Review of existing systems of jaspers nomenclature and classification in Poland and worldwide

• Autorzy: Powolny T. , Dumańska-Słowik M.

Identyfikatory

DOI

10.1515/gospo-2017-0011

Warianty tytułu

PL

Przegląd istniejących systemów nomenklatury i klasyfikacji jaspisów w Polsce i na świecie

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Nowadays, the term “jasper” is variably defined in petrology and gemology. The unification of the nomenclature and the classification of jaspers seems to be an essential challenge for petrologists worldwide. This misnomer is very commonly used among sellers or collectors of various gemstones. Therefore, a huge diversity in the mineralogical composition, geological settings and genesis of particular “spotted stones” is reported. In this paper the term “jasper” is proposed for all “spotted stones” which have technical properties that make them useful for jewelry and in the production of small stone accessories. Nevertheless, the introduction and approval of the term “true jasper” for rocks of hydrothermal-metasomatic origin and metamorphosed volcanogenic-sedimentary products to petrologic nomenclature is recommended. Different types of jaspers and related rocks have various economic significance. Jaspers or jasper-like rocks are decorative gemstones applied in jewelry, whereas others may be used as refractory materials or feldspar raw materials. In contrast, the petrographic research of jasperoids is useful during prospecting new ore deposits.

PL

Tematem artykułu jest problematyka nazewnictwa i klasyfikacji jaspisów oraz skał im pokrewnych w Polsce i na świecie. Termin jaspis jest obecnie różnie definiowany przez badaczy zajmujących się gemmologią i petrologią. Zróżnicowanie aktualnych poglądów dotyczących wspomnianych typów skał niesie ze sobą poważne konsekwencje. Termin jaspis cechuje się stosunkowo dużą popularnością wśród osób zajmujących się dystrybucją i sprzedażą kamieni ozdobnych. Jego stosowanie często okazuje się mylące dla potencjalnych nabywców „cętkowanych kamieni”. Z tego względu istotne wydaje się wprowadzenie do nomenklatury gemmologicznej i petrologicznej terminu jaspis prawdziwy (ang. true jasper). W artykule przedstawiono przegląd jaspisów występujących w Polsce oraz ich klasyfikację w świetle definicji podawanych przez różnych autorów. Uwzględniono w nim także ekonomiczne aspekty wykorzystania różnych rodzajów jaspisów. Większość tego typu skał ma zastosowanie w jubilerstwie, kamieniarstwie i produkcji drobnej galanterii kamiennej. Podobne do jaspisów pod względem mineralogicznym skały o charakterze jasperoidów mogą z kolei stanowić cenny wskaźnik przy poszukiwaniu złóż epitermalnych metali, takich jak np. złoto.

Słowa kluczowe

EN

jasper; jasperoid; jasper like rock; jaspilite; porcelain jasper; radiolarite

PL

jaspis; jasperoid; skała jaspisopodobna; jaspilit; jaspis porcelanowy; radiolaryt

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN ; Komitet Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN
• Czasopismo: Gospodarka Surowcami Mineralnymi
• Rocznik: 2017
• Tom: T. 33, z. 2
• Strony: 43--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Powolny T.

• Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, AGH University of Science and Technology, Krakow, Poland

autor

Dumańska-Słowik M.

• Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, AGH University of Science and Technology, Krakow, Poland

Bibliografia

• [1] Baranov et al. 2009 – Baranov, P., Heflik, W., Natkaniec-Nowak, L. and Dumańska-Słowik, M. 2009. Jaspilite – the gemstone of Ukraine. The Journal of Gemology 31(5–8), pp. 163–169.
• [2] Bruder, B. 2006. Edelstein-News Nr 1. Dalmatinerstein. [Online] Available at: http://alfs-mineralien.de.tl/EPI-_-NEWS .htm [Accessed: 14.11.2015].
• [3] Callegari, E. and Pertsev, N. 2007. A systematic nomenclature for metamorphic rocks: 10. Contact metamorphic rocks. Recommendations by the IUGS Subcommission on the Systematics of Metamorphic Rocks. [Online] Available at: https://www.bgs.ac.uk/scmr/docs/papers/paper_10.pdf [Accessed: 18.01.2016].
• [4] Campos-Venuti, M. 2012. Genesis and Classification of Agates and Jaspers: A New Theory. Rome: Tophgrafia Luciani.
• [5] Dietrich, R.V. 2009. Gemrocks: Ornamental and Curio Stones. [Online] Available at: http://condor.cmich.edu/cdm/ref/collection/p1610-01coll1/id/319 [Accessed: 15.01.2016].
• [6] Gaweł, A. 1953. Jaspisy z diabazu Niedźwiedziej Góry koło Krzeszowic. Acta Geologica Polonica 3(1), pp. 1–32 (in Polish).
• [7] Grapes, R. 2011. Pyromethamorphism. Ed. 2. Berlin: Springer-Verlag, 365 p.
• [8] Grodzicki, A. 1976. Występowanie kamieni szlachetnych i ozdobnych w skałach okruchowych Dolnego Śląska. Przegląd Geologiczny 24(3), pp. 128–132 (in Polish).
• [9] Heflik, W. and Pawlikowski, M. 1977. Jaspisy z miejscowości Świerki koło Nowej Rudy na Dolnym Śląsku. Przegląd Geologiczny 25(5), pp. 239–243 (in Polish).
• [10] Heflik, W. 1993. Metamorfizm w świetle niektórych zagadnień fizykochemicznych. Kraków: Wyd. AG H, 187 p. (in Polish).
• [11] Kamieński, M. and Tokarski, Z. 1958. O znaczeniu niektórych skał w Karpatach Fliszowych dla przemysłu materiałów ogniotrwałych. Geological Quarterly 2(1), pp. 187–208 (in Polish).
• [12] Kostov, R.I. 2010. Review on the mineralogical systematics of jasper and related rocks. Archaeometry Workshop 3, pp. 209–213.
• [13] Lovering, T.G. 1972. Jasperoid in the United States – its characteristics, origin, and economic significance. Washington: United States Government Printing Office, 164 p.
• [14] Ryka, W. and Maliszewska, A. 1991. Słownik Petrograficzny. Wyd. 2, popr. i uzup., Warszawa: Wyd. Geologiczne, 415 p. (in Polish).
• [15] Manutchehr-Danai, M. 2010. Dictionary of Gems and Gemology. Berlin: Springer-Verlag, 565 p.
• [16] Muszyński, M. 2008. Skały Krzemionkowe [In:] Manecki A. and Muszyński M. eds. Przewodnik do Petrografii. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, pp. 330–349 (in Polish).
• [17] Heflik, W. and Natkaniec-Nowak, L. 2011. Gemmologia. Kraków: Wyd. Antykwa, 352 p. (in Polish).
• [18] Niedźwiedzki, R. 1994. Nowe dane o budowie geologicznej Góry Św. Anny (Śląsk Opolski). Annales Societatis Geologorum Poloniae 63, pp. 333–351 (in Polish).
• [19] Polk, P. 2012. Collecting Rocks, Gems and Minerals: Identification, Values and Lapidary Uses. Ed. 2. Iola: Krause Publications, p. 304.
• [20] Schwartz, G.M. 1935. Silification of Shale in the Mogul Mine. The Journal of Geology 43(5), pp. 524–529.
• [21] Skórzewski, A. 1979. Badania nad możliwością otrzymania skaleni potasowych z porfiru Trójgarbu. Geological Quarterly 23(1), pp. 533–546 (in Polish).
• [22] Żaba, J. 2010. Ilustrowana Encyklopedia Minerałów i Skał. Ed. 3. Chorzów: Videograf II , 503 p. (in Polish).

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).