Holoceńska ewolucja torfowiska w Zatoce Słupiańskiej (jezioro Wigry, NE Polska) w świetle analizy malakologicznej

Alexandrowicz, W. P.; Żurek, S.

doi:10.5604/01.3001.0012.7706

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Holoceńska ewolucja torfowiska w Zatoce Słupiańskiej (jezioro Wigry, NE Polska) w świetle analizy malakologicznej

Autorzy

Alexandrowicz W. P. , Żurek S.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0012.7706

Warianty tytułu

Holocene evolution of the peat-bog in Słupiańska Bay (Wigry Lake, NE Poland) in the light of malacological analysis

Języki publikacji

Abstrakty

W profilach wierceń wykonanych na obszarze torfowiska w Zatoce Słupiańskiej rozpoznano trzy typy zespołów mięczaków. Liczne skorupki mięczaków występowały w obrębie serii gytii wapiennych i drobnodetrytusowych o miąższości 5,35 m. Malakofauna była reprezentowana głównie przez ślimaki wodne i małże. Taksony lądowe pojawiały się rzadko, a największe liczebności osiągały w stropowej części analizowanej sekwencji. Wydzielone zespoły mięczaków charakteryzowały odmienne typy siedlisk. Występujący w spągowej części profilu zespół z Gyraulus laevis zawiera liczne taksony zimnolubne i wiekowo odpowiada wczesnemu holocenowi. Młodsza fauna (zespół z Gyraulus albus) cechuje się znacznym udziałem form ciepłolubnych, a jego obecność wskazuje na fazę atlantycką. Zespół z gatunkami lądowymi występuje w stropowej części analizowanego profilu. Zespoły mięczaków reprezentują różne typy środowisk: strefę litoralną jeziora, okresowe zbiorniki wodne oraz podmokłe siedliska lądowe. Zmienność zespołów mięczaków oraz zróżnicowany udział skorupek i wieczek Bithynia tentaculata wskazuje na obecność faz obniżenia poziomu wody w jeziorze Wigry, które przypadają na fazę borealną, środkową część fazy atlantyckiej oraz schyłek fazy subborealnej i fazę atlantycką. Z tym ostatnim okresem wiąże się początek depozycji torfu.

Three types of molluscan assemblages have been identified in a profile of calcareous gyttja and peat penetrated by drilling within the raised peat-bog of the Słupiańska Bay. Numerous shells of molluscs have been identified within the 5.35 m thick intervals of fine detritus of the calcareous gyttja. The shells belonged primarily to the bivalves and water snails. Terrigenous species appeared only rarely and have been more frequent in the upper part of the penetrated interval. The three distinguished molluscan assemblages have been described and interpreted in terms of representing different environmental conditions. Assemblage with Gyraulus laevis that occurs within the lower part of the interval consists of the cold-loving forms representing early Holocene. Assemblage with Gyraulus albus that occurs in the middle part of the interval consists of warm-loving species linked to the Atlantic Phase. Assemblage with terrigenous species, mainly snails, occurs in the upper part of the interval. The distinguished types of molluscan assemblages are composed of species characteristic of littoral habitat of ephemeral lakes and some of terrestrial habitats. Lake-level fluctuations are expressed by changing of molluscan fauna. Variable proportions of Bithynia tentaculata shells and opercula indicates low-level water stages of the Wigry Lake that took place during the Boreal Phase, the middle part of the Atlantic Phase and during the termination of the Sub Boreal and Sub Atlantic phases. The completion of gyttja accumulation and the beginning of peat deposition are associated with the latter period.

Słowa kluczowe

gytia wapienna zespoły mięczaków zmiany środowiska wahania poziomu jezior holocen jezioro Wigry

calcareous gyttja assemblages of molluscs environmental changes lake-level fluctuations Holocene Wigry lake

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2018

Tom

nr 473

Strony

1--12

Opis fizyczny

Bibliogr. 62 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Alexandrowicz W. P.

wpalex@geol.agh.edu.pl

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Żurek S.

jacekteofil@o2.pl

Emerytowany Profesor Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, ul. Świętokrzyska 15, 25-406 Kielce

Bibliografia

1. ALEXANDROWICZ S.W., 1989 – Zespoły mięczaków w późnoczwartorzędowych osadach jeziornych północnej Polski. Stud. i Mat. Oceanolog., 56: 267–276.
2. ALEXANDROWICZ S.W., 1999 – Bithynia tentaculata (Linnaeus, 1758) as an indicato of age and deposition environment of Quaternary sediments. Folia Malacologica, 7, 2: 79–88.
3. ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ W.P., 2011 – Analiza malakologiczna. Metody badań i interpretacji. Rozprawy Wydziału Przyrodniczego PAU, 3: 5–302.
4. ALEXANDROWICZ W.P., 1999 – Evolution of the malacological assemblages in North Poland during the Late Glacial and Early Holocene. Folia Quater., 70: 39–69.
5. ALEXANDROWICZ W.P., 2000 – The malacofauna of the Upper Holocene lacustrine sediments of Wigry Lake. Folia Malacologica, 8: 141–149.
6. ALEXANDROWICZ W.P., 2002 – Molluscan assemblages of ancient lake in Różyny near Skowarcz (Żuławy Wiślane, North Poland). Folia Malacologica, 10, 4: 215–224.
7. ALEXANDROWICZ W.P., 2003 – Zespoły mięczaków w holoceńskich osadach dennych jeziora Wigry. Pr. Komisji Paleogeog. Czwartorzędu, 1: 47–49.
8. ALEXANDROWICZ W.P., 2007 – Malakofauna późnoglacjalnych i holoceńskich węglanowych osadów jeziornych północnej Polski. Geol. AGH, 33, 4: 395–420.
9. ALEXANDROWICZ W.P., 2009 – Zmiany środowiska w jeziorze Wigry w świetle badań mięczaków. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 228–241. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
10. ALEXANDROWICZ W.P., 2013 – Late Glacial and Holocene molluscan assemblages in deposits filling palaeolakes in Northern Poland. Stud. Quatern., 30, 1: 5–17.
11. ALEXANDROWICZ W.P., SANKO A.F., 1997 – Malacofauna and calcareous deposits in the Ptich Valley (Minsk Upland, Belarus). Folia Quater., 68: 203–211.
12. BER A., 2000 – Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst. Geol., 180: 1–89.
13. BER A., 2003 – Budowa geologiczna obrzeżenia i geneza jeziora Wigry. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorzędu, 1: 25–30.
14. BER A., 2009 – Budowa geologiczna, geomorfologia i geneza obrzeżenia jeziora Wigry w nawiązaniu do struktur głębokiego podłoża. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 13–30. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
15. BRZEZIŃSKI T., 1999 – New localities of Potamopyrgys antipodarum (Gray, 1843) in the waters of the Wigry National Park. Folia Malacologica, 7, 2: 103–107.
16. BRZEZIŃSKI T., KOŁODZIEJCZYK A., 2001 – Distribution of Potamopyrgys antipodarum (Gray, 1843) in the waters of the Wigry National Park (NE Poland) and the effct of selected habitat factors on its occurrence. Folia Malacologica, 9, 3: 125–135.
17. DRZYMULSKA D., ŻUREK S., 2007 – Wstępne wyniki badań nad genezą torfowisk przybrzeży wigierskich. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorzędu, 5: 125–131.
18. DRZYMULSKA D., ŻUREK S., 2008 – Torfowiska dolinne i przyjeziorne w strefie Wigier. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorzędu, 6: 153–158.
19. GEORGOPOULOU E., NEUBAUER T.A., KROH A., HARZHAUSER M., MANDIC O., 2015 – An outline of the European Quaternary localities with freshwater gastropods: Data on geography and updated stratigraphy. Palaeontol. Electron., 18.3.48A: 1–9.
20. GEORGOPOULOU E., NEUBAUER T.A., STRONA G., KROH A., MANDIC O., HARZHAUSER M., 2016 – Beginning of a new age: How did freshwater gastropods respond to the Quaternary climate change in Europe? Quatern. Sci. Rev., 149: 269–278.
21. HAMMER Ø., HARPER D.A.T., RYAN P.D., 2001 – Past: paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontol. Electron., 4, 1: 1–9.
22. HARRISON S.P., PRENTICE I.C., GUIOT J., 1993 – Climatic controls on Holocene lake-level changes in Europe. Climate Dynamics, 8, 4: 189–200.
23. KULESZA P., SUCHORA M., PIDEK I.A., DOBROWOLSKI R., ALEXANDROWICZ W.P., 2012 – The Holocene palaeoenvironmental changes reflected in the multi-proxy studies of Lake Słone sediments (SE Poland). Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Palaeoecol., 363/364: 79–98.
24. KULWIEĆ K., 1904 – Materyały do fizyograii jeziora Wigierskiego. Pam. Fizyograficzny, 18: 1–42.
25. KUPRYJANOWICZ M., 2007 – Postglacial development of vegetation In the vicinity of the Wigry Lake. Geochronometria, 27: 53–66.
26. KUPRYJANOWICZ M., JUROCHNIK A., 2009 – Zapis pyłkowy postglacjalnych zmian roślinności zawarty w osadach dennych jeziora Wigry. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 181–198. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
27. KUPRYJANOWICZ M., PIOTROWSKA N., RUTKOWSKI J., KRZYUSZTOFIAK L., 2009 – Podsumowanie. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 256–264. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
28. LOŽEK V., 1964 – Quartärmollusken der Tschechoslovakei. Rozpravy Ustředniho Ustavu Geologického, 31: 3–374.
29. MAGNY M., 1992 – Holocene lake-level fluctuations in Jura and the northern subalpine ranges, France: regional pattern and climatic implications. Boreas, 21, 4: 319–334.
30. MAGNY M., 1993 – Holocene fluctuations of lake levels in the French Jura and sub-Alpine ranges, and their implications for past general circulation patterns. The Holocene, 3, 4: 306–313.
31. MAGNY M., 2004 – Holocene climate variability as reflected by mid-European lake-level fluctuations and its probable impact on prehistoric human settlements. Quatern. Internat., 113, 1: 65–79.
32. MAGNY M., BÉGEOT C., GUIOT J., PEYRON O., 2003 – Contrasting patterns of hydrological changes in Europe in response to Holocene climate cooling phases. Quatern. Sci. Rev., 22, 15–17: 1589–1596.
33. MAGNY M., RUFFALDI P., 1995 – Younger Dryas and early Holocene lake-level fluctuations in the Jura mountains, France. Boreas, 24: 155–172.
34. MAKSIMOW A., 1959 – Torf i użytkowanie surowca torfowego w rolnictwie. Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne, Warszawa.
35. MARKOWSKI S., 1980 – Struktura i własności podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i kalsyfikacji. Kreda Jeziorna i Gytie, 2: 44–55.
36. MARKS L., DZIERŻEK J., JANISZEWSKI R., KACZOROWSKI J., LINDNER L., MAJECKA A., MAKOS M., SZYMANEK M., TOŁOCZKO-PASEK A., WORONKO B., 2016 – Quaternary stratigraphy and palaeogeography of Poland. Acta Geol. Pol., 66, 3: 403–427.
37. MAYEWSKI P.A., ROHLING E.E., STAGER J.C., KARLEN W., MAASCH K.A., MEEKER L.D., MEYERSON E.A., GASSE F., VAN KREVELD S., HOLMGREN K., LEE-THORP J., ROSQVIST G., RACK F., STAUBWASSER M., SCHNEIDER R.R., STEIG E.J., 2004 – Holocene climate variability. Quatern. Res., 62, 3: 243–255.
38. NITYCHORUK J., SZYMANEK M., BIŃKA K., KASPRZYCKA M., ZBUCKI Ł., 2016 – Changes of sedimentation in the Dłużno Lake based on geoarchaeological data from the Teutonic fortress in Elbląg, North Poland. Acta Geol. Pol., 66, 1: 85–98.
39. OŁTUSZEWSKI W., 1937 – Historia lasów Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego w świetle analizy pyłkowej. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Komis. Mat.-Przyr., B, 8, 4: 1–65.
40. PAZDUR A., PAZDUR M.F., GOSLAR T., WICIK B., ARNOLD M., 1994 – Radiocarbon Chronology of Late Glacial and Holocene Sedimentation and Water-Level Changes in the Area of the Gościąż Lake Basin. Radiocarbon, 36, 2: 187–202.
41. PIECHOCKI A., WAWRZYNIAK-WYDROWSKA B., 2016 – Guide to freshwater and marine Mollusca of Poland. Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.
42. PIOTROWSKA N., 2009 – Chronologia bezwzględna osadów jeziora Wigry na podstawie datowania radiowęglowego. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 144–156. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
43. PIOTROWSKA N., HAJDAS I., 2005 – Kalendarzowa skala czasu dla osadów jeziornych Zatoki Słupiańskiej (jezioro Wigry) na podstawie datowania radiowęglowego. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorzędu, 3: 193–197.
44. RALSKA-JASIEWICZOWA M., 1989 – Environmental changes recorded in lakes and mires of Poland during the last 13 000 years. Acta Palaeobot., 29: 1–120.
45. RALSKA-JASIEWICZOWA M., STARKEL L., 1988 – Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire, and fluvial deposits of Poland. Folia Quater., 57: 91–127.
46. RUTKOWSKI J., KRÓL K., 2005 – Wykształcenie litologiczne osadów z wiercenia WZS-03 w Zatoce Słupiańskiej (jezioro Wigry). Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorzędu, 3: 187–191.
47. RUTKOWSKI J., KRÓL K., SZCZEPAŃSKA J., 2007 – Lithology of the profundal sediments in Słupiańska Bay (Wigry Lake, NE Poland) – introduction to interdisciplinary study. Geochronometria, 27: 47–52.
48. RUTKOWSKI J., PROSOWICZ D., ALEKSANDER-KWATERCZAK U., KRZYSZTOFIAK L., 2009 – Osady jeziora Wigry. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 83–109. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
49. SOKOŁOWSKI A.W., 1988 – Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk roślinnych Wigierskiego Parku Narodowego. Pr. Inst. Bad. Leśn., 673: 1–80.
50. STANISZEWSKA W., NAMIOTKO T., 2009 – Ostracoda w późnoglacjalnych i holoceńskich osadach Zatoki Słupiańskiej jeziora Wigry. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 210–214. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
51. STARKEL L., PAZDUR A., PAZDUR M.F., WICIK B., WIĘCKOWSKI B., 1996 – Lake-level and groundwater-level changes in the Gościąż area, Poland: palaeoclimatic implications. The Holocene, 6, 2: 213–224.
52. STELFOX A.W., WELCH R.J., MCMILLAN N.F., MITCHELL G.F., 1980 – A history of the land and freshwater Mollusca of Ulster. Proceedings of the Royal Irish Academy. Biological, Geological and Chemical Science, 80B: 125–152.
53. SÜMEGI P., LÓCSKAI T., HUPUCZI J., 2011 – Late Quaternary palaeoenvironment and palaeoclimate of the Lake Fehér (Fehér-tó) sequence at Kardoskút (South Hungary), based on preliminary mollusc records. Cent. Eur. J. Geosci., 3, 1: 43–52.
54. TOŁPA S., JASNOWSKI M., PAŁCZYŃSKI A., 1967 – System der Genetishen Klassifizierung der Torfe Mittleeuropas. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 76: 9–99.
55. WIKTOR A., 2004 – Ślimaki lądowe Polski. Wydaw. Mantis, Olsztyn.
56. WITKOWSKI A., BĄK M., KIERZEK A., 2009 – Zmiany warunków środowiskowych w Holocenie w jeziorze Wigry w świetle analizy diatomologicznej osadów. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 215–226. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
57. WOJCIECHOWSKI A., 1999 – Late Glacial and Holocene Lake-level fluctuations in the Kórnik-Zaniemyśl Lakes Area, Great Poland Lowland. Quatern. Studies in Poland, 16: 81–101.
58. WOJCIECHOWSKI A., 2000 – Zmiany paleohydrologiczne w środkowej Wielkopolsce w ciągu ostatnich 12 000 lat w świetle badań osadów jeziornych rynny kórnicko-zaniemyskiej. Wydaw. Nauk. UAM, Poznań.
59. ZAWISZA E., SEROCZYŃSKA K., 2009 – Historia rozwoju jeziora Wigry na podstawie subfosylnych wioślarek. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 199–209. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.
60. ŻUREK S., 2010 – Metody badań osadów bagiennych. Landform Analysis, 12: 137–148.
61. ŻUREK S., DRZYMULSKA D., 2007 – Limnogenous mires in the southern coasts of the Wigry Lake. Limnol. Rev., 7, 3: 177–182.
62. ŻUREK S., DRZYMULSKA D., 2009 – Torfowiska obrzeżenia jeziora Wigry. W: Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych (red. J. Rutkowski, L. Krzysztofiak): 168–176. Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, Suwałki.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019)

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-fbc59cdf-78f6-4bd8-8689-166a4ba126f4