Ograniczenie ekshalacji gazu w otworach wiertniczych poprzez modyfikację receptur oraz kształtowanie się struktury stwardniałych zaczynów uszczelniających

• Autorzy: Kremieniewski M.

Warianty tytułu

EN

Suppressing gas exhalation in wells by the modification of the slurry designs and the structure formation of the solidified sealing slurries

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Najważniejszym zadaniem zabiegu cementowania każdej kolumny rur okładzinowych jest uszczelnienie przestrzeni pierścieniowej pomiędzy zapuszczanymi rurami a ścianą otworu wiertniczego oraz poprzednio zacementowaną kolumną rur. W trakcie uszczelniania gazowych otworów wiertniczych często dochodzi do migracji gazu, powodującej nieszczelności płaszcza cementowego. Stanowi to zagrożenie dla środowiska oraz dla życia i zdrowia ludzi. Zjawisko migracji stwarza również problemy natury technicznej podczas przygotowywania otworu do eksploatacji. W książce przedstawiono mechanizmy powstawania migracji i ekshalacji gazu oraz omówiono zagadnienia ograniczenia ekshalacji gazu w otworach wiertniczych. Zmniejszenie ekshalacji gazu można było uzyskać poprzez modyfikację receptur zaczynów uszczelniających. Opisana została innowacyjna metodyka badań zaczynów cementowych przeznaczonych do uszczelniania otworów wiertniczych o podwyższonym ryzyku wystąpienia migracji gazu. W pracy omówiono wyniki badań migracji gazu przez wiążący i związany zaczyn cementowy na urządzeniu umożliwiającym symulację warunków otworowych oraz śledzenie zjawisk zachodzących w zaczynie podczas wiązania. Celem pracy było ograniczenie ekshalacji gazu poprzez modyfikację receptur zaczynów uszczelniających oraz analizę wpływu dokonanych modyfikacji na kształtowanie się struktury stwardniałych zaczynów uszczelniających. W związku z powyższym w pracy poruszone zostały również zagadnienia dotyczące mikrostruktury stwardniałych zaczynów cementowych. Problematyka w dużym stopniu przyczynia się do ograniczenia migracji i ekshalacji gazu w otworach wiertniczych oraz pozwala na zminimalizowanie tego zjawiska poprzez zastosowanie innowacyjnych zaczynów uszczelniających.

EN

The most important function of the cementing operations in each casing string column, is to seal the annular space between the installed pipes and the walls of the well, as well as the previously cemented casings. What often occurs in a well during the cement job is gas migration, which causes leaks in the cement sheath. It poses a threat to the environment and human life and health. Moreover, gas migration causes certain technical problems while preparing the borehole for exploitation. This book shows the mechanisms forming the migration and exhalation of gas and the problems connected with the suppressing of gas exhalation in wells. The suppression could be achieved by modifying slurry designs. This work presents an innovative methodology of analyzing cement slurries, designed to seal boreholes with a higher risk of gas migration occurrence. The work also reports the results of research into gas migration in a setting, as well as already set cement slurry, which was conducted in a simulator modelling well conditions, where all the slurry solidifying effects could be closely observed. The aim of the work was to reduce gas exhalation, by modifying slurry designs and analyzing the effects of the modifications, on the formation of the structure of the solidified slurries. On account of this, the work also discusses some questions concerning the microstructure of solidified cement slurries. This problem contributes considerably, to the suppressing of gas migration and exhalation in wells, and helps to minimalize this process by applying innovative slurry designs.

Słowa kluczowe

PL

ekshalacja gazu ziemnego; otwory wiertnicze; zaczyny uszczelniające

EN

gas exhalation; drilling wells; sealing slurries

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 199
• Strony: 1--400
• Opis fizyczny: Bibliogr. 119 poz., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Kremieniewski M.

• Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• [1] Abbas R., Cunningham E.: Solutions for Long-Term Zonal Isolation. Oilfield Review 2002, Autumn.
• [2] Aksielrud G. A., Altszuler M. A.: Ruch masy w ciałach porowatych. WNT, 1987.
• [3] Archie G. E.: The Electrical Resistivity Log as an Aid in Determining Some Reservoir Characteristics. Transactions of American Institute of Mining and Metallurgical Engineers 1942, vol. 146.
• [4] Bannister C. E. et al.: Critical Design Parameters to Prevent Gas Invasion During Cementing Operations. Paper SPE 11982, 1983.
• [5] Baret J. F.: Why are Cement Fluid-Loss Additives Necessary? Paper SPE 17630, 1988.
• [6] Barron A. R.: Hydratation of Portland Cement. http://cnx.org/content/m16447/latest/, dostęp: 26.01.2010.
• [7] Bear J.: Dynamics of Fluids in Porous Media. American Elsevier, New York-London- Amsterdam 1972.
• [8] Bentz D. P., Mizell S., Satterfield S., Devaney J., George W., Ketcham P., Graham J., Porterfield J., Quenard D., Vallee F., Sallee H., Boller E., Baruchel J.: The visible cement data set. Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology 2002, vol. 107, s. 137-148.
• [9] Bentz D. P., Quenard D. A., Kunzel H. M., Baruchel J., Peyrin F., Martys N. S., Garboczi E. J.: Microstructure and transport properties of porous building materials. II: Three-dimensional X-ray tomographic studies. Materials and Structures 2000, vol. 33, s. 147-153.
• [10] Bol G. et al.: Putting a stop to gas channeling. Oilfield Review 1991, April.
• [11] Bonett A., Pafitis D.: Getting to the Root of Gas Migration. Oilfield Review 1996, Spring.
• [12] Brown R.: Connection between formation factor for electrical resistivity and fluid-solid coupling factor in Biot’s equations for acoustic waves in fluid filled porous media. Geophysics 1980, vol. 45, no. 8.
• [13] Brufatto C. et al.: From Mud to Cement - Building Gas Wells. Oilfield Review 2003, Autumn.
• [14] Carman P. C.: Flow of Gases through Porous Media. London, Butterworth, 1956.
• [15] Carman P. C.: Fluid Flow through a Granular Bed. Transactions of the Institute of Chemical Engineers 1937, vol. 15, s. 150-156.
• [16] Carter L. G., Evans G. W.: A Study of Cement-Pipe Bonding. Paper SPE 764,1964.
• [17] Carter L. G., Slagle K. A.: Study of Completion Practices to Minimize Gas Communication. Paper SPE 3164, 1970.
• [18] Catala G., Stowe L., Henry D.: A Combination of Acoustic Measurements to Evaluate Cementations. Paper SPE 13139, 1984.
• [19] Cheung P. R., Beirute R. M.: Gas Flow in Cements. Paper SPE 11207,1982.
• [20] Christian W. W., Chatteriji J., Ostroot G. W.: Gas Leakage in Primary Cementig - A Field Study and Laboratory Investigation. Paper SPE 5517, 1975.
• [21] Ciechanowska M. i in.: Ekshalacje gazu ziemnego - polsko-ukraiński problem przedgórza Karpat. Analiza i ocena zagrożeń ekshalacjami gazu. Kraków 2008.
• [22] Ciechanowska M., Twaróg W., Witek W.: Ocena skuteczności zacementowania rur okładzinowych. Nafta-Gaz 1998, nr 4.
• [23] Karr C. Jr: Analytical Method for Coal and Coal Products. New York, Academic Press, 1978.
• [24] Colins R. E.: The Flow of Fluids through Porous Materials. New York, Van Nostrand Reinhold, 1961.
• [25] Crook R., Heathman J.: Predicting potential gas flow rates to help determine the best cementing practices. Drilling Contractor 1998, nr 11/12, s. 40-43.
• [26] Dębińska E.: Wyznaczanie statycznej wytrzymałości strukturalnej i wczesnej wytrzymałości mechanicznej zaczynów cementowych. Nafta-Gaz 2013, nr 2.
• [27] Filipczyński L., Pawłowski Z., Wer J.: Ultradźwiękowe metody badań materiałów. Warszawa, Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1959.
• [28] Fornal J. i in.: Doskonalenie zaczynów uszczelniających lekkich i ciężkich zapobiegających migracji gazu w przestrzeni pierścieniowej podczas wiązania cementu. Dokumentacja INiG. Kraków 1996.
• [29] Fornal J. i in.: Doskonalenie zaczynów cementowych z dodatkami mikrokrzemionki i mikrocementu jako lokatorów migracji. Dokumentacja Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa, Kraków 1999.
• [30] Gallucci E., Scrivener K., Groso A., Stampanoni M., Margaritondo G.: 3D experimental investigation of the microstructure of cement pastes using synchrotron X-ray microtomography (µCT). Cement and Concrete Research 2007, vol. 37, s. 360-368.
• [31] Gawlik P., Szymczak M.: Migracje gazowe w przestrzeniach międzyrurowych otworów realizowanych na przedgórzu Karpat. Nafta-Gaz 2006, nr 7-8.
• [32] Gonet A., Stryczek S.: Reologia wybranych zaczynów uszczelniających wykonanych z cementów Górażdże Cement S.A. Sympozjum Naukowo-Techniczne: „Cementy w budownictwie, robotach wiertniczych i inżynieryjnych oraz hydrotechnice", Piła Płoki 2001
• [33] Gostis C., Roy D. M., Licastro P.H., Kaushal S.: Thermal and Thermomechanical Analyses of a Cylindrical Cementations Plug Hydrating In a Boregole. American Concrete Inst. Publication SP 95-4, 1984.
• [34] Habrat S., Raczkowski J., Zawada S.: Technika i technologia cementowań w wiertnictwie. Warszawa, Wydawnictwo Geologiczne, 1980.
• [35] Hakkinen T.: Microstructure of alkali activated slag concrete. Technical Research Centre of Finland, Finland Notes 540, 1986
• [36] Helfen L., Dehn F., Mikulik P., Baumbach T.: Synchrotron radiation X-ray tomography: a method for the 3D verification of cement microstructure and its evolution during hydration. Proceedings of the First International Congress on Nanotechnologies in the Construction Industry, Glasgow, June 2003.
• [37] Herman Z.: Problemy migracji i ekshalacji gazu w odwiertach. Technicke univerzity Ostrava, Rada hornicko-geologicka, 2005.
• [38] Herman Z., Migdał M.: Problemy cementowania rur okładzinowych na Niżu Polskim. Nafta-Gaz 1998, nr 12
• [39] Kątna Z.: Metodyka badania migracji gazu przez zaczyn cementowy w czasie wiązania. Praca INiG, Kraków 2005
• [40] Kaczmarczyk J., Dohnalik M., Zalewska J., Cnudde V.: The interpretation of X-ray computed microtomography images of rocks as an application of volume image processing and analysis. 18th International Conference on Computer Graphics, Visualization and Computer Vision'2010 (WSCG 2010), 1-4 lutego 2010, Pilzno, WSCG2010 Communication Papers Proceedings, s. 23-30, ISBN 978-80-86943-87-9.
• [41] Klonecki W.: Statystyka dla inżynierów. Warszawa-Wrocław, Wydawnictwo Nauko we PWN, 1999
• [42] Kozeny J.: Uber kapillare Leitung der Wassers im Boden, Sitzungsber. Akademie der Wissenschaften Wien, 136, 1927, s. 271-306
• [43] Kozeny J.: Hydraulik. Wien, Springer, 1953.
• [44] Kremieniewski M.: Badania porowatości stwardniałych zaczynów cementowych. Praca naukowo-badawcza, zlec. wew. INiG nr 24/KW/11. Kraków 2011.
• [45] Kremieniewski M.: Proces migracji gazu w trakcie wiązania zaczynu cementowego. Nafta-Gaz 2011, nr 3, s. 175-181.
• [46] Kremieniewski M., Rzepka M.: Zaczyny typu Gas-Stop przeznaczone do uszczelniania otworów kierunkowych i horyzontalnych. Wiadomości Naftowe i Gazownicze 2013, nr 9 (185).
• [47] Kremieniewski M.: Modyfikacje receptur zaczynów uszczelniających w celu zminimalizowania przepuszczalności powstałych kamieni cementowych. Nafta-Gaz 2014, nr 3, s. 170-175.
• [48] Kunert J.: Fraktale. Prezentacja. Wydział Podstawowych Problemów Techniki, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2010.
• [49] Kurdowski W.: Chemia cementu i betonu. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
• [50] Kurdowski W.: Poradnik technologa przemysłu cementowego. Warszawa, Wydawnictwo Arkady,1981.
• [51] Labibzadeh M., Zahabizadeh B., KhajehdezfulyA.: Early-age compressive strength assessment of oil well class G cement due to borehole pressure and temperature changes. Journal of American Science 2010, nr 6(7), s. 38-45.
• [52] Levine D. C., Thomas E. W., Bezner H. P., Talle G. C.: Annular Gas Flow After Cementing: A Look at Practical Solutions. Paper SPE 8255, 1979.
• [53] Liszka K.: Podstawy eksploatacji złóż ropy. Skrypt uczelniany nr 869. AGH, Kraków 1982.
• [54] Lu S., Landis E. N., Keane D. T.: X-ray microtomographic studies of pore structure and permeability in Portland cement concrete. Materials and Structures 2006, vol. 39, s. 611-620.
• [55] Marsh H. (ed.): Introduction to carbon science. London, Butterworth,1989.
• [56] Małolepszy J., Wójcik J.: Wpływ dodatków chemicznych na procesy hydratacji genelitu, cz. I. Cement-Wapno-Gips 1987, nr 6, s. 114-118.
• [57] Mammadbayli R., Greener J.: Foamed cement successfully applied in shallow water environment in Caspian Sea. Drilling Contractor 2006, nr 9/10, s. 64-69.
• [58] McEnaney B., Mays T. J.: Characterization of Macropores in Carbons. [W:] Patrick J. W. (ed.): Porosity in Carbons: Characterization and Applications. London, Edward Arnold,1995.
• [59] Miska S., Stryczek S.: Projektowanie otworów wiertniczych. Skrypt uczelniany AGH nr 75, Kraków 1980.
• [60] Murray S. J.: Determination of strenght and stiffness of calcium silicate hydrate using molecular dynamics. http://www.grin.com/en/doc/241967/determination-of-strength-and-stiffness-of-calcium-silicate-hydrate-using, dostęp: 2009.
• [61] IUPAC: Compendium of Chemical Terminology. 2nd ed. („The Gold Book ). Hasło: „micropore in catalysis".
• [62] Myślińska E.: Laboratoryjne badanie gruntów. Warszawa, PWN, 1997.
• [63] Najduchowska M.: Wodoszczelność i odporność korozyjna betonu. Izolacje, ISSN 1427-6682.
• [64] Nelson E. B. et al.: Well Cementing. Schlumberger Educational Service, Houston, Teksas, USA, 1990.
• [65] Oskarsen R. T., Wright J. W., Walzel D.: Analysis of gas flow yields recommendations for best cementing practices. World Oil 2010, nr 1, s. 33-39.
• [66] Parcevaux P. et al.: Annular Gas Flow, a Hazard Free Solution. Pet. Inform. 1983, July 15, s. 34-36.
• [67] Parcevaux P.: Gas Migration and GASBLOCK Technology. Driling & Pumping 1987, August, s. 11-22.
• [68] Pedam S. K.: Determining the strength parameters of oil well cement. University of Texas at Austin, May 2007.
• [69] Petigen H. O., Jurgens H., Saupe D.: Granice chaosu - fraktale. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 1995.
• [70] Przemysłowe Laboratorium Technologii Chemicznej IIB: Struktura porowata ciał stałych - porozymetria rtęciowa. Politechnika Wrocławska, ćwiczenie.
• [71] Raczkowski J. i in.: Zaczyny do uszczelniania w otworach wiertniczych. Skrypt AGH nr 612, Kraków 1978.
• [72] Raczkowski J. i in.: Ekspertyza dotycząca stanu technicznego odwiertów na PMG Husów-105K, Husów-132K i Wierzchowice WM-A. Dokumentacja IGNiG, Kraków 1997.
• [73] Radecki S., Witek W.: Zapobieganie migracji gazu. Dobór technik i technologii cementowania. Nafta-Gaz 1999, nr 4.
• [74] Radecki S., Witek W.: Dobór technik i technologii cementowania w aspekcie występowania zjawiska migracji gazu. Nafta-Gaz 1999, nr 5.
• [75] Regourd M.: 8th ICCC Rio De Janeiro. T. 1, s. 199, Rio de Janeiro 1986.
• [76] Rogers M. J., Dillenbeck R. L., Eid R. N.: Transition Time of Cement Slurries, Definitions and Misconceptions, Related to Annular Fluid Migration. SPE Annual Technical Conference and Exhibition, Houston, Texas, 26-29 September 2004.
• [77] Roy D. M.: Alkali - activated cements. Opportunities and challenges. Cement and Concrete Research 1999, vol. 29, s. 249-254.
• [78] Rzepka M.: Obciążone zaczyny polimerowe zapobiegające migracji gazu w warunkach występowania pokładów solnych. Praca naukowo-badawcza. Kraków 1999.
• [79] Rzepka M.: Receptury zaczynów cementowych z dodatkiem mikrocementu do warunków wysokich temperatur i ciśnień złożowych. Praca naukowo-badawcza. Kraków 2005.
• [80] Rzepka M.: Wpływ warunków otworowych na procesy korozyjne zachodzące w stwardniałych zaczynach cementowych stosowanych w wiertnictwie. Projekt badawczy nr 5T12B00724. Kraków 2005.
• [81] Rzepka M.: Badanie odporności korozyjnej kamieni cementowych w warunkach działania płynów złożowych o zróżnicowanym składzie chemicznym. ETAP I. Kraków 2011.
• [82] Sabins F. L. i in.: Acoustic method for determining the static gel strength of a cement slurry. United States Patent nr 5992223, data wydania: 30.11.1999.
• [83] Sabins F. L., Tinsley J. M., Sutton D. L.: Transition Time Of Cement Slurries Between The Fluid And Set States. SPE 1982, Dec., s. 875-882.
• [84] Scheidegger A. E.: Physics of Flow through Porous Media. Toronto, University of Toronto Press,1974.
• [85] Skrzyński W.: Rentgenowska tomografia komputerowa, cz. 2. Zakład Radiologii Centrum Onkologii w Bydgoszczy, 2004.
• [86] Smith R. C., Beirute R. M., Holman G. B.: Postanalysis of Abnormal Cementing Jobs Using a Cementing Simulator. Paper SPE 14201, 1985.
• [87] SPE ATW: Cementing the interface - best practices and techniques. Moscow, 15-17 November 2004.
• [88] Stewart R. B., Schouten F. C.: Gas Invasion and Migration in Cemented Annuli: Causes and Cures. Paper IADC/SPE 14779, 1986.
• [89] Stone W. H., Christian W. W.: The Inability of User Cement To Control Formation Pressure. SPE 4783, 1974.
• [90] Stryczek S., Gonet A.: Kierunki ograniczania migracji gazu z przestrzeni pierścieniowej otworu wiertniczego. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie (miesięcznik WUG) 2005, nr 3.
• [91] Stryczek S., Gonet A.: Wymagania odnośnie zaczynów uszczelniających stosowanych w technologiach wiertniczych. Sympozjum Naukowo-Techniczne: „Cementy w budownictwie, robotach wiertniczych i inżynieryjnych oraz hydrotechnice'; Piła-Płotki 2001.
• [92] Stryczek S., Gonet A., Brylicki W.: Pucolanowe zaczyny do prac geoinżynieryjnych. Wiertnictwo Nafta Gaz 2000, R. 17, s. 167-179.
• [93] Stryczek S.: Wpływ stopnia rozdrobnienia spoiw hydraulicznych na właściwości reologiczne zaczynów uszczelniających. Górnictwo 1998, z. 3.
• [94] Such P.: Metodyka i interpretacja pomiarów porozymetrycznych. Prace IGNIG, Kraków 1994.
• [95] Such P.: Model fizyczny przestrzeni filtracji basenu czerwonego spągowca. Prace IGNIG, Kraków 1996.
• [96] Such P:. Przestrzeń porowa skał łupkowych. Nafta-Gaz 2012, nr 9.
• [97] Such P.: Zastosowanie rachunku fraktalowego w badaniach przestrzeni porowej skał zbiornikowych. Prace Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa 2002, nr 115, s. 27.
• [98] Szczerba J., Garbacik A., Mróż H.: Właściwości betonów z nowych rodzajów cementów portlandzkich z dodatkami według PN-B-19701. Cement, Wapno, Beton 2000, nr 4.
• [99] Szostak L.: Dowiercanie i udostępnianie złóż ropy i gazu. Warszawa, Wydawnictwo Geologiczne, 1971.
• [100] Śliwiński A.: Ultradźwięki i ich zastosowanie. Warszawa, WNT, 2001.
• [101] Tarabani S., Hareland G.: New cement additives that eliminate cement body permeability. SPE 29269, 20-22 March 1995.
• [102] Turcotte D. L.: Fractals and Chaos in Geology and Geophysics. Cambridge University Press, 1997.
• [103] Uliasz M.: Kompleksowa analiza przyczyn migracji gazu w otworach realizowanych na przedgórzu Karpat i w Karpatach pod kątem właściwości cieczy wiertniczych stosowanych w czasie wiercenia i cementowania kolumn rur okładzinowych. Praca niepubl. Instytut Nafty i Gazu, Kraków 2012.
• [104] Walker P. L. Jr., Verma S. K., Rivera-Utrilla J, Davis A.: Densities, porosities and surface areas of coal macerals as measured by their interaction with gases, vapours and liquids. Fuel 1988, vol. 67, s. 1615-1623.
• [105] Watters L., Beirute R.: Formation-Fluid Migration After Cementing. Chapter 9. [W:] Economides M. J., Watters L. T., Dunn-Norman S.: Petroleum Well Construction. 1997.
• [106] Webster W. W., Eikerts J. V.: Flow After Cementing - Field and Laboratory Study. Paper SPE 8259,1979.
• [107] Wiśniowski R.: Metodyka określania modelu reologicznego cieczy wiertniczej. Wiertnictwo Nafta Gaz 2001, R. 18/1.
• [108] Wiśniowski R.: Zastosowanie modelu Herschela-Bulkleya w hydraulice płuczek wiertniczych. Nowoczesne Techniki i Technologie Bezwykopowe 2000, z. 2.
• [109] Wiśniowski R., Skrzypaszek K.: Komputerowe wspomaganie wyznaczania modelu reologicznego cieczy - program Flow Fluid Coef. Nowoczesne Techniki i Technologie Bezwykopowe 2001, nr 2-3.
• [110] Wiśniowski R., Stryczek S., Skrzypaszek K.: Wyznaczanie oporów laminarnego prze- pływu zaczynów cementowych, opisywanych modelem Herschela-Bulkleya. Wiertnictwo Nafta Gaz 2006, R. 23/1.
• [111] Wojnar K.: Wiertnictwo. Technika i technologia. Warszawa-Kraków, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
• [112] Wojtanowicz A. K., Manowski W., Nishikawa S.: Final Report: Gas flow in wells after cementing. Louisiana State University, Louisiana, 2000.
• [113] Zalewska J., Poszytek A., Dohnalik M.: Wizualizacja i analiza przestrzeni porowej piaskowców czerwonego spągowca metodą rentgenowskiej mikrotomografii komputerowej (micro-CT). Monografia. Prace Instytutu Nafty i Gazu 2009, nr 161, s. 1-83.
• [114] Zima G.: Analiza przyczyn ekshalacji gazu w rejonach płytkiego miocenu w strefach występowania warstw gazonośnych i wtórnych nagromadzeń gazu w otworze Przeworsk 17 oraz propozycje rozwiązań dla nowych otworów planowanych na złożu Przeworsk. Praca niepubl. Kraków 2013.
• [115] Volk W.: Statystyka stosowana dla inżynierów. Warszawa, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1973.
• [116] http://www.microblend.ca dostęp 20.10.2012.
• [117] OFI Testing Equipment, Inc.: Przepuszczalnościomierz cementu. Instrukcja. Autoryzowany przedstawiciel: EUROTECH INT Sp. z o.o.
• [118] Norma PN-EN ISO 10426-1:2006 Cementy i materiały do cementowania otworów wiertniczych.
• [119] Serene Energy: Cement Additives. http://www.sereneenergy.org/Cement-Additives. php, dostęp: 16.10.2012.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.