Między Polską Piastów i Polską Jagiellonów a Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Refleksje „anarchologiczne” i ich miejsce w rozwoju myśli historycznej Pawła Jasienicy

• Autorzy: Mękarski Artur

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.22.003.15439

Warianty tytułu

EN

Between the Piast Poland, Jagiellonian Poland, and The Commonwealth of Both Nations. ‘Anarchological’ reflections and their place in the development of Paweł Jasienica’s historical thought

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

In March 1962, Paweł Jasienica, known chiefly for his books on the history of Poland, published an article entitled ‘Polska anarchia’ (‘Polish anarchy’). The article, which appeared in the weekly Przegląd Kulturalny, sparked off a heated debate on the sources of the anarchy into which the Polish-Lithuanian Commonwealth began to descend in the latter half of the seventeenth century. Among those who contributed to the debate were some of the leading historians of the day. Encouraged by the response to his article, Jasienica decided to expand it into a full-length book (completed in the spring of 1963). The author first presents the views expounded in the article from Przegląd Kulturalny, and then he reconstructs the debate and examines how Jasienica referred to it in his work on the anarchy. Since Jasienica’s account of the anarchy covers the period with which he was also concerned in Rzeczpospolita Obojga Narodów (published in English as The Commonwealth of Both Nations) - the third part of his series on the history of Poland for which he is most acclaimed - the author also attempts to compare the interpretations advanced in one work with those advanced in the other. As regards the anarchy, Jasienica traced its origin back to the reign of the last two kings of the Jagiellonian dynasty . In compliance with their commitment to securing the support of the great magnates on whom they chose to base their power, Sigismund I the Old (1467-1548) and Sigismund II Augustus (1520-1572) refused to endorse political arrangements advocated by the representatives of the Lower House of Parliament. The failure to reform the country along the lines suggested by the latter group led, in the long term, to political chaos. Unlike Jasienica, according to whom the Commonwealth degenerated into anarchy because of the errors committed almost exclusively by the rulers, the academic historians, whose views were inspired by Marxism, linked the state’s political impotence with the policy pursued by the whole nobility as a class. However, as the author shows, in Rzeczpospolita Obojga Narodów Jasienica radically changed his views. In his later work, all responsibility for the future anarchy was shifted onto Sigismund III Vasa (1566-1632) and his Catholic fanaticism. In revising his interpretation of what is known as the nobles’ anarchy, Jasienica drew, at least to some extent, on works by Jarema Maciszewski and Władysław Czapliński, historians who also represented the official historiography of the Polish People’s Republic.

Słowa kluczowe

PL

Jasienica Paweł; Polska piastowska; Polska jagiellońska; anarchia; Rzeczpospolita polsko-litewska; historiografia PRL; marksizm

EN

Jasienica Pawel; Piast Poland; Jagiellonian Poland; anarchy; Polish-Lithuanian Commonwealth; historiography of the Polish People’s Republic; Marxism

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2022
• Tom: T. 67, nr 1
• Strony: 43--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz.

Twórcy

autor

Mękarski Artur

• https://orcid.org/0000-0002-4856-4521

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Biblioteka Narodowa, Dział Rękopisów [BN]:
• - sygn. Rps akc. 13091, Polska Anarchia,
• - sygn. Rps akc. 11867, Recenzje wewnętrzne prac Pawła Jasienicy
• Literatura przedmiotu
• Adamus J., Monarchizm i republikanizm w syntezie dziejów Polski, Łódź 1961.
• Bardach J., Polska anarchia czy anarchia w Polsce, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 12, s. 1 i 6.
• Baszkiewicz J., Mitologia Wandei, „Polityka” 1983, nr 44, s. 1 i 6.
• Bieńkowski W., 10 przykazań przeciwko śmiertelnemu grzechowi anarchii, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 20, s. 1 i 7.
• Bobińska C., Poeta, Jasienica i historia, „Nowa Kultura” 1962, nr 13, s. 4.
• Cat-Mackiewicz S., Anarchia była, ale płynęła z umiłowania wolności, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 13, s. 1 i 5.
• Cat-Mackiewicz S., Nie było nas, był las. Z cyklu „Królowa Jadwiga”, „Kierunki” 1962, nr 6, s. 3.
• Czapliński W., Rządy oligarchii magnackiej w Polsce nowożytnej, „Przegląd Historyczny” 1961, z. 4, s. 445-463.
• Dąb-Kocioł J., Ani z soli, ani z roli, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 17, s. 6.
• Gella A., Anarchia i wolność, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 13, s. 1 i 5.
• Gieysztor A., Anarchologia, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 17, s. 6.
• Grzybowski K., Skoro wolność wymaga, „Życie Literackie” 1962, nr 15, s. 3.
• Jabłoński H., Destructor tyrannorum, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 18, s. 3.
• Jasienica P., Myśli o dawnej Polsce, Warszawa 1960.
• Jasienica P., Polska anarchia, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 10, s. 1 i 3.
• Jasienica P., Polska anarchia, Warszawa 1988.
• Jasienica P., Polska Jagiellonów, Warszawa 1963.
• Jasienica P., Rzeczpospolita Obojga Narodów, t. 2, Calamitatis Regnum, Warszawa 2007.
• Jasienica P., Rzeczpospolita Obojga Narodów, t. 1, Srebrny wiek, Warszawa 2018.
• Kętrzyński W., Panowie, bez kompleksów!, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 23, s. 6.
• Kierys A., Polska Jasienicy. Biografia publicysty, Kraków 2015.
• Kierys A., Paweł Jasienica - próba portretu intelektualnego, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 29-61.
• Kierys A., Paweł Jasienica versus Józef Mackiewicz, czyja droga donikąd, „Archiwum Emigracji” 2012, z.1-2, s. 278-308, DOI 10.12775/AE.2012.021.
• Kolbuszewska J., Kobiety w refleksji historycznej Pawła Jasienicy na przykładzie Ostatniej z rodu, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 189-199.
• Kowalska-Pietrzak A., Polska Piastów Pawła Jasienicy z perspektywy dawnej i współczesnej mediewistyki, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 155-175.
• Lech J., Piotrowska D., Paweł Jasienica i archeologia, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 63-97.
• Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1616-1609), Wrocław 1960.
• Majcherek K., Filozofia dziejów Pawła Jasienicy - próba zarysowania problematyki, „Studia z Historii Filozofii” 2017, nr 1, s. 57-75, DOI 10.12775/szhf.2017.006.
• Mękarski A., Ideologiczno-metodologiczne meandry Rozważań o wojnie domowej Pawła Jasienicy. Uwagi o dziele i jego recepcji, „Klio Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej” 2020, t. 12, s. 137-165, DOI 10.12775/KlioPL.2020.07.
• Mękarski A., Między mitem a polityczną racjonalnością. Myśl historyczna Pawła Jasienicy i jej recepcja w dobie Polski Ludowej, „Kwartalnik Historyczny” 2013, nr 1, s. 55-99, DOI 10.12775/KH.2013.120.1.03.
• Pomorski J., Homo historicus jako dziejotwórca. Paweł Jasienica i jego autorska wizja dziejów Polski, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 125-154.
• Rokicki K., Paweł Jasienica a Związek Literatów Polskich, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 105-122.
• Ryszka F., Czy rzeczywiście anarchia, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 15, s. 1 i 3.
• Samsonowicz H., Poszukiwania anarchii, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 14, s. 1 i 3.
• Sikorka-Kowalska M., Dwie drogi. Paweł Jasienica o epoce powstania styczniowego, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 21-211.
• Sobieski W., Pamiętny Sejm, Kraków 1913.
• Szujski J., O fałszywej historii jako mistrzyni fałszywej polityki, Warszawa 1991.
• Śmiechowski K., Prowincjonalne miasto rosyjskie przełomu XIX i XX wieku a sprawa polska: Przypadek Symbirska, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 13-27.
• Wierzbicki A., Historiografia polska doby romantyzmu, Wrocław 1999.
• Zajączkowski A., Główne elementy kultury szlacheckiej w Polsce. Ideologia a struktury społeczne, Wrocław 1961.
• Zajączkowski A., Sąsiedztwo i Rzeczpospolita, „Przegląd Kulturalny” 1962, nr 19, s. 6.
• Zakrzewski A., Wizja Polski Jagiellonów w twórczości Pawła Jasienicy, „Sensus Historiae” 2019, nr 4, s. 177-187.
• Żukowski J., Spór o teorię charakteru narodowego, „Tygodnik Powszechny” 1962, nr 15, s. 3.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).