Wpływ procesów denudacji na właściwości osadów wypełniających zagłębienia między krętymi wałami z erozji wód subglacjalnych w okolicy Zbójna (Pojezierze Dobrzyńskie)

• Autorzy: Karasiewicz M. T. , Hulisz P. , Świtoniak M.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.025.004

Warianty tytułu

EN

Effect of denudation processes on properties of sediments filling the intra-glacial curvilineations troughs in Zbójno vicinity (Dobrzyń Lakeland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania prowadzono w obrębie pola testowego o powierzchni 1 km2 w okolicy Zbójna (Pojezierze Dobrzyńskie). Ich celem była anali- za wpływu denudacji (naturalnej i antropogenicznej) na właściwości osadów zagłębień występujących między formami wypukłymi (krętymi wałami z erozji wód subglacjalnych). Wyróżniono pięć typów wypełnień badanych zagłębień. Badania wykazały, że występująca w nich specyficzna sekwencja osadów ma wyraźny związek zarówno z procesami naturalnymi, jak i z intensywną działalnością rolniczą prowadzoną od wieloleci na tym obszarze. Stopień i zasięg przekształceń był w znacznym stopniu uzależniony od cech morfometrycznych tych zagłębień. W porównaniu z osadami budującymi grzbiet krętego wału z erozji wód subglacjalnych, osady analizowanych zagłębień charakteryzowały się wyraźnie odmiennym chemizmem, który nie- wątpliwie wskazywał na ich funkcjonowanie jako pułapek sedymentacyjnych.

EN

The research was conducted within a test field of 1 km2 located near Zbójno, that lies in the south-eastern part of the Dobrzyń Lakeland. The objective of the research was to analyze the effect of natural and anthropogenic denudation on the properties of sediments in depressions between glacial curvilineations. Five types of deposits were identified in the studied depressions. These depressions are filled with sediments sequences which are closely associated with natural processes and long-term extensive farming. The degree and the range of transformations of deposits and depressions depend largely on their morphometric characteristics of these depressions. Compared with sediments building the ridge of a glacial curvilineation, the deposits of the analysed depressions were characterised by significantly different chemical composition, which clearly indicates their function as sediment traps.

Słowa kluczowe

PL

zagłębienia pomiędzy krętymi wałami z erozji wód subglacjalnych; drumliny; procesy stokowe; procesy denudacyjne; użytkowanie rolnicze

EN

intra-glacial curvilineations troughs; drumlins; slope processes; denudation processes; agriculture use

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 25
• Strony: 29--42
• Opis fizyczny: Bibliogr. 52 poz., rys.

Twórcy

autor

Karasiewicz M. T.

• Katedra Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Hulisz P.

• Katedra Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Świtoniak M.

• Katedra Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Bibliografia

• Alekin O.A., 1956. Podstawy hydrochemii. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• Borówka K.R., 1992. Przebieg i rozmiary denudacji w obrębie śródwysoczyznowych basenów sedymentacyjnych podczas późnego vistulianu i holocenu. UAM, Poznań.
• Brysiewicz A., Wesołowski P., Rawicki K., 2013. Porównanie stężenia składników chemicznych w wodzie ze śródpolnego oczka wodnego oraz w wodzie gruntowej z przylegających terenów rolniczych.Woda–Środowisko–Obszary Wiejskie 13(2): 17–31.
• Cooper C.M., Knight S.S., 1990. Nutrient trapping efficiency of a small sediment detention reservoir. Agricultural Water Management 18:149–158.
• Czechówna L., 1952/1953. Zagadnienie drumlinów w świetle literatury.Czasopismo Geograficzne 23/24: 50–90.
• Frielinghaus M., Vahrson W.G., 1998. Soil translocation by water erosion from agricultural cropland into wet depressions (morainic kettle holes). Soil and Tillage Research 46: 23–30.
• Głębicki P., Marks L., 2009. The origin of drumlins at Zbójno, Central Poland. Geologija 51, 3–4(67–68): 131–138.
• Jewtuchowicz S., 1956. Struktura drumlinów w okolicy Zbójna. Acta Geograpica Lodziensia 7.
• Kalettka T., Rudat C., 2006. Hydrogeomorphic types of glacially created kettle holes in North-East Germany. Limnologica 36: 54–64.
• Karasiewicz M.T., Hulisz P., Noryśkiewicz A.M., Krześlak I., Świtoniak 2014 The record of hydroclimatic changes in the sediments of a kettle-hole in a young glacial landscape (north-central Poland). Quaternary International 328–329: 264–276.
• Karasiewicz M.T., Noryśkiewicz A.M., Noryśkiewicz B., Hulisz P., Stachowicz-Rybka R., Bendych M., 2011. Poźnoglacjalne i holoceńskie zmiany środowiska w okolicach Zbójenka na Pojezierzu Brodnickim.
• W: M.T. Karasiewicz, P. Hulisz, A.M. Noryśkiewicz (red.), Człowiek i jego wpływ na środowisko przyrodnicze w przeszłości i czasach historycznych. Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa: 95–105.
• Kobierski M., 2013. Morfologia, właściwości oraz skład mineralny gleb płowych zerodowanych w wybranych obszarach morenowych województwa kujawsko-pomorskiego. Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy.
• Koc J., Cymes I., Skwierawski A., Szyperek U., 2001. Znaczenie ochrony małych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 476: 397–407.
• Koc J., Polakowski B., 1990. Charakterystyka zagłębień bezodpływowych na Pojezierzu Mazurskim w aspekcie przyrodniczym, urządzeniowo-rolnym i rolniczym. W: R. Olaczek (red.), Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa: 25–57.
• Kochanowska R., Pieńkowski P., Podlasiński M., 1998. Characteristics of intrafield water holes in Western Pomerania in relation to differention of the Young-glacial landscape and human impact. Journal of Water Land Development 2: 85–101.
• Kondracki J., 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• Koprowski J., Łachacz A., 2012. Przekształcenia środowiska Pojezierza Dobrzyńskiego: wykorzystanie w badaniach dawnych planów i map.Wydawnictwo Mantis, Olsztyn.
• Küster M., Ruchhöft F., Lorenz S., Janke W., 2011. Geoarchaeological evidence of Holocene human impact and soil erosion on a till plain in Vorpommern (Kühlenhagen, NE-Germany). Quaternary Science Journal 60(4): 455–463, DOI:10.3285/eg.60.4.05.
• Lamparski P., 2005. Wyniki badań georadarowych na obszarze pola drumlinowego „Zbójenko”. Centralne Archiwum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa.
• Lamparski Z., 1972. Geneza form drumlinowych okolic Zbójna (Pojezierze Dobrzyńskie). Acta Geologica Polonica 22(l): 139–158.
• Lamparski Z., 1983. Plejstocen i jego podłoże w północnej części Środkowego Powiśla. Studia Geographica Polonica 76.
• Lamparski Z., 1991. Loby lodowcowe w kopalnej i współczesnej rzeźbie Pojezierza Dobrzyńskiego. W: Geneza, litologia i stratygrafia osadów czwartorzędowych. UAM, Poznań, Seria Geografia 50: 105–115.
• Lesemann J.-E., Piotrowski J.A., Wysota W., 2010. „Glacial curvilineations”: New glacial landforms produced by longitudinal vortices in subglacial meltwaters flows. Geomorphology 120: 153–161.
• Liberacki M., 1961. Drumlins near Zbójno. Guide-book of excursion. Pt l. North Poland. VI INQUA Congress, Poland: 115–117.
• Macioszczyk A., 1987. Hydrochemia. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Major M., 2003. Zróżnicowanie przestrzenne cech fizykochemicznych wód powierzchniowych w wybranych oczkach wodnych na obszarze młodoglacjalnym (Pomorze zachodnie, górna Parsęta). W: W. Bochenek, E. Gil (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego w Polsce. Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk ekstremalnych. Biblioteka Monitoringu Środowiska: 173–187.
• Major M., 2009. Charakter i funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w krajobrazie strefy młodoglacjalnej (Pomorze Zachodnie,górna Parsęta). Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
• Nechay W., 1927. Utwory lodowcowe Ziemi Dobrzyńskiej. Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego IV(1–2): 61–144.
• Niewiarowski W., Olszewski A., Wysota W., 1995. The role of subglacial features in glacialmorpho genesis of the Kujawy Dobrzyń subphase area in the southern and eastern part of the Chełmno-Dobrzyń Lakeland. Quaternary Studies in Poland 13: 65–76.
• Niewiarowski W., Wysota W., 1995. Zarys morfologii Pojezierza Dobrzyńskiego. W: Przewodnik wycieczki nr 3: Geomorfologia i hydrografia Pojezierza Brodnickiego i Dobrzyńskiego oraz osobliwości przyrodnicze parków krajobrazowych. 44 Zjazd PTG, Toruń: 41–45.
• Noryśkiewicz A., Bienias D., Karasiewicz M.T., 2010. Historia roślinności i osadnictwa w północnej części ziemi dobrzyńskiej w świetle analizy pyłkowej profilu Zbójenko. W: A. Karczewski, A. Karczewska, M. Makohonienko, D. Makowiecki, E. Smolska, P. Szwarczewski (red.), Środowisko przyrodnicze, gospodarka, osadnictwo i kultura symboliczna w V w. p.n.e.–VII w. n.e. w dorzeczach Odry, Wisły i Niemna. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 98–103.
• Olszewski A., 1997. Drumlins of the northwestern Dobrzyń Moraine Plateau: location, structure and morphogenesis. Quaternary Studies in Poland 14: 71–83.
• Olszewski A., 2000a. Stanowisko 3 – Obory (gm. Zbójno). Morfogeneza rzeźby terenu w okolicy Obór na tle poziomów glacjalnych i struktury drumlinu. W: P. Molewski, W. Wysota (red.), Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środkowej części Polski Północnej. V Zjazd Geomorfologów Polskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 38–48.
• Olszewski A., 2000b. Stanowisko 2 – Wojnowo (gm. Zbójno). Rynny subglacjalne, kemy i terasa kemowa okolic Wojnowa we wschodniej części Zbójeńskiego Basenu Glacjalnego. W: P. Molewski, W. Wysota (red.), Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środkowej części Polski Północnej. V Zjazd Geomorfologów Polskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 30–38.
• Olszewski A., 2000c. Stanowisko l – Zbójenko (gm. Zbójno). W stronę kwestii: drumliny czy drumlinoidy zbójeńskie? W: P. Molewski, W. Wysota (red.), Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środ-
• kowej części Polski Północnej, V Zjazd Geomorfologów Pololskich.Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 21–30.
• Olszewski A., 2001a. Stop l: Nowogród. Subglacial channels in the vicinity of Nowogród; drumlins, kames, and landscape polygenesis. W:J.A. Piotrowski, W. Wysota (red.), Drumlins: The unsolved problem.Field Excursion Guide Book, 6th International Drumlin Symposium.Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 16–23.
• Olszewski A., 2001b. Stop 1: Zbójenko. Drumlins of the northern (main) part of the Zbójno Glacial Basin. W: J.A. Piotrowski, W. Wysota (red.), Drumlins: The unsolved problem. Field Excursion Guide Book, 6th International Drumlin Symposium. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń: 24–30.
• Podlasińska J., 2012. Zróżnicowanie i chemizm osadów małych zbiorników wodnych w krajobrazie młodoglacjalnym. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Szczecin.
• Podlasiński M., 2013. Wpływ denudacji antropogenicznej na zróżnicowanie pokrywy glebowej i jej przestrzenną strukturę w rolniczym krajobrazie morenowym. Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.
• Rudnicki J., 1979. Charakterystyka deformacji osadów drumlinowych okolic Zbójna. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawaskiego 23: 143–153.
• Sinkiewicz M., 1998. Rozwój denudacji antropogenicznej w środkowej części Polski Północnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Smolska E., 2005. Znaczenie spłukiwania w modelowaniu stoków młodoglacjalnych (na przykładzie Pojezierza Suwalskiego). WGiSR UW Warszawa.
• Stochlak J., 1996. Osady deluwialne – nieodłączny efekt procesu spłukiwania i propozycja ich podziału. Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe nt. „Ochrona agroekosystemów zagrożonych erozją”. Prace Naukowe 2: 115–132.
• Śnieżko Z., 1995. Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec.
• Szpikowski J., 2012. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby zlewni Perznicy w neoholocenie (Pojezierze Drawskie, dorzecze Parsęty). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Świtoniak M., 2014. Use of soil profile truncation to estimate influence of accelerated erosion on soil cover transformation in young morainic landscapes, North-Eastern Poland. Catena 116: 173–184.
• Twardy J., 2003. Cechy sedymentologiczne neoholoceńskich osadów stokowych na Wyżynie Łódzkiej i ich wartość interpretacyjna. Prace i Studia Geograficzne Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego 33: 25–44.
• Wiśniewski E., 1965. Formy drumlinowe okolic Gniewu. Przegląd Geograficzny 37: 171–182.
• Wysota W., 1999. Ice sheet maximum limit of the Vistulian Glaciation in the mid-eastern part of the Chełmno-Dobrzyń Lakeland, northern Poland. Geological Quarterly 43(2): 189–202.
• Wysota W., 2007. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Golub-Dobrzyń. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.