Geological and palaeogeographical peculiarities of the Adamów Graben area, central Poland

• Autorzy: Widera Marek , Dzieduszyńska Danuta , Petera-Zganiacz Joanna

Identyfikatory

DOI

10.2478/logos-2022-0001

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

From a geological and palaeogeographical point of view, the area of the Adamów Graben in the vicinity of Turek ranks amongst the best known in central Poland, with several opencast mines located here where lignite was exploited for 57 years. These large-surface exposures provide a good opportunity for detailed geological studies of strata of Late Cretaceous to Holocene age. However, the present research focuses mainly on those deposits, forms and structures that have been most thoroughly examined and are best exposed. These are Cretaceous marls and gaizes, Paleogene ‘blue clays’ and the ‘Koźmin Gravels’, Neogene sandstones, as well as the Quaternary glacial ‘Lake Koźmin’, involutions and ‘Koźmin Las’. Some of these, e.g., the ‘Koźmin Gravels’ and ‘Koźmin Las’, are not known from other Polish territories. Furthermore, results obtained by the authors over a period of nearly 30 years also include data on palaeogeographical changes across some Cenozoic intervals, especially during the early Oligocene and late Weichselian.

Słowa kluczowe

EN

marine rocks; Oligocene clays; Oligocene pebbles; Miocene sandstone; glacial lake; periglacial involutions; fossil forest

PL

skała morska; iły oligoceńskie; piaskowiec mioceński; jezioro polodowcowe; inwolucje peryglacjalne

• Wydawca: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Geologii
• Czasopismo: Geologos
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 28, No. 1
• Strony: 1--17
• Opis fizyczny: Bibliogr. 73 poz.

Twórcy

autor

Widera Marek

• Institute of Geology, Adam Mickiewicz University, Krygowskiego 12, 61-680 Poznań, Poland

autor

Dzieduszyńska Danuta

• Department of Geology and Geomorphology, Faculty of Geographical Sciences, University of Łódź, Narutowicza 88, 90-139 Łódź, Poland

autor

Petera-Zganiacz Joanna

• Department of Geology and Geomorphology, Faculty of Geographical Sciences, University of Łódź, Narutowicza 88, 90-139 Łódź, Poland

Bibliografia

• Anderwald, D. & Petera-Zganiacz, J., 2012. Relikty „kopalnego lasu” w Koźminie. Fotoreportaż [Remais of „subfossil forest’ Photoreport]. Studia i Materiały CEPL w Rogowie 14, 280–288.
• Anketell, J.M., Cegła, J. & Dżułyński, S., 1970. On the deformational structures in systems with reversed density gradients. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 40, 3–29.
• Bechtel, A., Widera, M. & Woszczyk, M., 2019. Composition of lipids from the First Lusatian lignite seam of the Konin Basin (Poland): relationships with vegetation, climate and carbon cycling during the mid-Miocene Climatic Optimum. Organic Geochemistry 138, 103908.
• Bechtel, A., Widera, M., Lücke, A., Groß, D. & Woszczyk, M., 2020. Petrological and geochemical characteristics of xylites from the First Lusatian lignite seam (Konin Basin, Poland): implications for floral sources, decomposition and environmental conditions. Organic Geochemistry 147, 104052.
• Czarnik, J., 1972. Paleogeografia okolic Turka w górnym trzeciorzędzie i plejstocenie [Paleogeography of the environs of Turek in the Upper Tertiary and Pleistocene]. Studia Geologica Polonica 40, 147–160.
• Czubla, P., 2001. Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski Środkowej i ich znaczenie stratygraficzne [Fennoscandian erratics in Quaternary deposits of Middle Poland and their value for stratigraphic purposes]. Acta Geographica Lodziensia 80, 1–174.
• Czubla, P. & Forysiak, J., 2004. Pozycja stratygraficzna glin morenowych w odkrywce „Smulsko” (KWB Adamów) w świetle analiz petrograficznych [Stratigraphical position of morainic deposits in the „Adamów–Smulsko” exposure in the light of petrographical analyses (central Poland)]. Przegląd Geologiczny 52, 574–578.
• Czubla, P., Forysiak, J. & Petera-Zganiacz, J., 2010. Lithologic and petrographic features of tills in the Koźmin region and their value for stratigraphical interpretation of the deposits of the Koźmin glacial lake, central Poland. Geologija 52, 1–8.
• Czubla, P., Forysiak, J., Petera-Zganiacz, J., Grajoszek, M. & Wiśniewska, M., 2013. Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych w dolinie Warty (stanowisko Koźmin-Północ) [The lithological and petrographic features of the Quaternary deposits in the Warta River valley (Koźmin-North site)]. Przegląd Geologiczny 61, 120–126.
• Dadlez, R., Marek, S. & Pokorski, J. (Eds), 2000. Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku, 1:1000000 [Geological map of Poland without Cenozoic deposits, scale 1:1000000]. Polish Geological Institute, Warsaw.
• Dobosz, T. & Widera, M., 2008. Żwiry z odkrywki Koźmin Południe KWB Adamów S.A. w świetle badań litostratygraficznych i petrograficznych [Gravels from the Koźmin South opencast (Adamów Lignite Mine) in the light of litostratygraphic and petrographic studies]. Górnictwo Odkrywkowe 49, 136–140.
• Doktor, M., 1983. Sedymentacja osadów żwirowych w miocenie na przedpolu Karpat [Sedimentation of Miocene gravel deposits in the Carpathian Foredeep]. Studia Geologica Polonica 78, 5–118.
• Dzieduszyńska, D. & Petera-Zganiacz, J., 2012. Geologic position of the Younger Dryas subfossil forest in the Warta River Valley, central Poland. Bulletin of the Geological Society of Finland 84, 69–79.
• Dzieduszyńska, D. & Petera-Zganiacz, J., 2018. Small-scale geologic evidence for Vistulian decline cooling periods: case studies from the Łódź Region (Central Poland). Bulletin of the Geological Society of Finland 90, 209–222.
• Dzieduszyńska, D. & Twardy, J., 2014. Ogólna charakterystyka stanowiska Koźmin Las [Characteristics of the Koźmin Las site]. Acta Geographica Lodziensia 102, 11–21.
• Dzieduszyńska, D., Petera-Zganiacz, J. & Krąpiec, M., 2011. The age of the subfossil trunk horizon in deposits of the Warta River valley (central Poland) based on 14C datings. Geochronometria 38, 334–340.
• Dzieduszyńska, D., Petera-Zganiacz, J. & Roman, M., 2020. Vistulian periglacial and glacial environments in central Poland: an overview. Geological Quarterly 64, 54–73.
• Dzieduszyńska, D., Kittel, P., Petera-Zganiacz, J. & Twardy, J., 2012. Paleogeograficzne elementy rozwoju doliny Warty w Kotlinie Kolskiej w świetle badań w stanowisku „Koźmin Las” [Palaeogeographical elements of the Warta River evolution within the Koło Basin in the light of investigations at the site ‘Koźmin Las’]. Acta Geographica Lodziensia 100, 35–49.
• Dzieduszyńska, D., Petera-Zganiacz, J., Twardy, J., Kittel, P., Moska, P. & Adamiec, G., 2014a. Optical dating and sedimentary record from the terrace depositional profile of the Warta river (central Poland). Geochronometria 41, 361–368.
• Dzieduszyńska, D., Kittel, P., Petera-Zganiacz, J., Brooks, S., Korzeń, K., Krąpiec, M., Pawłowski, D., Płaza, D., Płóciennik, M., Stachowicz-Rybka, R. & Twardy, J., 2014b. Environmental influence on forest development and decline in the Warta River valley (Central Poland) during the Late Weichselian. Quaternary International 324, 99–114.
• Forysiak, J., Miotk-Szpiganowicz, G. & Petera, J., 1999. Geologic setting and palynologic examination of the Vistulian sediments at Koźmin near Turek, Central Poland. Geological Quarterly 43, 85–97.
• Górniak, K., Bahranowski, K., Ratajczak, T. & Szydłak, T., 1996. Regeneracja ziarn kwarcu w piaszczystych glebach korzeniowych w złożu węgla brunatnego Lubstów k. Konina [Formation of quartz overgrowth in arenaceous seatearths from the Lubstow brown-coal deposit (central Poland)]. Przegląd Geologiczny 44, 626–630.
• Jarosiński, M., Poprawa, P. & Ziegler, P.A., 2009. Cenozoic dynamic evolution of the Polish Platform. Geological Quarterly 53, 3–26.
• Kasiński, J.R. & Słodkowska, B., 2016. Factors controlling Cenozoic anthracogenesis in the Polish Lowlands. Geological Quarterly 60, 959–974.
• Kędzior, A., Widera, M. & Zieliński, T., 2021. Ancient and modern anastomosing rivers: insights from sedimentological and geomorphological case studies of the Triassic, Neogene and Holocene of Poland. Geological Quarterly 65: 54.
• Kittel, P., Petera-Zganiacz, J., Dzieduszyńska, D., Twardy, J., Krąpiec, M., Bijak, S., Bronisz, K., Zasada, M. & Płaza, D., 2012. Badania „kopalnego lasu” ze schyłku vistulianu w dolinie Warty [Research on the ‘subfossil forest’ from the decline of the Vistulian in the Warta valley (Koło Basin, Central Poland). Studia i Materiały CEPL w Rogowie 14, 238–245.
• Klatkowa, H., 1996. Symptoms of the permafrost presence in Middle Poland during the last 150000 years. Biuletyn Peryglacjalny 35, 45–86.
• Klatkowa, H., Czyż, J. & Załoba, M., 1993. Adamów-Smulsko. Pierwsze wyniki badań litostratygraficznych w odkrywce kopalni węgla brunatnego [Adamów-Smulsko. The first results of lithostratigraphic studies in the opencast lignite mine]. „Stratygrafia i paleogeografia zlodowacenia warty”. Przewodnik terenowy, Łódź, 12–20.
• Klatkowa, H., Forysiak, J. & Załoba, M., 1996. Nowy profil osadów plejstoceńskich i holoceńskich w środkowej Polsce [A new profile of Pleistocene and Holocene sediments in central Poland]. „Stratygrafia plejstocenu Polski’. UW, PIG, Warszawa, 17.
• Krzywiec, P., 2006. Structural inversion of the Pomeranian and Kuiavian segments of the Mid-Polish Trough – lateral variations in timing and structural style. Geological Quarterly 50, 151–168.
• Maciaszek, P., Chomiak, L., Urbański, P. & Widera, M., 2020. New insights into the genesis of the ‘Poznań Clays’ – upper Neogene of Poland. Civil and Environmental Engineering Reports 30, 18–32.
• Marks, L., 2002. Last Glacial Maximum in Poland. Quaternary Science Reviews 21, 103–110.
• Marks, L., Ber, A., Gogołek, W. & Piotrowska, K., 2006. Mapa Geologiczna Polski, 1:500000 [Geological map of Poland at scale 1:500000]. Polish Geological Institute, Warsaw.
• Pawłowski, D., Gruszka, B., Gallas, H. & Petera-Zganiacz, J., 2013. Changes in the biota and sediments of glacial Lake Koźmin, Poland, during the late Saalian (Illinoian). Journal of Paleolimnology 49, 679–696.
• Petera, J., 2002. Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogeograficzna [Vistulian valley deposits in the Uniejów Basin and their palaeogeographical significance]. Acta Geographica Lodziensia 83, 164 pp.
• Petera, J. & Forysiak, J., 2003. The Last ice sheet extent in Central Poland. Geological Quarterly 47, 574–578.
• Petera-Zganiacz, J., 2011. Changes in the development of frost wedges in the middle Warta valley deposits (Central Poland). Geologija 53, 15–20.
• Petera-Zganiacz, J., 2016. Czynniki determinujące zróżnicowanie inwolucji późnovistuliańskich w północno-zachodniej części regionu łódzkiego [Determinants of differentiation of the Late Vistulian involutions in the north-western part of the Łódź Region]. Acta Universitatis Lodziensis 15, 45–54.
• Petera-Zganiacz, J. & Dzieduszyńska, D., 2007. Wymowa paleogeograficzna horyzontu kopalnych pni w osadach późnego vistulianu [Palaeogeographical significance of subfossil tree trunks in the Late Vistulian sediments]. Acta Geographica Lodziensia 93, 57–66.
• Petera-Zganiacz, J. & Dzieduszyńska, D., 2017. Palaeoenvironmental proxies for permafrost presence during the Younger Dryas, Central Poland. Permafrost and Periglacial Processes 28, 726–740.
• Petera-Zganiacz, J., Czubla, P., Forysiak, J., Gruszka, B., Miotk-Szpiganowicz, G., Olszak, I. & Pawłowski, D., 2010. The Koźmin glacial lake – its origin, age, deposits and palaeoecology. [In:] S. Lorenz & R. Lampe (Eds): Proceedings of the12th Annual Meeting of the INQUA Peribaltic Working Group, Greifswald, Germany, pp. 141–142.
• Petera-Zganiacz, J., Dzieduszyńska, D., Twardy, J., Pawłowski, D., Płóciennik, M., Lutyńska, M. & Kittel, P., 2015. Younger Dryas flood events: A case study from the middle Warta River valley (Central Poland). Quaternary International 386, 55–69.
• Piwocki, M., 2004. Paleogene. Geology of Poland, vol. 1, part 1. [In:] T.M. Peryt & M. Piwocki, (Eds): Stratigraphy, part 3a, Cenozoic – Paleogene, Neogene (in Polish). Polish Geological Institute, Warsaw, pp. 22–70.
• Piwocki, M. & Ziembińska-Tworzydło, M., 1997. Neogene of the Polish Lowlands – lithostratigraphy and pollen-spore zones. Geological Quarterly 41, 21–40.
• Pożaryski, W., 1952. Podłoże mezozoiczne Kujaw [Mesozoic basement of the Kuiavia]. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 55, 26–31.
• Ryka, W. & Maliszewska, A., 1982. Słownik petrograficzny [Petrographic dictionary]. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 403 pp.
• Słodkowska, B. & Kasiński, J.R., 2016. Paleogen i neogen – czas dynamicznych zmian klimatycznych [Paleogene and Neogene – a time of dynamic changes of climate]. Przegląd Geologiczny 64, 15–25.
• Trzmiel, B., 1996. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Turek [Explanations to the detailed geological map of Poland at scale 1:50000, Turek sheet]. Polish Geological Institute, Warsaw.
• Turkowska, K., Petera, J., Forysiak, J. & Miotk-Szpiganowicz, G., 2000. Morfogeneza powierzchni Kotliny Kolskiej w okolicach Koźmina [Morphogenesis of the Koło Basin near Koźmin]. Acta Geographica Lodziensia 78, 89–134.
• Vandenberghe, J., 1992. Cryoturbations: a sediment structural analysis. Permafrost and Periglacial Processes 3, 343–352.
• Widera, M., 1998. Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji konińskiej [Palaeomorphological and palaeotectonical evolution of the Konin Elevation]. Geologos 3, 55–103.
• Widera, M., 1999. Ocena przydatności surowcowej skał mezozoicznych z odkrywek KWB Adamów [Assessment of raw material usefulness of Mesozoic rocks from opencasts of the Adamów Lignite Mine]. Górnictwo Odkrywkowe 41, 19–27.
• Widera, M., 2001. Geologiczno-górnicze warunki zalegania kopalin w wielkopolskich odkrywkach węgla brunatnego [Geological and mining condition of minerals position in lignite open cast mines in the region of Wielkopolska]. Górnictwo Odkrywkowe 43, 91–106.
• Widera, M., 2004. Phases of Paleogene and Neogene tectonic evolution of selected grabens in the Wielkopolska area, central-western Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae 74, 295–310.
• Widera, M., 2007. Litostratygrafia i paleotektonika kenozoiku podplejstoceńskiego Wielkopolski [Lithostratigraphy and Palaeotectonics of the Sub-Pleistocene Cenozoic of Wielkopolska]. Adam Mickiewicz University Press, Poznań, 224 pp.
• Widera, M., 2010. The morphology of fossil pebbles as a tool for determining their transport processes (Koźmin South lignite open-cast pit, central Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae 80, 315–325.
• Widera, M., 2011. Geomorphology, sedimentology and origin of the glacigenic Złota Góra hills near Konin (Central Poland). Geological Quarterly 55, 235–252.
• Widera, M., 2012. Ksylity w kenozoicznych osadach drobnoklastycznych z odkrywek KWB Konin S.A. i KWB Adamów S.A. [Xylites in the Cenozoic fine-grained deposits from the Konin and Adamów lignite opencasts]. Górnictwo Odkrywkowe 53, 109–118.
• Widera, M., 2013. Sand- and mud-filled fluvial palaeochannels in the Wielkopolska Member of the Neogene Poznań Formation, central Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae 83, 19–28.
• Widera, M., 2016a. Genetic classification of Polish lignite deposits: A review. International Journal of Coal Geology 158, 107–118.
• Widera, M., 2016b. Depositional environments of overbank sedimentation in the lignite-bearing Grey Clays Member: New evidence from Middle Miocene deposits of central Poland. Sedimentary Geology 335, 150–165.
• Widera, M., 2021. Geologia polskich złóż węgla brunatnego [Geology of Polish lignite deposits]. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 180 pp.
• Widera, M. & Hałuszczak, A., 2011. Stages of the Cenozoic tectonics in central Poland: examples from selected grabens. Zeitschrift der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften 162, 203–215.
• Widera, M. & Kita, A., 2007. Paleogene marginal marine sedimentation in central-western Poland. Geological Quarterly 51, 79–90.
• Widera, M., Chomiak, L. & Zieliński, T., 2019. Sedimentary facies, processes and paleochannel pattern of an anastomosing river system: an example from the Upper Neogene of Central Poland. Journal of Sedimentary Research 89, 487–507.
• Widera, M., Kowalska, E. & Fortuna, M., 2017. A Miocene anastomosing river system in the area of Konin Lignite Mine, central Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae 87, 157–168.
• Widera, M., Bechtel, A., Chomiak, L., Maciaszek, P., Słodkowska, B., Wachocki, R., Worobiec, E., Worobiec, G. & Zieliński, T., 2021a. Palaeoenvironmental reconstruction of the Konin Basin (central Poland) during lignite accumulation linked to the Mid-Miocene Climate Optimum. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 568, 110307.
• Widera, M., Zieliński, T., Chomiak, L., Maciaszek, P., Wachocki, R., Bechtel, A., Słodkowska, B., Worobiec, E. & Worobiec, G., 2021b. Tectonic-climatic interactions during changes of depositional environments in the Carpathian foreland: An example from the Neogene of central Poland. Acta Geologica Polonica 71, 519–542.
• Worobiec, E., Widera, M., Worobiec, G. & Kurdziel, B., 2021. Middle Miocene palynoflora from the Adamów lignite deposit, central Poland. Palynology 44, 59–71.
• Zachos, J., Pagani, M., Sloan, L., Thomas, E. & Billups, K., 2001. Trends, rhythms, and aberrations in global climate 65 Ma to present. Science 292, 686–693.
• Załoba, M. & Czubla, P., 1995. Examples of deformation structures in deposits of different ages in the vicinity of the Uniejów Basin and the eastern part of the Turek Plateau. Acta Geographica Lodziensia 68, 197–212.
• Zieliński, T. & Widera, M., 2020. Anastomosing-to-meandering transitional river in sedimentary record: A case study from the Neogene of central Poland. Sedimentary Geology 404, 105677.
• Żelaźniewicz, A., Aleksandrowski, P., Buła, Z., Karnkowski, P.H., Konon, A., Ślączka, A., Żaba, J. & Żytko, K., 2011. Regionalizacja tektoniczna Polski [Tectonic division of Poland]. Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław, 60 pp.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).