Geologiczne i historyczne przyczyny awarii wodnej w poprzeczni Mina w Kopalni Soli „Wieliczka”

• Autorzy: Przybyło J.

Warianty tytułu

EN

Geological causes and the sequence of water encroachment into the Mina cross-corridor of the “Wieliczka” Salt Mine

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W 1992 roku w Kopalni Soli „Wieliczka” doszło do katastrofy wodnej. Podczas przebudowy ostatnich metrów poprzeczni Mina zlokalizowanej na IV poziomie kopalni zaistniały gwałtowne wypływy wody niosącej duże ilości materiału skalnego. Apogeum wypływów miało miejsce jesienią 1992 roku, kiedy doszło do destrukcji powierzchni terenu na przedpolu poprzeczni. Przyczyny zaistnienia katastrofy są złożone i sięgają początku XX wieku, kiedy kopalnia pod presją krytyki dotyczącej złej jakości wydobywanej soli poszukiwała nowych pól eksploatacji złoża. Do prac rozpoznawczych należało przedłużenie północnych końcówek poprzeczni Strzelecki, Dunajewski i Mina, dokonane w latach 1908-1917. Z uwagi na budowę geologiczną górotworu w przypadku poprzeczni Mina przedsięwzięcie okazało się chybione. Z powodu braku właściwego nadzoru nad prowadzonymi pracami, przekroczono granicę złoża i otrzymano w efekcie dopływ nienasyconej wody pochodzącej z utworów chodenickich. Granicy złoża wówczas nie wychwycono, o czym świadczą archiwalne materiały kartograficzne z lat 20. Wyciek w poprzeczni został zarejestrowany i podlegał systematycznej kontroli. Widnieje on na archiwalnej mapie z lat 30. Po II wojnie światowej dopuszczono do pogorszenia się technicznego stanu poprzeczni i ostatecznie w 1971 roku końcowe kilkadziesiąt metrów chodnika uległo zawałowi. Wyciek w poprzeczni przestał być kontrolowany i ujmowany i w sposób nieopanowany migrował na niższe poziomy kopalni, powodując destrukcję górotworu. W latach 80. postanowiono odbudować poprzecznię w celu ponownego ujęcia wycieku. Obowiązująca w górnictwie solnym instrukcja Zjednoczenia Kopalnictwa Surowców Chemicznych nakazywała ujmowanie wód kopalnianych w miejscu ich dopływu w celu uniemożliwienia migracji nienasyconych wód w solnym górotworze. W drugiej połowie lat 80 zaprojektowano przebudowę chodnika, jednak zbyt forsowną. Realizacja tego projektu na początku lat 90., w warunkach przemian społecznych i gospodarczych zachodzących w Polsce i zmian personalnych w kopalni doprowadziła do zaistnienia katastrofy wodnej w poprzeczni. Katastrofa ta oprócz negatywnych skutków miała jednak także swe pozytywne aspekty w postaci restrukturyzacji kopalni i wypracowania nowoczesnych metod zwalczania zagrożenia wodnego w górnictwie solnym.

EN

Catastrophic water intrusion into the Wieliczka Salt Mine occurred in 1992. When the final section of the Mina Crosscorridor, located at Level IV of the Salt Mine, was under reconstruction, sudden inflow of water carrying large amounts of rock material encroached the workings. The maximum leaks volume occurred in the autumn of 1992, with the destruction of land surface on the foreground of the cross-corridor (phot.1). The causes of the catastrophic events were complex and went back to the beginning of the 20th century when the Salt Mine management started to search for new mining fields under the pressure of criticism relating to the poor quality of extracted salt. Exploration works involved extension of the northern sections of the Strzelecki, Dunajewski, and Mina Cross-corridors conducted in 1908-1917. The last of the three projects failed, owing to the geological structure of the rock mass (fig.1). The salt deposit boundary was penetrated by the cross-corridor, probably due to poor supervision, and, consequently, unsaturated water originating from the Chodenice formation (fig.6), flew into the workings. The salt deposit boundary was not correctly identified, as proved by the archival cartographic materials of the 1920’s (fig.2,3). The leak was registered and put under regular inspections which we can see on the 1930’s maps (fig.4). After World War II, the technical condition of the cross-corridor was neglected and the end section several dozens of metres long collapsed in 1971. The water could not be controlled any longer and it migrated to the lower levels of the Salt Mine, causing rock mass destruction (fig.5). The management decided to reconstruct the cross-corridor in the 1980’s and plug the leak. The salt mining instructions adopted by the Chemical Minerals Corporation ordered plugging water leaks on location to prevent migration of unsaturated water within salt deposit. In the second half of the 1980’s, the reconstruction project was designed, but the works were too extensive (fig.7). The project was conducted in the early 1990’s, the period of social and economic transformations, as well as personnel replacements, occurring in Poland and in the Salt Mine itself. Those also contributed to the developments. Besides the negative effects, the catastrophe resulted in the implementation of a restructuring project and working out modern methods of water hazard control in salt mining.

Słowa kluczowe

PL

Kopalnia Soli Wieliczka; poprzecznia Mina; zagrożenie wodne

EN

Wieliczka Salt Mine; Mina cross-corridor; water hazard

• Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Górnictwa Solnego
• Czasopismo: Przegląd Solny
• Rocznik: 2017
• Tom: T. 13
• Strony: 5--14
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Przybyło J.

• Kopalnia Soli „Wieliczka” S.A., Park Kingi 1, 32-020 Wieliczka

Bibliografia

• Praca zbiorowa, 1935. Plany poziomów kopalni Wielickiej z oznaczeniem dzikich dopływów wód do kopalni. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• Praca zbiorowa. Dzikie dopływy w kopalni w Wieliczce -1943-1944, 1948-1957. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• Książka wycieków kopalnianych nr 1. 1969-1982. Archiwum Działu Mierniczo-Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• Praca zbiorowa, 1981. Instrukcja określająca zasady prowadzenia robót górniczych w warunkach zagrożenia wodnego w podziemnych kopalniach soli. Zjednoczenie Kopalnictwa Surowców Chemicznych, 30 grudnia 1981, Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• BRUDNIK K., PRZYBYŁO J., WINID B. 2006. Zawodnienie złoża soli Wieliczka na podstawie stanu wycieków kopalnianych. Wiertnictwo Nafta Gaz Tom 23 (1):101-109. AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków
• d’OBYRN K., PRZYBYŁO J., ZUBER A. 1995. Wyniki badań znacznikowych otworach na przedpolu poprzeczni „Mina” Kopalni Soli w Wieliczce. W: Szczepańska J., Szczepański A., Kulma R. (red.), Współczesne problemy hydrogeologii, 7 (2):135- 142, Wydawnictwo Profil, Kraków
• GARLICKI A., WILK Z. 1993. Geologiczne i hydrogeologiczne tło awarii na poziomie IV Kopalni Soli „Wieliczka”. Przegląd Geologiczny 41 (3):183-192
• GAWEŁ A. 1962. Budowa geologiczna złoża solnego Wieliczka. Prace Instytutu Geologicznego 30 (3): 1-85, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa
• GONET A., BRUDNIK K., STRYCZEK S. 1997. Zabezpieczenie Kopalni Soli „Wieliczka” przed zagrożeniem wodnym w otoczeniu poprzeczni „Mina”. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, Miesięcznik WUG 12 (40):20-27.
• KAWECKI W., TATARA K. IV poziom „Rittinger” w kopalni soli w Wieliczce. Skala 1:1000, 1927 lub 1928. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• KAWECKI W. Przekrój poprzeczny no. 5, Wieliczka, listopad 1927. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
• WIEWIÓRKA J. 1988. Warunki geologiczne eksploatacji soli w żupach krakowskich. Dzieje Żup Krakowskich, Muzeum Żup Krakowskich, Wieliczka
• WIEWIÓRKA J. JAWORSKI W. KUROWSKI R. 1993. Opis historyczny drążenia poprzeczni Mina i związanego z tym zagrożenia wodnego kopalni Soli Wieliczka (1815-1992). Zakład Badań i Usług Specjalistycznych „GEOINFOTEST”, Kraków. Archiwum Działu Mierniczo Geologicznego Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).