Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Użytkowanie pastwisk górskich sposobem zrównoważonego wykorzystania trwałych użytków zielonych na obszarach karpackich

Twardy S., Mikołajczyk-Rusin K.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2018

|

T. 18, z. 4

93--108

PL

Badania prowadzono w latach 1973–2017 na pastwisku górskim w Małych Pieninach, równocześnie w warunkach badań ścisłych i produkcyjnych. Celem pracy była ocena wpływu wypasu owiec i pozostawianych przez nie odchodów na produkcyjność runi oraz jakość wód powierzchniowych. Posługiwano się metodami analitycznymi powszechnie stosowanymi w doświadczalnictwie łąkowo-pastwiskowym oraz w pracach laboratoryjnych. Wieloletnie badania zrealizowano w trzech etapach. W pierwszym (1973–1988) stosowano nawożenie mineralno-organiczne i równocześnie zwiększano obsadę, osiągając 20 szt∙ha–1, a w dwóch kolejnych (1989–2017) stosowano wyłącznie nawożenie organiczne odchodami owiec, których jednocześnie obsada malała – do 8 szt∙ha–1. Poszczególne rotacje koszarowe różnicowała liczba sezonów wypasowych. Czas ich trwania był uzależniony od liczebności (390–980 szt.) wypasanego stada i poziomu nawożenia. Zwierzęta w ciągu nocy pozostawiały w zagrodzie koszarowej przeciętnie 2,07 kg∙szt–1 stałych i płynnych odchodów, a w czasie wypasu 1,36 kg∙szt–1. Pobierane próbki odchodów poddawano analizom chemicznym. Średnia ważona wartość N wynosiła 1,0%, P2O5 – 0,2%, K2O – 0,76%, CaO – 0,25%, a MgO – 0,16%. Poziom nawożenia organicznego w poszczególnych latach wynosił: N – 41–100 kg∙ha–1, P2O5 – 8–20 kg∙ha–1, a K2O – 31–76 kg∙ha–1. Sumy opadów atmosferycznych w sezonie wypasowym wydzielonych okresów wynosiły 538–655 mm. Plonowanie runi w całym okresie badawczym mieściło się w granicach 4,1–7,3 Mg∙ha–1 s.m. Z płynącego niżej potoku pobierano próbki wody do analiz chemicznych. Średnia zawartość z wielolecia wynosiła w przypadku N-NH4 0,4 mg∙dm–3, N-NO3 – 5,3 mg∙dm–3, PO4 – 0,1 mg∙dm–3, CaO – 62,8 mg∙dm–3, MgO – 15,0 mg∙dm–3, Na2O – 12,9 mg∙dm–3, oraz K2O – 4,7 mg∙dm–3. Uzyskane wyniki świadczą, że racjonalnie prowadzona niskonakładowa gospodarka pasterska ogranicza niekorzystne oddziaływanie wielkostadnych wypasów na plonowanie runi i środowisko wodne.

EN

Research were conducted in years 1973–2017 on mountain pasture in Male Pieniny, simultaneously in exact research and productive conditions. The aim of the study was impact assessment of sheep grazing and its deposited excrements on sward production and quality of the surface waters. Analytical methods applied in meadow and pasture experimentation and laboratory works were used. Long-term research were carried out in 3 phases. In the first one (1973–1988) only mineral and organic fertilization was used together with increasing stocking rate reaching 20 head∙ha–1, and in two more (1989–2017) only organic fertilization with sheep faeces, which stocking rate was decreasing, until 8 pc.∙ha–1. Particular pen rotations was graded by the number of grazing seasons. Its duration was depended on growth of grazing flock (390–980 head) and the level of fertilization. The animals during the night left on the pen stockyard on average 2.07 kg∙pc–1 of solid and liquid effluents, while during grazing 1,36 kg∙pc–1. Samples of effluents were analysed in terms of chemical composition. Weighted average content of N was 1.0%, P2O5 – 0.20%, K2O – 0.76%, CaO – 0.25%, and MgO – 0.16%. In particular years level rates of organic fertilization, in case of N was differenced from 41– 100 kg∙ha–1, P2O5 in the range of 8–20 kg∙ha–1, and K2O 31–76 kg∙ha–1. The sums of atmospheric precipitation in grazing season in particular periods were varied between 538–655 mm. In the whole research period yielding was varied between 4.1–7.3 t∙ha–1 D.M. From the stream flowing below the pasture, water samples were taken and also chemically analysed. Multi-year average of their content amounted for N-NH4 – 0.4 mg∙dm–3, N-NO3 – 5.3 mg∙dm–3, PO4 – 0.1 mg∙dm–3, CaO – 62.8 mg∙dm–3, MgO – 15.0 mg∙dm–3, Na2O – 12.9 mg∙dm–3, and K2O – 4.7 mg∙dm–3. Obtained results show that rational, lower-input farming is limiting negative effects of large-scale grazing on yielding and aquatic environment.

2

Wartość gospodarcza runi pastwiska górskiego ekstensywnie użytkowanego, położonego na przeciwległych stokach

Twardy S., Domagała B., Matoga W.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2017

|

T. 17, z. 4

129--146

PL

W latach 2014–2016 przeprowadzono w Małych Pieninach prace badawcze na pastwisku położonym na stokach N–S, w przedziale hipsometrycznym 550–950 m n.p.m. Na różnej wysokości n.p.m. (co 50 m n.p.m) zlokalizowano cztery poletka doświadczalne (po 20 m2). Skoszoną ruń z poszczególnych poletek ważono bezpośrednio, a pobrane próbki wykorzystywano do analiz. Wyniki przeliczano na jednostkę powierzchni i odnoszono do ustalonych stref wysokości oraz ekspozycji stokowych. W warunkach ekspozycji północnej plony kształtowały się w przedziale 4,2–5,9 t∙ha-1s.m., a w warunkach ekspozycji południowej 3,6–5,3 t∙ha-1 s.m. Dane liczbowe przeanalizowano w aspekcie trendów zmian biomasy na poziomie ufności p = 0,05. Próbki pobranego materiału roślinnego analizowano też pod względem składu botanicznego. Z wyodrębnionych gatunków roślin utworzono trzy grupy traw (zróżnicowanych pod względem wartości użytkowej – Lwu), grupę bobowatych oraz grupę roślin dwuliściennych. Średnią wartość użytkową obliczano dla każdego roku, strefy wysokości i ekspozycji pastwiska, rejestrując wyraźne różnice. Skład chemiczny runi analizowano z pierwszego odrostu pod kątem zawartości N, P, K, Ca, Mg i Na. Stwierdzono małą lub średnią zawartość podanych składników, bez względu na położenie n.p.m. i ekspozycję. W latach badań występowały zmienne warunki pogodowe. Bardzo duże opady atmosferyczne (1179,7 mm) zarejestrowano w okresie wegetacji 2014 r. Były one, w odniesieniu do średnich z wielolecia (678,4 mm), o ponad 70% większe. Natomiast najmniejsze opady (661,1 mm) i największe wartości temperatury (12,9°C) stwierdzono w okresie wegetacyjnym 2015 r. Warunki pogodowe w poszczególnych okresach wegetacyjnych różnicowały plonowanie runi, a także jej jakość, co wyraźniej objawiało się w warunkach ekspozycji południowej.

EN

The study was conducted in Lesser Pieniny Mountain Range in the years 2014–2016 on a pasture located at the altitude range of 550–950 m above sea level along the N–S profile. Experimental plots (4 x 20 m2) were established at the fixed altitudes above sea level. The pasture sward from individual plots was cut and weighed directly. Harvested grass samples were subjected to laboratory analysis. Results were calculated per unit area and referenced to delineated altitude zones and slope exposures. The level of yield ranged from 4.2–5.9 Mg∙ha-1 DM at N slope and 3.6–5.3 Mg∙ha-1 DM at the opposite slope. Figures were analyzed in terms of trends in the biomass at a confidence level of 0.05. Samples of collected plant material were also analyzed for botanical composition of the sward. From the extracted species three groups of grass (diverse in terms of use value), a group of Fabaceae and a group of dicotyledonous plants were created. The average use value was calculated for each year, height zone and pasture exposure, recording distinct differences. Chemical composition of the sward was analyzed from the first regrowth for the content of N, P, K, Ca, Mg, Na. Regardless of the sea level and exposure, low or medium content of these components was found. Weather conditions were varying during the research period. Very high precipitation (1179.7 mm) was recorded in the growing season of 2014. It was over 70% higher than the multi-year average precipitation (678.4 mm), whereas the lowest precipitation (661.1 mm) and the highest temperatures (12.9°C) were registered in the growing season in 2015. The weather conditions in particular growing seasons determined the yields and the quality of the sward, especially on the S exposure.

3

Potencjalne zagrożenie suszą rolniczą w północnej części województwa małopolskiego

Kopacz M., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2016

|

T. 16, z. 1

5--19

PL

Zjawisko suszy jest złożonym procesem zachodzącym w środowisku przyrodniczym. Prowadzi do zmniejszenia zasobów wodnych i powolnego wyczerpywania się wód w zlewni. W następstwie suszy atmosferycznej pojawia się tzw. susza glebowa. Dalszy brak opadów prowadzi do suszy rolniczej, negatywnie wpływającej na produkcję roślinną. Od wielu lat IUNG-PIB w Puławach prowadzi system monitoringu suszy rolniczej (SMSR) w Polsce. Na podstawie klimatycznego bilansu wodnego KBW – wskazuje on na obszary, w których wystąpiło zagrożenie suszą w stosunku do konkretnych roślin uprawnych w warunkach określonej struktury gleb. Celem pracy była ocena potencjalnego zagrożenia suszą rolniczą w wybranych obszarach administracyjnych województwa małopolskiego. Szczególnie przeanalizowane zostały powiaty olkuski, miechowski, proszowicki i dąbrowski, jako te, w których wielkość opadu na tle średniej dla województwa jest najmniejsza. Do analizy wykorzystano wspomniany wskaźnik KBW oraz wskaźnik glebowy Wg, opisujący strukturę gleb. Uzyskano w ten sposób progowe wartości KBWg, które uśredniono wagowo, uwzględniając strukturę upraw polowych. Tak otrzymano średnioważone progowe wartości klimatycznego bilansu wodnego KBWs, które podzielono na cztery kategorie zagrożenia suszą. Z analizy wynika, że zagrożenie to nie jest znaczące, a tam, gdzie ono wystąpiło, znaczenie produkcji rolniczej jest stosunkowo niewielkie. Wykazano także, że potencjalne zagrożenie suszą w większym stopniu zależy od czynnika glebowego, niż od samej struktury uprawowej, chociaż nie jest ona oczywiście bez znaczenia.

EN

The drought is a complex process that occurs in the natural environment. Drought reduces water resources and causes slow depletion of water in river basin. As the consequence, such called soil drought occurs after meteorological drought. Continued lack of rainfall leads to agricultural drought, adversely affecting crop production. For many years IUNG-PIB in Puławy has been operating system of monitoring agricultural drought (SMSR) in Poland. On the basis of climatic water balance (CWB) – it indicates the areas in which there’s been a threat of drought in relation to specific crops in conditions of specific soil structure. The aim of the study was to evaluate the potential risk of agricultural drought in selected, administrative areas of Lesser Poland Voivodeship. Districts of Olkusz, Miechów, Proszowice and Dąbrowa Tarnowska have been analyzed in details as those in which the amount of precipitation compared with average precipitation for the voivodeship is the smallest. The mentioned CWB index as well as soil classification were used to characterize the soil structure. This resulted in threshold values CWBs that were weight-averaged in relation to structure of the field crops. The threshold values were divided into four categories of drought risk. The analysis shows that the risk is not significant, and where it occurred, the importance of agricultural production is relatively small. It was also shown that the potential risks of drought are more dependent on the soil factor than the structure of cultivation, although it is not, of course, irrelevant.

4

Kształtowanie zrównoważonego użytkowania ziem karpackich w świetle badań symulacyjnych

Kurnicki R., Kostuch M., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2016

|

T. 16, z. 3

47--60

PL

W pracy wykorzystano model J2000-S udostępniony dzięki współpracy polsko-niemieckiej w ramach projektu SaLMaR. Modelowano zmiany strukturalne zlewni górnego Dunajca w trzech wariantach scenariusza użytkowania powierzchni terenu. Koncepcja scenariuszy powstała w wyniku analizy stanowisk interesariuszy wyrażonych w trakcie ankietyzacji wykonanej zgodnie z koncepcją DPSIR (ang. Driving forces, Pressures, States, Impacts, Responses), a także w następstwie własnych analiz trendów zmian zagospodarowania przestrzennego. Analizy te uwzględniały założenia gminne i powiatowe w odniesieniu do dokumentacji planistycznych. Model J2000-S został skalibrowany i zwalidowany pod wnikliwym nadzorem niemieckich twórców. Jego zastosowanie dało podstawy do stwierdzenia, że czynnikami decydującymi o stanie ilościowo-jakościowym wód powierzchniowych zlewni są, poza lasami i użytkami zielonymi, obszary zabudowane oraz związane z nimi uwarunkowania infrastrukturalne. Stwierdzono, że na obecnym poziomie rozwoju gospodarczego zarządzanie obszarem rozpatrywanej zlewni jest optymalne. Dalsze zwiększanie powierzchni terenów zurbanizowanych będzie niekorzystne, co ujawni się zwłaszcza w warunkach ekstremalnych stanów wód. Dlatego też należałoby przemyśleć decyzje dotyczące zabudowy, zwłaszcza na potrzeby szeroko rozumianych usług hotelowoturystycznych.

EN

The model J2000-S, used for the study purposes, was obtained within the framework of Polish German cooperation through the project SaLMaR (Sustainable Land and Water Management of Reservoir Catchments). Structural changes of upper Dunajec River basin were modeled based on three land use scenarios. The concept of scenarios is a consequence of analysis of stakeholders’ opinions expressed in questionnaires constructed pursuant to DPSIR concept (Driving forces, Pressures, States, Impacts, Responses); it is also a result of analysis on the trends in spatial development. Assumptions related to planning documents at commune and district level were also taken into account. The model J2000-S was calibrated and validated under the close supervision of German authors. Its use allowed to conclude that factors determining the quantity and quality state of surface water of basin are – next to forests and grasslands – urban areas and related infrastructure conditions. It was stated that the management of researched basin area is considered optimal at current level of economic development. The planned further expansion of urban areas will be disadvantageous, as it is revealed especially under extreme water level conditions. Hence, there should be reconsidered decisions applicable to emerging built-up areas, especially in regard to broadly defined hotel and tourist services.

5

Wpływ opadów atmosferycznych na ilość i jakość wód migrujących przez profil glebowy w warunkach zróżnicowanego użytkowania runi łąkowej

Twardy S., Kopacz M.

Przemysł Chemiczny

|

2016

|

T. 95, nr 8

1533--1537

PL

W latach 2001–2015 prowadzono badania relacji opadów do odcieków i ich cech jakościowo-ilościowych w Stacji Badawczej IT-P w Jaworkach (gm. Szczawnica), wykorzystując stację lizymetryczną położoną na wysokości 600 m n.p.m. Obiekty imitowały 7 głównych sposobów zagospodarowania górskich użytków rolnych: od samozadarnienia, przez obszary nie koszone oraz koszone z różną częstością. Badano także tzw. czarny ugór, utrzymywany w sposób ciągły bez szaty roślinnej. W obszarach górskich najkorzystniejsze jest niskonakładowe i ekstensywne użytkowanie runi trawiastej, co ogranicza bezproduktywne wymywanie składników mineralnych z gleby. Najgorszym sposobem jest utrzymywanie czarnych ugorów, gdyż sprzyja to procesom erozji gleb, w tym także erozji chemicznej.

EN

Ppts. and leachates from 1 m thick soil profiles were tested in the southern region of Poland in 2001–2015. The pptn. was 1034.5 mm, and the av. amt. of water flowing out from the tested profiles varied in the range 205–293 mm. Smaller amts. of subsurface outflow were reported for samples from the meadow mown once a year, larger amts. for samples from meadow mown 4 times a year and the highest amts. were for black fallow. Similar relation were obsd. for the NH₄⁺, NO₃⁻ and SO₄²⁻ concns. in the leachates.

6

Importance of grassland monitoring in European perspective of climate change – FINEGRASS project

Dabrowska-Zielinska K., Golinski P., Jørgensen M., Mølmann J., Taff G., Twardy S., Budzynska M., Czerwinski M., Kopacz M., Kurnicki R., Kowalik W., Tomaszewska M., Malinska A., Golinska B., Gatkowska M.

Geoinformation Issues

|

2016

|

Vol. 8, no. 1(8)

55--71

EN

The objective of the study was an assessment of the effect of climatic changes on grassland growth, its water conditions and biomass. Forecasting the grassland biomass and indicating the influence of climate on grasslands growth could be an important tool in grassland management on the national, regional and field grassland scales. Remote sensing gives the possibility to estimate the grassland growth conditions what have been achieved applying NOAA.AVHRR and Terra.MODIS. Identification of grasslands throughout the country have been done using Corine Land Cover (CLC) database. Vegetation index (NDVI) and surface temperature (Ts) have been calculated from satellite data. Meteorological data for Poland have been collected: i) for years 1997–2015, ii) for the period 1985–2014 to find the trends of climatic changes. There have been found: significant trends in air temperature (Ta) in NUTS1 in Poland; significant trend of increasing grassland surface temperature (Ts) in Poland based on satellite data; comparable results between Ts – Ts_mean and Ta – Ta_mean for the years 1997–2015; significant positive relationship between the (April-September) standardized precipitation evapotranspiration index (SPEI) and grass yields in Poland. In Norway, a trend towards earlier growth start in spring and increasing temperature sum in the growing season for the last ten years have been found, however, with large variation between years. Also, trends towards warmer springs and autumns since 1991 in Northern Norway has been observed. Climate changes may affect positively and negatively the grassland productivity. Proposed new and efficient methods based on satellite observations, can be used to monitor the productivity of grasslands to understand trends and anomalies that are likely to continue into the future, can help in planning for agricultural practices, can be an efficient tool in decision support system of grassland management and offsetting financial risks on large scales.

PL

Celem badań była ocena wpływu zmian klimatycznych na wzrost użytków zielonych, ich warunki wodne i biomasę. Prognozowanie biomasy i określanie wpływu klimatu na jej rozwój jest ważnym zadaniem w zarządzaniu użytkami zielonymi w skali kraju, regionu i pojedynczego gospodarstwa łąkarskiego. Metody teledetekcji umożliwiają ocenę warunków wzrostu roślin na podstawie danych satelitarnych NOAA. AVHRR i Terra.MODIS. Rozmieszczenie użytków zielonych w Polsce zostało pobrane z bazy Corine Land Cover (CLC). Wskaźnik zieleni NDVI oraz temperatura powierzchni czynnej Ts zostały obliczone z ww. danych satelitarnych. W celu określenia trendów zmian klimatycznych zebrano dane meteorologiczne dla obszaru Polski i) z lat 1997–2015 oraz ii) 1985–2014. W wyniku przeprowadzonych analiz otrzymano: znaczące trendy temperatury powietrza (Ta) dla regionów statystycznych (NUTS2); znaczący trend rosnący temperatury powierzchni czynnej (Ts). Dla lat 1997–2015 otrzymano porównywalne wyniki pomiędzy Ts i Ts_mean oraz Ta i Ta_mean oraz znaczącą zależność dodatnią pomiędzy wskaźnikiem (z okresu kwiecień-wrzesień) standaryzowanego klimatycznego bilansu wodnego (SPEI) a produkcyjnością użytków zielonych. Dla obszaru Norwegii otrzymano trend wcześniejszego startu wegetacji na wiosnę i rosnący trend sumy temperatur powietrza w sezonie wegetacyjnym w ostatnim dziesięcioleciu, z tym, że z dużymi wahaniami w poszczególnych latach. W północnej Norwegii zanotowano również od roku 1991 trend coraz cieplejszych wiosen i jesieni. Zmiany klimatyczne mogą wpływać zarówno pozytywnie jak i negatywnie na produkcyjność użytków zielonych. Proponowane nowe metody bazujące na danych satelitarnych mogą być zastosowane do monitorowania produkcyjności użytków zielonych w celu rozpoznania trendów i anomalii klimatycznych, które mogą się zdarzyć w przyszłości, jak również mogą pomóc w planowaniu produkcji rolniczej w celu uniknięcia strat finansowych na dużą skalę.

7

Charakterystyka zasobności gleb w gminie Raba Wyżna

Świerk W., Twardy S., Matoga W.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2015

|

T. 15, z. 2

129--146

PL

Celem pracy była ocena stanu jakościowego gleb zlewni górnej Raby, przeprowadzona na przykładzie gminy Raba Wyżna. Analizy zasobności gleb wykonano w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Krakowie (OSChR). Dotyczyły one fosforu, potasu i magnezu oraz stopnia zakwaszenia gleb wraz z określeniem potrzeb ich wapnowania. W pracy wykorzystano dane pochodzące z gminnego monitoringu gleb, który prowadzono w latach 2005–2008. Łącznie pobrano i przeanalizowano 576 próbek materiału glebowego, pochodzących z użytków rolnych. Stwierdzono, że w ponad 60% próbek występował odczyn bardzo kwaśny lub kwaśny, co wskazuje na potrzebę wapnowania analizowanych gleb. Natomiast próbki o odczynie obojętnym nie przekraczały 10% ogólnej liczby próbek poddanych analizie. Zawartość makroelementów (fosfor, potas, magnez) w badanych glebach były zróżnicowana: od bardzo niskiej do bardzo wysokiej. W ok. 55% przebadanych próbek gleb zawartość fosforu była bardzo niska, a w ponad 50% próbek – bardzo niska zawartość potasu. Natomiast zawartość magnezu w prawie połowie badanych próbkach gleb była wysoka i bardzo wysoka.

EN

The study aims to assess soil quality in the upper Raba River basin based on the example of the Raba Wyżna commune. Soil richness analyses were performed at the Regional Chemical-Agricultural Station in Kraków. They involved phosphorus, potassium, magnesium, and the degree of soils acidification together with an indication of the need of soil liming. The study uses data from the communal monitoring of soils, which was carried out in the years 2005–2008. In total, 576 soil samples from agricultural lands were collected and analyzed. Over 60% of samples had acidic or very acidic pH, which indicates the need for liming of analyzed soils. The share of samples with neutral pH did not exceed 10% of the total number of analyzed samples. The content of macroelements (phosphorus, potassium, magnesium) in examined soils varied ranging from very low to very high level. Approximately 55% of analyzed soil samples had very low phosphorus, and more than 50% had very low potassium content. In contrast, magnesium content in almost half of analyzed soil samples was high and very high.

8

Znaczenie ekstensywnego użytkowania łąkowo-pastwiskowego we wdrażaniu zasady cross-compliance na obszarach górskich 2013

Kopacz M., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2014

|

T. 14, z. 2

49--66

PL

Celem pracy była ocena zmian w charakterze i intensywności produkcji rolniczej, a także sposobie gospodarowania na trwałych użytkach zielonych, w kontekście możliwości wdrażania zasad „cross-compliance” – tzw. zasad wzajemnej zgodności – wśród rolników zamieszkujących tereny górskie i gospodarujących w nich. Analizę przeprowadzono dla dwóch zlewni górskich: górnego Dunajca po przekrój w Krościenku oraz górnej Raby po przekrój w Dobczycach. W ostatnich 10 latach, po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej, nastąpiło wyraźne zwiększenie powierzchni łąk. Powierzchnia pastwisk nie uległa większym zmianom, jedynie w wybranych fragmentach zlewni górnego Dunajca nieznacznie wzrosła. Zmniejszyło się pogłowie zwierząt gospodarskich, których obsadę zredukowano o kilkaset procent, co ograniczyło poziom nawożenia. Poprawiła się również jakość wód powierzchniowych w badanych zlewniach. Uwarunkowania te korzystnie wpływają na implementację zasady wzajemnej zgodności, która od 2009 roku jest wprowadzana w naszym kraju. Producenci rolni są zobligowani do przestrzegania jej wymogów w swoich gospodarstwach, a niskonakładowy charakter produkcji i duży udział trwałych użytków zielonych w strukturze użytków rolnych oraz dobra jakość wód powierzchniowych ułatwia im to zadanie, szczególnie w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego.

EN

The study aims to assess both the changes in the type and intensity of agricultural production and the methods of permanent grasslands management in the context of implementation possibilities of “cross-compliance” rule amongst farmers living in mountain areas. The analysis was performed in two mountain catchments: in the upper Dunajec River down to the cross-section in Krościenko and in the upper Raba River down to the cross-section in Dobczyce. During the last ten years, after the access of our country to the European Union, the surface area of meadows significantly increased. The area of pastures has not changed much, except in some parts of the upper Dunajec River catchment. The livestock population was reduced by several hundred percent, which resulted in a decrease of fertilization level. An improvement of the quality of surface water was noted in the investigated catchments. These conditions have a positive effect on the implementation of the “cross-compliance” rule, which is being introduced in our country since 2009. Farmers are obliged to follow this rule in their farms. Low-input agricultural production, a high share of permanent grasslands in the structure of agricultural land and a good quality of surface water help farmers to meet the requirements, particularly in the environmental protection field.

9

Sposoby gospodarowania na obszarach niżowych i urzeźbionych w gospodarstwach ekologicznych

Twardy S., Smoroń S., Nadolna L.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2013

|

T. 13, z. 4

163--173

PL

W ramach Programu Wieloletniego (działanie 6.1) są prowadzone w ITP prace nad standaryzacją metod gospodarowania przestrzenią trwałych użytków zielonych, również w odniesieniu do ekologicznego sposobu ich użytkowania. W obrębie ekologicznego sposobu gospodarowania wydzielono dwa systemy gospodarowania – półintensywny oraz ekstensywny. Przeprowadzono badania ankietowe w 21 gospodarstwach ekologicznych. Pytania w ankiecie były tak sformułowane, aby można było uzyskać dane liczbowe konieczne do szczegółowej charakterystyki sposobu gospodarowania. Wstępne wyniki badań z ankietowanych gospodarstw objętych badaniami wykazały, że po jednym gospodarstwie typu nizinnego, podgórskiego i wysokogórskiego spełniało kryteria półintensywnego modelu gospodarowania. Pozostałe 18 gospodarstw gospodarowało w systemie ekstensywnym, w tym: 12 typu nizinnego, 5 podgórskiego i 1 wysokogórskiego. Średni udział łąk i pastwisk w ogólnej powierzchni UR wynosił w badanych gospodarstwach odpowiednio 45,32 i 22,28%. Powodem małej intensywności gospodarowania w omawianych gospodarstwach są słabe gleby, najczęściej należące do klas V i VI. Do nawożenia TUZ stosuje się tylko własne nawozy naturalne – obornik, średnio 9,5 Mg ·ha-¹ i gnojówkę, średnio 6,2 m ³·ha-¹. Obsada zwierząt wynosi średnio 0,74, w tym trzody chlewnej tylko 0,08 DJP·ha-¹ UR. Ze względu na ubogie gleby i niski poziom nawożenia, wydajność łąk jest mała i wynosi średnio 3,9 Mg siana i 7,3 Mg sianokiszonki z ha.

EN

Within the 6.1 Multiannual Programme, the Institute of Technology and Life Sciences initiated works on standardization of management methods in permanent grasslands, including organic farming. Two systems: semi-intensive and extensive were distinguished in organic farming. A survey was performed in 21 organic farms. Questions in the survey were formulated in a way to obtain numeric data necessary for detailed characteristics of the farming method. Preliminary results from surveyed households showed that one farm from each group (lowland, foothill and alpine) met the criteria of semi-intensive farming model. The remaining 18 farms used the extensive management system, in this number: 12 farms were lowland, 5 were situated in foothills and 1 was of alpine type. The average share of meadows and pastures in agricultural lands was 45.32 and 22.28%, respectively, in the surveyed farms. The reason for low management intensity in these farms was poor soil that mostly belonged to the 5th or 6th soil quality class. Permanent grasslands were fertilised only with local own natural fertilisers – manure (mean 9.5 Mg·ha-¹) and liquid manure (mean 6.2 m³·ha-¹). Livestock density was 0.74 on average, in this number pig stock density was only 0.08 LSU·ha-¹ of agricultural land. Due to poor soils and low fertilisation, the yield of meadows was small and amounted 3.9 tons of hay and 7.3 tons of hay ensilage per hectare on average.

10

Analiza zmian trwałych użytków zielonych w Karpatach na przykładzie zlewni górnego Dunajca i Raby

Kopacz M., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2013

|

T. 13, z. 3

91--103

PL

Zmiany zachodzące w strukturze użytkowania ziemi w Karpatach wyraźnie modyfikują ich dotychczasowe funkcje. Dotyczy to szczególnie trwałych użytków zielonych, które na skutek zmian społeczno-ekonomicznych również zmieniają swoje dotychczasowe przeznaczenie. Trwałe użytki zielone, wcześniej zazwyczaj produkcyjne, uległy stopniowemu przekształceniu w powierzchnie użytkowane ekstensywnie lub nawet całkowicie nieużytkowane. Wykorzystywane są też na potrzeby okołorolnicze i pozarolnicze, w tym również jako tereny budowlane lub usługowe. Wiele z nich w dalszym ciągu ulega samoistnej sukcesji w wyniku zachwaszczania, zakrzewiania i samozalesienia. Obecnie, w ramach dążenia do zrównoważonego i trwałego rozwoju danego obszaru, zmiany te należy ocenić, uwzględniając relacje zachodzące między nimi a aktywnością człowieka i jakością środowiska, szczególnie wodnego. W pracy przedstawiono zmiany powierzchni użytków zielonych wraz z ich oceną jakościową. Stwierdzono, że w obrębie trwałych użytków zielonych dominują użytki średniej i słabej jakości, które stanowią obecnie około 70–80% ich ogólnej powierzchni, a pozostałe należy zaliczyć do użytków o bardzo słabej kulturze. Następuje ponadto przejmowanie tej kategorii użytków rolnych pod wszelkiego rodzaju zabudowę. Wykazano też, że lepsza jakość wód koreluje z obszarami o dużym udziale powierzchni TUZ, co poszerza znaczenie pozaprodukcyjnych funkcji użytków zielonych w kontekście całego środowiska.

EN

Changes of the land use structure in the Carpathians distinctly modify its actual functions. This is particularly true on permanent grasslands, which as a result of socio-economic changes also change their current destination. Permanent grasslands, which were usually productive, are currently transformer to areas used extensively or even completely abandoned. They are also used for nonagricultural activity as built-up or service areas. Many of them are still overgrowing by bush and forests. Now, these changes should be assessed with the consideration of human activity and environment al quality, especially water quality. This is related to sustainable development of the study area. This paper presents changes of grassland areas and of their quality. It was found that permanent grasslands of medium to low quality prevailed and now account for about 70-80 percent of their Total area. Other grasslands should be classified as such of very poor quality. These lands are further converted to built-up areas. It was also shown that improved water quality correlated with areas of a great share of permanent grasslands, which extends the importance of non-production function of grasslands in the context of the whole environment.

11

Wielkość erozji wodnej obliczona metodą USLE

Kowalczyk A., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2012

|

T. 12, z. 1

83-92

PL

W pracy określono ilość erodowanej gleby metodą standardową, opracowaną przez Wischmeiera i Smitha, zmodyfikowaną przez Barriosa i zmodyfikowaną przez Jianguo Ma, na długości cieku głównego. Na podstawie wyników ze zlewni Bystrzycy Dusznickiej stwierdzono, że maksymalne natężenie erozji wodnej gleb występuje na terenach użytkowanych rolniczo. Wyniki uzyskane za pomocą omawianego modelu USLE (ang. "Universal soil loss equation") wg Barriosa różnią się o ok. 17% od uzyskanych z zastosowaniem pozostałych metod, co wynika ze sposobu obliczania współczynników L i S. Przeprowadzono również obliczenia, dotyczące wpływu zmian sposobu uprawy, z których wynika, że korzystniejsze jest wykonywanie zabiegów uprawnych (orki i innych) wzdłuż warstwic. Zmniejszyło to masę erodowanej gleby o 33% dla standardowej wersji modelu, a dla pozostałych metod o ok. 71%.

EN

In this work the water erosion magnitude was estimated by the standard method developed by Wischmeier and Smith, modified by Barrios and Jianguo Ma on the length of the main watercourse. On the basis on the results for the Bystrzyca Dusznicka catchment it was found that the maximal intensity of the soil water erosion occurs in the agriculturally utilised land. The results obtained using the discussed USLE model (Universal soil loss equation) by Barrios differs from the values obtained using the other methods of about 17%. This is the result ofthe differences in methods for calculating the L and S coefficients. A simulation of changes of different kinds of land use has also been made. It was concluded that the most favourable is contour cultivation.

12

Gospodarka wodno-ściekowa w zlewni górnego Dunajca na tle przeobrażeń społeczno-strukturalnych i jakości wód powierzchniowych

Kopacz M., Twardy S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2012

|

T. 12, z. 3

103-121

PL

Celem pracy było porównanie zmian w gospodarce wodno-ściekowej górskich obszarów wiejskich na tle pozostałych przeobrażeń, głównie w zakresie użytkowania ziemi, a także jakości wód powierzchniowych. Badania prowadzono w zlewni górnego Dunajca, po przekrój w Krościenku. Do analizy wykorzystano dane statystyczne z Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie. Dane z układu administracyjnego przeliczano na układ zlewniowy za pomocą specjalnie opracowanej matrycy przeliczeniowej. Zestawiono też dane o jakości wód powierzchniowych, pozyskane m.in. z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. Od lat 90. ubiegłego stulecia nastąpiły istotne zmiany strukturalne w obrębie powierzchni użytków rolnych. Ograniczeniu uległa powierzchnia gruntów ornych, a zwiększyła się powierzchnia użytków zielonych. W zakresie sanitacji zwiększyła się długość sieci kanalizacyjnej oraz liczba osób, która z tej sieci korzysta. Powstało wiele nowych oczyszczalni ścieków komunalnych. Nastąpiło też ograniczenie ilości powstających ścieków bytowo-gospodarczych, co bezpośrednio wynika ze zmniejszenia zużycia wody użytkowej. Na jakość wód wpływa wielkość ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych wraz ze ściekami, a ich zmienność ukazuje zróżnicowanie w efektywności pracy poszczególnych oczyszczalni.

EN

The aim of this study was to compare changes of water and sewage management in mountain rural areas with transformations in land use and surface water quality. The study was conducted in the upper Dunajec River catchment to the cross-section in Krościenko. Statistical data obtained from the Regional Statistical Office in Krakow were used for this analysis. Data from the administration system were converted to the catchment system with a specially developed matrix of conversion. Data on surface water quality acquired from the Provincial Inspectorate of Environmental Protection in Kraków were also used. Significant structural changes have taken place since 1990s, mainly related to land use within the area of agricultural land. Surface area of arable lands has been reduced by almost 20% while that of grasslands has increased. Within the scope of sanitation, the length of the sewerage network and the number of people who benefited from this network have both increased. New sewage treatment plants have been built. There was also a decline in the production of domestic sewage, which directly resulted from smaller water consumption. The quality of water was affected by the volume of pollutants discharged in waste waters and its variability reflected differences in the efficiency of particular treatment plants.

13

Dynamika relacji opad-odpływ w potokach Biała Woda i Czarna Woda w roku hydrologicznym 2010

Twardy S., Kopacz M.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2012

|

T. 12, z. 3

197-210

PL

Praca dotyczy związku przyczynowo-skutkowego, zachodzącego między wartością opadów atmosferycznych a dynamiką odpływu wód powierzchniowych z małych zlewni górskich. Analizowano zlewnie dwóch dobrze rozpoznanych potoków: Biała Woda oraz Czarna Woda, będących źródłowymi dopływami potoku Grajcarek, uchodzącego do Dunajca w miejscowości Szczawnica. Zlewnie te są do siebie podobne pod względem cech hydrograficznych, różnią się natomiast sposobem użytkowania terenu. Zlewnia Czarnej Wody jest zlewnią bardziej zalesioną. W celu szczegółowego rozpoznania relacji opad-odpływ wybrano rok hydrologiczny 2010. Zarejestrowano wówczas na stacji klimatologicznej w Jaworkach (Małe Pieniny, 600 m n.p.m.) sumaryczne opady atmosferyczne, przekraczające 1602 mm, przy czym w półroczu letnim ponad 1202 mm (75% opadu rocznego), a w półroczu zimowym 400 mm (25% opadu rocznego). W podanych warunkach meteorologicznych rejestrowano też wysokie przepływy, a także bardzo wysokie średnie odpływy jednostkowe, które w omawianym roku hydrologicznym wynosiły od 29,3 do 32,0 dm³·s-¹·km-². Znając strukturę użytkowania obu zlewni badawczych można stwierdzić, że w warunkach długotrwałych i wysokich opadów atmosferycznych powierzchnie leśne dobrze spełniają funkcje ochronne płytkich gleb górskich, jednak okrywa roślinna i glebowa nie różnicuje już tak wyraźnie odpływów.

EN

This paper concerns the relations between the amount of precipitation and the dynamics of surface water runoff from small mountain catchments. We analysed two well-identified sub-basins of streams: Biała and Czarna Woda. Both are spring inflows to the Grajcarek stream which is a rightbank tributary of the Dunajec River. For a detailed diagnosis of the rainfall - runoff relationship the hydrological year 2010 was selected. In this year total rainfall recorded at the weather station at Jaworki (Small Pieniny, 600 m a.s.l.) exceeded 1602 mm while in the summer season the rainfall exceeded 1202 mm. In these meteorological conditions high flows and very high average unit outflows were recorded, which in the hydrological year 2010 ranged from 29.3 to 32.0 dm³·s-¹·km-². Relational analysis showed that during long and intensive precipitation forests and grasslands acted as a protection for shallow mountain soils. However, vegetation cover and soil did not have any clear influence on the differences between outflows. Under such weather conditions the effect of land use is smaller, mainly as a result of specific retention capacity of soils.

14

Wpływ obornika owczego składowanego na zadarnionym stoku górskim na jakość wód spływających

Twardy S., Smoroń S.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2011

|

T. 11, z. 2

165-171

PL

Celem pracy było określenie skutków niewłaściwego składowania obornika owczego na jakość środowiska wodnego. Prześledzono zmiany zawartości N-NO3, N-NH4, PO4, Na i K w odciekach z pryzmy obornika ułożonej na łące górskiej. Tradycyjny jesienno-zimowy termin wywożenia obornika jest podyktowany względami praktycznymi. Pokrywa śnieżna ułatwia bowiem transport obornika z wykorzystaniem sań, zwłaszcza na zboczach o dużym nachyleniu. Wiosną, po zejściu śniegu, obornik jest rozrzucany na powierzchni pól. Wody opadowe oraz roztopowe wymywają składniki nawozowe z tego rodzaju pryzm i spływają one z powierzchni stoku. W badaniach stwierdzono znaczne stężenie składników nawozowych w tych wodach, zwłaszcza o charakterze biogennym, które zanieczyszczają środowisko przyrodnicze.

EN

The objective of the work was to determine the impact of inadequate manure storage in mountain grassland on aquatic environment. Changes in the chemical composition of runoff from manure heaps piled on a hillside meadow in the small Pieniny were analysed. The traditional autumn-winter period of removing manure is dictated by practical aspects. Snow cover facilitates manure transport on sleighs particularly on highly inclined slopes. In the spring, after snow melt, manure is spread on field surface. Precipitation and melt waters leach nutrients from such heaps and carry them down the slope. Studies revealed considerable amount of nutrients which deteriorated the aquatic environment.

15

Ładunek azotu z nawozów naturalnych na obszarze zlewni górnej Wisły

Smoroń S., Twardy S., Kopacz M.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2011

|

T. 11, z. 1

277-288

PL

W pracy analizowano stan pogłowia zwierząt gospodarskich oraz ilość N pochodzącego z nawozów naturalnych, a także dokonano oceny zagrożenia zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego, na obszarze zlewni górnej Wisły (po przekrój w Zawichoście). Kodeks dobrej praktyki rolniczej określa, że ze względów środowiskowych ilość azotu w nawozach naturalnych, pochodzących od zwierząt gospodarskich nie powinna przekraczać 170 kg·ha-¹ UR, a obsada zwierząt gospodarskich, nie może być większa niż 1,5 DJP·ha-¹ UR. Do przeprowadzenia obliczeń wykorzystano komputerowy program MacroBil opracowany w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB. Dane liczbowe wprowadzone do programu pochodziły z poszczególnych gmin. Wykorzystano również publikowane wyniki monitoringu wód powierzchniowych z lat 2005-2006. Analiza materiału obliczeniowego wykazała, że produkcja rolnicza cechowała się małą intensywnością, charakterystyczną dla rolnictwa ekstensywnego. Obsada zwierząt wynosiła 0,43 DJP·ha-¹ UR, tj. 28,7% liczby zalecanej ze względów środowiskowych, a średnia dawka N w nawozach naturalnych na tym terenie 33,5 kg·ha-¹ UR, co stanowi ok. 20% maksymalnej dawki określonej w Kodeksie. Tak mała intensywność produkcji rolniczej oznacza, że nie powinno pojawić się zagrożenie zanieczyszczenia środowiska wodnego azotanami ze źródeł rolniczych. Potwierdzają to badania WIOŚ, z których wynika, że maksymalne stężenie NO3 w wodach powierzchniowych tego rejonu sięgało 27,4 mg·dm-³.

EN

The paper deals with the Upper Vistula basin (up to the section at Zawichost). The status of livestock and the amount of N derived from manures was analyzed as well as the risks of water pollution by nitrates from the agricultural sources. The Code of Good Agricultural Practice specifies (for environmental reasons) that the amount of nitrogen in fertilizers originated from livestock should not exceed 170 kg per hectare of agriculture land, and the stocking rate cannot be higher than 1.5 Live stock Unit (LU) per hectare of Agriculture Land (AL). The Macrobil computer program (developed by IUNG-PIB) was used to conduct the calculations. The data for the program originated from the respective communes. The published results of surface water monitoring from the period 2005-2006 were also used. An analysis of calculation showed that agricultural production was described by the low intensity, characteristic for an extensive farming. The stocking rate was 0.43 LU per hectare of AL, i.e. 28.7% of recommended for the environmental reasons. The average rate of nitrogen from natural fertilizers in this area was 33.5 kg per hectare of AL, which is about 20% of the maximum rate set in the Code of Good Agricultural Practice. The risk for the water environment by nitrates from the agricultural sources should not appear with such low-intensity agricultural production. The studies conducted by regional inspectorates for the environment protection confirmed that the maximum concentration of nitrates in the surface waters in this region reached 27.4 mg per litre.

16

The role of grasslands in the formation of structural and spatial order of rural areas

Twardy S., Jankowska-Huflejt H., Wróbel B.

Journal of Water and Land Development

|

2011

|

no. 15

99-113

EN

This paper presents structural changes witch took place in Poland as a result of social and economic transformation. In relation to 1970' and 1980' it was certify that agricultural lands were significantly decreased (to 16.15 million ha in 2008). Within them arable lands were reduced in favour of grasslands and other lands which are markedly noticed in Carpathian areas. Actually use of grasslands in those areas transcends 40 per cent with regard to whole area, however above 700 m a.s.l. contribution of grasslands pass 65 per cent. Yields of grass biomass from those grasslands were also decreased.

PL

W Polsce struktura użytkowania ziemi zaczęła się wyraźniej zmieniać pod koniec lat 80. minionego wieku. Związane było to z transformacją ustrojową. Przeobrażenia dotyczyły zarówno użytków rolnych, których areał wydatnie się zmniejszył, jak i obszarów leśnych, stopniowo z kolei powiększających swoją powierzchnię. Zwiększały się również obszary zajmowane pod zabudowę i infrastrukturę. Omawiane zmiany dotknęły również obszary górzyste, w tym karpackie, co w niniejszej pracy zobrazowano w odniesieniu do lat 1988-2008 oraz różnych stref ich wysokości. Następstwem ich były istotne zmiany w obrębie obszarów wykorzystywanych rolniczo. W strukturze użytków rolnych Karpat Polskich grunty orne zmniejszyły swój udział o ok. 40%, a użytki zielone zwiększyły o ponad 70% w porównaniu ze stanem sprzed transformacji ustrojowej. Równocześnie znacznie też zwiększył się udział obszarów pozostałych, w tym nieużytków. Wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. ubywa gruntów ornych, a zwiększa się obszar łąk i pastwisk. Obecnie w przedziale hipsometrycznym 700-1100 m n.p.m. grunty orne zajmują 5,6-16,3%, a użytki zielone 65,4-68,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Pozostałe, głównie nieużytki, utrzymują się w granicach 18,3-25,7%. W obszarach górskich użytki zielone spełniają obok funkcji produkcyjnych również funkcje ochronne. Dlatego też ogranicza się tu intensywność ich użytkowania, co wpływa ujemnie na ilość uzyskiwanej biomasy. Zmienność wytwarzanej biomasy w czasie i przestrzeni przedstawiono graficznie na przykładzie plonowania trwałych użytków zielonych. W latach 1988-1992 oceniano ją średnio na 6,8 t·ha, a w latach 2007-2008 już tylko na 5,6 t·ha siana łąkowego. Przyczyną tak wyraźnego zmniejszenia plonowania było zdecydowanie mniejsze zainteresowanie rolników (górali) chowem i hodowlą przeżuwaczy. Obecnie w górach występuje nadprodukcja biomasy trawiastej w stosunku do możliwości jej wykorzystania przez zwierzęta. Opisane przeobrażenia są jednak korzystne dla środowiska. Trwałe zadarnienie chroni ubogie i płytkie gleby górskie przed procesami erozyjnymi - erozją wodną i wietrzną. Podobną rolę spełniają również lasy, których udział wraz ze wzniesieniem nad poziom morza wyraźnie się zwiększa. Restrukturyzacja rolnoprzestrzenna omawianych obszarów była zatem korzystna i korespondowała z dążnością do zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich położonych w górach.

17

The land use changes in agricultural areas between 1980 and 2005 with particular emphasis on permanent grasslands - an example of the upper Raba River basin

Kopacz M., Twardy S.

Journal of Water and Land Development

|

2011

|

no. 15

19-28

EN

The aim of this study was to evaluate changes in the agricultural land use with particular focus on pastures and meadows in relation to transformation in agriculture in selected communes located in mountain areas of the Raba River catchment. Changes in husbandry were described with production parameters such as animal stock (expressed in LU) and NPK load originating from all agricultural sources. The area of agricultural lands, particularly arable lands, decreased in the years 1980-2005 but meadow areas increased. A close relationship was shown between the reduction of agricultural production, expressed in animal stock, and changes in NPK loads. The conclusions from the paper will help shaping the functional space in mountain areas and sustainable development there.

PL

Celem pracy była ocena zmian w użytkowaniu rolniczym w długim czasie, ze szczególnym uwzględnieniem powierzchni pastwisk i łąk na tle przeobrażeń w rolnictwie w wybranych gminach, zlokalizowanych w górskich obszarach zlewni Raby. Zmiany w rolnictwie zostały opisane za pomocą wybranych parametrów produkcyjnych, tj. obsady zwierząt gospodarskich wyrażonych w dużych jednostkach przeliczeniowych (DJP) oraz wprowadzanego na powierzchnię zlewni ładunku NPK. Określono relacje między strukturą użytkowania rolniczego a wyżej wymienionymi czynnikami produkcyjnymi. Wykazano, że istnieją ścisłe zależności między ograniczeniem produkcji rolniczej a zmianami w wielkości wprowadzanego ładunku składników biogennych do środowiska. To z kolei korelowało ze zmianami użytkowymi, głównie w zakresie użytkowania płużnego. Zwiększyła się natomiast powierzchnia łąk, które (ze względu na spadek pogłowia zwierząt gospodarskich) należy traktować jako ekstensywne użytkowane użytki zielone lub wręcz tereny zadarnione. Wnioski z pracy pomogą w optymalnym kształtowaniu przestrzeni użytkowej terenów górskich i pogórskich z zachowaniem zrównoważonego rozwoju badanego obszaru.

18

Protective significance of meadows and pastures for the natural environment of the Western Carpathians (as an example of the Upper Dunajec River basin)

Smoroń S., Kopacz M., Twardy S., Kuźniar A.

Journal of Water and Land Development

|

2011

|

no. 15

73-81

EN

During the period of 1995-2005 in the mountain areas of southern Poland (Western Carpathians), in the catchment areas of the Upper Dunajec River basin in particular, significant structural changes took place. The share of arable lands decreased in the range of 17.7-27.6% of the total area. Simultaneously the area of permanent grasslands (meadows and pastures) has increased from 9.8 to 21.1%. The objective of the work was an assessment of biogenic ingredients content (N-NH4, N-NO3, and PO4) in surface water on area of the Białka catchment with the domination of permanent grasslands with low production intensification based on natural fertilizers and scattering input of mineral fertilizers. In years 2002-2005 the average share of arable land amounted 16.2%, pastures and meadows 83.7% and 0,1% of orchards. Studies showed that surface water quality in this catchment area was very good, in the range of the 1st class. Mountain grasslands are fulfilling an important protective role contributing for sustain high quality of surface water.

PL

W latach 1995-2005 doszło na obszarach górzystych Polski Południowej (Karpaty Zachodnie), zwłaszcza w zlewni górnego Dunajca, do istotnych zmian strukturalnych. Udział gruntów ornych zmniejszył się od 17,7 do 27,6% w powierzchni ogólnej. Równocześnie zwiększył się obszar trwałych użytków zielonych (łąk i pastwisk) - od 9,8 do 21,1%. Nastąpiła także ekstensyfikacja produkcji pasz na użytkach zielonych oraz zmniejszenie pogłowia bydła i owiec. Celem badań była ocena zawartości składników o charakterze biogennym (N-NO3, N-NH4 i PO4) w wodach powierzchniowych na terenie zlewni "Białka" w warunkach dominacji trwałych użytków zielonych o niskiej intensyfikacji produkcji, opartej na nawozach naturalnych, z niewielkim udziałem nawozów mineralnych. W latach 2002-2005 udział gruntów ornych wynosił tu średnio 16,2, pastwisk i łąk 83,7, a sadów tylko 0,1%. Badania wykazały, że jakość wód powierzchniowych tej zlewni była bardzo dobra i mieściła się najczęściej w I klasie. Górskie użytki zielone pełnią ważną rolę ochronną, przyczyniając się do utrzymania wysokiej jakości wód powierzchniowych.

19

Permanent turf grass as the factor alleviating water erosion in the Carpathian Mountains

Kowalczyk A., Twardy S., Kuźniar A.

Journal of Water and Land Development

|

2011

|

no. 15

41-51

EN

Soil erosion by water is an important economical issue, because it strongly degrades the environment. This phenomenon occurs in the Carpathian mountain areas, and it is caused largely by inappropriate land use. And in the last quarter of the century, in whole region significant structural changes took place - an increase of grassland areas. Research was made in the period of 2008-2010 in the Biała Woda catchment area (10.91 km²) - the Carpathian Mts. The study area under discussion is characterised by low share of arable lands and by high contribution of the permanent grasslands. In this paper the mass of eroded materials was determined by applying of the universal soil losses equation - USLE (WISCHEIER and SMITH, 1978), using main factors, which have the impact on shaping the catchment area e.g. geological structure, terrain relief, the soil, climate, particularly precipitation, land use and slopes. Main attention was focused on agricultural land use (grasslands), hydrographical and road network. Sometimes the field roads becomes streams (gullies, which create favourable conditions for linear erosion e.g. for transporting eroded material during, heavy rainfall. Therefore, structural-spatial changes whih now are taking place sometimes intensify the erosion process.

PL

Erozja wodna gleb jest ważnym problemem gospodarczym, gdyż silnie degraduje środowisko przyrodnicze. Zjawisko to występuje na ok. 60% powierzchni obszarów górskich Karpat i jest w znacznej mierze spowodowane nieodpowiednim użytkowaniem ziemi, jak również nieprawidłowym rozmieszczeniem gruntów ornych. W ostatnim ćwierćwieczu nastąpiły istotne zmiany strukturalne - zwiększenie udziału użytków zielonych, dzięki czemu nabierają on szczególnego znaczenia produkcyjno-ochronnego. W pracy określono masę erodowanego materiału glebowego z zastosowaniem równania strat glebowych - USLE, opracowanego przez Wischeiera i Smitha. Wykorzystano główne czynniki wpływające na kształtowanie powierzchni zlewni, tj.: budowę geologiczną, rzeźbę terenu, glebę, klimat, zwłaszcza opady atmosferyczne, użytkowanie i spadek. Szczegółowo omówiono użytkowanie rolnicze ziemi, sieć hydrograficzną oraz sieć drogową. Drogi polne stają się tu niekiedy potokami, co sprzyja erozji liniowej, tj. odprowadzaniu w czasie dużych opadów erodowanego materiału. Dlatego też zachodzące obecnie przeobrażenia strukturalno-przestrzenne niekiedy intensyfikują procesy erozyjne. Zlewnia Grajcarka o powierzchni 84,45 km², jest użytkowana w sposób istotnie zróżnicowany. Do szczegółowej analizy wybrano więc zlewnię Białej Wody. Dorzecze Białej Wody zajmuje powierzchnię 10,91 km², rzeźba terenu jest silnie zróżnicowana, różnica miedzy najniższym a najwyższym punktem dorzecza wynosi 490 m n.p.m. Potok Biała Woda ma pięć większych dopływów, które rozcinają dorzecze Białej Wody do granic wododziału. W rozpatrywanym roku hydrologicznym (2010) masa erodowanej gleby wynosiła 87,4 t·km-2·r-1. Wynik ten klasyfikuje teren do II stopnia erozji wg Zachara, czyli słabej.

20

Current role of grasslands in development of agriculture and rural areas in Poland - an example of mountain voivodships małopolskie and podkarpackie

Jankowska-Huflejt H., Wróbel B., Twardy S.

Journal of Water and Land Development

|

2011

|

no. 15

3-18

EN

In paper the current situation of agriculture activity in mountain areas in Poland on the example of two mountain voivodships: małopolskie and podkarpackie was presented. Particular the role of permanent grasslands in development of agriculture and rural areas was highlighted. The tools for support of agriculture development in mountain areas i.e. LFA payments, payments for cow and sheep raising were presented. The future prospects of the development of mountain areas in Poland were showed.

PL

W niniejszej pracy przedstawiono obecną sytuację rolnictwa na terenach górskich w Polsce na przykładzie dwóch województw: małopolskiego i podkarpackiego. Podkreślono szczególna rolę, produkcyjną i ochronną, jaką odgrywają trwałe użytki zielone w rozwoju obszarów wiejskich. Omówiono narzędzia wspierania i możliwości rozwoju rolnictwa w górskich obszarach wiejskich, takie jak płatności do obszarów ONW, płatności do chowu krów i owiec. Zaprezentowano również perspektywy rozwoju obszarów górskich, wśród których duże szanse upatruje się w systemie rolnictwa ekologicznego.