Badanie składu cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu i analiza rozwiązań technologicznych w aspekcie jej powtórnego wykorzystania

• Autorzy: Steliga T. , Jakubowicz P.

Warianty tytułu

PL

Test of chemical composition and technical solutions analysis in aspects of reuse of flowback liquid after hydraulic fracturing

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zabiegi hydraulicznego szczelinowania wykonywane w formacjach łupkowych, ze względu na dużo większą skalę niż w przypadku odwiertów konwencjonalnych, generują znaczne ilości ciekłych odpadów, które należy w racjonalny sposób zagospodarować. Optymalnym rozwiązaniem tego problemu jest powtórne wykorzystanie cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu do sporządzania płynów w kolejnych zabiegach hydraulicznego szczelinowania. Wymaga to zastosowania metod wstępnego oczyszczania, a następnie odsalania z wykorzystaniem technologii charakteryzujących się efektywnością ekonomiczną i dbałością o środowisko naturalne. Dzięki takiemu podejściu do problemu zagospodarowania środowisko tylko w ograniczonym stopniu zostaje obciążone substancjami odpadowymi uzyskiwanymi po zabiegach hydraulicznego szczelinowania. W oparciu o analizy fizyko-chemiczne oraz badania toksykologiczne przedstawiono charakterystykę płynów szczelinujących (i środków do ich sporządzania) oraz cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu formacji łupkowej wykonanym w odwiercie (A) położonym na terenie północnej Polski. Przeanalizowano możliwości zastosowania nowoczesnych technik i technologii w celu umożliwienia powtórnego wykorzystania cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu do sporządzania płynów szczelinujących w kolejnych zabiegach, a następnie przedstawiono warianty rozwiązań technologicznych. Analizy fizyko-chemiczne obejmujące m.in. oznaczenie: zawartości substancji rozpuszczonych (w tym chlorków), substancji organicznych (wskaźniki ChZT(Cr), BZT5, OWO), substancji ropopochodnych (TPH), węglowodorów aromatycznych (BTEX, WWA), fenoli, środków powierzchniowo czynnych (SPCz), metali ciężkich itp., w połączeniu z przeprowadzonymi analizami toksykologicznymi z wykorzystaniem testów nowej generacji (Microtox, MARA, Daphtoxkit F magna, Thamnotoxkit F, Phytotoxkit) w pełni umożliwiają ocenę potencjalnego wpływu na środowisko zarówno płynów szczelinujących i ich poszczególnych składników, jak również cieczy pozabiegowych po hydraulicznym szczelinowaniu. Zastosowane mikrobiotesty ze względu na: brak konieczności prowadzenia hodowli organizmów, łatwość użycia, krótki okres inkubacji stosowanych organizmów (reprezentujących rożne poziomy w łańcuchu troficznym) oraz wysoki poziom standaryzacji i stosunkowo niskie koszty stosowania, mogą być wykorzystywane w znacznie większym zakresie niż konwencjonalne biotesty. Z tego względu testy te zostały zaproponowane do zastosowania w ramach systemu oceny toksyczności i monitoringu środowiska wodnego. Zapewniają one łatwe i szybkie uzyskiwanie danych o toksycznych własnościach badanych próbek. Uwagę należy zwrócić przede wszystkim na innowacyjny test oceny ryzyka środowiskowego MARA wykorzystujący jako bioindykatory dziesięć organizmów prokariotycznych (bakterie o różnej przynależności taksonomicznej) i jeden eukariotyczny (drożdże). Analiza toksykologiczna głównych składników wykorzystywanych do sporządzania płynów szczelinujących wykazała, że polimery w stężeniach stosowanych do sporządzania płynów nie wykazują toksycznego wpływu na organizmy żywe wykorzystywane w testach toksykologicznych (brak możliwości wyznaczenia EC50). Natomiast środki sieciujące, środki redukujące opory przepływu oraz środki służące do łamania struktury polimeru charakteryzują się wysoką toksycznością. Analiza cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu odwiertu (A) (4 próbki cieczy pozabiegowej pobrane w trakcie wywoływania odwiertu) wskazuje, że zawartość substancji rozpuszczonych (w szczególności chlorków od 10 500 do 39 800 mg/dm3) wzrasta wraz ze wzrostem objętości wydobytej wody. Odnotowano także wzrost zapotrzebowania na tlen (ChZT(Cr) z 5000 do 8000 mg/dm3, BZT5 z 400 do 800 mg/dm3, TPH z 85 do 185 mg/dm3). Przeprowadzona analiza toksykologiczna wykazała, że wraz ze wzrostem zawartości zanieczyszczeń wzrastały własności toksyczne wydobytej cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu. Wszystkie próbki cieczy pozabiegowej analizowane pod kątem określenia toksyczności zostały zaklasyfikowane do grupy substancji o niskiej toksyczności. Ciecz pozabiegowa po hydraulicznym szczelinowaniu odbierana w trakcie wywoływania odwiertu (A) zawiera w swym składzie resztkowe pozostałości polimeru, które należy usunąć zarówno przed zastosowaniem metod wstępnego oczyszczania, jak i przed ewentualnym bezpośrednim wykorzystaniem do sporządzania kolejnych partii płynu zabiegowego. Do usunięcia pozostałości polimeru z cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu zaleca się zastosowanie metod biologicznych wykorzystujących biopreparaty komercyjne (np. Frac-Bac i Gum-Bac), odpowiednio dobrane w zależności od rodzaju polimeru i innych parametrów wody. Drugim wariantem procesu usuwania pozostałości polimeru są metody chemiczne oparte na głębokim utlenianiu z zastosowaniem silnych utleniaczy (perhydrolu, podchlorynu sodu i innych). Wstępne oczyszczanie cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu, jak wykazały przeprowadzone badania laboratoryjne, może być realizowane metodą koagulacji (zastosowanie nowoczesnych koagulantów – chlorków poliglinu PAX-16) połączonej z flokulacją (efektywny środek flokulujący Stabpol-K), po której następuje oddzielenie osadów pokoagulacyjnych na drodze sedymentacji i filtracji. W przypadku cieczy pozabiegowej o niskim zasoleniu (spełniającej wymogi technologiczne określone w projekcie sporządzania płynu szczelinującego) możliwe jest jej powtórne wykorzystanie do sporządzenia płynu do zabiegu hydraulicznego szczelinowania. Przygotowanie takiej wody sprowadza się jedynie do usunięcia resztkowych pozostałości polimeru oraz przeprowadzenia wstępnego oczyszczania metodami klasycznymi. Na ogół zasolenie na poziomie 30 g/dm3 przyjmuje się jako wartość graniczną, umożliwiającą sporządzanie płynów szczelinujących (w przypadku wykorzystania polimerów nietolerujących wysokiej zawartości soli dopuszczalna wartość zasolenia może kształtować się na niższym poziome). Wzrost zasolenia kolejnych partii odbieranej cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu zmusza do zastosowania metod odsalania w celu uzyskania wody do powtórnego wykorzystania. Zgodnie z wymogami technologicznymi procesów odsalania (metodami membranowymi i termicznymi), w celu zagwarantowania wysokiej efektywności i bezawaryjności pracy instalacji należy przeprowadzić doczyszczanie cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu. Doczyszczanie można zrealizować stosując metody biologiczne oraz metody adsorpcyjne z wykorzystaniem węgli aktywnych. Wstępnie oczyszczona ciecz pozabiegowa po hydraulicznym szczelinowaniu może zostać poddana membranowym procesom odsalania/zatężania. Niskie zawartości soli w cieczy pozabiegowej (zasolenie na poziomie mniejszym niż 10 g/dm3) umożliwiają zastosowanie oczyszczania metodą elektrodializy, która pozwala na częściowe odzyskanie czystej wody i zatężonej solanki. Badania laboratoryjne prowadzone na próbce nr I pobranej w początkowej fazie odbioru po hydraulicznym szczelinowaniu odwiertu (A) pozwoliły na określenie wskaźników prowadzenia procesu odsalania elektrodialitycznego.° Następnym etapem odsalania/zatężania cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu o wyższym stopniu zasolenia (na poziomie 20–50 g/dm3) jest technika odwróconej osmozy (RO). Przed przystąpieniem do odsalania cieczy metodą odwróconej osmozy należy, w przypadku wysokiej zawartości jonów wapnia i magnezu oraz krzemionki, zastosować metody maskowania tych składników (dozowanie antyskalantów) w celu zahamowania niekorzystnych zjawisk zachodzących na membranie. Badania procesu przeprowadzono na wstępnie oczyszczonej próbce nr IV cieczy z wypływu zwrotnego po hydraulicznym szczelinowaniu o zawartości chlorków na poziomie 40 g/dm3. Określono optymalne warunki prowadzenia procesu na instalacji dwustopniowej (7 modułów) na wytypowanych membranach (producent – Toray). Kolejnym etapem odsalania zatężonych wód solankowych pozostałych po procesie RO oraz cieczy pozabiegowej po hydraulicznym szczelinowaniu o dużym zasoleniu jest zastosowanie metod termicznych (MED, MSF, VC). Jest to końcowy etap odsalania, w którym oprócz oczyszczonej wody uzyskuje się sól krystaliczną (chlorek sodu), ług pokrystalizacyjny oraz niewielkie ilości kamienia kotłowego. Przeprowadzone badania laboratoryjne na zatężonych solankach po procesie odwróconej osmozy wykazały, że uzyskana oczyszczona woda spełnia wymagania konieczne zarówno do powtórnego użycia przy sporządzaniu płynów szczelinujących, jak również do odprowadzenia do wód powierzchniowych i ziemi. Sól (chlorek sodu) uzyskana w wyniku krystalizacji jest pełnowartościowym produktem do zastosowań przemysłowych – spełnia normę PN-86/C-84081/02 oraz wymagania GIS dotyczące zawartości pierwiastków śladowych (Pb, Cd, Hg, As, Zn, Cu). Drugim końcowym produktem jest ług pokrystalizacyjny (zawierający głównie chlorki wapnia, magnezu, potasu i sodu), który może stanowić półprodukt do dalszej przeróbki, a przede wszystkim nadaje się do wykorzystania jako solanka do zimowego utrzymania dróg. Dzięki postępowi technicznemu oraz zaproponowanym sposobom zagospodarowania wód z wypływu zwrotnego można w znacznym stopniu ograniczać niekorzystny wpływ przemysłu naftowego na środowisko naturalne. Należy jednak mieć pełną świadomość zagrożeń mogących pojawić się na poszczególnych etapach poszukiwania, udostępniania i eksploatacji gazu z formacji łupkowych. Obecnie trwają prace poszukiwawcze złóż gazu łupkowego. Koncesjobiorcy analizują wyniki badań, aby udokumentować zasoby. Jest to dobry czas na podjęcie prac badawczych, kluczowych w kontekście bezpiecznej dla środowiska eksploatacji gazu z formacji łupkowych.

EN

Hydraulic fracturing, done in shale formations, results in significant amounts of liquid wastes, much more than in the case of conventional drilling. The wastes ought to be managed in a rational way. The most favorable solution is the re-use of flowback water in order to develop liquids for consecutive stages of the fracturing. It requires preliminary treatment and subsequent desalination methods with the application of technologies which should provide economic efficiency and environmental protection. Thus, wastes obtained in hydraulic fracturing are reduced. Based on an analysis of physicochemical and toxicological research, the characteristics of fracturing fluids (and the means for their preparation) and flowback fluid after hydraulic fracturing of shale formation performed in well (A) located in the northern Poland, was presented. We analyzed The possibility of applying modern techniques and technologies in order to allow the re-use of flowback liquid after hydraulic fracturing to prepare fracturing fluids in subsequent treatments was analyzed, and next the variations of technological solutions were presented. Physico-chemical analyses including: determination of total dissolved substances (including chlorides), organic substances (COD, BOD5 and TOC indicators), total petroleum hydrocarbons (TPH), aromatic hydrocarbons (BTEX, PAH), phenols, surfactants, heavy metals etc., together with toxicological analyses, (performed with the use of new generation tests - Microtox®, MARA, Daphtoxkit F magna, Thamnotoxkit F, Phytotoxkit), enable total estimation of the potential influence of drilling liquids, their individual components and flowback liquids on the natural environment. Due to simplicity of use the new generation of microbiological tests, can be applicable in a much bigger area than conventional tests. Firstly, there is no need to grow microorganisms, secondly, an incubation period of the test organisms, representing various levels in a trophic chain, is short. Moreover, the tests have a high level of standardization and relatively low costs of application. Taking these facts into consideration, the tests were used for toxicity estimation and water environment monitoring. They enabled fast and simple obtaining of data on toxic properties of the tested samples. The most significant and innovative is the MARA (Microbial Assay of Risk Assessment) test, which is used for environmental risk estimation. As bioindicators, 10 procaryotic organisms (bacterial species belonging to different taxonomic units) and one eucaryotic organism (yeast) were applied in this test. Toxicological analysis of the main components applied in fracturing fluids development, has shown, that polymers in concentrations used in the preparation of the fluids, do not have any toxic influence on living organisms used in toxicological tests (lack of possibility to determine EC50). However, high toxicity has been found in individual components of fluids: crosslinked substances, substances reducing flow resistance and polymer breakers. The flowback liquid analysis, done after hydraulic fracturing of hole (A) (4 liquid samples taken during flowback), shows that dissolved substances content grows with the increase of the excavated water volume (particularly chlorides from 10 500 to 39 800 mg/dm3). The oxygen demand also increases: COD from 5 000 to 8 000 mg O2/dm3, BOD5 from 400 to 800 mg O2/dm3 and TPH from 85 to 185 mg/dm3. During the toxicological analyses it was observed that with the growth of pollutants contents, toxic properties of the obtained flowback water also increased – all samples were classified as low toxic. The samples of flowback liquid taken after hydraulic fracturing of well (A), include residual remains of the polymer, which should be removed before both the preliminary treatment and potential direct application to the development of the next fracturing fluids. In order to remove the polymer remains, biological methods using commercial biopreprations (e.g. Frac-Bac i Gum-Bac), selected according to polymer type and other water parameters, should be applied. Other options of the polymer removal are chemical methods based on deep oxidation with severe oxidizers (perhydrol, sodium hypochlorite etc.). The preliminary treatment of the flowback water, as was proven in laboratory tests, can be done with coagulation (advanced coagulants polialuminium chloride PAX-16) followed by flocculation (Stabpol-K an active flocculant), and next, post-coagulation sediments separation and filtration. In the case of low salinity of the after-treatment fluid, its re-usage in fracturing fluid development is possible (according to technical requirements of fluid). Preparation of such water needs only the removal of polymer remains and preliminary treatment done with classical methods. Generally, a TDS level of 30 g/dm3 is determined as border value, which enables the development of fracturing fluids. For polymers with no tolerance to a high salt content of, an acceptable value of salt content can be at a lower level. Increase in salinity of the following samples of the flowback water, causes the necessity to use desalination methods in order to obtain water, which could be re-used. To guarantee high effectiveness and proper operation of the installation, there are technological requirements for the desalination process (membrane and thermal methods) resulting in the necessity for deeper water treatment. This is possible with biological methods and adsorption techniques with the use of active carbon. The initially treated liquid after hydraulic fracturing can undergo membrane processes of desalination/concentration. Low contents of salt in the fluid (<10 g/dm3) enable treatment with the electrodialysis (ED) technique, which leads to partial obtaining of pure water and concentrated brine. Laboratory research done on Sample 1 taken in an initial phase of flowback after hydraulic fracturing of the hole (A), led to determination of the electrodialytic process of desalination factors. The following step of the desalination/concentration of water with a higher degree of salinity (20 – 50 g/dm3) is reversed osmosis (RO). In the case of high contents of calcium and magnesium ions and silica, methods of their masking (antiscalant dosing) should be applied earlier, in order to inhibit disadvantageous processes in the membrane. The research of the process was done on the pre-treated water (Sample 4) from the flowback after hydraulic fracturing (chloride contents of 40 g/dm3). Optimum conditions of the process leading to a 2-step installation (7 modules) of a chosen membrane (produced by Toray) have been determined. The next step of desalting of both: concentrated mineralized water (left after RO) and the flowback water after hydraulic fracturing, are thermal methods (MED, MSF, VC). It is the final phase of desalting, in which the purified water, crystal salt (sodium chloride), post-crystallisation liquor and slight amounts of boiler scale are obtained. Laboratory tests carried out on concentrated brines after the reverse osmosis process have shown, that the resulting purified water meets the requirements necessary, for both the re-use in preparing the fracturing fluids as well as for removal of surface and ground water. Salt (sodium chloride) obtained by the crystallization is a complete product for industrial use – it meets the standard PN-86 / C-84081/02 and GIS requirements for the content of trace elements (Pb, Cd, Hg, As, Zn, Cu). The second end product is post-crystallisation liquor (comprising mainly chlorides of calcium, magnesium, potassium and sodium), which may be an intermediate product for further processing, and especially suitable for use as a brine for winter road-maintenance. Due to technological progress and the above suggested ways of flowback water management, the harmful influence of the oil industry on the environment can be significantly reduced. However, possible dangers of consecutive phases of exploration, opening and exploitation of shell gas must be taken into consideration. Nowadays, shell gas exploration are being carried out. Concessioners are analyzing research results to prove disposable resources. This is the proper time to perform tests which are crucial for shell gas exploitation that could be safe for the natural environment.

Słowa kluczowe

PL

ciecz pozabiegowa; szczelinowanie hydrauliczne; technologia

EN

flowback liquid; hydraulic fracturing; technology

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 205
• Strony: 1--296
• Opis fizyczny: Bibliogr. 168 poz., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Steliga T.

• Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy

autor

Jakubowicz P.

• Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• [1] Smith M.: Shale Gas Development in the U.S. Interstate Oil & Gas Compact Commission, 2010.
• [2] Arthur J. D., Bohm B., Coughlin B. J., Layne M.: Evaluating the Environmental Implications of Hydraulic Fracturing in Shale Gas Reservoirs. ALL Consulting, 2008.
• [3] Kasza P.: Zabiegi hydraulicznego szczelinowania w formacjach łupkowych. Nafta-Gaz, 12, s. 871-874, 2011.
• [4] Lewis G., Shith T., Perry K. F., Poprawa P.: Gaz niekonwencjonalny-szansa dla Polski i Europy? Analiza i rekomendacje. Podstawowe informacje - Technologia, Zasoby i Bezpieczeństwo. Wpływ poszukiwań i wydobycia gazu niekonwencjonalnego na środowisko naturalne. Instytut Kościuszki, 2011.
• [5] Macuda J., Hadro J., Łukańko Ł.: Środowiskowe implikacje gazu łupkowego. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie WUG, 6, s. 4-10, 2011.
• [6] Steliga T., Jakubowicz P., Uliasz M.: Ochrona środowiska podczas udostępniania i eksploatacji gazu ziemnego z formacji łupkowych, [W:] Praca Naukowa INiG, 183, Rzeczpospolita łupkowa - Studium wiedzy o gazie łupkowym, rozdział XII, s. 273-296, 2012.
• [7] EPA/601/R-12/011, Progress Raport. Study of the Potential Impacts Hydraulic Fracturing on Drinking Water Resources. US Environmental Protection Agency Office of Research Development, Washington, DC, 2012.
• [8] Chong K., Grieser W. V., Passman A., Tamayo C. H., Modelan D. N., Burke B. A.: Completions Guide Book to Shale-Play Development: A Review of Successful Approaches Towards Shale-Play Stimulation in the Last Two Decades. CSUG/SPE 133 874, 2010.
• [9] Arthur J. D., Coughiln B. J., Bohm B. K.: Summary of Environmental Issues, Mitigation Strategies, and Regulatory Challenges Associated With Shale Gas Development in the United States and Applicability to Development and Operations in Canada. Canadian Society for Unconventional Gas, SPE 138977, 2010.
• [10] Arthur J. D., Bohm B., Layne M.: Considerations for Development of Marcellus Shale Gas. World Oil, July 2009.
• [11] Arthur J. D., Bohm B., Layne M.: Hydraulic Fracturing Consideration for Natural Gas Wells of the Marcellus Shale, ALL Consulting, The Ground Water Protection Council 2008 Annual Forum, Cincinnati, Ohio, 21-24 września, 2008.
• [12] Arthur J. D., Langhus B. G., Patel Ch.: Technical Summary of Oil & Gas Produced Water Treatment Technologies. ALL Consulting, LLC, 2005.
• [13] Modern Shale Gas Development in the United States: A Primer. Ground Water Protection Council, ALL Consulting, 2009.
• [14] Butcher M.: Marcellus Water Sourcing and Logistics. Materiały konferencyjne, EQT Production, 13-14 kwietnia, 2012.
• [15] Yeager B.: ECA’s Waterline Project. Prezentacja na konferencji: "Examining Cutting Edge Technologies and Best Practices to Optimize Water Sourcing, Maximize Re-Use & Efficiency Manage Flowback Water in Shale Gas Production", Canonsburg, Pennsylvania, 13-14 kwietnia, 2011.
• [16] Vazquez O., Mehta R., Mackay E. J., Linares-Samaniego S., Jordan M. M., Fidoe J.: Post-frac Flowback Water Chemistry Matching in a Shale Development. Society of Petroleum Engineers, SPE 138977, 2010.
• [17] Grzybek I.: Techniczne i środowiskowe aspekty pozyskania gazu łupkowego. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie WUG, Nr 6, 2011.
• [18] Gupta D. V. S., Carmin P.: Fracturing Fluid for Extreme Temperature Conditions is Just as Easy as the Rest. SPE Hydraulic Fracturing Technology Conference, 2011.
• [19] Kakadjian S., Hamlat Y. A., Thompson J. E., Torres R., Trabelsi S., Zamora F.: Stable Fracturing Fluids from Produced Waste Water. Society of Petroleum Engineers, SPE 138977, 2010.
• [20] Wattenbarger, R. A, Alkouh A. B.: New Advances in Shale Reservoir Analysis Using Flowback Data. Society of Petroleum Engineers, SPE-165721-MS, 2013.
• [21] Skousen J., Ziemkiewicz P.: Uwagi nt. rewitalizacji placów wiertniczych formacji Marcellus Shale w Zachodniej Wirginii (USA). Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie WUG, 6, 29, 2011.
• [22] Papso J., Blauch M., Grottenthaler D.: Cabot Gas Well Treated With 100% reused Frac Fluid. Superior Well Services, 2010.
• [23] Steliga T., Uliasz M.: Wybrane zagadnienia środowiskowe podczas poszukiwania, udostępniania i eksploatacji gazu ziemnego z formacji łupkowych. Nafta-Gaz, 5, s. 273-283, 2012.
• [24] Zhou H., Smith D. W.: Advanced technologies in water and wastewater treatment. J. Environ. Sci, 1, pp. 359-387, 2002.
• [25] Tsiourtis N. X.: Desalination and the environment. Desalination 141, pp. 223-236, 2001.
• [26] AQUA-PURE Ventures, Through Fountain Quail, Sees Shale Gas Play as Turning The Corner. Environmental Business Journal, vol. XXIII, no 11, 2010.
• [27] Bujakowski W., Tomaszewska B.: Zarys problematyki wodno-środowiskowej w aspekcie technologii eksploatacji gazu lupkowego. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, WUG, 6, 2011.
• [28] Larson B., Dwyer J., Tomas-Benke B.: Integrated Water Management Case Study for Unconventional Gas and Oil Operations. Materiały konferencyjne, Pioneer Natural Resources & CH2M Hill, 13-14 kwietnia 2011.
• [29] Mezher T., Fath H., Abbas Z., Khaled A.: Techno-economic assessment and environmental impacts of desalination technologies. Desalination, No 266, 2011.
• [30] OPUSTM Technology, Optimized Pretreatment and Unique Separation (OPUSTM). Velia Water Solutions & Technologies, http://www.veoliawaterst.com/opus/en/
• [31] Richardson N.: Evaluating Recycling Technology Options Against Treatment Objectives to Determine Long Term Cost Effectiveness, Materiały konferencyjne, Trilogy, Avara, 13-14 kwietnia, 2011.
• [32] Dore M. H. I.: Forecasting the economic costs of desalination technology. Desalination, 172, pp. 207-214, 2005.
• [33] Praneeth K., Manjunath D., Bhargawa S. K., Tardio J., Sridhar S.: Economical treatment of reverse osmosis reject of texitile industry effluent by electrodialysis — evaporation integrated process. Desalination 333, pp. 82-91, 2014.
• [34] Ghaffour N., Missimer T. M., Amy G. L.: Technical review and evaluation of the economics of water desalination Current and future challenges for better water supply sustainability. Desalination 309, pp. 197-297, 2013.
• [35] Strathmann H.: Membrane Separation Processes: Current Relevance and Future Opportunities. AIChE Journal, 47/5, pp. 1077-1087, 2001.
• [36] Pilat B.: Practice of water desalination by electrodialysis. Desalination, 139, pp. 385— 392, 2001.
• [37] Morillo J., Usero J., Rosado D., EL Bakouri H., Riaza A., Bernaola E-J.: Comparative study of brine management for desalination plants. Desalination 336, pp. 32-49, 2014.
• [38] Bodzek M., Konieczny K.: Wykorzystanie procesów membranowych w uzdatnianiu wody. Oficyna wydawnicza Projprzem-EKO, Bydgoszcz, 2005.
• [39] Kurihara M., Yamamura H., Nakanishi T., Jinno S.: Operation and reliability o very high-recovery seawater desalination technologies by brine conversion two-stage RO desalination system. Desalination, 138, pp. 191-199, 2001.
• [40] Pandian S., Katha A. R., Moon J. H., Kalake S. M., Han S.: Exploring the additives on polyamide membrane surface for seawater desalination functional tools. Desalination, 167, pp. 28-36, 2015.
• [41] Matin A., Shafi H. Z., Khan Z., Khaled M., Yang R., Cleason K., Rehman F.: Surafce modification of seawater desalination reverse osmosis membranes: Characterization studies & performance evaluation. Desalination, 143, pp. 128-139, 2014.
• [42] Penate B., Garcia-Rodriguez L.: Current trends future prospects in the design of sea-water reverse osmosis desalination technology. Desalination, 284, pp. 1-8, 2012.
• [43] Einav R., Harussi K., Perry D.: The footprint of the desalination processes on the environment. Desalination, 152, pp. 141-154, 2002.
• [44] Piątkiewicz W.: Wybrane aspekty projektowania membranowych instalacji filtracyjnych o przepływie krzyżowym. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji - PIB, Radom, 2012.
• [45] Xu T.: Ion-exchange membranes, State of their development and perspective. Journal of Membrane Science, 263, pp. 1-29, 2005.
• [46] Wiśniewski J. A., Kabsch-Korbutowicz M., Łakomska S.: Donnan dialysis and electrodialysis as viable options for removing bromates from natural water. Desalination, 281, PP. 257-262, 2015.
• [47] Kwon K., Han J., Ho- Park B., Shin Y., Kim D.: Brine recovery using reverse electrodialysis in membrane - based desalination processes. Desalination, 362, pp. 1-10, 2015.
• [48] Turek M.: Dual-purpose desalination-salt production electrodialysis. Desalination, 153, pp. 370-381, 2003.
• [49] Demircioglu M., Kabay N. Kurucaovali I., Ersoz E.: Demineralization by electrodialysis (ED)-separation performance and cost comparison for monovalent salts. Desalination, 153, pp. 329-331, 2002.
• [50] Tanaka Y.: A computer simulation of feed and bleed ion exchange membrane electrodialysis for desalination of saline water. Desalination, 254, pp. 99-107, 2010.
• [51] Tanaka Y.: Ion-exchange membrane electrodialysis program and its application to multi-stage continuous saline water desalination. Desalination, 301, pp. 10-25, 2012.
• [52] Tanaka Y.: Development of computer simulation program of feed-and-bleed ion-exchange membrane electrodialysis for saline water desalination. Desalination, 342, pp. 126-138,2014.
• [53] Korngold E., Aronov L., Belayev N., Kock K.: Electrodialysis with brine solutions oversaturated with calcium sulfate, Desalination, 172, pp. 63-75, 2005.
• [54] Galama A. H., Saakes M., Bruning H., Rijnaarts H. H. M., Post W. J.: Seawater predesalination with electrodialysis. Desalination, 147, pp. 61-69, 2014.
• [55] McGovern R. K., Zubair S. H., Lienhard V.: The cost effectiveness of electrodialysis for diverse salinity applications. Desalination, 148, pp. 57-65, 2014.
• [56] Lee H., Choi J., Cho J., Moon S.: Characterization of anion exchange membranes fouled with humate during electrodialysis. Journal of Membrane Science, 203, pp. 115-126, 2002.
• [57] Lee H., Kim D.: Characterization of anion exchange membranes with natural organic matter (NOM) during electrodialysis. Desalination, 151, pp. 43-52, 2003.
• [58] Guo H.; Xiao L., Yu S., Yang H., Hu J., Liu G., Tang Y.: Analysis of anion exchange membrane fouling mechanism caused by anion polyacrylamide in electrodialysis. Desalination, 151, pp. 43-52, 2014.
• [59] Water Treatment Catalogue and Decision Tool, Water Treatment Technology Fact Sheet, Electrodialysis, ALL Consulting, 2010.
• [60] Cooley H., Gleick P. H., Wolff G.: Desalination, with a grain of salt: A California perspective. Pacific Institute, 2006.
• [61] Buros O. K.: The ABC of desalting. International Desalination Association, 2000.
• [62] Wu H., Li Y., Chen J.: Research on an evaporator - condenser-separated mechanical vapor compression system. Desalination, 324, pp. 65-71, 2013.
• [63] Tomaszewska M.: Destylacja membranowa. Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, Nr 531, 1996.
• [64] Lattemann S., Hopner T.: Environmental impact and impact assessment of seawater desalination. Desalination, 220, pp. 1-15, 2008.
• [65] Heins W., and Peterson D.: Use of Evaporation for Heavy Oil Produced Water Treatment. Materiały konferencyjne: 4th Canadian International Petroleum Conference held in Calgary, Kanada, czerwiec 2003.
• [66] Loganathan K., Chelme-Ayala P., Gamal El-Din M.: Treatment of basal water using a hybrid electrodialysis reversal- reverse osmosis system combined with a low - temperature crystallizer for near-zero liquid discharge. Desalination, 363, pp. 92-98, 2015.
• [67] Kluk D.: Zastosowanie chromatografii jonowej do analizowania próbek środowiskowych, Nafta-Gaz, 1, s. 46-56, 2014.
• [68] Steliga T., Jakubowicz P., Kapusta P.: Changes in toxicity during treatment of waste-water from oil plant contaminated with petroleum hydrocarbons. Journal of Chemical Technology and Biotechnology, DOI: 10.1000/ljctb.4442 Published online in Wiley Online Library, 2014.
• [69] Steliga T., Jakubowicz P., Kapusta P.: Changes in toxicity during in situ bioremediation of weathered drill wastes contaminated with petroleum hydrocarbons. Biores. Technol., 125, pp. 1-10, 2012.
• [70] Jakubowicz P., Steliga T., Kluk D.: Ocena zmian toksyczności ostrej wód złożowych z wykorzystaniem testów ekotoksykologicznych, Nafta-Gaz, 5, s. 409-417, 2013.
• [71] Tigret.info: Biuletyn, 2 (4), 2006.
• [72] Persoone G., Marsalek B., Blinova I., et al.: A practical and user friendly toxicity classification system with microbiotests for natural waters and wastewaters. Environ. Toxicol., 18, pp. 393-397, 2003.
• [73] Krebs F.: The pT-value as a classification index in aquatic toxicology, GIT Fachzeitschrift fur das Laboratorium, 32, pp. 293-296, 1998.
• [74] Costan G., Bermingham N., Blaise C., Ferard J. E: Potential ecotoxic effects probe (PEEP): a novel index to assess and compare the toxic potential of industrial effluents. Environ. Toxicol. Water Qual., 8, pp. 115-140, 1993.
• [75] Roghair C. J., Struijs J., De Zwart D.: Measurement of toxic potency in freshwaters in the Netherlands. Part A. Methods, RIVM Report 607504 004. National Institute of Public Health and Environment, The Netherlands, 1997.
• [76] Bombardier M., Bermingham N.: The SED-TOX Index: toxity-directed management tool to assess and rank sediments based on their hazard concept and application. Environ. Toxicol. Chem., 18, pp. 685-688, 1999.
• [77] Wolska L., Namiesnik J., Michalska M., Bartoszewicz M.: Preliminary Study on Toxicity of Aquatic Ecosystems in Bug River Basin. Pol. J. Environ. Stud., 17 (5), pp. 811-816, 2008.
• [78] Blinova I., Niskanen J., Kajankari P., et al.: Toxicity of two types of silver nanoparticles to aquatic crustaceans Daphnia magna and Thamnocephalus platyurus. Environ Sci. Pollut. Res. Int., 20 (5), pp. 3456-3463, 2013.
• [79] Mendonca E., Picado A., Paixao S. M., Cunha M. A. et al.: Ecotoxicity tests in the environmental analysis of wastewater treatment plants: case study in Portugal. Journal of Hazardous Materials, 163 (2-3), pp. 661-665, 2009.
• [80] Matejczyk M., Płaza G. A., Nałęcz-Jawecki G., Ulfig K., Markowska-Szczupak A.: Estimation of the environmental risk posed by landfills using chemical, microbiological and ecotoxicological testing of leachates. Chemosphere, 82 (7), pp. 1017-1023, 2011.
• [81] Augulyte L., Kliaugaite D., Racys V., Jankunaite D. et al.: Chemical and Ecotoxicological Assessment of Selected Biologically Activated Sorbents for Treating Wastewater Polluted with Petroleum Products with Special Emphasis on Polycyclic Aromatic Hydrocarbons. Water, Air, and Soil Pollution, 195, pp. 243-256, 2008.
• [82] Chial B., Persoone G.: Cyst-based toxity tests XII. Development of a short-chronic sediment toxity test with the ostracod crustacean Heterocypris incongruens: Selection of test parameters. Environ. Toxicol. 17, pp. 520-527, 2002.
• [83] Kaza M., Mankiewicz-Boczek J., Izydorczyk K., Sawicki J.: Toxicity Assessment of Water Samples from Rivers in Central Poland Using a Battery of Microbiotests - a Pilot Study. Pol. J. Environ. Stud., 16 (1), 81-89, 2007.
• [84] Mankiewicz-Boczek J., Nałęcz-Jawecki G., Drobniewska A., et al.: Application of a microbiotests battery for complete toxicity assessment of rivers. Ecotoxicology and Environmental Safety, 71 (3), pp. 830-836, 2008.
• [85] Persoone G.: Toxkit Microbiotests: Practical and Low Cost Tools for Research and Toxicity Monitoring. 3rd International Symposium on Green Chemistry for Environment, Health and Development, Skiathos Island, Grecja, 3 października 2012.
• [86] Sawicki J.: Kompleksowa analiza ekotoksykologiczna wód powierzchniowych. Projekt MNiI nr 2 P05F 056 28, 2007.
• [87] Tigret: Materiały informacyjne: Zastosowania testów TOXKIT i Microtox/DeltaTox. strona internetowa http:\\www tigret.eu
• [88] Pollumaa L., Kahru A., Manusadzianas L.: Biotest- and chemistry-based hazard assessment of soils, sediments and solid wastes. Journal of soils & sediments, 4, pp. 267-275,2004.
• [89] Kalinowski R., Załęska-Radziwiłł M.: Ecotoxicological Assesment of Freshwater Sediments. Pol. J. Environ. Stud., 20 (5), pp. 1181-1191, 2011.
• [90] Harky G. A., Young T M.: Effect of soil contaminant method determining toxicity using Microtox assay. Environmental toxicology and chemistry, 19, pp. 276-282, 2000.
• [91] Acheson C. M., Qin Z., Yonggui S., Sayles G. D., Kupferle M.: Comparing the soil phase and saline extract Microtox assays for two polycyclic hydrocarbon contaminated soil, Environmental Toxicology and Chemistry, 23, pp. 245-251, 2004.
• [92] Araujo C. V., Oliveira C. A., Strotmann U. J., de Silva E. M.: The use Microtox to assess toxicity removal of industrial effluents from the industrial district of Camacari (BA, Brazil). Chemosphere, 58, pp. 1277-1281, 2005.
• [93] Lima T. M., Procópio L. C., Brandao F. D., at al.: Evaluation of bacterial surfactant toxicity towards petroleum degrading microorganisms. Bioresource Technology, 102 (3), pp. 2957-2964, 2011.
• [94] Foucault Y., Durand M. J., Tack K., et al.: Use of ecotoxicity test and ecoscores to improve the management of polluted soils: case of a secondary lead smelter plant. Journal of Hazardous Materials, 246-247, pp. 291-299, 2013.
• [95] Ribe V., Nehrenheim E., Odlare M., Waara S.: Leaching of contaminants from un- treated pine bark in a batch study: chemical analysis and ecotoxicological evaluation. Journal of Hazardous Material, 163 (2-3), pp. 1096-1100, 2009.
• [96] Cotman M., Drolc A. and Tisler T.: Inter-laboratory studies on waste water toxicity using Daphnia magna. Accred. Qual. Assur., 14, pp. 319-327, 2009.
• [97] Sihtmae M., Blinova M., Mortimer M, Kahru A.: Toxicity of five anilines to crustaceans protozoa and bacteria. Journal of the Serbian Chemica] Society. 75 (9), pp. 1291-1302,2010.
• [98] Bakopoulou S., Emmanouil CH., Kungolos A.: Assessment of Wastewater Effluent Quality in Thessaly Region, Greece for Determining its Irrigation Reuse Potential. Ecotoxicology and Environmental Safety, 74 (2), pp. 188-194, 2011.
• [99] Silva E., Batista S., Caetano L., Cerejeira M. J., et al.: Integrated approach for the quality of freshwater resources in a Vineyard Area (South Portugal). Environmental Monitoring and Assessment, 176, pp. 334-338, 2011.
• [100] Tsiridis V., Petala M., Samaras P., Kungolos A., Sakellaropoulos G.: Environmental hazard assessment of coal fly ashes using leaching and ecotoxicity tests. Ecotoxicology and Environmental Safety, 84, pp. 212-220, 2012.
• [101] PN-EN ISO 11348: 2002 Jakość wody - Oznaczanie inhibicyjnego działania próbek wody na emisję światła przez Vibrio fischeri (badanie na bakteriach luminescencyjnych).
• [102] PN-EN ISO 6341: 2002 Jakość wody - Określanie ograniczania ruchliwości Daphnia magna Straus (Cladocera: Crustacea) - Test toksyczności ostrej.
• [103] Veneri D., Rouvalis A., Iliopoulou-Georgudaki J.: Microbial and Toxic Evaluation of Raw and Treated Olive Oil Mill Wastewaters. Journal of Chemical Technology and Biotechnology, 85 (10), pp. 1380-1388, 2010.
• [104] Palma P., Alvarenga P., Palma V., Matos C., et al.: Evaluation of surface water quality using an ecotoxicological approach: a case study of the Alqueva Reservoir (Portugal). Enironmental Science and Pollution Research International, 17 (3), pp. 703-716, 2010.
• [105] Nałęcz Jawecki G., Szczęsny L., Solecka D., Rawicki J.: Short Ingestion Tests as Alternative Proposal for Conventional Range Finding Assays with Thamnocephalus platyurus and Brachionus calyciflorus. International Journal of Environmental Science and Technology, 8(4), pp. 687-694, 2011.
• [106] Rouvalis A., Theodoropoulos C., Iliopoulou-Georgudaki J.: Assessment of toxicity of the untreated and Pleurotus ostreatus treated olive mill wastewater by using mi crobiotests. International Journal of Environmental Engineering, 5(4), pp. 373-376, 2013.
• [107] Palma P., Ledo L., Soares S., Barbosa I. R., Alvarenga P.: Integrated environmental assessment of freshwater sediments: a chemical and ecotoxicological approach at the Alqueva reservoir. Environmental Geochemistry Health, 36 (2), pp. 209-223, 2014
• [108] Bi Fai P. B., Grant A.: An assessment of the potential of the microbial assay for risk assessment (MARA) for ecotoxicological testing. Ecotoxicology, 19 (8), pp. 1626-1633, 2010.
• [109] Nałęcz-Jawecki G., Wadhia K., Adomas B., Piotrowicz-Cieślak A. I., Sawicki J.: Application of Microbial Assay for Risk Assessment biotest in evaluation of toxicity of human and veterinary antibiotics. Environmental Toxicology, 25, pp. 487-494, 2010.
• [110] Wadhia K., Dando T., Thompson C.: Intra-laboratory evaluation of Microbial Assay for Risk Assessment (MARA) for potential application in the implementation of the Water Framework Directive (WFD). J Environ Monit. 9, 953, 2007.
• [111] Gabrielson J., Hart M., Jarelov A., Kuhn L, McKenzie D., Mollby R.: Evaluation of redox indicators and the use of digital scanners and spectrophotometer for quantification of microbial growth in microplates. Journal of Microbiological Methods, 50, pp. 63-73, 2002.
• [112] Gabrielson J., Kuhn I., Colque-Navarro P., Hart M., Iversen A., McKenzie D., Mollby R.: Microplate-based microbial assay for risk assessment and (eco)toxic fingerprinting of chemicals. Analytica Chimica Acta, 485, pp. 121-130, 2003.
• [113] Wadhia K., Dando T., Thompson C.: Intra-laboratory evaluation of Microbial Assay for Risk Assessment (MARA) for potential application in the implementation of the Water Framework Directive (WFD). J. Environ Monit., 9, pp. 953-958, 2007.
• [114] Wadhia K.: International interlaboratory comparative evaluation of microbial assay for risk assessment (MARA). Environ. Toxicol., 23 (5), pp. 626-633, 2008.
• [115] Samaras P., Papodimitrou C. A., Haritou I., Zouboulis A. L: Investigation of sludge stabilization potential by the addition of fly and lime. Journal of Hazardous Materials, 154 (1-3), pp. 1052-1059, 2008.
• [116] Kolb M., Ozcan S., Yildiz S., Kara M. E., Aydin M. E., Bahadir M.: Biotesting of untreated wastewaters and landfill leachates of the City Konya. International Sustainable Water and Wastewaters Management, Symposium, Konya, Turkey, 2010.
• [117] Czerniawska-Kusza I., Kusza G.: The potential of the Phytotoxkit microbiotest for hazard evaluation of sediments in eutrophic freshwater ecosystems. Environmental monitoring and Assessment, 179, pp. 113-121, 2011.
• [118] Mamindy-PajanyY., Hamer B., Romeo M., et al.: The Toxicity of composted sediments from mediterranean ports evaluated by several bioassays. Chemosphere, 82 (3), pp. 362-369, 2011.
• [119] Blinova I., Bityukova L., Kasemets K., Ivask A., et al.: Environmental hazard of oil shale combustion fly ash. Journal of Hazardous Materials, pp. 229-230, 2012.
• [120] Kopec M., Gondek K., Baran A.: Assessment of respiration activity and ecotoxicity composts containing biopolymers. Ecotoxicology and Environmental Safety, 89, pp. 137-142, 2013.
• [121] Baran A., Tarnowski M.: Phytotoxkit/Phytotestkit and Microtox as tools for toxicity assessment of sediments. Ecotoxicology and Environmental Safety, 98, pp.19-27, 2013.
• [122] Gondek K., Baran A. and Kopec M.: The effect of low-temperature transformation of mixtures of sewage sludge and plant materials on Content, leachability and toxicity heavy metals. Chemosphere, 117, pp. 33-39, 2014..
• [123] Mahammad S., Comfort D.A, Kelly R.M., Khan S.A.: Rheological properties of guar galactomannan solutions during hydrolysis with galactomannanase and alpha-galactosidase enzyme mixtures. Biomacromolecules, 8, pp. 949-956, 2007.
• [124] Ratto M., Poutanen K.: Production of mannan-degrading enzymes. Biotechnol. Letts., 10, pp. 661-664, 1988.
• [125] Lester Y., Yacob T., Morrissey I., Linden K. G.: Can We Treat Hydraulic Fracturing Flowback with a Conventional Biological Process? The Case of Guar Gum. Environ. Sci. Technol. Lett., Article ASAP DOI: 10.1021/ez4000115, 2013.
• [126] Miller G. L.: Use of dinitrosalicylic acid reagent for determination of reducing sugar. Anal. Chemistry, 31, pp. 427-433, 1959.
• [121] Hofl C., Sigl G.; Szpecht O., Wurdacki I., Wabner D.: Oxidative degradation of AOX and COD by different advanced oxidation processes: A comparative study with two samples of a pharmaceutical wastewater. Water Science and Technology, 35, pp. 251-264,1997.
• [122] Świderska-Dąbrowska R., Piaskowski K.: Application of Iron Sludge In the Fenton Process to Remove Organic Foulings, Monographs. Polish Journal of Environmental Studies, vol. 2, pp. 68-73, 2009.
• [129] Kulik N., Trapido M., Veressinina Y., Goi A., Munter R.: The Fenton chemistry as an effective tool for treatment of wastewater generated by different processes. International Conference on Environmental Research and Technology, ICERT 2008, pp. 811-815,2008.
• [130] Barbusiński K.: Oczyszczanie ścieków przemysłowych metodami katalitycznymi z wykorzystaniem nadtlenku wodoru. Chemik, nr 2, pp. 31-33, 2001.
• [131] Pąprowicz J.: Zastosowanie węgli aktywnych do usuwania związków humusowych z uzdatnionej wody. GWiTS, nr 7, pp. 124-127, 1990.
• [132] Linder D., Kinder R., Braner J.: Effectiveness of chemical Coagulation Removal of Mineral Oils from Waste Waters. Wasserwischaft-Wassertechnik, 3, pp. 353-356, 1986.
• [133] Sozański M., Grocholski K.: Chemizm i kryteria stosowania siarczanu glinowego w uzdatnianiu wód. GWiTS, Nr 11 pp. 395-401, 1996.
• [134] Steliga T.: Zastosowanie węgli aktywnych w procesach oczyszczania ścieków w kopalniach ropy naftowej i gazu ziemnego, Nafta-Gaz, nr 8, pp.303-310, 1995.
• [135] Steliga T: Zastosowanie węgli aktywnych w procesie oczyszczania wód i ścieków w kopalniach ropy naftowej i gazu ziemnego. Praca doktorska, AGH, Kraków, 1994.
• [136] Pąprowicz J.: Zastosowanie polielektrolitów w procesie koagulacji. GWiTS nr 7, pp. 135-138,1988.
• [137] Pietrzak P.: Zastosowanie polielektrolitów do oczyszczania ścieków przemysłowych. Wodociągi i Kanalizacja, Arkady, nr 11 pp. 139-143, 1990.
• [138] Jakubowicz P., Steliga T., Kluk D.: Opracowanie metod poprawy struktury osadu pokoagulacyjnego oraz zwiększenie efektywności filtracji osadów przed zatłoczeniem odpadów płynnych do złoża Krasne. Praca dokumentacyjna Instytutu Nafty i Gazu, 2012.
• [139] Shpiner R., Liu G., Stuckey D.C.: Treatment of oi field produced water by waste stabilization ponds: Biodegradation of petroleum-derived materials. Biores. Technol., 100, pp. 6229-6235, 2009.
• [140] Chen Y., Lin C.J., Jones G., Fu S., Zhan H.: Enhancing biodegradation of wastewater by microbial consortia with fractional factorial design. J. Hazard Mater., 171, pp. 948-953, 2009.
• [141] Steliga T.: Role of fungi in biodegradation of petroleum hydrocarbons in drill wastes from old waste pits. Polish J. of Environm. Studies, 5, pp. 273-283, 2012.
• [142] Cappello S., Santisi S., Caogero R., Hassanshahian M., Yakimov M.M.: Characterisation of Oil-Degrading Bacteria Isolated from Bilge Water. Water Air Soil Pollut., 223, pp. 3219-3226, 2012.
• [143] Holt J. G., Krieg N. R., Sneath P. H. A., Staley J. T., Williams S. T.: Bergey’s manual of determinative bacteriology. Ninth edition, Williams & Wilkins 428 East Preston Street Baltimore, Maryland 21202, USA, 958 p., 1994.
• [144] St-Germain G., Summerbell R.: Identifying filamentous fungi: a clinical laboratory handbook. Star Publishing, Belmont Ca., USA, 721 p., 1996.
• [145] Piontek M.: Grzyby pleśniowe: Atlas. Wydawnictwo Politechniki Zielonogórskiej, 113 s., 1999.
• [146] Atlas R. M.: Handbook of microbiological media. Second edition. CRC Press Inc., Corporate Blvd., N.W., Boca Raton, Florida, 1706 p., 2000.
• [147] Buchowicz J.: Biotechnologia molekularna, PWN, Warszawa, 2007.
• [148] Yagi K.: Applications of whole-cell bacterial sensors in biotechnology and environmental science. Appl. Microbiol. Biotechnol., 73, pp. 1251-1258, 2007.
• [149] Węglewski P.: Genetyka molekularna, PWN, Warszawa, 2006.
• [150] Koma F., Hasumi E., Ymamoto T., Ohta S.-Y., Chung M.: Biodegradation of Long- Chain n-Paraffins from Waste Oil of Car Engine by Arthrobacter sp. J. of Biosc. and Bioeng., 91, pp. 94-96, 2001.
• [151] Jung LG., Park C.H,: Characteristics of Rhodococcus pyridinovorans PYJ-1 for the Biodegradation of Benzene, Toluene, m-Xylene (BTX), and Their Mixtures. J. of Biosc. and Bioeng., 97, pp. 429-431, 2004.
• [152] Bacosa H., Suto K., Inoue Ch.: Preferential degradation of aromatic hydrocarbons in kerosene by a microbial consortium. International Biodeterioration & Biodegradation, 64, pp. 702-710, 2010.
• [153] Husaini A., Roslan H. A., Hii K. S. Y., Ang C. H.: Biodegradation of aliphatic hydrocarbon by indigenous fungi isolated from used motor oil contaminated sites. World J. Microbiol. Biotechnol., 24, pp. 2789-2797, 2008.
• [154] Wang S., Nomura N., Nakajima T., Uchiyama H.: Case study of the relationship between fungi and bacteria associated with high-molecular-weight polycyclic aromatic hydrocarbon degradation. J. of Biosc. and Bioeng., 113, pp. 624-630, 2012.
• [155] Rybicki S. A.: Projektowanie i eksploatacja układów i urządzeń do adsorpcji na węglu aktywnym. Ochrona Środowiska, Wydawnictwo PZITS, 521/2-3 (32-33), Wrocław, listopad 1987.
• [156] Michael J., Evans B.: The adsorption of water by oxidised microporous carbon. Carbon, 1, pp. 81-87, 1987.
• [157] Ortiz J. M., Sotoca J. A., Exposito E., et al.: Brackish water desalination by electrodialysis: batch recirculation operation modeling. Journal of Membrane Science, 252, pp. 65-75, 2005.
• [158] Rautenbach R.: Procesy membranowe. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 1996.
• [159] Kim D., Moon S., Cho J.: Investigation of the adsorption and transport of natural organic matter (NOM) in ion-exchange membranes. Desalination, 151, pp. 11-20, 2003.
• [160] Bazinet L., Araya-Farias M.: Electrodialysis of calcium and carbonate high concentration solutions and impact on composition in cations of membrane fouling. Journal of Colloid and Interface Science, 286, pp. 639-646, 2005.
• [161] Grebenyuk V. D., Chebotareva R. D., Peters S., Linkov V.: Surface modification of anion-exchange electrodialysis membranes to enhance anti fouling characteristics. Desalination, 115, 313-329, 1998.
• [162] Atamanenko I., Kryvoruchko A., Yurlova L.: Study of the scaling process on membranes. Desalination, 167, pp. 327-334, 2004.
• [163] Araya-Farias, M., Bazinet L.: Effect of calcium and carbonate concentrations on anionic membrane fouling during electrodialysis. Journal of Colloid and Interface Science, 22, pp. 659-699, 2005.
• [164] Tanaka Y.: Ion-exchange membrane electrodialysis of salinewater and its numerical analysis. Ind. Eng. Chem. Res., 50, pp. 10765-10777, 2011.
• [165] Abdul D., Hashim R., Indrebo T.: Shale Gas. The Facts about the Environmental Concerns. International Gas Union (IGU), 2012.
• [166] Szwast Z., Szwast M., Piątkiewicz W.: Numerycznie wspomagana analiza membranowego procesu oczyszczania cieczy. ,,Bezpieczne i przyjazne środowisko” pod redakcją Z. Czempińskiej-Świtalskiej i K. Banasika, Radom, pp.157-169, 2009.
• [167] Warych J.: (red.), Laboratorium aparatury procesowej. Ćwiczenia laboratoryjne, Warszawa, OWPW, 2006.
• [168] Kasza P.: Metody stymulacji wydobycia ze złóż typu tight i shale. Praca dokumentacyjna Instytutu Nafty i Gazu, zleceniodawca MNiSW, 2011.

Uwagi

Publikacja powstała w wyniku prac wykonanych w ramach Projektu pt.: „Modelowanie procesu udostępniania gazu ziemnego zalegającego w łupkach na wybranych obszarach objętych koncesjami PGNiG S.A.",realizowanego w ramach Programu INNOTECH nr umowy INNOTECH-K1/IN1/48/152754/NCBR/12.