BazTech - Yadda

1

Bieruńskie „Genius loci” – szczególny przypadek miejsca węzłowego miasta

Lasek Grażyna

Budownictwo i Architektura

|

2018

|

Vol. 17, nr 3

5--14

PL

W pracy zaprezentowano badania dotyczące analizy węzłów i punktów centralnych (knot) miasta Bieruń. Są nimi: kopiec, rynek, kościół pw. św. Walentego i plac św. Walentego. Można tutaj odnaleźć korzenie tożsamości społeczeństwa małego miasta i jego okolic. Bieruń historycznie położony jest na Górnym Śląsku, a dokładnie na Ziemi Pszczyńskiej. W 1387 roku otrzymał prawa miejskie. O rozwoju osady zadecydowały m.in. uwarunkowania środowiskowe oraz gospodarcze. Z historią istniejącego od początku XVI do początku XIX wieku Wielkiego Stawu Bieruńskiego oraz systemu rzek, potoków i małych stawów, wiążą się m.in. pozostałości zabytkowej Grobli oraz legendy o Utopcach – „stworokach bieruńskich”. Trwała obecność wspomnianych legend, podań, ich żywotność wśród – nie tylko dawnych – ale i współczesnych mieszkańców Bierunia i terenów przyległych, stoi u podstaw procesu wyłaniania się ludowej tożsamości w przestrzeni miasta. Niektóre z tych elementów wkomponowano w studnię miejską – zaprojektowaną i zrealizowaną na początku XXI wieku na bieruńskim rynku w miejscu nieistniejącej, historycznej studni. Tym samym wprowadzono w jedną z najważniejszych przestrzeni publicznych miasta – rynek – legendy i podania przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wspomniana studnia stała się wyróżnikiem miejsca lokalizacji oraz nośnikiem informacji historycznych i kulturowych. Nie mamy tu zatem do czynienia ze zwykłym ozdobnikiem ale z materializacją idei wyrosłej z tkanki żywej społeczności. Jeszcze głębszym jej wyrazem jest umieszczony centralnie w przestrzeni rynku Pomnik Powstańców Śląskich, który na tej właśnie ziemi jest autentycznym wyrazem pamięci o poległych ojcach. Drugi, nawet ważniejszy poziom tożsamości kulturowej stanowi tutejsza głęboka religijność i kult świętego Walentego. Uznanie świętego Walentego za patrona miasta oraz podniesienie kościółka dn. 13.02.2015 roku do godności Sanktuarium stanowiło jedynie sformalizowanie istniejących przekonań religijnych. W jego sąsiedztwie powstał plac św. Walentego z centralnie zlokalizowaną kolumną świętego, będący niejako przedłużeniem miejsca kultu, a stanowiący zarazem uobecnienie postaci patrona w przestrzeni miasta. Wszystkie mogą być przykładem przekazu cząstki budującej tożsamość miasta. W 2016 roku Władze Miasta Bieruń podjęli uchwałę o utworzeniu Zespołu parków kulturowych. Nazwano je: „Park Kulturowy dla Obszaru Staromiejskiego” i „Park Kulturowy dla obszaru Grobli”.

EN

The publication presents analysis of the knots and focal points (knots) of the city Bieruń. They are: mound, Town Square with St. Bartolomeus church, St. Valentine’s church and St. Valentine’s Square. This is where we can find the roots of identity of society living in a small town and its surroundings. Historically, Bierun is located in Upper Silesia and Pszczyna region. Bierun was given municipal rights in 1387. The settlement started developing because of environmental conditions and economical conditions. The history of existing from the beginning of 16th until the beginning of 19th century, the Great Pond of Bierun, rivers, streams and small ponds is connected with residues of monumental dike as well as the legends of the Drowners – Bierun’s creatures. The presence of mentioned legends among previous and modern citizens of Bierun is the basis of a process creating country awareness in town’s area. Some of those elements are incorporated in city’s well – designed and made in the beginning of 21st century in the town’s market where historical well was located. This means that legends passed on from generation to generation became part of the most important area of the town. The well became an important indicator of historical and cultural information. Besides being just a simple decorative element, it is a materialization of an idea based on living society. The Silesian Insurgents’ Monument placed in the middle of town’s market is even greater example of living society, as in this area it is a true example of society’s memory of their killed fathers. The second, perhaps even more important level of cultural identity is local deep faith and cult of St. Valentine. It is a famous place of many miraculous recoveries as well as fiancés blessing. Recognizing St. Valentine as a patron saint of the town and the church as a sanctuary in 2015 was a proof of existing religious belief. In the vicinity of the church, authorities created St. Valentine’s square with his sculpture being an extension of the place of cult and a sign of patron saint presence in the town’s area. All they might be an example of an idea transfer, that creates town’s identity. In 2016 Bierun’s authorities undertook a decision of creating a set of cultural parks. They were named: “Cultural park for Old Town area” and “Cultural park for dike area”.

2

Kopce w krajobrazie Krakowa i okolic

Porada K.

Topiarius. Studia krajobrazowe

|

2016

|

T. 1

121--130

PL

Kopce jako antropogeniczne formy ziemne pojawiły się na polskich ziemiach już w prehistorii. Na przestrzeni dziejów pełniły zróżnicowane funkcje: kurhanów, miejsc kultu, pomników czy punktów widokowych. Choć tradycja formowania sztucznych wzgórz obecnie zanika, to istniejące obiekty są cenne kulturowo, przez wzgląd na swoje walory historyczne i krajobrazowe. Lokowane zarówno w przestrzeniach miejskich, jak i wiejskich kopce, często funkcjonują jako wyraziste punkty orientacyjne w krajobrazie i stanowią wyraźne akcenty w panoramach. Celem niniejszej pracy jest zbadanie wpływu kopców na krajobraz kulturowy na przykładzie obiektów znajdujących się w Krakowie i okolicach (w rejonach wiejskich i miejskich). Rozważania dotyczą między innymi: historii, funkcji i skali obiektów, a także ich otoczenia i percepcji jak również zagrożeń np. związanych z ich konstrukcją, mającą wpływ na formę (np. kopiec Kościuszki). Badaniu poddano czternaście obiektów, wśród których można wymienić kopce: Krakusa, Wandy, Piłsudskiego i Kościuszki w Krakowie, parkowy w Mogilanach, Kościuszki w Olkuszu oraz Grunwaldzki w Niepołomicach.

EN

Mounds as anthropogenic earth forms appeared on the Polish territory as early as prehistoric times. Throughout history they played different functions: mounds, places of worship, monuments and viewpoints. Although the tradition of forming artificial hills now fading, existing objects are valuable culturally, for the sake of its historical and landscape importance. Mounds are invested in urban and rural areas and often they function as distinct landmarks in the landscape and they are clear accents in panoramas. The aim of this study is to investigate the influence of mounds on the cultural landscape on the example of the objects in and around Krakow (in rural and urban areas). Considerations relate to the history, function and scale of objects, as well as their surroundings and perception and threats, eg. related to their design, which have an impact on the form (eg. Kosciuszko Mound). The study involved fourteen buildings, among which are mounds: Krakus, Wanda, Pilsudski and Kosciuszko in Krakow, park in Mogilany, Kosciuszko in Olkusz and Grunwald in Niepołomice.

3

Unikatowa budowla kurhanu w kształcie kopuły

Kamieniarz M.

Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture

|

2014

|

z. 61, nr 3/II

251--260

PL

W artykule przedstawiono kurhan–kaplicę cmentarną przeznaczoną do pochówku zmarłych i obrzędów religijnych z tym związanych, wybudowany w Karniowicach koło Trzebini. Karniowicki „kurhan” łączy elementy starożytne z nowoczesnymi. Stanowi skrzyżowanie myśli konstrukcyjnej egipskich piramid, katakumb rzymskich, kaplic książęcych i królewskich z tradycją słowiańskiego grzebania zmarłych czy indiańskich kurhanów nad rzeką Missisipi. Celem budowy było ograniczenie powierzchni cmentarnej, co stanowi obecnie godną uwagi innowacyjność na skalę światową w tej dziedzinie. Kurhan, to w porównaniu z tradycyjnym cmentarzem, 30-krotna oszczędność miejsca, a po specjalnych zabiegach, które spowodują mineralizację ciał, nawet 100-krotna:1600 pochówków na 5 arach ziemi. Uzyskano to poprzez zastosowanie do budowy kopuły monolitycznej, systemu Monolithic wykorzystującego deskowanie tracone miękkie w formie pneumatycznej. Jest to metoda w Polsce mało znana i rzadko stosowana. Umożliwiło to wybudować kopułę o dużej odporności konstrukcji na szkody górnicze, skróciło znacznie czas budowy oraz pozwoliło w późniejszym czasie eksploatacji oszczędzić energię przy ogrzewaniu lub chłodzeniu wnętrza obiektu co jest dla takiego przeznaczenia obiektu bardzo ważne. Połączenie tych cech pozwoliło stworzyć budowlę wyjątkową, która może być w przyszłości dobrym rozwiązaniem budowania cmentarzy w miastach, w których brakuje miejsc na cmentarze.

EN

The article presents a burial mound – a cemetery chapel dedicated to the burial of the dead and the religious rituals connected with it; built in Karniowice near Trzebina. The burial mound combines modern and ancient elements and constitutes a mixture of the design ideas of the Egyptian pyramids, Roman catacombs, princely and royal chapels with a Slavonic tradition of burying the dead or Indian burial mounds on the Mississippi River. The purpose of the construction was to reduce the cemetery area, which is currently a notable innovation on a global scale. The burial mound gives, in comparison with a traditional cemetery, a 30-fold saving space, and after special treatments that will mineralize bodies, as much as 100-fold: 1600 burials at five ares of land. Such an effect has been achieved by applying a Monolithic system for the construction of the dome. The system uses soft permanent formwork in a pneumatic form. It is a method which is little known and rarely used in Poland. Due to the use of the method the dome is highly resistant to mining damage and the construction time was significantly shortened. What is more, the maintenance costs including energy for heating and cooling of the interior have been reduced which is very important for this kind of a building. The combination of these features resulted in a unique structure, which can be a good future option for city cemeteries where there is a shortage of burying places.

4

Współczesne głębokomorskie budowle węglanowe - nieznany świat podmorskich oaz

Jakubowicz M.

Przegląd Geologiczny

|

2012

|

Vol. 60, nr 6

325-332

EN

Deep-marine carbonate buildups constitute one of the most spectacular and enigmatic features found on modern seafloors. Despite some characteristics shared by all the deep-marine carbonate buildups, they represent, in fact, several distinct types, which differ in terms of their geneses, as well as sedimentary, biotic and geochemical features. These structures can be roughly divided into hydrocarbon seep limestones, carbonate-built hydrothermal vents and deep-water coral reefs. The former group include carbonate concretions, lenses, mud mounds and mud volcanoes forming as a result of decrease in alkalinity, caused by an activity of methane-oxidizing microbes. The rare examples of hydrothermal-derived limestone columns, in turn, grow in response to mixing of ambient, cold seawater and warm, Ca2+-rich fluids originating from peridotite massifs. In contrast, growth of the deep-water coral reefs appears to be stimulated largely by hydrological and bathymetric constraints, whereas a potential input of fluid seepage is rather of subordinate importance in diagenetic lithification of these structures. Surprisingly, studies on deep-water carbonates may turn out to be relevant also for understanding the shallow-water carbonate factories, providing evidence, that abiotic factors are more important in marine limestone precipitation than previously thought.