Architektura i technika budowlana XVI-wiecznego kościoła o konstrukcji szkieletowej w Bykowie

• Autorzy: Schaaf Ulrich , Prarat Maciej , Jagiełło Daria , Kumorowicz-Brzeska Magdalena

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc250204

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

An architectural survey of the former Evangelical church, now the Church of Our Lady of the Rosary, in Byków (Długołęka municipality, Wrocław district) was conducted in 2022. Its erection dates back to 1574. The church underwent significant expansion and reconstruction in the following centuries, which dramatically changed its form. The purpose of this article is to present the results of this research with regard to the original form of the church, particularly the construction technique used in the 16th century, and to reconstruct its probable form when it was erected. The research covered the structural layout, the type of building material used and its fabrication, the timber framing sides and the system of carpentry assembly marks, the carpentry joints used, and the material used to fill the fields of the framework and its colours. Based on these, the authors were able to determine that the original church was erected in a timber-frame construction and consisted of a nave and an elongated, trilateral closed choir on the east and a tower on the west. The corpus and choir were covered with gabled roofs with king post trusses. Much of this structure has been preserved in the present church structure.

PL

W 2022 r. przeprowadzone zostały badania architektoniczne dawnego kościoła ewangelickiego, obecnie kościoła pw. Matki Bożej Różańcowej w Bykowie (gm. Długołęka, pow. wrocławski), datowanego na 1574 r. Kościół na przestrzeni kolejnych stuleci podlegał znaczącej rozbudowie i przebudowie, które diametralnie zmieniły jego formę. W artykule zaprezentowano wyniki przeprowadzonych badań w odniesieniu do pierwotnej formy kościoła, w szczególności zastosowanej w XVI w. techniki budowlanej oraz rekonstrukcji jego prawdopodobnego wyglądu po wzniesieniu. Badaniami objęto układ konstrukcyjny, rodzaj wykorzystanego budulca i jego obróbkę, strony odwiązania i system ciesielskich znaków montażowych, zastosowane złącza ciesielskie, a także materiał wykorzystany do wypełnienia pól szkieletu i jego kolorystykę. Na ich podstawie udało się ustalić, że pierwotny kościół wzniesiono w konstrukcji szkieletowej, składał się z części nawowej (korpusu nawowego) oraz wydłużonego, trójbocznie zamkniętego chóru od wschodu i wieży od zachodu. Korpus i chór kryte były dachami dwuspadowymi o więźbie storczykowej. Duża część z tej konstrukcji zachowała się w obecnej strukturze świątyni.

Słowa kluczowe

EN

church; 16th century; framework construction; architectural research; Byków

PL

kościół; XVI w.; konstrukcja szkieletowa; badania architektoniczne; Byków

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2025
• Tom: Nr 2 (81)
• Strony: 35--46
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys.

Twórcy

autor

Schaaf Ulrich

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-3055-1009

autor

Prarat Maciej

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland.

• https://orcid.org/0000-0001-7076-2009

autor

Jagiełło Daria

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-4437-0551

autor

Kumorowicz-Brzeska Magdalena

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0009-0001-6534-343X

Bibliografia

• Anders, Eduard. Geschichte der evangelischen Kirche Schlesiens. Verlag von Josef Max und Komp., 1886.
• Anders, Eduard. Historische Statistik der Evangelischen Kirche in Schlesien. Wilhelm Gottlieb Korn, 1867.
• Anders, Eduard. Statistik der Evangelischen Kirche in Schlesien. Verlag von Hugo Wagner, 1848.
• Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Akta Konserwatora Zabytków Prowincji Dolnośląskiej, sygn. 1172.
• Brzezicki, Sławomir, Christine Nielsen, Grzegorz Grajewski, and Dietmar Popp, eds. Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006.
• Burgemeister, Ludwig, and Günther Grundmann. Die Kunstdenkmäler der Provinz Niederschlesien, Bd. I: Die Stadt Breslau. 3. Teil. Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, 1934.
• Degen, Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. 1965.
• Donath, Matthias, Lars-Arne Dannenberg, Eike Thomsen, and Wojciech Wagner. Grenz- und Zufluchtskirchen Schlesiens. Śląskie kościoły graniczne i ucieczkowe. Via Regia, 2012.
• Fras, Zbigniew. Dzieje gminy Długołęka. Profil, 1998.
• Hultsch, Gerhard. Das evangelische Schlesien. Bd. 7: Schlesische Dorfund Stadtkirchen. Unser Weg, 1977.
• Jagiełło, Daria, and Magdalena Kumorowicz-Brzeska. Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej, ul. Wrocławska, Byków. Inwentaryzacja pomiarowo- rysunkowa, Toruń 2022. [Manuscript in: Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Wrocław].
• Narodowy Instytut Dziedzictwa. Rejestr zabytków. “Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A).” Last modified December 31, 2024. Accessed May 16, 2025, at https://nid.pl/zasoby/rejestr-zabytkow-zasoby/.
• Schaaf, Ulrich, Maciej Prarat, Daria Jagiełło, and Magdalena Kumorowicz- Brzeska. “Dawny kościół ewangelicki, obecnie kościół katolicki pw. Matki Bożej Różańcowej. Dokumentacja z badań historycznoarchitektonicznych.” Toruń 2022. [Manuscript in: Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Wrocław].
• Werner, Friedrich Bernhard. Topographia oder Prodromus Silesiae. Bd. 3: Münsterberg–Frankenstein. Schweidnitz. Freie Standesherrschaften. 1754, Bl. 189v–190r. Accessed May 16, 2025, at https://archivdatenbank.gsta.spk-berlin.de/midosasearch-gsta/MidosaSEARCH/xvii_ha_rep_135/index.htm?kid=GStA_xvii_ha_rep_135_2&uid=GStA_xvii_ha_rep_135_XVII_HA_Rep_135_Nr_526-2