100-lecie Antarktycznej Wyprawy "Belgiki" (1897-1899)

• Autorzy: Wójcik G. , Marciniak K.

Warianty tytułu

EN

Centenary of the "Belgica" Antarctic Expedition (1897-1899)

• Konferencja: VIII Seminarium Meteorologii i Klimatologii Polarnej, Toruń, 15-16.05.1998r.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W 1997 r. upłynęło 100 lat od rozpoczęcia (wypłynięcie z Antwerpii 16 sierpnia 1897 r.), a w 1999 r. od zakończenia (powrót do Antwerpii 18 listopada 1899 r.) belgijskiej wyprawy antarktycznej na statku. Belgika", w której wybitny udział naukowy wzięli dwaj młodzi wówczas Polacy Henryk Bronisław Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski. W historii wypraw i badań antarktycznych była to pierwsza wyprawa zimująca i realizująca bardzo obszerny zakres badań geofizycznych i biologicznych. Zebrano olbrzymie zasoby materiałów naukowych, które zostały opublikowane w specjalnych raportach i w licznych artykułach naukowych. Uczestnicy Wyprawy opublikowali także swoje osobiste dzienniki, w których przedstawili jej przebieg, opisując szereg dramatycznych sytuacji i zdarzeń (A. de Gerlache 1901, tłum. polskie Z. Nałkowskiej 1903; A. B. Dobrowolski 1962). Stanowią one źródło cennych informacji o Wyprawie, ale także zawierają pewną dawkę subiektywizmu. Z czasem powstała obszerna literatura naukowa i popularnonaukowa omawiająca przebieg, zakres badań i wyniki tej Wyprawy. Niniejszy artykuł napisano na podstawie wybranych publikacji cytowanych w tekście i wykazanych na końcu artykułu. Dodamy, że w relacji o przebiegu Wyprawy korzystaliśmy głównie z książki S. Hartmana Belgika (1957) i z Dziennika wyprawy na Antarktydę (1897-1899) A. B. Dobrowolskie go (1962), natomiast w relacji o badaniach naukowych z artykułów A. Kosiby (1960), S. Pietkiewicza (1960) i W. Zinkiewicza (1960). Stulecie Wyprawy obchodzono w latach 1997-1999. Okolicznościowe uroczystości odbywały się w Rumunii, USA i Argentynie, a specjalnie uroczyście obchodzono w Belgii i w Polsce. W Belgii odbyły się pod patronatem Króla Alberta II, a głównym punktem uroczystości było międzynarodowe sympozjum w Brukseli w dniach 14-16 maja 1998 r., na którym wygłoszono ponad 30 referatów. Jednym z referentów był profesor Jacek Machowski, który przedstawił udział Henryka Arctowskiego w Wyprawie. Uroczystości miały znakomitą oprawę. Przygotowano specjalne wystawy, wydrukowano na tę okazję różne materiały popularnonaukowe, telewizja wyświetlała stosowne filmy, a poczta wydała okolicznościowe znaczki. W uroczystościach w Belgii uczestniczyła delegacja z Polski, która do Antwerpii udała się na ORP .Arctowski". W Polsce centralna uroczystość, zorganizowana przez Polską Akademię Nauk i Komitet Badań Polarnych PAN, odbyła się w 1998 r. w Warszawie na Zamku Królewskim. 100-lecie Wyprawy "Belgiki" uczcił także Klub Polarny Polskiego Towarzystwa Geograficznego, który wspólnie z Komitetem Badań Polarnych i Instytutem Geofizyki PAN zorganizował w Warszawie w dniach 16-17 września 1998 r. specjalną, uroczystą sesję w ramach XXV Międzynarodowego Sympozjum Polarnego. Rocznicy tej został poświęcony nr 1-2/1998 "Polish Polar Research" i nr 6/1998 "Biuletynu Polarnego". Prócz tego w niektórych środowiskach akademickich zorganizowano zebrania naukowe i odczyty. W Toruniu 15 maja 1998 r. w ramach VIII Seminarium Meteorologii i Klimatologii Polarnej wygłoszono dwa krótkie referaty poświęcone historii "Belgiki" i osiągnięciom naukowym uczestników Wyprawy. Na ich kanwie powstał niniejszy artykuł.

EN

One hundred years have elapsed in 1997 since the beginning (departure from Antwerp on 16 August 1897) and in 1999 since the end (return to Antwerp on 18 November 1899) the Belgian Antarctic Expedition on the ship "Belgica". Two at that time young Polish scientists, Henryk Bronisław Arctowski and Antoni Bolesław Dobrowolski, took a remarkable part in this expedition. In the history of Antarctic expeditions and scientific research programs this was the first expedition spending there the whole winter realising a very wide rang e of geophysical and biological studies. They have collected a huge amount of scientific materials what have been published in special reports and in numerous research papers. The participants of the expedition have also published their personal diaries where they presented the run of the expeditions describing many dramatic situations and events. They are the sources of valuable information about the expedition, but they are also subjective on a certain degree. With time comprehensive scientific and popular scientific literature arose discussing the run, study areas and results of this expedition. This paper has been written on the basis of cited publications in the text and at the end of the paper. The centenary of the Expedition was celebrated in the years 1997-1999. Ceremonies connected with the centenary were held in Belgium, Poland, USA, Argentina; they were especially ceremonial in Belgium and in Poland, A Polish delegation took part in the ceremonies in Belgium reaching Antwerp by the ship "Arctowski", In Poland the main ceremony organised by the Polish Academy of Sciences (PAN) and the Committee of Polar Studies of PAN was held in 1998 in Warsaw in the King's Castle. The Polar Club of the Polish Geographical Society also celebrated the centenary of the "Belgica" Expedition and together with the Committee of Polar Studies and the Institute of Geophysics of the Polish Academy of Sciences organised in Warsaw special session on 16-17 September 1998 in the frame of the XXV International Polar Symposium. Moreover, at some universities scicntific meetings and lectures were organised. In Toruń on 15 May 1998 during the 8th Seminary of Polar Meteorology and Climatology two short papers were presented about the history of "Belgica" and its scientific achievements. This paper has been written on their basis.

Słowa kluczowe

PL

Seminarium Meteorologii i Klimatologii Polarnej; Belgika; wyprawy antarktyczne

EN

Seminar on Polar Meteorology and Climatology; Belgica; Antarctic Expeditions

• Wydawca: Stowarzyszenie Klimatologów Polskich
• Czasopismo: Problemy Klimatologii Polarnej
• Rocznik: 1998
• Tom: nr 8
• Strony: 13--24
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz.

Twórcy

autor

Wójcik G.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Zakład Klimatologii,Toruń

autor

Marciniak K.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Zakład Klimatologii,Toruń

Bibliografia

• 1. Arctowski H., 1900, Belgijska wyprawa antarktyczna do bieguna południowego, Tyg. Ilustr., Warszawa (z mapą).
• 2. Biuletyn Polarny, 1998, nr 6, wyd. Komisji Historii i Dokumentacji Badań Polarnych KBP PAN i Klubu Polarnego PTG. Kraków-Lublin.
• 3. Dobrowolski A. B., 1914, Wyprawy polarne, Nakład H. Lindenfelda. Warszawa.
• 4. Dobrowolski A. B., 1950, Wspomnienia z wyprawy polarnej, Wyd. MON, Warszawa.
• 5. Dobrowolski A. B., 1962, Dziennik wyprawy na Antarktydę (1897-1899). Zakł. Nar. im. Ossolińskich. Wrocław.
• 6. De Gerlache A., 190l, 15 mois dans l’Antarctique.
• 7. De Gerlache A., 1903, 15 miesięcy na Antarktydzie. tłum. Z. Nałkowska, wyd. "Naokoło Świata", Warszawa.
• 8. Gurgul H., 1997, Udział Henryka Arctowskiego i Antoniego Dobrowolskiego w badaniach Antarktyki (maszynopis).
• 9. Hartman S., 1957, Belgika, Nasza Księgarnia, Warszawa.
• 10. Ostrowski J. Y, 1997, Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954) - geofizyk, humanista, pedagog, Kwart. Historii Nauki i Techniki, R. 42, nr 1, s.75-103.
• 11. Kosiba A., 1960, Działalność naukowa Profesora Henryka Arctowskiego; Acta Geoph. Pol., vol. 7, No 3/4, s. 4-35.
• 12. Kosiba A., Zych S., 1959, Prof Henryk Arctowski 15.07.1871-21.02.1958, Prz. Geofiz., t. IV (XII), z. 2, s. 81-89 .
• 13. Pietkiewicz S., 1960, Rola Henryka Arctowskiego w belgijskiej wyprawie antarktycznej, Acta Geoph. Pol., vol. 7, No 3/4, s. 36-44.
• 14. Polish Polar Research vol. 19, No. 1-2, 1998, PWN - Polish Scientific Publishers, Warszawa.
• 15. Zinkiewicz W., 1960, Les travaux de H. Arctowski sur le phenomene de discontinuite dans cours des elements meteorologiques dans le temps et l 'espace, Acta Geoph. Pol., vol. 7, No 3/4, s. 45-46.
• 16. Zych S., 1961, Henryk Arctowski (1871-1958), Nauka Polska, t. 9, nr 3, s.200-209.