci komunikacyjnej. Zaproponował dwa reprezentacyjne wnętrza urbanistyczne; plac-rynek i skwer. Wzdłuż ulic zaprojektował kamienice; w centrum układu – trzypiętrowe, przy dalszych ulicach – dwupiętrowe, a na obrzeżach – piętrowe. Po rozparcelowaniu terenu działki sprzedano prywatnym inwestorom i spółdzielni mieszkaniowej dla urzędników. Budowę rozpoczęto od pierzei placu rynkowego i głównej ulicy. Jako pierwsze powstały okazałe secesyjne kamienice, później nieco skromniejsze o formach neostylowych. W l. 20. XX w. ogólnośląska spółdzielnia mieszkaniowa Schlesische Heimstaette oraz spółdzielnia miejska rozpoczęły wznoszenie zabudowy modernistycznej. Zespół zabudowy mieszkaniowej uzupełniły z czasem obiekty użyteczności publicznej: poczta, dom starców, liceum i szkoła celna. Nowe Miasto jest ciekawym przykładem włączania idei secesyjnych do neobarokowych koncepcji planistycznych. Z nową interpretacją układu funkcjonalnego oraz kompozycją opartą na naturalnej nieregularności po odejściu od schematów osiowych.

EN

New ideas in projecting towns were shown in the first years of the 20th Century. J. Stübben was one of the most celebrated practising and theoretic architects in the new discipline of town planning. He developed academic methods based on the achievements of French urban planning starting from Haussmann. However, he began to introduce secession elements in his projects. One of example of the new system in the composition and disposition of functions is the New Town in Walbrzych. Walbrzych, an intensely developing industrial city, suffered of a great shortage of dwellings. The local administration decided to build a new independent quarter. The project was given to J. Stübben in 1904. He drew up the plan of a district of multifamily houses in compact settlements. The design was based on the old schema of a communication network. He suggested two representative city centres - one open market place and a second green square. The street and squares had to be flanked by frontages of apartment buildings, with three-storey in the central part, two-stories in the main part of the district and one-storey in the peripheries. After splitting the terrain into building plots, the city government sold them to private investors and housing association of civil workers. The development started from the surroundings of the market square and the main street. At first, impressive Art Nouveau style tenement houses were built, followed by more modest modern forms. In the 1920s the longer frontages of dwelling buildings in the modernistic style were built by the Silesian housing association Schlesische Heimstaette and the city housing association. The residential complex was completed with public buildings: the post office, the old people's home, the high school and the school of custom officers. The New Town is a very interesting example of including Art Nouveau solutions in the neo baroque conception of urban planning. The new interpretation of the functional system and composition is based on the natural and irregularity and the resignation of axial composition.

11

Przemiany architektoniczne i przestrzenne rynków miast śląskich w okresie baroku

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2008

|

T. 53, z. 4

10-24

PL

Opracowanie poświęcone jest omówieniu zmian jakim uległy w okresie baroku (od końca wojny trzydziestoletniej do czasów pruskich) podstawowe elementy kształtujące najważniejsze wnętrze urbanistyczne miast śląskich jakim jest rynek. Stara się odpowiedzieć na pytanie na ile te przemiany zadecydowały o powstaniu nowych wartości przestrzennych i na nowo przedefiniowały charakter placu. Analizuje proces okrzepnięcia w swej formie dominanty rynku - wieży ratuszowej z wieńczącym ją hełmem, która stała się swoistym symbolem obecnym w panoramie prawie wszystkich miast śląskich. Także sam budynek ratusza uległ przemianom, które ze średniowiecznego kształtu przypominającego zamek, przeobraziły go w pałac municypalny. Zmianom podlegały także ściany placu. W pierzejach stanęły kamienice o barokowych szczytach, a w późniejszym czasie budynki o układzie kalenicowym, tworzące zwarty ciąg zabudowy. Jednak najistotniejsze przeobrażenia przestrzeni rynkowej wprowadziły nowe elementy małej architektury - figury wotywne i fontanny. Przestrzeń rynków w okresie baroku pozostawała nadal przestrzenią funkcjonalną - placem targowym, nabierała jedynie dodatkowo pewnych form reprezentacyjnych. Nie została przedefiniowana, a jedynie uzupełniona wzbogacona np. o rozbudowane programy religijne.

EN

This study is dedicated to discussion of changes in the baroque period (from the end of the thirty year war until Prussian times) referring to basic elements shaping the most important urban space of a Silesian town - the market-place. It attempts to answer the question to what extent these changes determined the creation of a new spatial values and predefined in a new manner the character of the square. The study considers the process of establishing the dominant form of the market-place - the town hall tower with a helm, which became the characteristic symbol presents in panoramas of almost all Silesian towns. The town hall building itself was also subject to changes, from the shape of a mediaeval castle to a municipal palace. The walls of the market square were also altered. Tenement houses with Baroque gables emerged in the frontage, and later on, gabled buildings creating a continuous border. However, the most important changes of this urban space were introduced by new small architectural elements - statues and fountains. Market-places remained functional spaces in the baroque period, but also gained some elegant forms. It was not redefined but only enriched, for example with extended religious programs.

12

Za światłem na granicy dwóch światów we wnętrzach barokowych kościołów śląskich

Ludwig B.

Architektura Krajobrazu

|

2007

|

nr 4

69-78

EN

Interiors of baroque temples influence visitors in a particular, ambiguous way, bringing aesthetical sensations, but also cause philosophical and religious reflections. It is a result of shaping those spaces by the use of various and complicated architectonical methods, which were mastered in the time of the baroque. Light arrangement was one of the most important elements shaping sacral interiors. A baroque church became a connecting point of reality and supernatural. The difference between sacrum and profanum obliterates in its interior. The real space continued into "unearthly" one created by the methods of illusion. Real and introduced light connected together describe this penetration of two worlds, earth and heaven. Hidden sources of light cooperated in creation of illusion and real space, illuminate the assemble of prayers by the light coming from the firmament. Real light had to play the part of supernatural light. The knowledge of methods of shaping the space and arrangement of lighting in interiors in a significant way enriched the architect's possibilities. It allowed him to obtain defined aesthetical and program targets. The baroque period was the time when art rose to its highest limits. Therefore, it is important, while studying those historical times, to bring closer the defined means and techniques in view of their application nowadays.

13

Panoramy zespołów urbanistycznych aglomeracji wałbrzyskiej. Rola zieleni

Ludwig B.

Architektura Krajobrazu

|

2007

|

nr 1

14-30

EN

This work is dedicated to chosen panoramas of town-planning sets in Wałbrzych agglomeration. From the old town, through industrial town and Stary Zdrój, the estates of city park type on the hills of Gedymin, to chaotically developed new sets It allows us to appreciate the values of Wałbrzych landscape and learn from existing problems and threats on their example. Wałbrzych districts lie in two valleys and are surrounded by mountain ranges which are separated by lower hills. Such a topographical setting allows the creation of panoramas of town-planning sets both from the mountains which surround the valleys and from the hills. The most valuable of the panoramas of Wałbrzych agglomeration is the panorama of the old town. The oldest one dates from 1734 and shows the city from the east. As it is extremely valuable, it requires protection, appropriate exposition and clearing of the tall trees and bushes. The panorama from the hills over Julia shaft which opens in a south-east direction, is a middle distance frame and includes two sets - the old town and a coke plant and building estate close to Bolesław Chrobry shaft. The hill called Parkowa Góra divides Pełcznica valley where the old town is situated, to the valley where Stary Zdrój is. A trekking path along Lotnicza Street is the place for most attractive observation of Stary Zdrój and its district - a housing estate on the slope of Gedymina hill. From the slope, north-east slant of Chełmica, we can see Opoka district,north of which there are two estates of post-war blocks - Podzamcze and Piaskowa Góra. The panorama shows damage which has occurred to Walbrzych agglomeration landscape. Introducing blocks with flat roofs and a groupof skyscrapers for hitherto existing set completely scattered the composition.

14

Panoramy zespołów urbanistycznych aglomeracji wałbrzyskiej. Osiedla podmiejskie (1900-1945)

Ludwig B.

Architektura Krajobrazu

|

2007

|

nr 3

35-48

EN

In course of time, the settlements and dwelling quarters localized around medieval towns Wałbrzych and Boguszów, along with neighboring villages underwent an enlargement to form agglomerations. The transformation of agricultural and weaving centres started about 1850 as a result of development of industry, especially coal mining. At the beginning of 20th century the progress of town planning of Wałbrzych took place, after the First World War the erection of so called "small settlements", followed about 1930 by building of individual houses for miners occurred. These settlements are today a characteristic feature of Wałbrzych landscape.

15

Osiedle patronackie Ksiąiańskiego Zespołu Kopalń na przykładzie osiedla przy szybie "Bolesław Chrobry" w Wałbrzychu

Ludwig B.

Architectus

|

2006

|

Nr 2(20)

45--59

PL

Wałbrzyski okręg górniczo-przemysłowy - gwałtownie rozwijający się zwłaszcza w wieku XIX - nieustannie borykał się z problemami mieszkaniowymi. Przeludnienie, złe warunki bytowe, a w XX w. dotkliwa nędza, skłaniały do działań interwencyjnych. Na przełomie wieków XIX i XX w sąsiedztwie kopalń powstawały zespoły zabudowy mieszkaniowej. Część z nich wznosili, posiłkując się pożyczkami hipotecznymi, sami górnicy. Jednak najciekawsze, oparte na przemyślanym rozplanowaniu urbanistycznym, to osiedla patronackie. Zarówno najwcześniejsze, jak i największe powstały przy wsparciu Hochbergów. W artykule omówiono największe z tych założeń, zarazem najbardziej kompleksowe i nowatorskie. Osiedla wałbrzyskie z przełomu XIX i XX w., w przeciwieństwie do zespołów mieszkaniowych wielkich miast -Warszawy, Wrocławia i Poznania czy osiedli górnośląskich, nie doczekały się dotychczas, nie tylko kompleksowego opracowania, ale i wyrywkowych monografii. Wspominały o nich dość wnikliwe monografie historyczne poszczególnych miejscowości, wchodzących w skład aglomeracji wałbrzyskiej.

EN

The settlement by the Bolesław Chrobry mine shaft is the largest housing estate from the turn of the 19th and 20,h centuries in Wałbrzych, built due to the subvention of the Hochbergs. It originated by the Bolesław Chrobry mine shaft and the largest cokery and later the chemical plants in the Książ mining and industrial complex (the Fuerstersteiner Consolidierte) and in the nearest neighbourhood of a second mine shaft called Matylda. The dwelling complex was planned around 1900. The buildings come from the first and second decades of the 20th century. The settlement is located on the north side of a rather steep hill on whose summit there stands an eclectic restaurant building called Mathildenhoehe) (built after the construction of the settlement in 1904). The colony constitutes a picturesque, isolated complex, surrounded by greenery, distinguishable in the panorama of the town. Eleven three-storey dwelling buildings, with brick elevations, are situated in three rows parallel to the road. These are large eight-axis buildings, with small gables in the middle of a steep ridge roof. Around the settlement and between the buildings the area has been divided into workers' garden plots. The urban design of the dwelling complex creates an interesting example of various composition systems being linked together. Identical objects regularly situated in rows, designed as a supplement to the buildings existing earlier, due to a suitable arrangement of the surroundings and service buildings obtained a central square - a play ground (by the house situated at the lowest level). Above, behind a successive row of objects an alley was created with the composition axis directed towards the chapel-mortuary, and further towards the mine shaft. Between the remaining buildings there were formed interiors of a courtyard-garden character. The surviving old road running with slight curves in a picturesque manner leads to the dominant of the complex a restaurant at the top of the hill, while at its base it runs to the gate of the plants - the mine and cokery. Just as picturesque, with curves, is the road leading to the interior of the complex. In these solutions one may perceive the know-how of urban ideas of Stubben (green alleys), and irregular, charming solutions of Sitte. A similar arrangement of buildings - multi-row - was employed in Essen settlements of Krupp. The solution of a settlement complex constituted a difficult task to a mondator and the designer. First was the choice between one-family or multi-family buldings. Decidedly, multi-family buildings were chosen. The mine management motivated such a choice by the lack of building area. Most of the terrain was located above mining excavations. The buildings of this settlement present an example of a typical solution, with certain modifications duplicated in other resolutions and single buildings raised due to the initiative of the Hochbergs. They initiated the style of brick elevations in the neighbourhood of Walbrzych. The planning of the building is a specific innovation. The solution of the staircases in the longitudinal system in protruding projections does not occur in objects designed in settlements of Upper Silesia nor does it occur in the settlements of Krupp plants. The flats were small (around 40 m2) composed of one room and a kitchen. The mining settlements raised in the vicinity of the Hochberg mines, similarly to other settlement complexes from the 19lh century and first half of the 20th century, constitute an essential element in the landscape of Walbrzych and as a result should undergo preservation. Patronal settlements constitute a certain peculiarity in this period of time in Silesia, as an example of seeking a solution to social problems of workers. They also have great values as urban complexes.

16

Osiedle patronackie Książańskiego Zespołu Kopalń przy placu Traugutta w Wałbrzychu

Ludwig B.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2005

|

T. 50, z. 1-2

66-79

EN

The article describes characteristics of the first comprehensive planning of the housing estate for miners in Wałbrzych. This typical patronage housing estate was constructed at the Traugutt's Sq. (Ritter Platz) for miners working in nearest mine of Książ Establishment (Fuerslensteiner Consolidierte) - Marie and Hans Heinrich. Surrounded with greenery is still independent urban unit. These were the intentions of locator - Hochberg. The estate was probably imitated the German estates at Krupp's fabrics and the English ones. It was shown as the exemplary estate at the Word Exposition in St. Louise 1904. By the centre of this complex runs the little street, perpendicular to Traugutt's Street (Ritter Sir.). Around it stand one storey buildings with small garden at the fronts, firstly divided by hedges. The elevations of buildings were projected to accent regular central characters of this urban unit. Also the organisation of roads had the same aim. The buildings at Traugutt's Sq. are the earliest examples of brick architecture in dwelling architecture taken from the first independent English workers housing estates from 60.-80. XIX c. (Ackroyd, Bournville, Bedford Park or Port Sunlight). In the town planning of this time (XIX/XX c.) appears the problem, which engaged the planers and architects till now, the way to resolve urban composition and possibility of developing. The Hochberg's patronage housing estates were made as selfcontained small composition witch could not be develop.

17

Zastosowanie iluzji perspektywicznej w monumentalnych dekoracjach wnętrz śląskich świątyń w okresie późnego baroku

Ludwig B.

Architectus

|

2004

|

Nr 2(16)

3--27

PL

Opracowanie dotyczy stosunkowo wąskiego zagadnienia, jakim jest zastosowanie teorii perspektywy w monumentalnych dekoracjach śląskich świątyń, zwłaszcza tzw. malarstwa iluzyjnego lub iluzjonistycznego i współgrającą z nim, w myśl barokowej jedności sztuk, architekturą wnętrz. Problem ten jest interesujący, gdyż iluzja perspektywiczna stała się jednym z podstawowych środków formalnych stosowanych w sztuce baroku, lecz pozostaje nie w pełni rozpoznany i doceniany. Większość dzieł okresu pełnego i późnego baroku została podporządkowana temu kierunkowi. Wnętrza monumentalne na terenie Śląska nie stanowią w tym względzie wyjątku. W pełni z praw perspektywy, opierając się na wskazówkach Andrei Pozzy, korzystali wybitni artyści malarstwa monumentalnego na Śląsku w XVIII w. Dekoracja architektoniczno-malarska kościoła uniwersyteckiego we Wrocławiu, dzieło Jana Jerzego Knolła i Jana Michała Rottmayra von Rosenbrun (1704-1706), otwiera cykl wielkich realizacji iluzjonistycznych. Całościowo zastosowano dekorację iluzyjną świątyń w kościele-sanktuarium w Krzeszowie (autorstwa Antoniego Jentcha, Jerzego Wilhelma Neunhertza i Ignacego Alberta Provisorego, 1733-1735), w kościele benedyktynek na Legnickim Polu (według projektu Kiliana Ignacego Dintzenhofera, z freskami Kośmy Damiana Asama, 1733), w kościele bożogrobców w Nysie (projekt Michała Kleina(?) z malowidłami braci Feliksa Antoniego i Krzysztofa Tomasza Schefflerów, 1731) oraz w kościele jezuickim w Brzegu (projekt Józefa Frischa, z freskami Jana Kubena, 1740-1746).

EN

The article draws attention to the achievements of the science of perspective in the decoration of Silesian temples, especially to the so-called illusory painting and interior architecture co-ordinated with it according to the concept of the Baroque unity of arts. Creators of monumental painting in Silesia in the 18th century used the laws of perspective fully, basing on the instructions of Andreas Pozza. The architectonic-painting decoration of the University Church in Wroclaw, the work of J.J. Knoll and J.M. Rotmayr (1704-1706) opens the cycle of monumental illusory works. Also, the programme of illusory decoration of temples was applied in the church in Krzeszów (A. Jentch, J.W. Neunhertz and J.A. Provisore, 1733-1735), in the church of the Benedictine nuns in Legnickie Pole (K.J. Dintzenhofer with mural painting of CD. Adams, 1733), in the church in Nysa (M. Klein(?) with paintings of the Scheller brothers, 1731) and in the Jesuit church in Brzeg (J. Frisch with mural paintings of J. Kuben, 1740-1746). The architectonic solutions of all the churches presented may be rated at a general European level. The most outstanding example is the temple in Legnickie Pole, with its sublimed architecture based on the composition of infiltrating elliptic spatial units. Not much inferior is the "developed architectonic system of the Krzeszów sanctuary, where the method based on the chain-like scheme of elliptic units has been used. Also, both earlier solutions deserve a high appraisal, i.e. both the classic creation of the interior of the Church of Jesus in Wroclaw, only partly dynamised, as well as the Church of St Peter and St Paul in Nysa of dynamised forms, with, to a large extent, centralised solution of the church's spatial area. The Church of the Holy Cross in Brzeg, the latest of the examples presented, despite the spareness of its interior possesses architectonic solutions of high quality. Their importance is mainly based on the application of illusory painting. The high grade of the stucco work, sculpture and above all painting is even better presented in these complex late Baroque solutions. Asam should be mentioned first of all, the creator of innovatory resolutions in the range of shaping the spatial area of the wall-paintings. The special rank of the polychromy in the University Church in Wroclaw should be underlined. Rottmayr was the first German mural painter who had the courage to apply the Pozza theories consistently. The other painters created less progressive compositions however, they presented not only the knowledge of European examples but also their own inventiveness in creating decorations of remarkable structural values. In the case of Kuben one should additionally admire such complex use of illusory perspective.