Chronology of transformations in Grodno Castle from the 13th to the mid-16th century

• Autorzy: Chorowska Małgorzata

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc210401

Warianty tytułu

PL

Chronologia przemian na zamku Grodno od XIII do połowy XVI wieku

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of the article is to present the results of the architectural research on Grodno Castle which was carried out by the author in the years 2017-2019 in cooperation with Radosław Biel and a query of published written sources by Agnieszka Gryglewska. They shed new light on the chronology of transformations in the structures of the upper castle in the period from the end of the 13^th to around the mid-16^th century. Contrary to what has been previously thought, the shape of the upper castle consisting of three wings of buildings with a height of 3-4 storeys was formed in a different way at that time. This was previously attributed to construction actions undertaken in the early modern age. The late-medieval origin also refers to the tower perimeter of the middle castle and the lower part of the wall protecting the zwinger. As a result of the conducted studies and field research, construction actions which were undertaken in the Middle Ages in the upper castle, can be grouped into three phases that occurred in around 1300, 1350 and 1500. In phase 1, a high perimeter wall with battlements and a hoarding overhanging the entrance gate to the castle and a section of the southern wall from the rocky slope and the road running along the River Bystrzyca Valley, were constructed. The wall climbed a rocky slope, culminating on the eastern side. There, at the highest point of the hill, it formed a square tower in plan with the same height as its adjacent sections. This fact makes us connect Grodno Castle with the type of the so-called coat castles, relatively rare in Silesia, but numerous in the territory of Bohemia. The wall surrounded a large courtyard and the rock on which the princely house was built. The entrance to the castle led from the south-west through a high ogival gate arcade secured with a portcullis. In around the mid-14^th century, a long two-winged house was added to the inner side of the defensive wall. It had two storeys and reached half the height of the present 2^nd storey of the castle. From the east, the southern wing reached the rock on which the oldest castle building was built. The last medieval extension probably took place at the beginning of the 16^th century, due to the fact that the Czetryc family obtained a royal privilege in 1502 and a lucrative customs house in Jedlinka. As a result, the two-storey stone house was transformed into a four-storey stone and brick house, although some of its internal divisions and the rooms above the kitchen were made of wood. The storeys of the heightened house "climbed onto the rock" on which the house from phase 1 previously stood and were closed from the north with a thick stone wall. Even further to the north there was a brick kitchen. The most important room in the house was a magnificent two-storey hall which occupied the entire central part of the southern wing on the 3^rd storey. Thus, it turned out once again that the scope of construction works which were carried out in the castle in the Middle Ages and the size of its body turned out to be larger than originally assumed.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań architektonicznych zamku Grodno przeprowadzonych przez autorkę w latach 2017-2019, przy współpracy Radosława Biela, oraz kwerendy publikowanych źródeł pisanych przygotowanej przez Agnieszkę Gryglewską. Rzucają one nowe światło na chronologię przeobrażeń zabudowy górnego zamku w okresie od końca XIII do około połowy XVI w. Inaczej niż dotychczas sądzono, ukształtowała się wówczas bryła zamku górnego, złożona z trzech skrzydeł zabudowy o wysokości 3-4 kondygnacji, co przypisywano dotąd działaniom budowlanym podejmowanym w dobie nowożytnej. Średniowieczną metrykę przypisano także do obwodu basztowego średniego zamku i dolnej części muru osłaniającego międzymurze. W wyniku przeprowadzonych studiów i badań terenowych stwierdzono, że działania budowlane podejmowane w średniowieczu na górnym zamku można pogrupować w trzech fazach zaistniałych ok. 1300 r., ok. 1350 i ok. 1500 r. W pierwszej fazie powstał wysoki mur obwodowy z blankowaniem i hurdycją nadwieszoną nad bramą wjazdową do zamku i odcinkiem muru południowego od strony skalnego zbocza i traktu drożnego biegnącego doliną rzeki Bystrzycy. Mur wspinał się po skalnym zboczu, osiągając kulminację po stronie wschodniej. Tam, w najwyższym punkcie wyniesienia formował kwadratową w planie basztę, o tej samej wysokości co przyległe jego odcinki. Stwierdzenie tego faktu każe wiązać zamek Grodno z typem tzw. zamków płaszczowych, stosunkowo rzadkich na Śląsku, lecz licznych na terenie Czech. Mur opasywał obszerny dziedziniec i skałę, na której zbudowano książęcy dom. Wjazd do zamku prowadził od południowego zachodu przez wysoką, ostrołuczną arkadę bramną zabezpieczoną broną. Około połowy XIV w. do wewnętrznej strony muru obronnego został dobudowany długi, dwuskrzydłowy dom. Miał on dwie kondygnacje i sięgał do połowy wysokości obecnego I piętra zamku. Od wschodu skrzydło południowe dobijało do skały, na której wznosił się najstarszy budynek zamkowy. Ostatnia średniowieczna rozbudowa nastąpiła zapewne w początkach XVI w., w związku z uzyskaniem przez właścicieli zamku przywileju królewskiego i lukratywnej komory celnej w Jedlince. W jej efekcie dwukondygnacyjny, kamienny dom został przekształcony w czterokondygnacyjny dom kamienno-ceglany, choć część jego wewnętrznych podziałów i izby nad kuchnią pozostały wykonane w drewnie. Piętra podwyższonego domu „weszły na skałę”, na której wcześniej stał dom z I fazy, i zostały zamknięte od północy grubą, kamienną ścianą. Jeszcze dalej na północ znajdowała się murowana kuchnia. Najważniejszym pomieszczeniem domu była potężna, dwukondygnacyjna aula zajmująca na poziomie II piętra całą środkową część skrzydła południowego. Tym samym po raz kolejny okazało się, że zakres prac budowlanych, jakie prowadzono na zamku w średniowieczu, i jego bryła były znacznie bardziej rozległe, niż początkowo przypuszczano.

Słowa kluczowe

EN

Grodno; castle; Middle Ages; Knights' Hall

PL

Grodno; zamek; średniowiecze; Sala Rycerska

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 4 (68)
• Strony: 3--19
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., il.

Twórcy

autor

Chorowska Małgorzata

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

• https://orcid.org/0000-0002-5073-4382

Bibliografia

• [1] Zemplin A., Beschreibung und Geschichte der Burg Kynsberg im Schlesierthale des Fürstenthums Schweidnitz bis zum Jahre 1823, Friedrich Wilhelm Größel, Breslau 1826.
• [2] Schubert H., Burg Kinsberg in Schlesien. Beschreibung und Geschichte derselben nach urkundlichen Material bearbeitet, Verlag von Max Woywod, Breslau 1886.
• [3] Rozpędowski J., Zagórze Śląskie – Zamek Grodno, "Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej. Architektura 2" 1957, Nr 16, 7–32.
• [4] Rozpędowski J., Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim i zamki Nowy Dwór, Radosno, Rogowiec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1960.
• [5] Berduła L., Dokumentacja prac wykopaliskowych przeprowadzonych w Zagórzu Śląskim na zamku Grodno w 1987 r., Wrocław 1987 [manuscript in: Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology].
• [6] Ałykow K., Napiórkowska-Ałykow M., Dokumentacja konserwatorska. Mury zamku Górnego Zamku Grodno (XIII w.) w miejscowości Zagórze Śląskie. Badania architektoniczne, 2012 [manuscript in: Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Wałbrzych].
• [7] Wartenberg K., Witkowska A., Uzupełniające badania architektoniczne i stratygraficzne II i III kondygnacji zamku Grodno w Zagórzu Śląskim, gmina Walim, Wrocław 2016 [manuscript in: Archiwum Delegatury Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wałbrzych].
• [8] Chorowska M., Biel R., Zamek Grodno. Badania architektoniczne murów domu zamkowego na poziomie drugiego i trzeciego piętra, Wrocław 2018/2019 [manuscript in: Archiwum Delegatury Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wałbrzych].
• [9] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2003.
• [10] Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki sudeckie, t. 2: Księstwo jaworskie, Wydawnictwo I-BIS, Wrocław 2001.
• [11] Chorowska M., Lasota C., Kamienica mieszczańska w Świdnicy. Karczma i mieszkanie w XIII–XVIII w., Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2013.
• [12] Czettritz-Neuhaus H. v., Geschichte des Geschlechts von Czettritz und Neuhaus, bearb. V. H. v. Czettritz und Neuhaus, Görlitz 1907.
• [13] Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, wyd. Jurek T., t. 1: 1366–1376, Poznań 2004, t. 2: 1385–1395, Poznań 2000, t. 3: 1396–1407, Poznań 2007.
• [14] Małachowicz M., Małachowicz A., Łuniewicz Z., Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim. Wyniki badań architektonicznych na zamku górnym, Autorska Pracownia Macieja Małachowicza, Wrocław 2019 [manuscript in: Archiwum Delegatury Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wałbrzych].
• [15] Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. 4: 1301–1315, C. Grünhagen, K. Wutke, Breslau 1892, Bd. 7: 1334–1337, K. Wutke, Breslau 1923.
• [16] Lehns- und Bezitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, C. Grünhagen, H. Markgraf, Bd. 1, Leipzigm1881.
• [17] Jurek T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1998.
• [18] Büsching J.G.G., Die Kinsburg in ihrem gegenwärtigen Zustande mit Erinnerungen aus dem Fremdenbuch auf derselben, Verlag dermKunst- und Buchhandlung J.D. Grüson & Comp., Breslau 1827.
• [19] Svoboda L., O pláštových hradech, "Archaeologia Historica" 1995, roč. 20, č. [1], 355–388.
• [20] Chorowska M., Kudła A., Architektura i historia średniowiecznego zamku w Miliczu, [in:] M. Chorowska, E. Różycka-Rozpędowska (red.), Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2005, 83–96.
• [21] Schaetzke V., Schlesische Burgen und Schlösser (Iser­, Riesen­, Waldenburgergebirge und Vorberge). Ein Beitrag zur Burgenkunde mit Abbildungen, Verlag L. Heege, Schweidnitz 1927.
• [22] Weber R., Schlesische Schlösser, Bd. 2, Meisenbach Riffart & Co., Dresden–Breslau 1910.