Deterioracja ścian drogi wspinaczkowej na Niżnie Jasiowe Turnie (Tatry Zachodnie) spowodowana procesami naturalnymi oraz działalnością taternicką

• Autorzy: Rembiś Marek , Jaranowska Maria , Masny Alicja

Identyfikatory

DOI

10.7306/2023.1

Warianty tytułu

Indications of deterioration of the walls of the climbing route on the Niżnie Jasiowe Turnie Peak (Western Tatra Mts.) caused by natural weathering processes and mountaineering activities

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In the Tatra National Park, mountaineering is allowed exclusively in designated areas. Despite the prohibition of climbing due to the legal regulations, there are other climbing routes in the Western Tatras, including those marked out on the Niżnie Jasiowe Turnie Peak. Observations made in the course of the present work prove that this route is in constant use by mountaineers. The Polish Mountaineering Association, carrying out actions to make new areas available for climbing and caving activities, is involved in performing environmental impact assessments of such projects. The trend of such measures includes the present work, which focuses on climbing route No. 15 “Muskatówka” on the Niżnie Jasiowe Turnie Peak. The purpose of the study was to show the indications of deterioration of the rock wall caused by mountaineering activities and natural weathering processes, and to assess the resistance of the rock bed to such destructive factors. The lithological variability of the rocks was characterized, their physical properties were studied, and their frost resistance, microhardness and abrasiveness were determined. The results of Cerchar’s abrasiveness were used to assess the susceptibility of the rock to scratching by metal elements of climbing equipment. The study showed that the impact of mountaineering activities on the deterioration of the wall of the climbing route on the Niżnie Jasiowe Turnie Peak is insignificant. Simultaneously, it was observed that the destruction of analysed rocks is caused to a much greater extent by natural weathering processes. In addition, the favourable physical-mechanical properties of the rocks outcropping in the climbing wall create the possibility of using the so-called “own belay” during climbing, instead of fixed belay points. In a protected area such as the Tatra National Park, it is increasingly necessary to take into account its many functions and meet the expectations of the various users of this “common good”. It is therefore indispensable to discuss the possibility of making new areas available for climbing activities.

Słowa kluczowe

PL

Turnie Niżnie Jasiowe; dolomit warstwowy; brekcja dolomitowa; zajęcia alpinistyczne

EN

Niżnie Jasiowe Turnie Peak; layered dolomite; dolomitic breccia; mountaineering activities

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Vol. 71, nr 1
• Strony: 2--11
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Rembiś Marek

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. A. Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

• https://orcid.org/0000-0003-2879-3949

autor

Jaranowska Maria

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. A. Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-3591-0309

autor

Masny Alicja

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. A. Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

Bibliografia

• 1. AFNOR NF P 94-430-1 Rock - Determination of the rock abrasiveness - Part 1: schratching-test with a pointed tool.
• 2. ALBER M., YARALI O., DAHL F., BRULAND A., KÄSLING H., MICHALAKOPOULOS T.N., CARDU M., HAGAN P., AYDIN H., ÖZARSLAN A. 2015 - ISRM Suggested Method for Determining the Abrasivity of Rock by the CERCHAR Abrasivity Test. [W:] Ulusay R. (red.), The ISRM Suggested Methods for Rock Characterization, Testing and Monitoring: 2007-2014. Springer International Publishing: Cham, Switzerland, 2015: 101-106.
• 3. ASTM D7625- 1 0 Standard Test Method for Laboratory Determination of Abrasiveness of Rock Using the CERCHAR Method.
• 4. BAC-MOSZASZWILI M. 1998 - Budowa geologiczna jednostek reglowych Tatr Zachodnich. Stud. Geol. Polon., 111: 113-136.
• 5. BAC-MOSZASZWILI M., GAMKREDLIDZE I.P., JAROSZEWSKI W., SCHROEDER E., STOJANOV S.,TZANKOVT.V. 1981 - Thrust zone of Križna nappe at Stoły in the Tatra Mts. (Poland). Stud. Geol. Polon., 68: 61-73.
• 6. BAC-MOSZASZWILI M., JAROSZEWSKI W., PASSENDORFER E. 1984 - W sprawie tektoniki Czerwonych Wierchów i Giewontu w Tatrach. Ann. Soc. Geol. Pol., 52: 67-88.
• 7. BALON J. 1981 - Wpływ taternictwa na morfologię ścian w Dolinie Gąsienicowej. Czasop. Geogr., 60: 17-30.
• 8. BALON J. 1983 - Rodzaje i formy antropogenicznej degradacji stoku jako efekt taternictwa. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 4, 1: 71-81.
• 9. CISZEWSKI A., KICIŃSKA D., PASZCZAK A., XIĘSKI P. 2010 - Wpływ działalności wspinaczkowo-jaskiniowej na przyrodę Tatr (wstępne wyniki badań). Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, Zakopane, tom III.
• 10. CYWIŃSKI W. 1994 - Przewodnik szczegółowy, Tatry, t. 1 - Giewont. Wyd. Górskie, Poronin.
• 11. CZOCHAŃSKI J., SZYDAROWSKI W. 1996 - Turystyka piesza i jej wpływ na środowisko przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego. [W:] Chrobak A., Zwijacz-Kozica T. (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku a Człowiek, t. 3 - Wpływ człowieka, Wyd. TPN: 43-45.
• 12. CZOCHAŃSKI K., SZYDAROWSKI W. 2000 - Geneza i typologia form morfologicznych związanych z oddziaływaniem turystyki pieszej. [W:] Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego Tatr. Mat. II Ogólnopolskiej Konf. Przyroda TPN a Człowiek, Zakopane: 89.
• 13. DUMONTT.,WIECZOREK J., BOULLIN J.-P. 1996- Inverted Mesozoic rift structures in the Polish Western Carpathians (High-Tatric units). Comparison with similar features in the Western Alps. Eclogae Geologicae Helvetiae, 89: 181-202.
• 14. GAWĘDA A., LEFELD J., MICHALIK M., UCHMAN A. 2003 - Tatra Mountains: Crystalline basement, Hightatric units, Lower Subtatric (Križna) unit. Publications of the Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences, Monoraphic Volume, M-28 (363): 75-80.
• 15. GORCZYCA E., KRZEMIEŃ K. 2000 - Geomorfologiczne skutki ruchu turystycznego w Tatrzańskim Parku Narodowym. [W:] Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego Tatr. Instytut Botaniki PAN, Kraków: 93.
• 16. JAGIEŁŁO M. 1991 - Wołanie w górach. Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa.
• 17. JODŁOWSKI M. 2003 - Wpływ taternictwa na przemiany i sposób funkcjonowania ścian skalnych w Tatrach. [W:] Pietrzak M. (red.), Krajobraz-turystyka-ekologia.ProblemyEkologiiKrajobrazu,11:55-65.
• 18. KOTAŃSKI Z. 1963 - Stratygrafia i litologia triasu regli zakopiańskich. Acta Geol. Pol.,13 (3-4).
• 19. KOTAŃSKI Z. 1965 - Budowa geologiczna pasma reglowego między Doliną Małej Łąki i Doliną Kościeliską. Acta Geol. Pol., 15: 257-320.
• 20. KOTAŃSKI Z. 1971 - Przewodnik Geologiczny po Tatrach. Wyd. Geol., Warszawa.
• 21. KOTAŃSKI Z. 1979 - Trias tatrzański. Prz. Geol., 27 (7): 369-377.
• 22. KOZŁOWSKA A., RĄCZKOWSKA Z. 2000 - Antropogeniczne przemiany środowiska naturalnego otoczenia Kasprowego Wierchu. [W:] Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego Tatr. Mat. II Ogólnopolskiej Konf. Przyroda TPN a Człowiek, Zakopane: 97.
• 23. MIREK Z. 1996 - Zagrożenia i przekształcenia szaty roślinnej. [W:] Mirek Z. (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego. TPN: 637-654.
• 24. NYKAJ. 1994 - Tatry. Przewodnik. Wyd. Trawers: 591.
• 25. PIĘKOŚ-MIREK H. 1985 – Mapa przekształceń roślinności. [W:] Trafas K. (red.), Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego. Dyrekcja TPN i PTP- NoZ, Kraków, Zakopane.
• 26. PN-EN12371 Metody badań kamienia naturalnego - Oznaczanie mrozoodporności.
• 27. PN-EN 13755 Metody badań kamienia naturalnego - Oznaczanie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym.
• 28. PN-EN 1 936 Metody badań kamienia naturalnego - Oznaczanie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości.
• 29. REMBIŚ M. 2019 - Przejawy korozji biologicznej kamienia budowlanego i problemy związane z jego rewaloryzacją. Prz. Geol., 67 ( 9): 710-716.
• 30. ROZPORZĄDZENIE Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 6 lipca 2021 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Tatrzańskiego Parku Narodowego. Dz.U. 2021 poz. 1462.
• 31. SKAWIŃSKI P. 1993 - Oddziaływanie człowieka na przyrodę kopuły Kasprowego Wierchu oraz Doliny Goryczkowej w Tatrach. [W:] Cichocki W. (red.), Ochrona Tatr w obliczu zagrożeń. Wyd. Muz. Tatrzańskiego, Zakopane: 197-226.
• 32. SKIBA M., MICHALIK M. 1999 - Origin of non-carbonate components in Triassic carbonate rocks from the Krizna Unit in the Tatra Mts. Mineralogical Society of Poland. Sp. Papers, 14: 122-124.
• 33. SKIBA M., MICHALIK M. 2000 - Origin of silicate minerals inTriassic carbonate rocks from the Križna Unit in the Tatra Mts. Slovak Geol. Mag.,6: 253-255.
• 34. SZULC J., RÜFFER T. 1997 - Triassic evolution of the Fatricum basinas interpreted from the Triassic of the Križna Nappe (Tatra Mts., Poland). International Conferrence: Alpine Evolution of the Western Carpathians and related Areas, Abstracts and Introductory Articles to the Excursion, September, 11-14, 1997, Bratislava, Slovakia: 42-43.
• 35. SZULC J., CZUSZ J., JAWORSKI M. 1996 - Sedimentary and diagenetic environments of the Middle Triassic carbonates of the High Tatra Mts., Poland. [W:] 11. Sedimentologen treffen Sediment '96, Wien: 165.
• 36. SZULC J., RYCHLIŃSKI T., GÖTZA., RUCKWIED K. 2004 - Triasowy rozwój basenu Fatricum na przykładzie osadów jednostki kriżniańskiej w profilu Skupniów Upłaz-Boczań. [W:] Geologia Tatr: Ponadregionalny kontekst sedymentologiczny. Polska Konferencja Sedymentologiczna. VIII krajowe spotkanie sedymentologów. Materiały konferencyjne: Zakopane,21-24 czerwca 2004 (PoKoS VIIIK SS). Pr. Muz. Ziemi, 47: 25-29.
• 37. UCHMAN A. 2004 - Tatry, ich skały osadowe i badania sedymentologiczne. [W:] Geologia Tatr: Ponadregionalny kontekst sedymentologiczny. Polska Konferencja Sedymentologiczna. VIII krajowe spotkanie sedymentologów. Materiały konferencyjne: Zakopane, 21-24 czerwca 2004 (PoKoS VIII KSS). Pr. Muz. Ziemi, 47: 5-21.
• 38. USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. z2022 r. poz. 916.
• 39. USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o śro-dowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dz.U. 2008 nr 199 poz. 1227.
• 40. www.tpn.pl
• 41. ZARZĄDZENIE nr 1/20 1 8 Dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego z dnia 3 stycznia 2018 r w sprawie uprawiania taternictwa i narciarstwa ekstremalnego na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2024)