Typology of hillforts according to their functions in the Polish Carpathians and their foreland, in the Early Medieval state of the first Piast dynasty – research using the latest geoinformatic tools

• Autorzy: Konstantinovski Puntos Cyryl , Mikrut Sławomir

Identyfikatory

DOI

10.15576/GLL/200755

Warianty tytułu

PL

Typologia grodów według ich funkcji w Karpatach Polskich i ich przedpolu, we wczesnośredniowiecznym państwie pierwszych Piastów – badania z wykorzystaniem najnowszych narzędzi geoinformatycznych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Early Medieval hillforts were characterized by a significant stratification of their functionality during the period of the rule of the first Piast dynasty. Using geoinformatic tools, and historical and archaeological data, it is possible to determine their place in the settlement hierarchy within a given research area (Polish Carpathians). The Middle Ages abounded in various antagonisms between the surrounding countries. Therefore, such structures were created according to old military technology with a simple defensive function. On the one hand, hillforts were conceived in terms of protecting the population from a potential invaders. On the other hand, they were bases for stationing the army (warriors). Additionally, they protected the produced raw materials and local and supra-local trade. Open settlements were susceptible to greater destruction as they lacked palisades or earthen ramparts. Therefore, the local population had to escape to the so-called ‘closed’ settlements – especially refugial, i.e. those that have large enough area to concentrate the local population originating from the surrounding hinterland of the stronghold. Hillforts are located in naturally advantageous defensive sites (at least most of them). Ships could sail on rivers – for transport purposes, among others. Therefore, often the location of individual hillforts along rivers meant a great socio-economic development around them. The Piast state in the eastern Polish Carpathians [Rajman 2018] had the opportunity to maintain Cherven Cities for a short time [Wołoszyn 2013].

PL

Wczesnośredniowieczne grody charakteryzowały się znacznym rozwarstwieniem funkcjonalności w okresie panowania pierwszych Piastów. Wykorzystując narzędzia geoinformatyczne oraz dane historyczne i archeologiczne, można określić ich miejsce w hierarchii osadniczej na danym obszarze badawczym (Karpaty Polskie). Średniowiecze obfitowało w różnorodne antagonizmy między sąsiednimi państwami. Dlatego też tego typu budowle powstawały według starej techniki wojskowej o prostej funkcji obronnej. Z jednej strony grody były postrzegane jako ochrona ludności przed potencjalnym najeźdźcą. Z drugiej strony były bazami stacjonowania wojska (wojowników). Dodatkowo chroniły wydobywane surowce oraz lokalny i ponadlokalny handel. Otwarte osady były podatne na większe zniszczenia, ponieważ brakowało w nich palisad lub wałów ziemnych. Dlatego miejscowa ludność musiała uciekać do tzw. „zamkniętych” osad – zwłaszcza refugialnych, czyli takich, które mają wystarczająco duży obszar, aby skupić lokalną ludność pochodzącą z otaczającego je zaplecza grodu. Grody są zlokalizowane w miejscach obronnych (przynajmniej większość z nich). Po rzekach mogły pływać statki – między innymi w celach transportowych. Dlatego często lokalizacja poszczególnych grodów wzdłuż rzek oznaczała wokół nich duży rozwój społeczno-ekonomiczny. Państwo piastowskie we wschodnich polskich Karpatach [Rajman 2018] miało okazję przez krótki czas utrzymać Grody Czerwieńskie [Wołoszyn 2013].

Słowa kluczowe

EN

photogrammetry; laser scanning; typology of hillforts; geoinformatic tools; shadowing map

PL

fotogrametria; skanowanie laserowe; typologia grodów; narzedzia geoinformatyczne; mapa cieni

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
• Czasopismo: Geomatics, Landmanagement and Landscape
• Rocznik: 2025
• Tom: no. 1
• Strony: 217--232
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Konstantinovski Puntos Cyryl

• Doctoral School in the Social Sciences, Jagiellonian University in Krakow; Institute of Geography and Spatial Management, Faculty of Geography and Geology, Jagiellonian University in Krakow

• https://orcid.org/0000-0001-8500-7348

autor

Mikrut Sławomir

• Department of Photogrammetry, Remote Sensing of Environment and Spatial Engineering, AGH University of Krakow

• https://orcid.org/0000-0002-4389-7562

Bibliografia

• Bęcek K., Gawronek P., Kwoczyńska B., Matuła P., Michałowska K., Mikrut S., Mitka B., Piech I., Makuch M. (ed. K. Michałowska). 2015. Modelowanie i wizualizacja danych 3D na podstawie pomiarów fotogrametrycznych i skaningu laserowego. Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna, Rzeszów.
• Buko A. 1999. Początki państwa polskiego. Pytania – problemy – hipotezy, Światowit, 1(42), 32–45
• Buko A. 2008. The Archaeology of Early Medieval Poland. Discoveries, Hypotheses, Interpretations. Brill, 1, 117.
• Buko A. 2015. O osobliwościach ziemi krakowskiej IX–X wieku w świetle danych archeologii. Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, Gniezno, 37–61.
• Dorocki S., Struś P. 2017. Przestrzenne zróżnicowanie dynamiki rozwoju lokalnego w Małopolsce na podstawie wybranych cech społeczno-gospodarczych (Spatial Differentiation of the Dynamics of Local Development in Malopolska Based on Selected Socio-economic Factors). Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society, 31(2), 7–25.
• Głowienka E., Jankowicz B., Kwoczyńska B., Kuras P., Michałowska K., Mikrut S., Moskal A., Piech I., Strach M., Sroka J. (ed. S. Mikrut, E. Głowienka). 2015. Fotogrametria i skaning laserowy w modelowaniu 3D. Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna, Rzeszów.
• Kiarszys G., Żuk L., Małkowski W. 2023. Nieinwazyjna prospekcja średniowiecznego grodziska w sądowlu. Problem integracji rezultatów teledetekcji archeologicznej oraz historycznych źródeł kartograficznych. Przegląd Archeologiczny, 71, 151–167.
• Konstantinovski Puntos C., Luc M. 2022. Space-Time Analysis of Strongholds in the Southern Section of the Polish-Ruthenian Borderland with Particular Emphasis on Carpathian Centers. Research Using GIS Tools, Geoinformatica Polonica, 21, 95–104.
• Kotowicz P.N. 2005. System militarny Sanoka we wczesnym średniowieczu. Acta Militaria Mediaevalia. Sztuka wojenna na pograniczu polsko-rusko-słowackim w średniowieczu. I, Kraków–Sanok, 61–86.
• Kozaczewski T. 2007. Gród, Kasztelania, Civitas. Architectus, 1–2 (21–22), 25–39.
• Krąpiec M., Poleski J. 1996. Dwa grodziska wczesnośredniowieczne w Zawadzie Lanckorońskiej i Naszacowicach datowanie metodą archeologiczną i dendrochronologiczną. Przegląd Archeologiczny, 44, 117–137.
• Kunysz A. 1968. Grodziska w województwie rzeszowskim. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1968 rok, 25–87.
• Marszałek J. 1993. Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach. Wyd. Stanisław Kryciński, Warszawa, 266.
• Mikrut S., Guzik M., Dąbrowska A. 2009. Zdjęcia lotnicze i ortofotomapy Tatrzańskiego Parku Narodowego. Długookresowe zmiany w przyrodzie i użytkowaniu obszaru TPN. Wydawnictwo TPN.
• Noga Z. 2018. Stary Sącz. Atlas historyczny miast polskich, 5, 8, Toruń–Kraków, 12.
• Olczak J., Siuchciński K. 1976. Typologia wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomorza Środkowego. Slavia Antiqua, 23, 111–152.
• Parczewski M. 2005. Uwagi o przejawach wczesnośredniowiecznej aktywności militarnej w północnych Karpatach. Acta Militaria Mediaevalia, I, 27–36.
• Poleski J. 1997. Naszacowice, pow. Nowy Sącz, woj. nowosądeckie. Informator Archeologiczny: badania, 31, 203–205.
• Poleski J. 2005. Grody państwowe na terenie Małopolski. Od XI do połowy XIII wieku. In: Gadomski J., Kolowca-Chmura K. (eds.). Lapides viventes: zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana profesor Klementynie Żurowskiej, Kraków, Instytut Archelogii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 29–50.
• Rajman J. 2018. Średniowieczne pogranicze w Karpatach: refleksje nad informacjami Jana Długosza. In: Res Gestae. Czasopismo Historyczne, 6, 85–112.
• Sajecki T. 2020. Zawada pod Tarnowem – wielkie grodzisko z wczesnego średniowiecza. Radzyński Rocznik Humanistyczny, 18, 9–20.
• Siemianowska E. 2014. O zastosowaniu niektórych modeli teoretycznych w badaniach nad ośrodkami miejskimi w średniowieczu. Archaeologia Historica Polona, 22, 27–54.
• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91, 2, 143–170.
• Sołtysiak M. 2020. Multi-Part Strongholds, Seehandelplätze, Nuclei of Cities, Central Places at the Mouth of the Oder River in 10th–12th centuries? Synonyms or Definition Problem? Folia Praehistorica Posnanensia, XXV, 315–350.
• Szmoniewski S.B., Włodarczak P. 2017. Badania wielkich grodów zachodniomałopolskich przeprowadzone przez małopolskich archeologów Instytutu Kultury Materialnej: Próba podsumowania i obecne perspektywy. Przegląd Archeologiczny, 65, 169–186.
• Śpiewla Ł. 2017. Grodziska wczesnośredniowieczne z VIII–X w. na obszarze województwa podkarpackiego. Badania archeologiczne i co dalej? Prezentacja podejścia badacza i przecięt nego człowieka do zabytkowego obiektu na wybranych przykładach. Młoda Muzeologia II, 58–68.
• Urbańczyk P. 2019. Centralne funkcje grodów w społeczeństwach wczesnośredniowiecznych. Historia Slavorum Occidentis, 2(21), 11–29.
• Wołoszyn M. 2013. Grody Czerwieńskie i problem wschodniej granicy monarchii pierwszych Piastów. Stan i perspektywy badań, Studia nad dawną Polską, 3, Gniezno.
• Żaki A. 1971. Naszacowice, pow. Nowy Sącz. Informator Archeologiczny: badania 5, 200–201.
• Żaki A. 1974. Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Seria: Prace Komisji Archeologicznej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław, 1–654.
• Żurowski T. 1955. Trepcza, Grodzisko pod Sanokiem. Światowit, 21, 324–330.
• Atlas Grodzisk. atlasgrodzisk.pl
• Geoportal Krajowy. geoportal.gov.pl
• Kraków Nasze Miasto. https://www.krakow.pl/nasze_miasto/1115,artykul,historia.html