Polityka finansowa wobec zbrojeń w latach 1935-1939 : porównanie Polski z Niemcami i Francją

• Autorzy: Skiba Jakub

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.0231

Warianty tytułu

EN

Financial Policy for Armaments (1935-1939) : Juxtaposing Poland with Germany and France

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Makroekonomiczna polityka finansowa Polski w ostatnich latach przed drugą wojną światową opierała się na połączeniu tradycyjnych elementów właściwych dla standardu złota o charakterze deflacyjnym z przedsięwzięciami umożliwiającymi ekspansję gospodarczą, tzw. nakręcanie koniunktury. Celem tej polityki było sfinansowanie szybkiego uprzemysłowienia kraju, tym samym zwiększenie jego zdolności obronnych do poziomu pozwalającego stawić czoło zagrożeniu ze strony totalitarnych sąsiadów Polski. Udało się zmobilizować znaczne środki na cele zbrojeniowe, a rozbudowa wojskowego potencjału produkcyjnego sprzyjała szybkiemu wzrostowi gospodarczemu. Nie dorównywał on jednak wynikom gospodarki niemieckiej ze względu na dysproporcje gospodarcze obu krajów i prowadzoną przez III Rzeszę gospodarkę wojenną jeszcze w czasach pokoju. Polska gospodarka weszła w stan gospodarki wojennej dopiero w 1939 roku. Porównanie z gospodarka francuską, wielokrotnie większą niż polska, choć nie tak silną jak niemiecka, wskazuje jednak, że militaryzacja w Polsce wystąpiła wcześniej i proporcjonalnie w większym stopniu niż we Francji.

EN

Poland’s macroeconomic financial policy (in monetary and fiscal terms) in the last years before the outbreak of World War II was based on a combination of traditional deflationary elements typical of the gold standard and undertakings enabling and generating economic expansion, the so-called ‘stimulating the economy.’ The aim of this policy was to finance a rapid industrialization of Poland and thus improve its defense capabilities to enable it to face the threat of aggression from Poland’s totalitarian neighbors. This policy turned out to be effective and allowed to mobilize significant resources for armament purposes, while the expansion of the military production potential promoted rapid economic growth. However, it could in no way equal the results of German economy due to the disproportions in economic potential of both countries as well as the war economy the Third Reich introduced already in time of peace. The Polish economy entered the mode of war economy only in 1939. However, a comparison with the French economy, much more expanded than Polish but not as strong as German, indicates that militarization in Poland had occurred earlier and to a proportionally greater extent than it had in France.

Słowa kluczowe

PL

polityka finansowa; Polska; zbrojenia; druga wojna światowa; porównanie krajów

EN

financial policy; Poland; armaments; World War II; comparison of countries

• Wydawca: Wojskowy Instytut Wydawniczy
• Czasopismo: Kwartalnik Bellona
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 2
• Strony: 13--40
• Opis fizyczny: Bibliogr. 50 poz.

Twórcy

autor

Skiba Jakub

• Akademia Sztuki Wojennej, Centrum Badań nad Bezpieczeństwem, Warszawa

• https://orcid.org/0009-0008-6264-7965

Bibliografia

• 1. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Skarbu, sygn. 5, Notatka: Inwestycje publiczne w latach 1936/37 do 1939/40 w mln. zł. 5, k. 81.
• 2. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Skarbu, sygn. 5, Notatka w sprawie ewentualnego wypuszczenia specjalnych weksli dla finansowania prac inwestycyjnych i zlikwidowania ta droga bezrobocia, k. 87-89.
• 3. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Skarbu, sygn. 5, Notatka w sprawie planu inwestycyjnego na r. 1939/1940. Gdyby wydatki na inwestycje zostały powiększone dwukrotnie…, k. 90-93.
• 4. Clavert F., Hjalmar Schacht, financier et diplomate 1930-1950, Strasbourg 2006.
• 5. Deszczyński M. P., Generałowie, pieniądze, fabryki. Dokument do gospodarczo-wojskowych dziejów II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny” 1998, nr 89/1, s. 109-124.
• 6. Diariusz i teki Jana Szembeka: 1935-1945, oprac. T. Komarnicki, Londyn 1965.
• 7. Drozdowski M., Eugeniusz Kwiatkowski, Rzeszów 2005.
• 8. Drozdowski M., Polityka gospodarcza ostatniego gabinetu II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny” 1961, nr 52/1, s. 61-85.
• 9. Drozdowski M., Przesłanki ewolucji polityki gospodarczej rządu polskiego lat 1936-1939, „Kwartalnik Historyczny” 1961, R. LXVIII, z. 2, s. 345-379.
• 10. Gołębiowski J., Przemysł wojenny w Polsce 1918-1939, Kraków 1990.
• 11. Grabowski T., Inwestycje zbrojeniowe w gospodarce Polski międzywojennej, Warszawa 1963.
• 12. Jabłonowski M., Plan finansowy na wypadek wojny oraz rozmowy wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego z kierownikiem Sekretariatu Komitetu Obrony Rzeczypospolitej gen. bryg. Tadeuszem Malinowskim w listopadzie 1937 r., w: Sztafeta. Eugeniusz Kwiatkowski i Centralny Okręg Przemysłowy a współczesne procesy modernizacyjne na Podkarpaciu, P. Grata (red.), Rzeszów 2015, s. 80-96.
• 13. Jabłonowski M., Wobec zagrożenia wojną: wojsko a gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935-1939, Warszawa 2001.
• 14. Kaiser D. E., Economic Diplomacy and the Origins of the Second World War, Germany, Britain, France, and Eastern Europe, 1930-1939, Princeton, New York 1980.
• 15. Karpiński Z., Bank Polski 1924-1939. Przyczynek do historii gospodarczej okresu międzywojennego, Warszawa 1958.
• 16. Kirkor S., Sprawy finansowe Polski w przededniu ostatniej wojny, „Zeszyty Historyczne” Paryż 1972, z. 21.
• 17. Klein B., Germany’s Preparation for War: A Re-examination, „The American Economic Review”, Vol. 38, No. 1, Mar. 1948, s. 56-77.
• 18. Klimiuk Z., Wydatki wojskowe w Polsce w okresie międzywojennym (1918-1939) i ich wpływ na gospodarkę, „Wiedza Obronna” 2014, nr 1, s. 76-116.
• 19. Koc A., Wspomnienia, Wrocław 2005.
• 20. Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1974.
• 21. Krzyżanowski K., Wydatki wojskowe Polski w latach 1918-1939, Warszawa 1976.
• 22. Kwiatkowski E., Dziennik lipiec 1939 - sierpień 1940, oprac. M. Drozdowski, Rzeszów 2003.
• 23. Landau Z., J. Tomaszewski, Gospodarka Polski międzywojennej 1918-1939, t. IV, Lata interwencjonizmu państwowego 1936-1939, Warszawa 1989.
• 24. Le Service des archives économiques et financières (SAEF), Ministère des Finances, sygn. B0065237/2, Compte Rendu de la Réunion du 25 Septembre 1939 au Ministère des Finances.
• 25. Litwinowicz A., Materiał do zagadnień przemysłu wojennego w Polsce w latach 1919-1939, „Niepodległość” 1956, nr 6.
• 26. Luszniewicz J., Druga Rzeczypospolita. Wzrost podporządkowany integracji i modernizacji gospodarczej, w: Polskie osiągniecia gospodarcze. Perspektywa historyczna, J. Kaliński (red.), Warszawa 2010, s. 139-181.
• 27. Maddison Ch., French Inter-War Monetary Policy: Understanding the Gold Bloc, San Domenico 1997.
• 28. „Mały Rocznik Statystyczny” 1939, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1939.
• 29. Matuszewski I., Co i jak?, „Gazeta Polska” 27 IX 1935, 28 IX 1935, 29 IX 1935.
• 30. Matuszewski I., Konieczne wnioski, „Słowo” 24 III 1939.
• 31. „Monthly Bulletin of Statistics” 1939, League of Nations, Geneve.
• 32. Morawski W., Dzieje gospodarcze Polski, wyd. 2, Warszawa 2011.
• 33. Morawski W., Kryzysy gospodarcze. Perspektywa historyczna, Warszawa [s.a.].
• 34. Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej t. 1, Kampania wrześniowa 1939, cz. 1, Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951.
• 35. „Przegląd Miesięczny i Tablice Statystyczne”, IBKGiC, 1939, nr 7, tabl. 13.
• 36. Sauvy A., Histoire économique de la France entre les deux guerres, „Economica” Paris 1984, Vol. I.
• 37. Secomski K., Podstawy polityki inwestycyjnej, Warszawa 1947.
• 38. Skiba J., Reglamentacja dewizowa w Polsce w latach 1936-1939. Podstawa finansowa polskiej polityki zbrojeniowej, Warszawa 2019.
• 39. Sobczak-Machulska R., Błaszczyński M., Fundusz Obrony Narodowej, w: Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej, Poznań 2023.
• 40. Spaulding R. M., Osthandel and Ostpolitik. German Foreign trade Policies in Eastern Europe from Bismarck to Adenauer, Providence, Oxford 1997.
• 41. Sprawozdanie Generalne Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej i preliminarzu budżetowym na rok 1939/40, Sejm RP, Druk nr 100, Warszawa, luty 1939, s. XII.
• 42. Stawecki P., Polski potencjał wojenny, w: Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Wojna obronna Polski 1939, E. Kozłowski (red.), Warszawa 1979.
• 43. Tooze A., Cena zniszczenia. Wzrost i załamanie nazistowskiej gospodarki, Oświęcim 2016.
• 44. Ustawa z dnia 24 lutego 1937 r. o inwestycjach z funduszów państwowych w r. 1937, DzU 1937, nr 15, poz. 96.
• 45. Ustawa z dnia 25 marca 1938 r. o finansowaniu niektórych inwestycyj z funduszów państwowych w okresie do 31 marca 1939 r., DzU 1938, nr 21, poz. 165.
• 46. Ustawa z dnia 27 marca 1939 r. o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r., DzU 1939, nr 25, poz. 165.
• 47. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1936 r. o finansowaniu państwowych inwestycyj wodnych, DzU 1936, nr 26, poz. 208.
• 48. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1936 r. o zaciągnięciu pożyczek na cele inwestycyjne przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, DzU 1936, nr 26, poz. 209.
• 49. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1936 r. o zaciągnięciu pożyczek na cele inwestycyjne przedsiębiorstw Polska Poczta, Telegraf i Telefon, DzU 1936, nr 26, poz. 210.
• 50. Wojna a potencjał gospodarczy, Polski Instytut Historyczny, z. 1, Londyn 1947.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).