Jakub Barner (1640-1683) i jego Chemia filozoficzna (1698) na marginesie publikacji polskiego przekładu

• Autorzy: Prinke R. T

Warianty tytułu

EN

Jakub Barner (1640-1683) and his Chymia philosophica (1698): Side notes on the publication of the Polish translation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The translation of Chymia philosophica by Jakub Barner is the second publication in Polish historiography of a printed source work on early modern chemistry (alchemy) written by a Polish citizen, well known and influencial across Europe (the first such translation comprised the treatises of Michael Sendivogius). This admirable initiative of unquestionable value to Polish historians of science resulted in an elegantly published volume, with an extensive introduction and useful appendices. The language of the translation is pleasant to read, retaining the spirit of the original by means of a moderate use of archaisms and generally accurate selection of proper terminology. A closer comparison of some fragments of the translation reveals, however, that it omits essential words, phrases and even entire sentences. The translation itself is occassionally incorrect as well, completely changing the meaning of the author’s text and distorting his intentions, thereby undermining the reliability of the Polish translation as a whole. In the factual layer, identifying both chemical substances and (especially) the names of the authors cited by Barner often appear to be doubtful or problematic. Apart from numerous obvious mistakes, as well as leaving many surnames unidentified even when it was very difficult, the translators and/or editors of the Polish text created some non-existent authors as a result of errors produced while copying their surnames from the original text or due to unfounded assumptions that some chemical or botanical terms are names of chemical authors. There is also no consistency in the spelling of surnames (usually left in the Latin form, sometimes spelled with wrong inflection, but also modernised). In the biographical introduction there are also numerous factual errors and some bizarre mistranslations. Not only did its author fail to correct invalid information of earlier biographers of Barner, relying only on the most obvious and accessible publications, but also perpetuated these "historiographical myths" and even created new ones. Neither did he consult any sources apart from some other of Barner‘s published books. Writing from the positivist perspective and on the basis of outdated literature, he also sustained the categorical distinction between alchemy and chemistry, already rejected in contemporary historiography, thus presenting the role and position of Barner in the history of science not quite adequately. If one adds to that the very numerous "typos” throughout the book, it may be regarded as a negative example of poor source editing in almost every respect, even though it makes a pleasant reading.

Słowa kluczowe

PL

Jakub Barner; chemia; alchemia; nauka polska; dzieło

EN

Barner Jakub; early modern chemistry; alchemy; translation

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2014
• Tom: R. 59, nr 1
• Strony: 7--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 154 poz.

Twórcy

autor

Prinke R. T

• Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu

Bibliografia

• M. Kokowski: Różne oblicza Mikołaja Kopernika. Spotkania z historią interpretacji. Warszawa-Kraków 2009 Instytut Historii Nauki PAN / Polska Akademia Umiejętności, s. 24.
• J. Jeszke: Mity polskiej historiografii nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, 157. Warszawa 2007 Instytut Historii Nauki PAN, s. 112.
• R. T. Prinke: Antemurale Alchimiae: Patrons, readers, and practitioners of alchemy in the Polish-Lithuanian Commonwealth. „Early Science and Medicine" 2012, 17: 5, s. 523-547.
• W. Haberling: Alexander von Suchten, ein Danziger Arzt und Dichter des 16. Jahrhunderts. „Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins" 1929, 69, s. 175-230;
• H. Strehlau: Die Danziger Patrizierfamilie von Suchten. „Ostdeutsche Familienkunde" 1973, 21: 3, s. 326-329
• D. Weichbrodt geb. v.Tiedemann: Patrizier, Bürger, Einwohner der freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, t. 3. Klausdorf/Schwentine [1990] Danziger Verlagsgesellschaft Paul Rosenberg, s. 431-432.
• W. Hubicki: Doktor Aleksander Zuchta, zapomniany chemik, lekarz i poeta XVI wieku. „Studia i Materiály z Dziejów Nauki Polskiej" 1953, 1, s. 102-120.
• Z dziejów chemii i alchemii. Red. W. Brzyska, M. Dąbkowska, Z. Hubicki. Warszawa 1991 Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, s. 150-163.
• Dictionary of scientific biography. New York 1976 Charles Scribner's Sons. T 13, 140-141
• New dictionary of scientific biography. T. 6. New York 2008 Charles Scribner's Sons, s. 550-553.
• M. Sędziwój: Traktat o kamieniu filozoficznym. Tłum. R. Bugaj, Biblioteka Problemów, 164. Warszawa 1971 PWN.
• W. Hubicki, Tło i geneza powstania podręcznika Chemia i mineralogia Okraszewskiego oraz anonimowego traktatu Skarb chymików. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C" 1964, 8, s. 3-34.
• M. Dąbkowska. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C" 1964, 8, s. 35-77.
• Rękopis alchemiczny Skarb chymików. Podał do druku K. Sarnecki. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C" 1964, 8, s. 79-117.
• J. Barner: Chemia filozoficzna. Tłum. K. I. Orzechowski, et al. Fontes Rerum ad Históriám Scientiae Spectantium, 21; Series Recentior, 3. Warszawa 2012 Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów / Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
• R G. Bueno: Curso de química, teórica y practica para la enseňanza del Real Laboratorio de Química de esta corte. T. 1. Madrid 1788 Don Antonio de Sancha, s. 11
• M. Götz (red.): Türkische Handschriften, (Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, Bd. 13, Teil 4). Stuttgart 1979 Akademie der Wissenschaften in Göttingen / Franz Steiner Verlag, s. 389.
• H.Metzger: Les doctrines chimiques en France du début du XVIIe à la fin du XVIIIe siècle. Paris 1923 Presses Universitaires.
• O. Hannaway: The chemists and the word. The didactic origins of chemistry. Baltimore-London 1975 The John Hopkins University Press.
• J. R. Partington: A history of chemistry. Vol. II, t. 2 London 1961 Macmillan & Co., s. 377-378.
• S. Zamecki: Historia dziedziny nauka. „Zagadnienia Naukoznawstwa" 2000, 36: 2-3, s. 151-165, tutaj 163.
• W. Newman: Technology and alchemical debate in the late Middle Ages, „Isis" 1989, 80: 3, s. 423-445.
• W. R. Newman: The Summa perfectionis of Pseudo-Geber. A critical edition, translation and study, Collection de Travaux de l'Académie Internationale d'Histoire des Sciences, 35. Leiden 1991 E. J. Brill, s. 4-49.
• Bayerische StaatsBibliothek: http://www.bsb-muenchen.de.
• A. G. Debus: The chemical philosophy. Paracelsian science and medicine in the sixteenth and seventeenth centuries. Mineola, NY 2002 Dover Publications, s. 170-173;
• B. T Moran: Andreas Libavius and the transformation of alchemy. Separating chemical cultures with polemical fire. Sagamore Beach, MA 2007 Science History Publications, s. 174-176.
• T. Moran: Andreas Libavius and the transformation of alchemy. Separating chemical cultures with polemical fire, s. 177.
• M. Heyd: „Be sober and reasonable": The critique of enthusiasm in the seventeenth and early eighteenth centuries. Brill's Studies in Intellectual History, 63. Leiden-New York-Köln 1995
• E. J. Brill; D. F o u k e: The enthusiastical concerns of Dr. Henry More. Religious meaning and the psychology of delusion. Brill's Studies in Intellectual History, 71. Leiden-New York-Köln 1997.
• W. Kílhlmann: Oswald Crollius und seine Signaturenlehre: Zum Profil hermetischer Naturphilosophie in der Ära Rudolphs 11, [w:] A. Buck (red.): Die okkulten Wissenschaften in der Renaissance. Wiesbaden 1992 Otto Harrassowitz, s. 103-124
• O. Crollius: De signaturis internis rerum. Die lateinische Editio princeps (1609) und die deutsche Erstübersetzung (1623).
• V Biringuccio: The pirotechnia of Vannoccio Biringuccio. The classic sixteenth-century treatise on metals and metallurgy. New York 1990 Dover Publications.
• G. Agricola: O górnictwie i hutnictwie dwanaście ksiąg. Tłum. K. Kurková. Jelenia Góra 2000.
• K. Targosz: Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, 100. Wroclaw 1975 Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 101-103.
• W. Pagel: Paracelsus and the neoplatonic and gnostic tradition, „Ambix" 8, 1960, s. 125-166.
• S. Werrell, Fireworks: Pyrotechnic arts and sciences in European history. Chicago 2010 University of Chicago Press.
• A. G. Debus: The English Paracelsians. London 1965 Oldbourne, s. 142-145.
• H. Tilton: The quest for the phoenix: Spiritual alchemy and Rosicnicianism in the work of Count Michael Maier (1569-1622). Berlin 2003 Walter de Gruyter, s. 103-106.
• K. Figala, U. Neumann: Author, cui nomen Hermes Malavici". New light on the bio-bibliography of Michael Maier (1569-1622), [w:] P. Rattansi, A. Clericuzio (red.): Alchemy and chemistry in the 16th and 17th centuries. Dordrecht 1994 Kluwer Academic Publishers, s. 121-148.
• I. Kästner: „Ein Meister der Chymi und aller Artzeney" - der Mediziner und Chemiker Johannes Michaelis (1606-1667), [w:] A. Classen (red.): Gutes Leben und guter Tod von der Spätantike bis zur Gegenwart. Ein philosophisch-ethischer Diskurs über die Jahrhunderte hinweg. Theophrastus Paracelsus Studien, 4. Berlin-Boston 2012 Walter de Gruyer / Theophrastus-Stiftung, t., s. 317-338.
• T. Bilikiewic z: Johann Jonston (1603-1675) und seine Tätigkeit als Arzt. „Sudhoffs Archiv für Geschichte der Medizin" 1930 23: 4, s. 357-381, tutaj 363.
• J. K. Crellin: Jonston, John, [w:] Ch. C. Gillispie (red.): Dictionary of scientific biography. New York 1976 Charles Scribner's Sons, t. 7, s. 164-165.
• A. Clericuzio: From van Helmont to Boyle. A study of the transmission of Helmontian chemical and medical theories in seventeenth-century England. „The British Journal for the History of Science" 1993 26: 3, s. 303-334, 311-312.
• A. R. Hall, M. B. Hall (red.): Tire Correspondence of Henry Oldenburg. T 1. Madison-London-Philadelphia 1965 University of Wisconsin Press / Taylor & Francis, s. 121, 181, 200.
• A. Clericuzio: From van Helmont to Boyle. A study of the transmission of Helmontian chemical and medical theories in seventeenth-century England, s. 312.
• B. Weissenborn (red.): Album Academiae Vitebergensis: Jüngere Reihe. Teil 1: (1602-1660). Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und des Freistaates Anhalt. Wittenberg-Magdeburg 1934 Historischen Kommission fur die Provinz Sachsen und fur Anhalt / C. Holtermann, s. 349.
• F. Ferchl (red.): Chemisch-Pharmazeutisches Bio- und Bibliographikon. T 1. Mittenwald 1937 A. Nemayer, s. 22-23.
• W. Ziembicki: Barner Jakób (1641-1709), [w:] Polski słownik biograficzny. Kraków 1935 Polska Akademia Umiejętności / Gebethner i Wolff. T. 1, s. 305-306.
• S. Kośmiński: Słownik lekarzów polskich. Warszawa 1883 Nakład autora, s. 18-19.
• A. Wernich: Barner, Jakob B., [w:] A. Hirsch (red.): Biographisches Lexikon der hervorragenden Aerzte aller Zeiten und Völker. Wien und Leipzig 1884 Urban & Schwarzenberg.T. 1, s. 297.
• Ch. L. F. Panckoucke (red.): Dictionaire des sciences médicales: Biographie médicale. T. 1. Paris 1820 C. L. F. Panckoucke, s. 560.
• Biographie universelle, ancienne et modem. T. 3. Paris 1811 Michaud Frères, s. 391-392.
• G. F. C. Fuchs: Repertorium der chemischen Litteratur von 494 vor Christi Geburt bis 1806 in chronologischer Ordnung aufgestellt. T. 1. Jena und Leipzig 1806 Christian Ernst Gabler, s. 165.
• J. T. Young: Faith, medical alchemy and natural philosophy. Johann Moriaen, reformed intelligencer, and the Hartlib circle. The History of Medicine in Context. Aldershot 1998 Ashgate.
• G. H.Turnbull: Hartlib, Dury and Comenius. Gleanings from Hartlib's papers. London 1947 Hodder & Stoughton, s. 73, 381-382.
• A. P. Coudert: The impact of the Kabbalah in the seventeenth century: The life and thought of Francis Mercury van Helmont (1614-1698). Brill's Series in Jewish Studies, 9. Leiden 1999 Brill, s. 172.
• H. G. Lenz: Johann Thoelde. Ein Paracelsist und „Chymicus" und seine Beziehungen zu Landgraf Moritz von Hessen-Kassel. Marburg 1981 Philipps-Universität (diss.); C. P r i e s n e r: Johann Thoelde und die Schriften des Basilius Valentinus, [w:] Ch. Meine1 (red.): Die Alchemie in der europäischen Kultur- und Wissenschaftgeschichte. Wiesbade: 1986 Otto Harrassowitz, s. 107-118.
• O. Humberg: Neues Licht auf die Lebensgeschichte des Johann Thölde, [w:] H. G. Lenz (red.): Triumphwagen des Antimons. Basilius Valentinus, Keckring, Kirchweger; Text, Kommentare, Studien. Elberfeld 2004 Humberg Verlag, s. 353-374.
• H.-H. Walter (red.): Johann Thölde. Alchemist, Salinist, Schriftsteller und Bergbeamter, (Freiberg 2011 Drei-Birken-Verlag.
• G. Dünnhaupt: Peter Lauremberg (1585-1639), [w:] G. Dünnhaupt (red.): Personalbibliographien zu den Drucken des Barock. Stuttgart 1991 Hiersemann. T. 4, s. 2531-2564.
• U. L. Gantenbein: Sala, Angelus, [w:] H. G. Hockerts (red.): Neue Deutsche Biographie. Berlin2005 Verlag Duncker & Humblot. T. 22, s. 359-360.
• K. Figala, U. Neumann: Author, cni nomen Hermes Malavici". New light on the bio-bibliography of Michael Maier (1569-1622), s. 124-125, 141.
• S. Miniati: Nicholas Steno's challange for truth. Reconciling science and faith, Filosofia, Storia, Scienze sociali. Miláno 2009 Franco Angeli.
• T. Kardel, P. Maquet, (red.): Nicolas Steno. Biography and original papers of a 17th century scientist. Berlin-Heidelberg 2013 Springer.
• S. Szpilczyński: „Tajemnice" mistrza Aleksego Pedemontana, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" 1971 16: 1, s. 27-51.
• Z. Bela: Aleksego Pedemontana tajemnice. 2 t. Kraków 1999 Wydawnictwo Medycyna Praktyczna.
• M. Ruland the Elder: A lexicon of alchemy. Ttum. A. E. Waite. London 1893 Privately printed, s. 206.
• G. Cosmacini: Il medico ciarlatano. Vita inimitabile di un europeo del Seicento, Economica Laterza, 222. Bari-Roma 2001 Laterza.
• R. W. Soukup, J. Hladík: „Des deifels goltmacher haben kein golt im Peiti". Die Geschichte des kaiserlichen Hof-Chymicus Wenzel Seiler im Lichte von Dokumenten des Mährischen Archivs Brunn, „Dëjiny vëd a techniky' 2008 41: 2, s. 103-129.
• L. Roscioni: La carriera di un alchimista ed eretico del Seicento: Francesco Giuseppe Borri tra mito e nuovefonti, „Dimensioni e probierni delia ricerca storica" 2010 23: 1, s. 149-186.
• J. G. Trumph: De ungvento sivé balsamo antiarthritico Burrhiano. „Miscellanea curiosa, sivé Ephemeridum medico-physicarum Germanicarum Academiae Naturae Curiosorum" 1678 9, s. 214-216.
• J. Ch. Beck, A. J. Buxtorff: Supplement zu dem Baselischen allgemeinen historischen Lexicoln. T. 2. Basel 1744 Johannes Christ sei. Wittib, s. 965.
• P. Ammann: Disputatio inauguralis de [...] scorbuto oris [...] in arte medica [...] examini subjicit Benedictus Gantzlandt, Dresd. Med. Pract. Leipzig 1681 Johann Wilhelm Krüger; G. Erler (red.): Die iiingere Matrikel der Universität Leipzig 1559-1809. T. 2. Leipzig 1909 Giesecke & Devrient, s. 123.
• J. Vesti (red.): Collegium chymicum a Caspare Cramero. Frankfurt 1688 Johann Jakob Erth, s. 113.
• A. R. Hall, M. B. Hall (red.): The Correspondence of Henry Oldenburg, s. 243-244.
• M. Hunter: Robert Boyle and secrecy, [w:] E. Leong, A. Rankin (red.): Secrets and knowledge in medicine and science 1500-1800. The History of Medicine in Context. Farnham-Surrey-Burlington, VT 2011 Ashgate, s. 87-104.
• O. Richter: Verfassungs- und Verwaltungsgeschichte der Stadt Dresden. T. 2. Dresden 1891 W Baensch, s. 164.
• T. S. Pallerson: Jean Béguin and his Tyrocinium chymicum. „Annals of Science" 1937 2: 3, s. 243-298.
• A. Kent, O. Hannaway: Some new considerations on Béguin and Libavius, „Annals of Science" 1960 16: 4, s. 241-250.
• T. S. Patterson: Jean Béguin and his Tyrocinium chymicum, s. 281.
• B. T. Moran: Distilling knowledge: Alchemy, chemistry, and the Scientific Revolution. New Histories of Science, Technology, and Medicine. Cambridge, MA 2006 Harvard University Press, s. 112.
• W Hubicki: Uczniowie z Polski na studiach chymiatrii w Marburgu w latach 1609-1620. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej" 12, (1968): 70-103; przedruk w: Z dziejów chemii i alchemii, s. 192-211.
• F. Krafft: The magic word Chymiatria – and the attractiveness of medical education in Marburg: A somewhat different reflection on attendance, „History of Universities" 2012 26:1, s. 1-116.
• J. Ch. von Dreyhaupt: Pagus Neletici et Nudzici, oder ausführliche diplomatisch historische Beschreibung des [...] Saal-Creyses. T 2. Halle 1755 Wäysenhaus, s. 101.
• H. Morley: The life of Henry Cornelius Agrippa von Nettesheim, doctor and knight, commonly known as a magician. T. 2. London 1856 Chapman and Hall, s. 35-38.
• Ch. G. Nauert, Jr: Agrippa and the crisis of Renaissance thought. Illinois Studies in the Social Sciences, 55. Urbana 1965 University of Illinois Press, wg indeksu.
• J. Schürmann-Roth: Noch ein Buch über Langlebigkeit. Das Pantheum Hygiasticum des Claudius Deodatus von 1628. „Gesnerus" 1987 44, s. 291-293.
• B. T. Moran: The alchemical world of the German court. Occult philosophy and chemical medicine in the circle of Moritz of Hessen (1572-1632). Sudhoffs Archiv. Zeitschrift für Wissenschaftsgeschichte. Beihefte, 29. Stuttgart 1991 Franz Steiner Verlag, s. 75-79 i wg indeksu.
• W.-E. Peuckert: Das Rosenkreutz. Zweite, neugefaßte Auflage mit einer Einleitung herausgegeben von Rolf Christian Zimmermann. 2 wyd. Pansophie, 3. Berlin 1973 Erich Schmidt Verlag, s. 210.
• S. Wollgast: Philosophie in Deutschland zwischen Reformation und Aufklärung: 1550-1650. 2 wyd. Berlin 1993 Akademie Verlag.
• U. Neumann: „Olim, da die Rosen Creutzerey noch florirt, Theophilus Schweighart genant": Schickards Freund und Briefpartner Daniel Mögling, [w:] F. Seck (red.): Zum 400. Geburtstag von Wilhelm Schickard. Contubernium, 41. Sigmaringen 1995 Thorbecke, s. 93-115.
• R. Faggionato: A Rosicrucian utopia in eighteenth-century Russia: The masonic circle of N. 1. Novikov. International Archives of the History of Ideas, 190. Dordrecht 2005 Springer, s. 80.
• A. Pogo: loannes Nardius (ca. 1580-ca. 1655), „Isis" 1937 26: 2, s. 326-329.
• W. Miles: Sir Kenelm Digby, alchemist, scholar, courtier, and man of adventure. „Chymia. Annual Studies in the History of Chemistry" 1949 2, s. 119-128.
• B. J. Dobbs: Studies in the natural philosophy of Sir Kenelm Digby [Part 1], „Ambix" 1971 18, s. 1-25.
• Studies in the natural philosophy of Sir Kenelm Digby. Part 2: Digby and alchemy. „Ambix" 1973 20, s. 143-163.
• Studies in the natural philosophy of Sir Kenelm Digby. Part 3: Digby's experimental alchemy - the Book of Secrets. „Ambix" 1974 21, s. 1-28;
• B. Janacek: Catholic natural philosophy- Alchemy and the revivification of Sir Kenelm Digby, [w:] M.J. Osier (red.): Rethinking the Scientific Revolution (Cambridge-New York 2000 Cambridge University Press, s. 89-118.
• L. M. Principe: Sir Kenelm Digby and his alchemical circle in 1650s Paris: Newly discovered manuscripts. „Ambix" 2013 60: 1, s. 3-24.
• T. Kardel, P. Maquet (red.): Nicolas Steno. Biography and original papers of a 17th century scientist, wg indeksu.
• L. M. Principe: The aspiring adept. Robert Boyle and his alchemical quest. Including Boyle's „lost" dialogue on the transmutation of metals. Princeton, N J 1998 Princeton University Books.
• M. Hunter (red.): The Boyle papers. Understanding the manuscripts of Robert Boyle. Aldershot-Hunts-Burlington, VT 2007 Ashgate.
• K. Targosz: Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, 149 (Wroclaw-Warszawa-Kraków) 1991 Ossolineum.
• L. Hajdukiewicz (red.): Historia nauki polskiej. Tom VI: Dokumentacja bio- i bibliograficzna. Indeks biograficzny tomu I i II. Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974 Zakład Narodowy im. Ossolińskich / Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 22.
• M. Pawlak: Barner Jakub, [w:] S. Gierszewski (red.): Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Gdańsk 1992 Wydawnictwo Gdańskie, t. 1, s. 60.
• H. Abs: Barner, Jakob, [w:] Ch. Krollmann (red.): Altpreussische Biographic Königsberg 1941 Gräfe & Unzer, t. 1, s. 30.
• Die Matrikel des Gymnasiums zu Eibig (1598-1786). T. 1. Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens, 19. Danzig 1936 Danziger Verlags-Gesellschaft Paul Rosenberg, s. 117.
• G. D. Seyler: Elbinga litterata h[ic] eist] Elbingensium sivé nominis seu eruditionis famadomi forisque clarorum, qui diem suiim obierunt, memoriae. Elbingae 1742 Litteris Preussianis, s. 72-73, 124-125.
• A. N. Tolckemit: Elbingscher Lehrer Gedächtniss, das ist Leben und Schriften aller Evangelischen Lehrer [...] und einer Nachricht von den Elbingschen Medicis und Physicis. Danzig 1753 Schreiber, s. 406-411.
• H. Abs: Die Matrikel des Gymnasiums zu Eibig (1598-1786), s. 91, 133.
• G. W. Leibniz: New essays on human under standing. Tłum. P. Remnant, J. Bennett. Cambridge Texts in the History of Philosophy. Cambridge 1996 Cambridge University Press, s. 426.
• Matrikel des Collegium Medicum Augustanum 1582-1744, (Staats- und Stadtbibliothek Augsburg, 4° Cod. Aug. 264).
• J. von Ahorner: Catalogus seu Summarica historia omnium medicorum ab anno Christi MD. Augustae Vindelicorum practicantium (Staats- und Stadtbibliothek Augsburg, 4° Cod. Aug. 2491800-1801), nr 135, s. 145.
• M. Pawlak: Studia uniwersyteckie absolwentów gimnazjum elbląskiego w latach 1536-1772. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Spoteczne. Historia" 24 (1967), 3, s. 113-140.
• Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI-XVIII w. Toruń 1988 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, s. 143.
• F. Jünke (red.): Album Academiae Vitebergensis: Jüngere Reihe. Teil 2 (1660- 1710). Arbeiten aus der Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt in Halle a. d. Saale, 1. Halle a. d. Saale 1952 Selbstverlag der Universitäts- und Landesbibliothek,), s. IL: „Barner. Jacobus, Elbingensis Borussus 15. 6. 1660".
• G. Erler (red.): Die jüngere Matrikel der Universität Leipzig 1559-1809. II. Band. 1634-1709. Leipzig 1909 Giesecke & Devrient.
• E. Friedlaender (red.): Aeltere Universitäts-Matrikeln. I. Universität Frankfurt a. O. Bd. 2; 1649-1811. Bd. 3.' Personen- und Ortsregister: Leipzig 1888 S. Hirzel, s. 1891).
• F. Gundlach (red.): Das Album der Christian-Albrechts-Universität zu Kiel 1665-1865. Kiel 1915 Lipsius & Tischer.
• Z. Nowak, P. Szafran (red.): Catalogus discipulorum Gymnasii Gedanensis 1580-1814 I Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580-1814. Seria Źródeł Historycznych Biblioteki Gdańskiej PAN, 6. Warszawa-Poznań 1974 Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• E. Kotarski (red.): Gdańskie Gimnazjum Akademickie. Tom I: Szkice z dziejów. Gdańsk 2008 Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Matricola delia Nazione germanica artista, 2. Archivio Antico dell'Università di Padova, ms. 466, f. 42v.
• Dottori in filosofia e medicína. Archivio Antico dell'Università di Padova, ms. 281, f. 126-127.
• G. D. Seyler: Elbinga litterata h[ic] e[st] Elbingensium sivé nominis seu eruditionis fama domi forisque clarorum, qui diem suum obierunt, memoriae, s. 124.
• V. Giormani: 1 precedenú delľistituzione di un insegnamento chimico alľUniversita di Padova. „Quaderni per la storia dell'Università di Padova" 18 (1985), s. 43-91.
• Jacob Banter e le sue lezioni di chimica e di chimica farmaceutica'a Padova (1670-1672). „Atti delľlnstituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti. Classe di scienze fisiche, matematiche e naturali" 152 (1993-1994), s. 145-154.
• S. Minuzzi: Sulfilo dei segreti medicinali: praticanti e professionisti del mercato delia cura a Venezia (secoli XV1-XV111). Dysertacja doktorska: Universita' degli Studi di Verona, 2008, s. 158-159, 217-218.
• H. B. Adelmann (red.): The correspondence of Marcello Malpighi. Volume II: 7670-1683. Ithaca-London 1975 Cornell University Press.
• Marcello Malpighi and the evolution of embryology. T. 1. Ithaca 1966 Cornell University Press, s. 367-369.
• A. Siemiginowska: The epistolarian legacy of Hevelius. „Organon" 24 (1988), s. 181-194.
• V. F. Briining: Bibliographie der alchemistischen Literatur. Bd. 1 : Die alchemistischen Druckwerke von der Erfindung der Buchdruckerkunst bis zum Jahr 1690. München 2004 K. G. Saur, s. 412, 420 i 427, nr 2239, 2279 i 2308.
• Protokollbuch, Bd. 1. Stadtarchiv Augsburg, Historischer Verein, Collegium medicum, H 34/1, s. 824, 842, 849.
• U. Klein: The chemical workshop tradition and the experimental practice: Discontinuities within continuities. „Science in Context" 9 (1996), 3, s. 251-287.
• T. Hirsch: Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, in ihren Hauptzügen dargestellt. Danzig 1837 Wedeische Hofbuchdruckerei, s. 63.
• G. D. Seyler: Elbinga litterata h[ic] e[st] Elbingensium sivé nominis seu eruditionis fama domi forisque clarorum, qui diem suum obierunt, memoriae, s. 73.
• E. S. Swieżawski, K. Wenda: Spis lekarzy polskich. Przyczynek do dziejów medycyny polskiej. „Medycyna" 19 (1891), s. 1-12.
• R. Bugaj: Michał Sedziwój (1566-1636). Życie i pisma. Wrocław 1968 Ossolineum.
• Z. Szydło: Water which does not wet hands. The alchemy of Michael Sendivogius. Warszawa 1994 Institute for the History of Science, Polish Academy of Sciences; polskie tłumaczenie: Woda, która nie moczy rąk. Alchemia Michala Sędziwoja. Tłum. R. Mierzecki. Warszawa 1997 Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
• J. Telle: Zum „Filius Sendivogii" Johann Hartprecht, [w:] Ch. Meinel (red.): Die Alchemie in der europäischen Kultur- und Wissenschaftgeschichte. Wiesbaden 1986 Otto Harrassowitz, s. 119-136.
• J. T. Young: Faith, medical alchemy and natural philosophy. Johann Moriaen, reformed intelligencer, and the Hartlib circle, wg indeksu.
• Ch. Baufeld: Kleines Frühneuhochdeutsches Wörterbuch: Lexik Aus Dichtung und Fachliteratur des Frühneuhochdeutschen. Niemeyer Studienbuch. Tübingen 1996 Niemeyer/ De Gruyter, s. 6.
• B. T Moran: The „Herbarius" of Paracelsus. „Pharmacy in History" 35: (1993), 3, s. 99-127.
• G. Dorn: De obscuriorum locorum et vocum in scriptis Paracelsi passim occurrentium, definitionibus [=Paracelsi dictionarium], [w:] G. Dorn (red.): Fasciculus Paracelsicae medicinae veteris et non novae, per flosculos chimicos et medicos, tanquam in compendiosum promptuarium collectus. Frankfurt 1581, k. 118-144v.
• M. Ruland: Lexicon alchemiae sive dictionarium alchemisticum. Frankfurt 1612 Palthenius, s. 412.
• M. Ruland A lexicon of alchemy, s. 281.
• Encyclopaedia Britannica. T. 6 (1797), s. 673.
• M. Boas: Acid and alcali in seventeenth century chemistry. „Archives Internationales d'Histoire des Sciences" 9: (1956), 34, s. 13-28.
• A. M. Roos: The salt of the earth. Natural philosophy, medicine, and chymistry in England, 1650-1750. History of Science and Medicine Library, 3. Leiden-Boston 2007 Brill.
• A. Clericuzio: Elements, principles and corpuscles. A study of atomism and chemistry in the seventeenth century. Archives Internationales d'Histoire des Idées / International Archives of the History of Ideas 171. Dordrecht-Boston-London 2000 Kluwer Academic Publishers, s. 199.
• W. R. Newman, L. M. Principe: Alchemy tried in the fire: Starkey, Boyle, and the fate of Helmontian chymistry. Chicago 2002 The University of Chicago Press.
• Alchemy vs. chemistry: The etymological origins of a historiographie mistake. „Early Science and Medicine" 3: (1998), 1, s. 32-65.
• L. M. Principe, W R. Newman: Some problems with the historiography of alchemy, [w:] W R. Newman, A. Graft n (red.): Secrets of nature. Astrology and alchemy in early modern Europe. Cambridge, MA 2001 The MIT Press, s. 385-431.
• L. M. Principe (red.): Chymists and chymistry. Studies in the history of alchemy and early modern chemistry. Canton, MA 2007 Science History Publications/Chemical Heritage Foundation;
• M. L. Pérez, D. Kahn, M. R. Bueno (red.): Chymia: Science and nature in medieval and early modem Europe. Newcastle upon Tyne 2010 Cambridge Scholars Publishing.