Historia osobliwej pamiątki. Mit i prawda o „pomniku szarańczy” w Zwierzyńcu na Roztoczu

• Autorzy: Domański Cezary W.

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.22.010.15824

Warianty tytułu

EN

The story of a peculiar landmark. The myth and truth about the “locust monument” in Zwierzyniec in Roztocze

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In Zwierzyniec (Lublin province), a stone commemorates the victory over locusts, which, according to the carved inscription, appeared in Roztocze on 26 August 1711. This date was inscribed during the renovation of the monument in the 21 st century, when the previous date - 27 August 1859 - was removed. However, both versions of the date are incorrect. The article presents the history of the monument based on previously unknown sources, identi fies the person who founded it, and describes the insect invasion and measures taken to destroy the locusts that, in reality, affected this area in 1860.

Słowa kluczowe

PL

szarańcza wędrowna w Polsce; Locusta migratoria; plagi w Królestwie Polskim; plagi w XIX w; zabytki Zwierzyńca na Roztoczu; Znatowicz Edmund

EN

migratory locust in Poland; Locusta migratoria; plagues in the Kingdom of Poland; plagues in the 19th century; Zwierzyniec monuments in Roztocze; Znatowicz Edmund

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2022
• Tom: T. 67, nr 2
• Strony: 9--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 61 poz., 1 faks., 1 fot., 1 portr.

Twórcy

autor

Domański Cezary W.

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

• https://orcid.org/0000-0003-2408-0706

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], zesp. 113 Urzędy stanu cywilnego wyznania rzymskokatolickiego [1804-] 1810-1895:
• - Sygn. 35/1849/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Krasnymstawie, 1822 r.
• - Sygn. 35/1859/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, 1850 r.
• - Sygn. 35/1866/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Łaszczowie, 1861 r.
• - Sygn. 35/1937/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Tomaszowie , 1867 r., 1871 r.
• Archiwum Państwowe w Łodzi [AP Ł], zesp. 270 Akta urzędów stanu cywilnego z terenów województwa łódzkiego, Sygn. 39/1639/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Radomsku, 1859 r.
• Archiwum Państwowe w Zamościu [APZ], zesp. 209 Zbiór akt urzędów stanu cywilnego województwa zamojskiego , Sygn. 88/615/0 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Krasnobrodzie, 1883 r.
• Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie [BUW], sygn. rps BUW nr 88, Z. Arakiełowicz, Connotacya co się działo od roku 1689 po części w Zamościu y w całey Rzeczypospolitey wypisana przezemnie niżey podpisanego.
• Źródła prasowe
• „Biesiada Literacka” nr 49, 5 XII 1890 r., s. 355.
• „Czas” nr 203, 5 IX 1860 r., s. 3.
• „Czytelnia Niedzielna” nr 43, 21 X 1860 r., s. 361-362.
• „Dziennik Powszechny” nr 186, 18 VIII 1863 r., s. 1; nr 52, 4 III 1864 r., s. 9.
• „Dziennik Związkowy” nr 137, 11 VI 1966 r., s. 3.
• „Gazeta Codzienna” nr 115, 2 V 1849 r., s. 1; nr 228, 31 VIII 1860 r., s. 2; nr 229, 1 IX 1860 r., s. 2; nr 247, 20 IX 1860 r., s. 1; nr 267, 10 X 1860 r., s. 4; nr 289, 2 XI 1860 r., s. 2; nr 321, 4 XII 1860 r., s. 1-2.
• „Gazeta Warszawska” nr 241, 14 IX 1860 r., s. 5; nr 243, 16 IX 1860 r., s. 4; nr 260, 3 X 1860 r., s. 5; nr 39, 11 II 1861 r., s. 1; nr 201, 10 IX 1867 r., s. 2; nr 173, 7 VIII 1868 r., s. 2.
• „Kurjer Codzienny” nr 330, 29 XI 1890 r., s. 3; nr 337, 6 XII 1890 r., s. 2.
• „Kurjer Warszawski” nr 330, 29 XI 1890 r., s. 3; nr 10, 12 I 1856 r., s. 1; nr 252, 25 IX 1860 r., s. 2; nr 32, 9 II 1883 r., s. 3; nr 331, 30 IX 1890 r., s. 5; nr 262, 22 IX 1906 r., s. 3.
• „Nowa Reforma” nr 135, 14 VI 1884 r., s. 3; nr 277, 2 XII 1890 r., s. 3.
• „Słowo” nr 269, 1 XII 1890 r., s. 2.
• „Tygodnik Illustrowany” t. 2, 1860, nr 50, s. 462-463.
• „Wiek” nr 16, 22 I 1874 r., s. 4.
• Literatura przedmiotu
• Bazyluk W., Szarańczaki (Orthoptera, Saltatoria) okolic Zwierzyńca (Zamojszczyzna), „Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici” t. 5, 1947, nr 7, s. 123-137.
• Belke G., O szarańczy i sposobach jej wygubienia, Żytomierz 1860.
• Djakow W.A., Gałkowski A., Śliwowska W., Zajcew W.M., Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wrocław 1990.
• Dzierżanowski W., Przewodnik warszawski informacyjno-adressowy na rok 1869, Warszawa 1869.
• Estreicher K., Bibliografia polska XIX stólecia, cz. 1, t. 5, Kraków 1880.
• Gluziński J., Szarańcza opisana szczegółowo i z wyłożeniem sposobów niszczenia jej, Warszawa 1861.
• Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990.
• Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, od średniowiecza do 1968 r., Lublin 1974.
• Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w. Księga siódma, Warszawa 1975.
• Instrukcya o środkach wytępienia szarańczy wędrownej (Acridium migratorium), „Dziennik Urzędowy Guberni Lubelskiej” nr 39, 29 IX 1860 r., s. 785-789.
• Jukniewicz F., Zjawiska meteorologiczne i stan urodzajów oraz pomory w Polsce w latach 1697-1750, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” r. 17, 1937, z. 1, s. 63-70.
• Kamiński E., O pojawie niektórych szarańczaków na Wołyniu w 1937 r., „Rocznik Ochrony Roślin” t. 5, 1938, nr 3, s. 8-14.
• Kieniewicz S., Miller I.S., Prasa tajna z lat 1861-1863, Wrocław 1966.
• Kościński M., Burmistrzowie Krasnobrodu, Lublin 2020.
• Kozikowski A., Pomnik szarańczy wędrownej, „Polskie Pismo Entomologiczne” t. 7, 1928 (1929), z. 1-4, s. 206-209.
• Kraushar A., Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk, t. 2, cz. 1, Kraków 1902.
• Krynicki K., Rys geografii Królestwa Polskiego, Warszawa 1887 (wyd. 2, Warszawa 1902, wyd. 3, Warszawa 1907).
• Mącznik H., Mącznik J., Puławski słownik biograficzny, t. 2, Puławy 2000.
• Mikulec B., Mackiewicz Stanisław (1796-1879), [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, t. 2, red. T. Radzik, A.A. Witusik, J. Ziółek, Lublin 1996, s. 153-154.
• „Nekrologia”, [w:] Kalendarz „Wieku” Illustrowany na Rok Zwyczajny 1902. Warszawa 1902, s. 35-52.
• New Perspectives on the History of Life Sciences and Agriculture, red. D. Phillips, S. Kingsland, Heidelberg 2015, DOI 10.1007/978-3-319-12185-7.
• Nowicki K.K., Kalendarz Chrześcijański […] na Rok Pański Przybyszowy 1884, Warszawa 1883.
• Pawłowski A., Roztocze. Puszcza Solska, Lasy Janowskie i Wyżyna Wołyńska (część polska), Warszawa 2000.
• Piwowarska D., Rosyjska poezja romantyczna w polskim życiu literackim lat 1822-1863, Wrocław 1977.
• Podobińska W., Ciekawostka w Zwierzyńcu, „Ziemia. Prace i materiały krajoznawcze” r. 52, 1972, s. 244.
• Sęczys E., Szlachta guberni augustowskiej, lubelskiej i radomskiej wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2018.
• Strojny W., Spotkania z owadami, Warszawa 1971.
• Stukowski A., Pomniki statystyki, „Spotkania z Zabytkami” r. 24, 2000, nr 4, s. 37.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880-1902.
• Suma T., Urzędnicy pocztowi w Królestwie Polskim 1815-1871. Słownik biograficzny, Warszawa 2005.
• Śliwowska W., Waleriana Staniszewskiego Pamiętnik więźnia stanu i wygnańca jako ogniwo polskiej literatury zsyłkowej, [w:] Pamiętniki więźnia stanu i zesłańca, red. W. Staniszewski, Warszawa 1994, s. 294-310.
• Trejdosiewicz J., O utworach trzeciorzędowych Gubernii Lubelskiej, „Pamiętnik Fizjograficzny” t. 3, 1883, dział 2, s. 85-113.
• Wiącek W., Walka z szarańczą, „Spotkania z Zabytkami” r. 21, 1997, nr 5, s. 26.
• Witusik A.A., O Zamoyskich, Zamościu i Akademii Zamojskiej, Lublin 1978.
• Wójcikowski W., Zwierzyniec, Zamość 1984.
• Wójcikowski W., Roztocze. Przewodnik, Warszawa 1986.
• Z.S. [Z. Ścisłowska], Fijołek. Noworocznik lubelski na rok 1845 literaturze i poezyi poświęcony, Warszawa 1845.
• Żurawicka G., Prace konserwatorskie w województwie zamojskim w latach 1975-1986. Zabytki ruchome, „Ochrona Zabytków” r. 41, 1988, nr 4, s. 280-289.
• Żurawlew P., Michalczuk W., Aftyka S., Długosz I., Gargoła W., Kusal K., Kusal B., Mazepa J., Mazgaj S., Mielczarek S., Przybyłowicz Ł., Szymański P., Występowanie szarańczy wędrownej Locusta migratoria (Linnaeus 1758) (Orthoptera: Acrididae) w Polsce w latach 2001-2017, „Przegląd Przyrodniczy” r. 30, 2019, nr 1, 66-76.
• Strony internetowe
• Nasze Roztocze. Lokalna grupa działania, www.lgdnaszeroztocze.pl/rewitalizacja-parkusrodowiskowego-w-zwierzyncu-%E2%80%93-etap-i/ [dostęp 1.08.2021].
• Pomnik szarańczy, Polska w lesie, www.polskawlesie.pl/swiat-nie-jest-taki-zly/pomnik-szaranczy [dostęp 14.12.2021].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).