Surowce skalne jako materiał budowlany – analiza zachowanych wyróżników regionalnych

• Autorzy: Nita Jerzy , Plit Joanna , Nita Małgorzata

Identyfikatory

DOI

10.30450/201818

Warianty tytułu

EN

Rock resources as building material – analysis of preserved regional distinctive features

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł jest analizą krajobrazową cech budownictwa typowego dla różnych obszarów Polski, w których wykorzystano lokalne skalne surowce budowlane. Poruszona problematyka dotyczy zabudowy małomiasteczkowej i wiejskiej, w której lokalne surowce skalne stanowiły podstawowy budulec od co najmniej ostatnich 200 lat. Surowiec skalny jest wyznacznikiem regionalnym, który jest typowy dla budynków mieszkalnych, gospodarskich i przemysłowych, a także dla małej architektury oraz ogrodzeń na posesjach. Te szczególne – bo najczęściej małoskalowe elementy krajobrazu kulturowego Polski zaczynają mieć charakter reliktowy. W opracowaniu w niewielkim stopniu poruszono stosunkowo dobrze rozpoznane i udokumentowane budowle rezydencjalne, m.in.: zamki, pałace, warownie, które stanowią wyraźne historyczne składniki polskiego i europejskiego dziedzictwa narodowego. Obiekty te są obecnie spektakularnymi atrakcjami turystycznymi i zostały już objęte ochroną prawną i konserwatorską. W artykule podkreślono kierunki zmian w zastosowaniu surowców skalnych w budownictwie indywidualnym, a zwłaszcza współczesne tendencje zaniku tych elementów z krajobrazu kulturowego Polski lub ich znaczącej przebudowy i modernizacji.

EN

This article offers a landscape analysis of architectural features typical of various regions in Poland which use local rock resources as a building material. The subject matter concerns the architecture of small towns and villages, where rock resources have been the main building material for at least 200 years. Rock resources are regionally distinctive, typical of residential, farming and industrial buildings, street architecture and property fences. These particular, usually small-scale elements of the cultural landscape of Poland are becoming relic in their character. This paper tackles relatively well recognised and catalogued residential buildings, such as castles, palaces or strongholds, which constitute strong components of the Polish and European heritage, to a limited extent. Nowadays, these objects are spectacular tourist attractions and their maintenance is required by law. The article points to trends in changes in the use of rock resources in individual buildings, and particularly to the current trends of removing, rebuilding or modernising these elements of the cultural landscape of Poland.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz kulturowy; surowce skalne; budownictwo regionalne w Polsce

EN

cultural landscape; rock resources; regional architecture in Poland

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 40 (2)
• Strony: 107--129
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz., ryc., map., fot.

Twórcy

autor

Nita Jerzy

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Earth Sciences, Sosnowiec, Poland

autor

Plit Joanna

• Cultural Landscape Commission of the Polish Geographical Society, Poland

autor

Nita Małgorzata

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Earth Sciences, Sosnowiec, Poland

Bibliografia

• Alexandrowicz Z., Drzał M., Kozłowski S., 1975: Katalog rezerwatów i pomników przyrody nieożywionej w Polsce. Studia Naturae, B, 26: 1-298.
• Badora K., Nita J., 2017: Georóżnorodność Opolszczyzny oraz jej znaczenie w systemie ochrony przyrody i krajobrazu. Studia i Monografie nr 547, Uniwersytet Opolski: 1-217.
• Ber A., 2006: Mapa Glacitektoniczna Polski 1:1 000 000 (zestawienie). PIG, Warszawa.
• Bogdanowski J., 1998: Konserwacja i ochrona krajobrazu kulturowego (ewolucja metody). Teki Krakowskie no 6: 259
• Bromowicz J., 1965: Piaskowce fliszu Podhalańskiego jako materiał budowlany. Przegląd Geologiczny, Vol 13, No 11: 445-449.
• Bromowicz J., Figarska-Warchoł B., 2011: Kamienie dekoracyjne i architektoniczne eksploatowanych złóż polski południowo-wschodniej. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Studia i Materiały Nr 39, Nr 132: 36-50.
• Bromowicz J., Magiera J., 2008: Geologiczno-górnicza problematyka złóż kamienia dla budowli wczesnośredniowiecznego Krakowa. Górn. Odkryw., nr 2-3: 62-71.
• Bromowicz J., Rowiński Z., 1965: Kilka uwag o piaskowcach fliszu podhalańskiego. Kwart. geol., t. 9, nr 4.
• Czepczyński M., 2006: Przemiany form i znaczeń krajobrazów kulturowych miast socjalistycznych (w) Wołoszyn W. Krajobraz kulturowy: cechy walory, ochrona. Problemy Ekologii Krajobrazu vol.18 Lublin: 59-66
• Czubla P., 2015: Eratyki fennoskandzkie w osadach glacjalnych Polski i ich znaczenie badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Czubla P., Gałązka D., Górska M. 2006: Eratyki przewodnie w glinach morenowych Polski. Przegląd Geologiczny 54(4): 352-362.
• Glapa W., Sroga C., 2013: Rozwój wykorzystania granitoidów masywu Strzegom–Sobótka w latach 2003-2012 w budownictwie i drogownictwie. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. nr 85: 89-103.
• Górska-Zabielska M., 2013: Lapidarium w Żurawcu na Pojezierzu Drawskim, Pomorze Środkowe. Przegląd Geograficzny, 85, 3: 435-454.
• Jawecki B., Jawecka B. 2011: Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – złoża, zasoby i eksploatacja surowców naturalnych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 1, PAN: 125-138.
• Jawecki B., Lorenc M.W. & Mazurek S., 2013: Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego – strzeliński granit w architekturze. Architektura Krajobrazu, 3(40): 108-123.
• Kamieński M., 1964: Łupki dachówkowe [in:] Zarys nauki o złożach kopalin użytecznych, WG Warszawa: 660-661.
• Kiełczewska-Zalewska M. 1951: Z badań nad osadnictwem pogranicza Mazursko-Kurpiowskiego. Przegląd Zachodni 11/12: 470-478.
• Kokowski A., 1987: Zagadnienia kręgów kamiennych w środkowej strefie Pojezierza Pomorskiego. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica No 8: 63-78.
• Kozłowska A., Jarmołowicz-Szulc K., 2015: Kamień w zabytkowych budowlach Brisbane (Australia). Przegląd Geologiczny, vol. 63, nr 6: 345-348.
• Krzywobłocka-Laurów R., 2006: Zastosowanie kamienia budowlanego w Polsce i jego normalizacja. Prace Instytutu Techniki Budowlanej – Kwartalnik nr 4 (140): 49-61.
• Kozłowski S., 1986: Surowce skalne Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa;
• Myga-Piątek, Plit J., 2013: Aspekty krajobrazowe cmentarzy w różnych kręgach kulturowo-religijnych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 22: 11-29.
• Nita J., 2013: Zmiany w krajobrazie powstałe w wyniku działalności górnictwa surowców skalnych na obszarze Wyżyn Środkowopolskich. Uniwersytet Śląski, Katowice: 185.
• Nita J., Myga-Piatek U., 2014: Geotourist potential of post-mining regions in Poland. Bulletin of Geography – Physical Geography Series, No 7: 139-156.
• Nita J., Nita M. 2017: Geoturystyczne walory gminy Janów. Acta Geographica Silesiana, 27. WNoZ UŚ, Sosnowiec: 47-65.
• Plit J.2011: Piętno władzy i właścicieli w krajobrazie kulturowym. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG no 15: 125-138.
• Plit J., 2013: The stamps of the authority and ownership In cultural landscape. Geographia Polonica vol. 86, 3: 267-277
• Plit J., 2015: Regionalizacja współczesnych krajobrazów Historyczno – Kulturowych Polski. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, Nr 27: 79-94.
• Piwońska I., 2015: Główne konsekwencje II wojny światowej dla warunków mieszkaniowych w Polsce. Społeczeństwo i Ekonomia, Society And Economics 1(3): 93-119.
• Rajchel J., 2004: Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa. Uczeln. Wyd. Nauk.-Tech. AGH, Kraków.
• Skoczylas J., Szalewska E. 2000: Łupki dachówkowe w architekturze na pomorzu środkowym. Ochrona Zabytków 53/2 (209): 198-205.
• Szewczyk J. 2008: Stan badań nad budownictwem z gliny w Polsce i na Podlasiu. „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny” t. 4: 235-259.
• Szweda A., 2018: Identyfikacja i ocena stanu zachowania osiedli i kolonii robotniczych w rudzie śląskiej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 40: 173-188.
• Wiszniewska J., Ruszkowski M., 2018: Kamień w architekturze sakralnej i użytkowej Sycylii. Przegląd Geologiczny, vol. 66, nr 7.
• Woźniak P.P., Tylmann K., Kobiela A. 2015: Głazy narzutowe Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego – potencjał badawczy i geoturystyczny. Przegląd Geologiczny 63(4): 256-262.
• Wyrobisz A. 1963: Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV i XV w. Wrocław — Warszawa — Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Polskiej Akademii Nauk: 173 pp.
• Żenczykowski W. 1992: Budownictwo ogólne, t. 1, 2, Arkady, Warszawa.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).