Naturalne wycieki ropy w Karpatach – kłopot czy bogactwo?

• Autorzy: Jankowski Leszek , Leśniak Grzegorz , Brzeszcz Joanna , Kapusta Piotr

Identyfikatory

DOI

10.18668/NG.2024.11.01

Warianty tytułu

EN

Natural oil seeps in Carpathians – a cause for concern or a source of benefits?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na problem tzw. rekultywacji naturalnych wycieków ropy naftowej, występujących często w Karpatach. Wieloletnie obserwacje wskazują, że ich szkodliwość i wpływ na środowisko są raczej niewielkie (jakkolwiek zagrożenie istnieje), natomiast stanowią one istotny przedmiot badawczy dla wielu dziedzin nauki i mają znaczenie edukacyjne oraz historyczne, wpisując się w bogatą historię rozwoju przemysłu naftowego w Polsce. Wycieki ukazano w różnorakich kontekstach: geologicznych, przyrodniczych, zwrócono uwagę na ich rolę w badaniu systemu naftowego, a także na walory edukacyjne i geoturystyczne. Badania wycieków są jednym z szeregu elementów składających się na tzw. rozpoznanie systemu naftowego (ang. play elements) – oprócz elementów głównych, jak np. skały macierzyste, skały zbiornikowe. Są wskaźnikiem procesu ciągłej migracji ropy naftowej, najprawdopodobniej z dużych głębokości. Oprócz wycieków zwrócono uwagę na ważność przesyconych ropą naftową stref melanży tektonicznych, które okazały się główną drogą migracji ropy naftowej w orogenie karpackim. Wskazano istotną rolę tzw. postkompresyjnych etapów deformacji tektonicznych w procesie ich formowania. Wycieki ropy naftowej są także obserwowalne w rejonie pozakarpackim, a ich związek z karpackim systemem naftowym powinien zostać przebadany. Zwrócono uwagę na konieczność zachowania, a nawet ochrony wielu stref wycieków, ale także miejsc ekshalacji gazowych czy wycieków wód mineralnych. Ochronie powinny również podlegać stare pola naftowe w rejonie Karpat. Dają one możliwość sprawdzenia wpływu eksploatacji na środowisko. Przypomniano także kilka ważnych postaci, szczególnie zasłużonych dla karpackiego i światowego przemysłu naftowego.

EN

This article addresses the issue of the reclaiming natural oil seeps that frequently occur in the Carpathians. Years of field observations suggest that their environmental impact is rather minimal, though some risks exist. Despite this, these seeps constitute an important subject of study for many fields of research and hold significant educational and historical value, contributing to the rich history of the development of the oil industry in Poland. The article discusses the geological and natural aspects of oil seeps, emphasizing their role in studying the petroleum systems and their educational and geotourism potential. Oil seeps are one of a number of so-called play elements of the Carpathians: e.g. source rocks, reservoir rock, caps rocks. They serve as indicators of oil migration, most likely from great depths. The importance of oil-saturated tectonic mélange zones, which turned out to be the main route of oil migration in the Carpathian orogen, was also highlighted, along with the important role of the so-called post-compression stages of tectonic deformations in the process of their formation. Moreover, oil seeps are also observed in the Carpathian Foredeep region, though their connection to the Carpathian oil system warrants further study. The article underscores the need to preserve and protect many seepage zones, as well as areas with gas exhalations and mineral water leaks. Old oil fields in the Carpathian region should also be preserved, as they offer opportunities to study the environmental impact of oil production. Several key figures in the development of the Carpathian and global oil industry are also recognized.

Słowa kluczowe

PL

naturalne wycieki; ropa naftowa; gaz; edukacja geologiczna; ochrona przyrody; tektonika

EN

natural oil seeps; gas exhalation; geological education; protection of natural protection; tectonics

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Nafta-Gaz
• Rocznik: 2024
• Tom: R. 80, nr 11
• Strony: 663--678
• Opis fizyczny: Bibliogr. 59 poz.

Twórcy

autor

Jankowski Leszek

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy

autor

Leśniak Grzegorz

• Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy

autor

Brzeszcz Joanna

• Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy

autor

Kapusta Piotr

• Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• Alth A., 1870. Pogląd na źródła solne i naftowe, tudzież na warzelnie soli kuchennej w Galicji i Bukowinie. Sprawozdanie Komisji Fizjogr.
• Augustyn M., 2000. Początki górnictwa naftowego w Bieszczadach. Bieszczad, 7: 219–281.
• Brzeszcz J., Skalski T., Jankowski L., Kapusta P., 2022. How do microbial communities deal with chronic hydrocarbon presence in oil seep soils? Data from historical hand-dug oil wells. Land Degradation & Development, 34(5): 1283–1296. DOI: 10.1002/ldr.4531.
• Buniat-Zade Z.A., 1982. Vitold Zglenickij: nevee fakty žizni i deiatielnosti. [W:] Dzieje polskich, rosyjskich i radzieckich badań polarnych. Wrocław.
• Chudobski A.J., 1984. Witold Zglenicki „polski Nobel” (1850–1904). Wydawnictwo Towarzystwo Naukowe, Płock.
• Czarnocki J., 1939. Poszukiwania ropy naftowej w okolicach Wójczy i na obszarach sąsiednich po obu stronach Wisły w latach 1929–1931. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 18: 1–8.
• Czarnocki J., 1956a. Poszukiwania ropy naftowej w okolicach Wójczy. Część ogólna. [W:] Czarnocki J., Surowce mineralne w Górach Świętokrzyskich, z. 2. Surowce energetyczne. Prace geologiczne t. 5. Wydawnictwo Geologiczne, 12–46.
• Czarnocki J., 1956b. Poszukiwania ropy naftowej w okolicach Wójczy. Część szczegółowa. [W:] Czarnocki J., Surowce mineralne w Górach Świętokrzyskich, z. 2. Surowce energetyczne. Prace geologiczne t. 5. Wydawnictwo Geologiczne, 47–74.
• Gierat-Nawrocka D., Wdowiarz S., 1975. Katalog wierceń naftowych i gazowych w Karpatach. Część wschodnia. Wydawnictwa Geologiczne, 509.
• Glöcker E.F., 1843. Menilitschiefer in Mähren. Amtlicher Bericht über die einundzwanzigste Versammlung deutschen Naturforschern und Ärzte in Gratz in September 1843. Gratz, 139–141.
• Jankowski L., 1995. Budowa geologiczna obszaru między Łużną a Stróżami. [W:] Materiały Konferencji Naukowej, Krynica. Geologiczne i geofizyczne badania podstawowe w poszukiwaniu i ocenie złóż surowców skalnych. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
• Jankowski L., 1997. Warstwy z Gorlic – najmłodsze utwory południowej części jednostki śląskiej. Przegląd Geologiczny, 45(3): 5–20.
• Jankowski L., 2007. Kompleksy chaotyczne w rejonie gorlickim (polskie Karpaty zewnętrzne). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 426: 27–52.
• Jankowski L., 2014. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000, arkusz Rzepiennik. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Jankowski L., 2015. Rola kompleksów chaotycznych w procesie formowania górotworu Karpat – ujęcie dyskusyjne. Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu, 202: 1–154.
• Jankowski L., 2022a. Mapa Przeglądowa Karpat. 1 : 500 000. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.
• Jankowski L., 2022b. Objaśnienia do mapy geologicznej Karpat 1 : 500 000 rejonu pogranicza Polski, Ukrainy, Słowacji i Czech. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.
• Jankowski L., 2022c. Szkic geologiczny Karpat. 1 : 500 000. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.
• Jankowski L., 2024. Alternatywna interpretacja rozwoju basenowego i tektonicznego rozwoju górotworu Karpat. Koncepcyjna interpretacja basenowo-tektoniczno-morfologicznego rozwoju Karpat. [W:] Jędrysek M.O. (red.). Pikomolowe puzzle funkcjonowania Wszechświata – Hołd dla Stanisława Hałasa i trzydziestolecie Pracowni Geologii Izotopowej i Geoekologii. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyd. „Szermierz” sp. z o.o., Wrocław, Acta Universitas Wratislaviensis, 4238: 295–369.
• Jankowski L., Jarmołowicz-Szulc K., 2004. Wstępna charakterystyka mineralogiczna melanży tektonicznych w Bieszczadach. LXXV Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Iwonicz, Polskie Towarzystwo Geologiczne, Kraków, 122.
• Jankowski L., Jugowiec M., w druku. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski. W skali 1 : 50 000. Arkusz Jasło. Archiwum Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego.
• Jankowski L., Leśniak G., Matyasik I., Ziemianin K., Garecka M., Mazzoli S., Szaniawski R., Probulski J., Jugowiec-Nazarkiewicz M., 2015. Wybrane aspekty systemu naftowego a nowe spojrzenie na budowę Karpat. Przewodnik, warsztaty terenowe, Kraków–Polańczyk.
• Jankowski L., Margielewski W., 2021. Geological control of young orogenic mountain morphology. From geomorphological analysis to reinterpretation of geology of the Outer Western Carpathians. Geomorphology, 386(2): 107749. DOI: 10.1016/j.geomorph.2021.107749.
• Jankowski L., Margielewski W., Garecka M., Jugowiec M., Szydło A., Słodkowska B., Probulski J., Filipek A., Wysocka A., Hara U., Barski M., Kowalska S., Skupio R., Kopciowski R., Kuć P., 2019. Od podnóża Tatr po brzeg Karpat. Współczesne wyzwania kartografii geologicznej. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa. Warsztaty terenowe, Kraków–Szczawnica.
• Jankowski L., Probulski J., 2011. Rozwój tektoniczno-basenowy Karpat zewnętrznych na przykładzie budowy geologicznej złóż Grabownica, Strachocina i Łodyna oraz ich otoczenia. Geologia, 37(4): 555–583.
• Jankowski L., Wysocka A., 2019. Occurrence of clastic injectites in the Oligocene strata of the Carpathians and their significance in unravelling the Paleogene and Neogene evolution of the Carpathian orogeny (Poland, Ukraine and Romania). Geol. Quart., 63: 106–125.
• Jarmołowicz-Szulc K., Dudok I., Jankowski L., 2008. Organic matter in the Carpathian rocks from Poland and Ukraine. W: The 33rd International Geological Congress. Oslo, Norway, 6–14 August 2008. Dokument elektroniczny: abstract CD-ROM, under the patronage of UNESCO, Oslo: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, file:\33IGC\1323434.html.
• Jarmołowicz-Szulc K., Jankowski L., 2008. Problematyka mineralizacji w strefie melanżu w Bieszczadach. [W:] Pierwszy Polski Kongres Geologiczny, Kraków, 26–28 czerwca 2008: abstrakty. Polskie Towarzystwo Geologiczne, Kraków, 42.
• Jarmołowicz-Szulc K., Jankowski L., 2011. Analiza geochemiczna i korelacje genetyczne czarnych łupków w jednostkach tektonicznych Karpat zewnętrznych w południowo-wschodniej Polsce i na obszarze przyległym. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 444: 73–98.
• Jarmołowicz-Szulc K., Jankowski L., 2021. Interpretation of Mineralization in the Western Carpathians (Polish Segment) – A tectonic Mélange Approach. Minerals, 11(11): 1171. DOI: 10.3390/min11111171.
• Jarmołowicz-Szulc K., Jankowski L., Matyasik I., 2007. Wstępne wyniki badań zespołów minerałów i materii organicznej w regionie bieszczadzkim. Przegląd Geologiczny, 55(4): 291.
• Kamieński M., 1937. O minerałach arsenowych z fliszu karpackiego okolicy Leska. Archiwum Mineralogiczne, 13, 1–8.
• Karnkowski P., 1993. Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce: Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Towarzystwo Geosynoptyków „Geos” AGH, 256.
• Karnkowski P., 1999. Oil and Gas deposits in Poland. The Geosynoptics Society „Geos” and University of Mining and Metallurgy, Kraków.
• Karnkowski P., Konarski E., 1973. Katalog złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce. Karpaty. Wydawnictwo Geologiczne.
• Kita-Badak M., 1971. W sprawie mineralizacji arsenowej w okolicy Baligrodu. Kwartalnik Geologiczny, 15(1): 155–159.
• Kuśmierek J., Dzieniewicz M., Sechman G., Machowski G., Czwarkiel P., Maruta M., Ozimek K., Pałkowska M., Pasternacki A., 2006. Studium geologiczno-naftowe wycieków węglowodorów w rejonie Karpat. Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego, Archiwum KSE AGH, Kraków (praca niepublikowana).
• Leśniak G., Bańdo C., 2008. Wstępne badania petrograficzne skał z melanżu tektonicznego w Jabłonkach. Kompleksy chaotyczne Karpat polskich. [W:] Jankowski L. (red.). Kompleksy chaotyczne Karpat Polskich, 16.
• Leśniak G., Matyasik I., Jankowski L., 2014. New approach to hydrocarbon migration in the Polish Carpathians based on outcrops analyses. International Petroleum Technology Conference, Doha, Qatar. DOI: 10.2523/IPTC-17641-MS.
• Libfeld A., 1977. Działalność inżyniera Witolda Zglenickiego w Baku w latach 1890–1904 i jego zapis testamentowy dla Kasy im. Mianowskiego. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 22(2): 311–315.
• Matyasik I., Leśniak G., Such P., 2015. Elementy systemu naftowego. Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu, 203: 1–120.
• Mazzoli S., Jankowski L., Szaniawski R., Zattin M., 2010. Low-T thermochronometric evidence for post-thrusting (<11 Ma) exhumation in the Western Outer Carpathians, Poland. Comptes Rendus Geoscience, 342(2). DOI: 10.1016/j.crte.2009.11.001.
• Rajchel L., 2000. Springs of sulphurous waters in the Polish Carpathians. Geologia, 26(3): 310–373.
• Rajchel L., 2006. Skład mineralny osadów wód karpackich typu szczaw. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 22(3): 215–225.
• Rajchel L., Rajchel J., Ratajczak T., Rzepa G., 2005. Deposits of carbonated waters from selected springs of the Polish Carpathians. RMZ Materials and Geoenvironment, 52(1): 107–110.
• Skupio R., Kowalska S., Jankowski L., 2018. Analysis of influence of environmental conditions and natural gamma radiation for radon concentration measurements. Nafta-Gaz, 74(8): 584–590. DOI: 10.18668/NG.2018.08.03.
• Staszic S., 1805. O ziemiorództwie dawnej Sarmacyi, a późniey Polski pierwsza rozprawa o równinach tey krainy, o pasmie Łysogór, o części Beskidów i Bielaw czytana na posiedzeniu publiczném Tow. Warsz. przyiaciół Nauk, dnia 13. Grudnia 1805. Drukarnia Księży Piarów, Warszawa.
• Steliga T., Kluk D., 2017. Ocena składu zanieczyszczeń gleb skażonych TPH i WWA pod kątem opracowania technologii ich bioremediacji. Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu – Państwowego Instytutu Badawczego, 215: 1– 211. DOI: 10.18668/PN2017.215.
• Szajnocha W., 1894. Płody kopalne Galicji, ich występowanie i zużytkowanie. Cz. 2. Sole potasowe, kopalnie i warzelnie soli, wosk ziemny. Nakładem autora. Drukarnia W. Łozińskiego, Kraków, 118–149; 158–160.
• Szajnocha W., 1899. Pochodzenie karpackiego oleju skalnego. Nafta, 1–3.
• Szajnocha W., 1902. O pochodzeniu oleju skalnego w Wójczy w Królestwie Polskim. Akademia Umiejętności, Dział B, Seria III, 2: 236–244.
• Szczypiorski A., 1969. Bajeczna opowieść o złocie i miłości. Polityka, 27: 11.
• Teisseyre W., 1921. O pochodzeniu śladów nafty w Wójczy i o potrzebie głębokich wierceń teoretycznych w zapadliskach przedkarpackich. Sprawozdanie Państwowego Instytutu Geologicznego, 1(2): 139–189.
• Urban J., Gągol J., 2015. Tradycje poszukiwań i wykorzystania surowców mineralnych na Ponidziu. Przegląd Geologiczny, 63(8): 475–484.
• Windakiewicz E., 1875. Über die Wichtigkeit des Vorkommens von bituminösen Schiefer in Galizien. Österr. Z. Berg. Hüttenw., Bd. 23, H. 196.
• Wykowski A., 1885. Nafta w Wójczy. Gazeta Warszawska, 189: 3.
• Zglenickij W.J., 1880. Nieftianyje istoczniki w Carstwie Polskom.
• Zapiski S. Pietierburgskogo Minieralogiczeskogo Obszczestwa, 2(15): 25–30.
• Zuber R., 1902. Kilka słów o nafcie w Wójczy (Królestwo Polskie, gub. kielecka). Kosmos, 27: 402–405.
• Zuber S., 1928. Powierzchniowe ruchy tektoniczne, geneza wulkanów błotnych oraz geologiczne warunki powstania złóż naftowych. Rocznik PTG, Kraków, 5: 34–139.