Ewolucja poglądów na budowę geologiczną i powstanie gardzieńskiej moreny czołowej

• Autorzy: Petelski K.

Warianty tytułu

EN

Geological structure and the origin of Gardno end-moraine : evolution of ideas

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wzgórza czołowomorenowe otaczające od zachodu i południa jezioro Gardno tworzą jeden z najbardziej wyraźnych krajobrazów lobalnych w Polsce. W roku 2007 minęło 150 lat od pierwszej publikacji poświęconej budowie geologicznej i rzeźbie gardzieńskiej moreny czołowej (Borne 1857). Artykuł stanowi podsumowanie wyników prac wielu autorów, którzy prowadzili badania na tym obszarze. Budowa geologiczna tej formy oraz charakter kontaktu utworów, z których jest zbudowana, z utworami przedpola potwierdzają transgresywny charakter fazy gardzieńskiej ostatniego zlodowacenia, co doprowadziło do powstania wzniesień lobu gardzieńskiego. Z nasunięciem lobu gardzieńskiego jest związany poziom brązowej gliny zwałowej, występujący jedynie po stronie proksymalnej wału gardzieńskiej moreny czołowej. Kontakt gliny zwałowej fazy gardzieńskiej z zaburzonymi glacitektonicznie utworami budującymi spiętrzone jądro wału czołowomorenowego widoczny jest w odsłonięciach klifu pomiędzy wsiami Dębina i Poddąbie.

EN

The long period of geomorphological and geological research of the area occupied by the Gardno ice sheet lobe, more than 150 years in total, has culminated in the preparation of the Smołdzino sheet of the Detailed Geological Map of Poland, at 1:50,000 scale. However, additional data is required for the northern and central section of the lobe area, where deep boreholes are missing. The results of new drillings might help to explain the structure of Quaternary infill of the fossil valley of Gardno. The recognition of tectonic origin of sub-Quaternary relief would be possible if geophysical prospecting is applied, and high-resolution seismic reflection in particular. In this way, dislocation zones in the sub-Quaternary bedrock and their possible influence on the geometry of the top surface of pre-Quaternary strata might be detected. The problem of Quaternary tectonic movements genetically linked with isostatic rebound pertains to the entire region of Pomorze (Pomerania).

Słowa kluczowe

PL

faza gardzieńska; morena czołowa

EN

Gardno Phase; end moraine

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 7
• Strony: 130--137
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., rys.

Twórcy

autor

Petelski K.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

Bibliografia

• Bogaczewicz-Adamczak B., Fedorowicz S., Gołębiewski R., Miotk G. 1981. Polodowcowa historia rejonu jeziora Gardno. Zeszyty Naukowe Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Gdańskiego, Geografia, 12: 27–49.
• Borne D.v. 1857. Zur Geognosie der Provinz Pommern. Zeitschrift d. Deutsche Geologischen Gesselschaft, 9.
• Borówka R., Rotnicki K. 2000. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Główczyce. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Bülow K.v. 1924. Die Diluviallandschaft im nordostlichen Hinterpommern. Jahrbuch d. Preuß. Geologischen Landesanstalt, 45: 317–344.
• Bülow K.v. 1930. Erdgeßichte und Landßchaßtgeßtaltung im Kreis Stolp in Pommern. Oskar Eulitz Verlag, Stolp.
• Giedrojć-Juraha S. 1949. Moreny czołowe okolic jeziora Gardno. Czasopismo Geograficzne, 20, 1–4: 239–244.
• Florek W. 1996. Nizina Gardnieńsko-Łebska – część zachodnia. [W:] 45 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Przewodnik wycieczek, Słupsk–Ustka, 18–21 września 1996, s. 53–75.
• Florek W. 2003. Powstanie jeziora Gardno w świetle budowy geologicznej zachodniej części Niziny Gardnieńsko-Łebskiej. [W:] Z. Mudryk (red.), Jezioro Gardno. Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk, s. 13–34.
• Florek W., Majewski M. 1997. Wiek wałów brzegowych a wiek górnoholoceńskich transgresji jeziora Gardno. [W:] Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku, 3: 121–127.
• Florek W., Orłowski A. 1949. O wieku maksimum transgresji jeziora Gardno. Przegl. Geol., 5–6: 298–301.
• Halicki B. 1947. Projekt Nadmorskiego Parku Narodowego. Wiadomości Muzeum Ziemi, 3.
• Hartnack W. 1926. Die Küste Hinterpommerns unter besonderer Berücksichtingung der Morphologie. Jahrbuch der Geographischen Gesselschaft, Greifswald.
• Jasiewicz J. 1998. Stratygrafia osadów gardnieńskiej moreny czołowej. III Seminarium „Geneza, litologia i stratygrafia osadów czwartorzędowych”. Poznań, 16–17 listopada 1998. Streszczenia referatów i opisy posterów. Poznań, s. 49–51.
• Jasiewicz J. 1999. Glacitektoniczna struktura dupleksu (gardzieńska morena czołowa, klif w Dębinie na zachód od Rowów). [W:] R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku.Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań–Szczecin, s. 87–93.
• Jasiewicz J. 2001. Vistuliańskie „gliny czerwone” i ich znaczenie stratygraficzne dla wydzielenia fazy gardnieńskiej. [W:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 53–56.
• Jasiewicz J., Czerniawska J., Krzyszkowski D. 2005. Stratygrafia osadów glacjalnych fazy gardzieńskiej (Pobrzeże Słowińskie) na podstawie kryterium petrograficznego. [W:] R.K. Borówka (red.), Plejstoceńskie i holoceńskie przemiany środowiska przyrodniczego Polski. Szczecin.
• Jentzsch A. 1914. Beobachtungen am Ostseestrand im Hinterpommer und Westpreussen. Jahrbuch d. Preußische Geologische Landesanstalt, 35.
• Masłowska M., Michałowska M., Jurys L., Kaulbarsz D., Zaleszkiewicz L., Olszak I. 2006. Budowa geologiczna klifów wybrzeża polskiego na odcinku od Orłowa do Ustki. Maszynopis w archiwum PIG OGM Gdańsk.
• Morawski W. 1987. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Łeba. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Petelski K. 1975. O budowie geologicznej gardzieńskiej moreny czołowej w odsłonięciach klifu pomiędzy Dębiną a Poddębiem na Pobrzeżu Zachodniopomorskim. Zeszyty Naukowe Wydziału BiNoZ Uniwersytetu Gdańskiego, Geografia, 5: 169–180.
• Petelski K. 1976. Zaburzenia glacidynamiczne w spągu środkowego poziomu glin zwałowych w odsłonięciach klifu w pobliżu wsi Dębina na Pobrzeżu Zachodniopomorskim. Zeszyty Naukowe Wydziału BiNoZ Uniwersytetu Gdańskiego, Geografia, 6: 87–99.
• Petelski K. 1985. Budowa geologiczna moreny czołowej i niecki końcowej lobu gardzieńskiego. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 348: 89–121.
• Petelski K. 2005. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Smołdzino. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Petelski K., Orłowski A. 2003. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Smołdziński Las. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Rosa B. 1968. Obszar południowobałtycki w okresie ostatniego zlodowacenia i w holocenie. [W:] Ostatnie zlodowacenia skandynawskie w Polsce. R. Galon (red.), Prace Geograficzne IG PAN, 74: 121–155.
• Rosa B. 1990. Chronomorfologia gardzieńskich moren czołowych (pradoliny, brzeg morski, osady plenivistuliańskie i inne). Przewodnik LXI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Gdańsk 13–15 września 1990, Kraków, s. 11–23.
• Rotnicki K. 1987. Paleogeografia i geomorfologia obszaru Słowińskiego Parku Narodowego – stan badań i ich perspektywy. Materiały na Konferencję Poświęconą 20-leciu Słowińskiego Parku Narodowego, Smołdzino.
• Rotnicki K. 1995. An outline of geomorphology and main problem of the Upper Quaternary of the Gardno-Łeba Coastal Plan. Journal of Coastal Research, Special Issue, 22: 213–219.
• Rotnicki K. 1999. Problem holoceńskiej transgresji Bałtyku Południowego na wybrzeżu środkowym Polski w świetle nowych danych z obszaru Niziny Gardzieńsko-Łebskiej. [W:] K. Rotnicki (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 121–140.
• Rotnicki K. 2001. Stratygrafia i paleogeografia vistulianu Niziny Gardnieńsko-Łebskiej. [W:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 19–30.
• Rotnicki K., Borówka R.K. 1990. Nowe dane dotyczące stratygrafii osadów młodoczwartorzędowych Niziny Gardzieńsko-Łebskiej na obszarze położonym między jeziorami Gardno i Łebsko, Sprawozdania Komisji Geogr.-Geol. PTPN, 107: 125–128.
• Rotnicki K., Borówka R.K. 1995. The last cold period in the Gardno-Łeba Coastal Plain. Journal of Coastal Research, Special Issue, 22: 225–229.
• Rotnicki K., Borówka R.K. 2000. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kluki. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Tobolski K. 1987. Holocene vegetational development based on the Kluki reference site in the Gardno-Łeba Plain. Acta Palaeobotanica, 27, 1: 179–222.
• Wojciechowski A. 1985. Pozycja stratygraficzna torfów w niecce jeziora Gardno. Sprawozdania Komisji Geogr.-Geol. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 101: 68–70.
• Wojciechowski A. 1989. A lithofacies sequence model for South Baltic lagoonal deposits, Lake Gardno, Poland. Quaestiones Geographicae, Special Issue, 2: 147–154.
• Wojciechowski A. 1990. Analiza litofacjalna osadów jeziora Gardno. Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Geografia, 49.
• Wojciechowski A. 1991. Model sekwencji litofacjalnej osadów jeziora Gardno. [W:] A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. Poznań, s. 367–375.
• Zaborowska K. 1977. Analiza flory okrzemek osadów dennych jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 304–305.
• Zachowicz J. 1977. Analiza palinologiczna osadów jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 299–303.
• Zachowicz J., Zaborowska K. 1985. Biostratygrafia osadów jeziora Gardno. Peribalticum, 3: 67–77.