Determinants of the Perception of Asbestos

• Autorzy: Szułczyńska Dorota

Identyfikatory

DOI

10.12845/sft.51.3.2019.9

Warianty tytułu

PL

Determinanty postrzegania azbestu

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

Aim: The purpose of the article is to provide general information about the properties, application, legal aspects and methods of asbestos disposal. In addition, studies on the harmfulness of asbestos impact on the incidence of asbestos-related diseases among people are presented on the example of asbestosis in Poland. The threats that asbestos may cause during rescue and firefighting operations are discussed. Introduction: Asbestos has been used in a variety of ways since ancient times. It gained popularity in the mid-twentieth century, when it began to be used in many building materials. It has become popular because of its unique properties. However, after 1990 there was a drastic change in the approach to the use of asbestos and asbestos products. Asbestos has been banned in 55 countries, including the EU, due to its harmfulness to human health. In Poland, the use and production of asbestos was banned in 1997, and in 2009 the “Asbestos Removal Programme” was introduced, which shows that by 2032 asbestos-containing products should be removed from Poland. Although asbestos has been widely used for many years, safe commercial methods of asbestos disposal have not been developed yet. In the world, many scientific studies are carried out to develop a method for processing and neutralising asbestos products. The research is aimed at developing modern and ecological methods for dealing with asbestos-containing waste. Methodology: The article has been compiled on the basis of a review of selected literature on the subject matter covered. Conclusions: The analysis of the subject allows a statement that both in Poland and in the world the problem of the disposal of asbestos products, which were widely applied in the 20th century, is large. It is necessary to develop safe, environmentally friendly and cost-effective technologies to reduce asbestos waste in the environment to be utilised on an industrial scale. Every effort should be made to provide proper training for firefighters, who may be exposed to inhaling asbestos fibres during rescue and firefighting operations on collapsed or burning buildings.

PL

Cel: Celem artykułu jest przedstawienie ogólnych informacji o właściwościach, zastosowaniu, aspektach prawnych oraz metodach unieszkodliwiania azbestu. Ponadto przedstawiono badania szkodliwości oddziaływania azbestu na zachorowalność ludzi na choroby azbestozależne na przykładzie zapadalności na pylicę azbestową w Polsce. Omówiono zagrożenia, jakie może powodować azbest w trakcie prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych. Wprowadzenie: Azbest był wykorzystywany w różnorodny sposób już od starożytności. Jego popularność wzrosła w połowie XX wieku, kiedy zaczął być stosowany w wielu materiałach budowlanych. Uznanie zyskał ze względu na swe unikalne właściwości. Natomiast po roku 1990 nastąpiła drastyczna zmiana w podejściu do stosowania azbestu i wyrobów azbestowych. Ze względu na szkodliwość dla zdrowia ludzi azbest został zakazany w 55 krajach, w tym w UE. W Polsce stosowanie i produkcja azbestu jest zabroniona od 1997 r, a w 2009 roku wprowadzono „Program usuwania azbestu”, który nakazuje do 2032 r. usunięcie z terytorium Polski wyrobów zawierających azbest. Mimo, że materiał ten był przez wiele lat powszechnie stosowany, do tej pory nie udało się opracować komercyjnych i bezpiecznych metod jego unieszkodliwiania. Na świecie realizowanych jest wiele prac naukowych mających na celu opracowanie metody przetwarza i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych. Realizowane prace naukowe mają na celu opracowanie nowoczesnych i ekologicznych metod postępowania z odpadami zawierającymi azbest. Metodologia: Artykuł został opracowany na podstawie przeglądu wybranej literatury z zakresu poruszanej tematyki. Wnioski: Analiza tematu pozwala na stwierdzenie, że zarówno w Polsce, jak i na świecie unieszkodliwianie wyrobów azbestowych cieszących się szerokim zainteresowaniem w XX wieku stanowi nadal duży problem. Istnieje konieczność opracowywania technologii – bezpiecznych, ekologicznych i opłacalnych do stosowania w skali przemysłowej – pozwalających na zmniejszenie odpadów azbestowych w środowisku . Należy dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić odpowiednie przeszkolenie strażaków, którzy podczas działań ratowniczo-gaśniczych przy zawalonych lub palących się budynkach mogą być narażeni na wdychanie włókien azbestu.

Słowa kluczowe

EN

asbestos; waste neutralization; utilisation of hazardous materials

PL

azbest; unieszkodliwianie odpadów; utylizacja materiałów niebezpiecznych

• Wydawca: Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Safety & Fire Technology
• Rocznik: 2019
• Tom: Vol. 53, iss. 1
• Strony: 144--161
• Opis fizyczny: Bibliogr. 112 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Szułczyńska Dorota

• Scientific and Research Centre for Fire Protection – National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• [1] Baza Azbestowa – Zestawienie statystyczne, [dok. elektr.] https://www.bazaazbestowa.gov.pl/pl/usuwanie-azbestu/zestawienie-statystyczne, [dostęp 26.07.2019].
• [2] Ross M., Langer A.M., Nord G.L., The mineral nature of asbestos, „Regul Toxicol Pharmacol” 2008, 52, 2008, 26–30.
• [3] Iwaszko J., Asbestos-cement panels – microstructural investigations of asbestos fibres, „Prace Naukowe Akademii im Jana Długosza w Częstochowie Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa” 2016, 4, 215–224.
• [4] Witek J., Kusiorowski R., Neutralization of cement-asbestos waste by melting in an arc-resistance furnace, „Waste Management” 2017, 69, 336–345.
• [5] Kusiorowski R., Zaremba T., Piotrowski J., The potential use of cement–asbestos waste in the ceramic masses destined for sintered wall clay brick manufacture, „Ceramics International” 2014, 40, 11995–12002.
• [6] Bandli B.R., Gunter M.E., A Review of Scientific Literature Examining the Mining History, Geology, Mineralogy, and Amphibole Asbestos Health Effects of the Rainy Creek Igneous Complex, Libby, Montana, USA, „Inhalation Toxicology” 2006, 18, 949–962, https://doi.org/10.1080/08958370600834982.
• [7] Skinner H.C.W., Mineralogy of Asbestos Minerals, „Indoor and Built Environment” 2003, 12, 385–389.
• [8] Maciołek Z., Zielińska A., Domarecki T., Oddziaływanie azbestu na środowisko przyrodnicze i organizm człowieka, „Journal of Ecology and Health” 2012, R.16, 3, 112–119
• [9] Iwaszko J., Zawada A., Przerada I., Lubas M., Structural and microstructural aspects of asbestos-cement waste vitrification, „Spectrochim Acta A Mol Biomol Spectrosc” 2018, 195, 95–102.
• [10] Pfau J.C., Immunotoxicity of asbestos, „Current Opinion in Toxicology” 2018, 10, 1–7.
• [11] Zaremba T., Krząkała A., Piotrowski J., Garczorz D., Zastosowanie azbestu chryzotylowego jako surowca do produkcji wyrobów ceramicznych o spieczonym czerepie, „Materiały cermiczne” 2010, 62, 149–155.
• [12] Oury T.D., Sporn T.A., Roggli V.L., Erratum to: Pathology of Asbestos-Associated Diseases, Third Edition, Pathology of Asbestos-Associated Diseases, w: T.D. Oury, T.A. Sporn, V.L. Roggli (red.), Springer Berlin Heidelberg, Berlin, Heidelberg 2016.
• [13] Kuczumow A., Nowak J., Azbest – właściwości, utylizacja: zintegrowany system zarządzania unieszkodliwianiem azbestu w ujęciu systemowym, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa “Dom Organizatora”, Toruń 2013.
• [14] Bujak-Pietrek S., Szadkowska-Stańczyk I., Narażenie na działanie respirabilnych włókien azbestu podczas różnych etapów prac związanych z usuwanie, materiałów azbestowych, „Medycyna Pracy” 2012, 63, 191–198.
• [15] Kusiorowski R., Zaremba T., Gerle A., Study on the thermal decomposition of crocidolite asbestos, „Journal of Thermal Analysis and Calorimetry” 2015, 120, 1585–1595.
• [16] Brückner B., de Sagastuy J-R.B., Azbest, Wyd. Komitet Starszych Inspektorów Pracy (SLIC), 2006.
• [17] Bojar E., Zintegrowany system zarządzania unieszkodliwianiem azbestu na składowiskach podziemnych w aspekcie zrównoważonego rozwoju Polski Wschodniej, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa – Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Toruń 2014.
• [18] Pyssa J., Rokita G.M., Azbest – występowanie, wykorzystanie i sposób postępowania z odpadami azbestowymi, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi” 2007, 23, 49–61.
• [19] Świątkowska B., Prawne aspekty ochrony zdrowia pracowników przed azbestem w Polsce w świetle unijnych ram prawnych, „Medycyna Pracy” 2013, 64, 689–697, https://doi.org/10.13075/mp.5893.2013.0057
• [20] Gibbons W., The Exploitation and Environmental Legacy of Amphibole Asbestos: A Late 20th Century Overview, „Environmental Geochemistry and Health” 1998, 20, 1998, 213–230.
• [21] Jawecki B., Programowanie usuwania azbestu na szczeblu lokalnym – propozycja wytycznych. Część 1, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich” 2008, 9, 73–83.
• [22] Obmiński A., Odpady azbestowe, składowanie, neutralizacja, zagrożenia, Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami, Sympozja i Konferencje, 2000, 207–217.
• [23] Więcek E., Azbest – narażenie i skutki zdrowotne, „Bezpieczeństwo Pracy” 2004, 2, 2–6.
• [24] Wójcik M., Asbestos in automotive waste. Contemporary recycling methods of waste from automotive industry, „AUTOBUSY – Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe” 2018, 19, 2018, 27–32.
• [25] Szeszenia-Dąbrowska N., Azbest a zdrowie człowieka, Materiał dydaktyczny na kurs specjalistyczny, Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH, Kraków 2003.
• [26] Zaremba T., Kusiorowski R., Możliwości wykorzystania eternitu w przemyśle ceramicznym, „Materiały cermiczne” 2011, 63, 294–300.
• [27] Iwaszko J., Przerada I., Zawada A., Microstructural aspects of high-energy milling of asbestos-cement materials, „Materiały cermiczne” 2017, 69, 84–89.
• [28] Sąkol G., Muszyńska-Graca M., Usuwanie płyt azbestowo-cementowych a narażenie zawodowe i środowiskowe na azbest, „Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine” 2017, 20, 21–35.
• [29] Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 101, poz. 628).
• [30] Urbaniak W., Historia azbestu – od euforii do zakazu, [dok. elektr.] https://portalkomunalny.pl/historia-azbestu-od-euforii-zakazu-314159/2/ [dostęp: 3.12.2018].
• [31] Dyrektywa Rady 85/610/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. zmieniająca dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 375 z 31 grudnia 1985).
• [32] Dyrektywa Komisji 91/659/EWG z dnia 3 grudnia 1991 r. dostosowująca do postępu załącznik I do Dyrektywy Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 363 z 31 grudnia 1991).
• [33] Dyrektywa Komisji 1999/77/WE z 26 lipca 1999 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 207 z 6 sierpnia 1999 r., s. 18).
• [34] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.Urz. WE L 396 z 30 grudnia 2006 oraz sprostowanie w Dz.Urz. WE L 136 z 29 maja 2007 z późn. zm.).
• [35] Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz.Urz. WE L 85 z 28 marca 1987, z późn. zm.).
• [36] Dyrektywa Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 377 z 21 grudnia 1991 z późn. zm.).
• [37] Dyrektywa Rady 94/31/WE z dnia 27 czerwca 1994 r. zmieniająca dyrektywę 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. UE L168/28 z dnia 2 lipca 1994).
• [38] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.Urz. UE L 312 z 22 listopada 2008).
• [39] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).
• [40] Chronology of Asbestos Bans and Restrictions. http://ibasecretariat.org/chron_ban_list.php [dostęp: 22.03.2019].
• [41] Ramos-Bonilla J.P., Cely-García M.F., Giraldo M., An asbestos contaminated town in the vicinity of an asbestos-cement facility: The case study of Sibaté, Colombia, „Environmental Research” 2019, 176, 108464.
• [42] Park S-H. Types and Health Hazards of Fibrous Materials Used as Asbestos Substitutes, „Safety and Health at Work” 2018, 9, 360–364.
• [43] Graphics Page Charts Row 1, http://ibasecretariat.org/graphics_page_row2.php?n=5#mit1_start [dostęp: 3.12.2018].
• [44] LaDou J., Castleman B., Frank A., The case for a global ban on asbestos, „Environ Health Perspect” 2010, 118, 897–901.
• [45] Program Oczyszczania Kraju z Azbestu 2009–2032, uchwała Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 r., zmieniona uchwałą Rady Ministrów nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r., M.P. 2010 Nr 33 poz. 481.
• [46] Terazono A., Moriguchi Y., Sakai S., Takatsuki H., Environmental impact assessment of sprayed-on asbestos in buildings, „J Mater Cycles Waste Manag” 2000, 2, 80–88.
• [47] Yu I.J., Yoo C.Y., Chung Y.H., Asbestos exposure among Seoul metropolitan subway workers during renovation of subway air-conditioning systems, „Environment International” 2004, 29, 931–934.
• [48] Subramanian V., Madhavan N., Asbestos problem in India, Lung Cancer 49 Suppl 1, 2005, 9–12.
• [49] Anastasiadou K., Gidarakos E., Toxicity evaluation for the broad area of the asbestos mine of northern Greece, „J Hazard Mater” 2007, 139,9–18,https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2006.06.031.
• [50] Dyczek J., Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzi, w: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest: Szkoła “Azbest – Bezpieczne Postępowanie”, Dyczek J. (red.), 20–21 września 2007, AGH Kraków. Akapit, Kraków, 27–44.
• [51] Viani A., Gualtieri A.F., Recycling the product of thermal transformation of cement-asbestos for the preparation of calcium sulfoaluminate clinker, J Hazard Mater” 2013, 260, 813–818, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2013.06.020.
• [52] Gualtieri A.F., Cavenati C., Zanatto I., The transformation sequence of cement-asbestos slates up to 1200 degrees C and safe recycling of the reaction product in stoneware tile mixtures. „J Hazard Mater” 2008, 152, 563–570, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2007.07.037.
• [53] Gualtieri A., Tartaglia A., Thermal decomposition of asbestos and recycling in traditional ceramics, „Journal of the European Ceramic Society” 2000, 20, 1409–1418.
• [54] Malinowski M., Kidon J., Usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszarów wiejskich. „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2015, 1, 109–119.
• [55] Kotela I., Bednarenko M., Wilk-Frańczuk M., The effects of environmental exposure to asbestos dust on health, „Prz Lek” 2010, 67, 107–109.
• [56] Hagemeyer O., Otten H., Kraus T., Asbestos consumption, asbestos exposure and asbestos-related occupational diseases in Germany, „Int Arch Occup Environ Health” 2006, 79, 613–620.
• [57] Kusiorowski R., Zaremba T., Piotrowski J., Podwórny J., Utilisation of cement-asbestos wastes by thermal treatment and the potential possibility use of obtained product for the clinker bricks manufacture, „J Mater Sci” 2015, 50, 6757–6767, https://doi.org/10.1007/s10853-015-9231-6.
• [58] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Występowanie pylicy azbestowej w Polsce, „Medycyna Pracy” 2002, 53, 375–379.
• [59] Pepłońska B., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W., Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zawodowych w Polsce w roku 2002, Medycyna Pracy 2003, 54, 311–318.
• [60] Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Szymczak W., Pepłońska B., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2003 r., „Medycyna Pracy” 2004, 55, 299–306.
• [61] Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Szymczak W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2004 r., „Medycyna Pracy” 2005, 56, 275–284.
• [62] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2005 r., „Medycyna Pracy” 2006, 57, 225–234.
• [63] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2006 r., „Medycyna Pracy” 2007, 58, 193–203.
• [64] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2007 r., „Medycyna Pracy”2008, 59, 113–122.
• [65] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Szymczak W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2008 r., „Medycyna Pracy” 2009, 60, 167–178.
• [66] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Sobala W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2009 r., „Medycyna Pracy” 2010, 61, 369–379.
• [67] Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Sobala W., Drożdż D., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2010 r., „Medycyna Pracy” 2011, 62, 347–357.
• [68] Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Sobala W., Choroby zawodowe w Polsce w 2011 roku, Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2012.
• [69] Wilczyńska U., Sobala W., Szeszenia-Dąbrowska N., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2012 r., „Medycyna Pracy” 2013, 64, 217–326.
• [70] Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Sobala W., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2013 r., „Medycyna Pracy” 2014, 65, 463–472.
• [71] Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w 2014 r., „Medycyna Pracy”2016, 67, 327–335.
• [72] Świątkowska B., Hanke W., Choroby zawodowe w Polsce w 2016 roku, „Medycyna Pracy” 2018, 69, 643–650.
• [73] Rezolucja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki M.P.97.38.373, https://doi.org/10.1021/ie9702744.
• [74] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U. 2011 Nr 8 poz. 31).
• [75] Sugama T., Sabatini R., Petrakis L., Decomposition of Chrysotile Asbestos by Fluorosulfonic Acid, „Ind Eng Chem Res” 1998, 37, 79–88.
• [76] Yanagisawa K., Kozawa T., Onda A., Kanazawa M., A novel decomposition technique of friable asbestos by CHClF2-decomposed acidic gas, „Journal of Hazardous Materials” 2009, 163, 593–599.
• [77] Rozalen M., Huertas F.J., Comparative effect of chrysotile leaching in nitric, sulfuric and oxalic acids at room temperature, „Chemical Geology” 2013, 352, 134–142, https://doi.org/10.1016/j.chemgeo.2013.06.004.
• [78] Domka L., Domka L., Kozak M., Utilisation of asbestos wastes, „Fizyko-chemiczne Problemy Mineralurgii” 2001, 35, 83–90.
• [79] Martino E., Prandi L., Fenoglio I., Soil fungal hyphae bind and attack asbestos fibers, „Angew Chem Int Ed Engl” 2003, 42, m, 2003, 219–222.
• [80] Plescia P,, Gizzi D,, Benedetti S., Mechanochemical treatment to recycling asbestos-containing waste, „Waste Manag” 2003, 23, 209–218, https://doi.org/10.1016/S0956-053X(02)00156-3.
• [81] Colangelo F., Cioffi R., Lavorgna M., Treatment and recycling of asbestoscement containing waste, „J Hazard Mater” 2011, 195,391–397, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2011.08.057.
• [82] Zaremba T., Krząkała A., Piotrowski J., Garczorz D., Study on the thermal decomposition of chrysotile asbestos, „Journal of Thermal Analysis and Calorimetry” 2010, 101, 479–485.
• [83] Kusiorowski R., Zaremba T., Piotrowski J., Adamek J., Thermal decomposition of different types of asbestos, „Journal of Thermal Analysis and Calorimetry” 2012, 109, 693–704.
• [84] Iwaszko J., Making asbestos-cement products safe using heat treatment, Case Studies in Construction Materials 10, 2019, e00221.
• [85] Kusiorowski R., Zaremba T., Piotrowski J., Gerle A, Thermal decomposition of asbestos-containing materials, „J Therm Anal Calorim” 2013, 113, 179–188, https://doi.org/1007/s10973-012-2222-9.
• [86] Leonelli C., Veronesi P., Boccaccini D.N., Microwave thermal inertisation of asbestos containing waste and its recycling in traditional ceramics, „J Hazard Mater” 2006, 135, 149–155, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2005.11.035.
• [87] Corradi A., Siligardi C., Veronesi P., Microwave irradiation of asbestos containing materials, „Material Research Innovations” 2004, 8, 65–67.
• [88] Favero-Longo S.E., Turci F., Tomatis M., Chrysotile asbestos is progressively converted into a non-fibrous amorphous material by the chelating action of lichen metabolites, „J Environ Monit” 2005, 7, 764–766, https://doi.org/10.1039/b507569f.
• [89] Spasiano D., Pirozzi F., Treatments of asbestos containing wastes, „Journal of Environmental Management” 2017, 204, 82–91, https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2017.08.038.
• [90] Dyczek J., Eksploatacja i usuwanie wyrobów zawierających azbest, „Materiały Budowlane” 2006, 11, 46–48.
• [91] Dyczek J., Transport i składowanie odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, w: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, Dyczek J. (red.) Akapit, Kraków 2007, 7–27.
• [92] Koumantakis E., Kalliopi A., Dimitrios K., Gidarakos E., Asbestos pollution in an inactive mine: determination of asbestos fibers in the deposit tailings and water, „J Hazard Mater” 2009, 167, 1080–1088.
• [93] Pawluk K., Nowe metody unieszkodliwiania odpadów budowlanych zawierających azbest, Prace Naukowo-Przeglądowe Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska, 49, 2010, 38–47, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2009.01.102.
• [94] Linert S., Utylizacja azbestu w technologii MTT – w aspekcie badań i analiz laboratoryjnych, Włocławek, 2008, [dok. elektr.] http://www.eko-proj-edu.pl/pliki/Inzynieria/Utylizacja%20azbestu%20w%20technologii%20MTT%20%E2%80%93%20w%20oparciu%20o%20przeprowadzone%20badania.pdf [dostęp: 15.05.2019]
• [95] Yoshikawa N., Kashimura K., Hashiguchi M., Detoxification mechanism of asbestos materials by microwave treatment, „Journal of Hazardous Materials” 2015, 284, 201–206, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2014.09.030.
• [96] Boccaccini D.N., Leonelli C., Rivasi M.R., Recycling of microwave inertised asbestos containing waste in refractory materials, „Journal of the European Ceramic Society” 2007, 27, 1855–1858, https://doi.org/10.1016/j.jeurceramsoc.2006.05.003.
• [97] Asbestos and fire damaged buildings, [dok. elektr.] http://www.deir.qld.gov.au/asbestos/resources/pdfs/asbestos-fire-damaged-buildings.pdf [dostęp: 15.05.2019].
• [98] Kullberg C., Andersson T., Gustavsson P., Cancer incidence in firefighters in sweden – preliminary findings from an updated cohort study, w: Oral Presentation. BMJ Publishing Group Ltd, 2017, A99.2-A100.
• [99] Landrigan P.J., Lioy P.J., Thurston G., Health and environmental consequences of the world trade center disaster, Environ Health Perspect 112, 2004, 731–739, https://doi.org/10.1289/ehp.6702.
• [100] Rom W.N., Weiden M., Garcia R., Acute Eosinophilic Pneumonia in a New York City Firefighter Exposed to World Trade Center Dust, „Am J Respir Crit Care Med” 2002, 166, 797–800, 797–800, https://doi.org/10.1164/rccm.200206-576OC.
• [101] Landrigan P.J., Health consequences of the 11 September 2001 attacks, „Environmental Health Perspectives” 2001, 109, 514–515, https://doi.org/10.1289/ehp.109-a514.
• [102] Saunders P., Smith K.R., The public health significance of asbestos exposures from large scale fires, Chemical Hazards and Poisons Division, Health Protection Agency, Didcot 2007.
• [103] Nolan R.P., Ross M., Nord G.L., Risk assessment for asbestos-related cancer from the 9/11 attack on the World Trade Center, „J Occup Environ Med” 2005, 47, 2005, 817–825, https://doi.org/10.1097/01.jom.0000167273.17109.6d.
• [104] Luz C., Firefighter Findings: Biomonitoring Rescue Workers after WTC Attacks, „Environmental Health Perspectives” 2003, 111, 896, https://doi.org/10.1289/ehp.111-a896a.
• [105] Lewis N.J., Curtis M.F., Occupational health and hygiene following a fire in a warehouse with an asbestos cement roof, „J Soc Occup Med” 1990, 40, 53–54.
• [106] Bridgman S., Community health risk assessment after a fire with asbestos containing fallout, „Journal of Epidemiology & Community Health” 2001, 55, 921–927, https://doi.org/10.1136/jech.55.12.921.
• [107] Asbestos, 9/11 and the World Trade Center. https://www.asbestos.com/world-trade-center/ [dostęp: 8.05.2019].
• [108] Bridgman S.A. Acute health effects of a fire associated with asbestoscontaining fallout, J „Public Health Med” 2000, 22, 400–405, https://doi.org/10.1093/pubmed/22.3.400.
• [109] Royal Commission on Matters of Health and Safety Arising from the Use of Asbestos in Ontario, Dupré J.S., Report of the Royal Commission on Matters of Health and Safety Arising from the Use of Asbestos in Ontario, Ontario Ministry of the Attorney General, Toronto 1984.
• [110] Bignon J., Mineral fibres in the non-occupational environment, „IARC Sci Publ” 1989, 3–29.
• [111] Porowski R., Awaryjne uwolnienia substancji palnych do środowiska, Wyd. SGSP, 2017.
• [112] Beckett W.S., A New York City Firefighter: Overwhelmed by World Trade Center Dust, „Am J Respir Crit Care Med” 2002, 166, 785–786, https://doi.org/10.1164/rccm.2208001.