Średniowieczna estetyka proporcji jako wyznacznik założeń prac konserwatorskich przy późnogotyckiej, haftowanej pretekście ornatu ze skarbca jasnogórskiego

• Autorzy: Stachurska M.

Warianty tytułu

EN

The medieval aesthetics of proportion – to determine the principles of conservation of the late gothic, embroidered orphrey of a chasuble from the treasury of the Jasna Gora monastery

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedmiotem rozważań był późnogotycki haft reliefowy zdobiący przód i tył ornatu z XVII-wiecznej tkaniny ze Skarbca Jasnogórskiego (nr inw. CMC TK 3). Pierwotnie haft stanowił jedną całość i jako krzyżowa preteksta zdobił tył innego paramentu o późnogotyckim kroju. W bliżej nieokreślonym czasie odcięto ramiona krzyża z przedstawieniem scen Zwiastowania i Pokłonu pasterzy, przecięto je na pół, a następnie z przypadkowo ułożonych fragmentów haftu skomponowano kolumnę przodu obecnego ornatu o nowożytnym kroju. W tyle szaty pozostała jedynie środkowa część preteksty krzyżowej z wizerunkami Boga Ojca, Matki Bożej z Dzieciątkiem i Św. Jana Ewangelisty. Przystępując do określenia założeń prac związanych z konserwacją haftu, poddano ocenie przekształcenia, którym uległ on w przeszłości. Odniesiono się do głównych teorii współczesnej konserwacji-restauracji, zagadnień związanych z problemem autentyczności dzieła sztuki i roli konserwatora w procesie konserwacji-restauracji, jak również do sytuacji estetycznej dzieła w rozumieniu epoki, w której ono powstało. W myśl estetyki średniowiecza piękno oznacza harmonię proporcji poszczególnych elementów dzieła sztuki, zarówno względem materii, jak również funkcji. Zgodnie z założeniami średniowiecznej estetyki proporcji odłączenie scen z ramion krzyża, pocięcie i przekomponowanie ich do przedniej części kolumny ornatu uznano za okaleczenie dzieła, pozbawienie go harmonii i piękna. Podejmując taką ścieżkę interpretacji, wyznaczono kierunek rozważań i działań mających na celu przywrócenie piękna wieloaspektowo rozumianej materii dzieła. W ramach zrealizowanych prac konserwatorskich scalono przepołowione sceny Zwiastowania i Pokłonu pasterzy, przyłączono je do części środkowej i odtworzono pierwotny — krzyżowy kształt preteksty. Dążenie do harmonii (czyli piękna) polegało na rekompozycji oryginalnych fragmentów haftu i przywróceniu im formy i idei jak najbliższych pierwotnym intencjom artystycznym, ikonograficznym i semantycznym.

The subject of discussion was the late Gothic relief embroidery adorning the front and back of the seventeenth century chasuble from the Treasury of Jasna Gora Monastery (inv. CMC TK 3). Originally embroidery was one piece in the shape of a Latin cross and was used as a cross-orphrey on the back of another chasuble of the late Gothic form. At an unspecified time, the arms of the cross-orphrey with the scenes of the Annunciation and Adoration of the Shepherds were cut off and cut in half and then were composed as the pillar-orphrey in front of the current chasuble. At the back of the current vestment there remained only the central part of the cross-orphrey which presents God the Father, Madonna and Child and St. John Evangelist. For determining the principles of conservation of embroidery the transformation, which it has been subjected in the past, were evaluated. Reference was made to the main theories of contemporary conservation-restoration, issues related to the problem of the authenticity of works of art and the role of conservator in the process of conservation-restoration, as well as the aesthetic status of the work of art within the meaning of period in which it was made. In accordance with medieval aesthetics of proportion, beauty is the harmony of proportions of the various elements of the work of art, both in relation to the matter, as well as the function. Following such an interpretation, a decision was made to restore the original cross shape of the orphrey. The cut parts of embroidery, previously moved to the front of the chasuble, were connected and attached to the central parts of the orphrey. It was restored in form and ideas as closely as possible to the original artistic, iconographic and semantic intentions. It should be emphasized that the conservation treatment was not the reconstruction of embroidery, but the recomposition of the original fragments, taking into account the results of the research.

Słowa kluczowe

PL

estetyka proporcji; średniowiecze; teoria konserwacji; konserwacja tkanin; haft reliefowy; szaty liturgiczne

EN

aesthetics of proportion; Middle Ages; theory of conservation; textiles conservation; relief embroidery; liturgical vestments

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 8, no. 4
• Strony: 43--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., il.

Twórcy

autor

Stachurska M.

• Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 37, 00-379 Warszawa

Bibliografia

• 1. Adamczyk J. (1903), Skarbiec Jasnogórski. Przewodnik po Jasnej Górze w Częstochowie, Wyd. „Dzwonka Jasnogórskiego”, Częstochowa.
• 2. Brandi C. (2006), Teoria restauracji, Akademia Sztuk Pięknych, Warszawa.
• 3. Braun S. J. J. (1912), Handbuch der Paramentik, Herdersche Verlagshandlung, Freiburg im Breisgau.
• 4. Czyżewski K. J. (2005), „More Romano” o nowym stylu szat liturgicznych po Soborze Trydenckim na przykładzie paramentów katedry krakowskiej, [w:] Haftowane szaty liturgiczne a tradycja kościoła. Teksty referatów wygłoszonych podczas sesji naukowej 8 czerwca 2005, Kraków.
• 5. Eco U. (2006), Sztuka i piękno w Średniowieczu, Znak, Kraków.
• 6. Golonka J.(1996), Ołtarz Jasnogórskiej Bogurodzicy. Treści ideowe oraz artystyczne kaplicy i retabulum, Wyd. Czuwajmy, Częstochowa.
• 7. Hryszko H. (2013), Problematyka przekształceń paramentów liturgicznych, w: H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska (red.) Tekstylia wzbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, Akademia Sztuk Pięknych, Warszawa.
• 8. Kilka pamiątek z Częstochowy (1864), „Tygodnik Ilustrowany” t. X, nr 262, Warszawa 1 X.
• 9. Kodeks Etyki Konserwatora-Restauratora Dzieł Sztuki (2002), „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki” nr 3-4 (50-51).
• 10. Korpal G. (2004), Autor — dzieło sztuki — konserwator — odbiorca, „Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie” t. XIII, Kraków.
• 11. Krawczyk J. (2009), Kompromis i metoda — wybrane aspekty teorii konserwatorskich Aloisa Riegla i Cesare Brandiego, „Ochrona Zabytków” nr 2.
• 12. Nowowiejski A. (1902), Wykład liturgii kościoła katolickiego t. II, cz. I, Warszawa.
• 13. Pamiątka z Częstochowy. Skarbiec Jasnogórski i dary w nim złożone z 46-ciu rysunkami (1896), Warszawa.
• 14. Przeździecki A., Rastawiecki E. (1860–1869), Wzory sztuki średniowiecznej i epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, Serya trzecia: Warszawa.
• 15. Rouba B. J. (2003), Proces ochrony dóbr kultury. Pojęcia, terminologia, w: J. Flik (red.), Ars longa — vita brevis. Tradycyjne i nowoczesne metody badania dzieł sztuki. Materiały z sesji naukowej poświęconej pamięci profesora Zbigniewa Brochwicza Toruń 18– 19 X 2002, Wyd. UMK, Toruń.
• 16. Rouba B. J. (2008), Autentyczność i integralność zabytków, „Ochrona Zabytków”, Nr 4.
• 17. Sawicki T. (2010), Konserwacja malowideł ściennych. Problemy estetyczne. Historia, teoria, praktyka, Akademia Sztuk Pięknych, Warszawa.
• 18. Stolleis K. (2001), Messgewänder aus Deutschen Kirchenschätzen: Geschichte, Form und Material Stolle, Schnell & Schneider, Regensburg.
• 19. Szmelter I. (2004), Ewolucja sztuki wraz z koncepcją jej konserwacji — teraz a dawniej, w: D. Nowacki, J. Żmudziński (red.), Dzieło Sztuki a konserwacja. Materiały LII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej SHS Kraków 20–22 XI 2003, Kraków.
• 20. Szmelter I. M. (2006), Współczesna teoria konserwacji i restauracji dóbr kultury. Zarys zagadnień, „Ochrona Zabytków”, Nr 2.
• 21. Szmelter I., Jadzińska M. (red.) (2007) Sztuka konserwacji i restauracji. Cesare Brandi (1906– –1988), jego myśl i debata o dziedzictwie. Sztuka konserwacji – restauracji w Polsce, Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita SA, Warszawa.
• 22. Szmit-Naud E., Rouba B.J., Arszyńska J. (red.) (2012), Wokół zagadnień estetyki zabytku po konserwacji i restauracji, NID, Warszawa–Toruń.
• 23. Sztuka konserwacji. Materiały nadesłane na konferencję z okazji pięćdziesięciolecia Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie 24 i 25 października 1997 r., Warszawa.
• 24. Tatarkiewicz W. (1962), Estetyka średniowieczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław– Warszawa–Kraków.
• 25. Zieliński C. (1960), Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań–Warszawa–Lublin.
• 1. Archiwum Jasnej Góry, dalej AJG, Inwentarze Skarbca Jasnogórskiego:
• 2. Sygn. AJG 760 [1731 i n.].
• 3. Sygn. AJG 772 [1796].

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).