Geneza rzeźby glacjalnej i dynamika ostatniego lądolodu w rejonie Górzna i Lidzbarka (północno-środkowa Polska) na podstawie analiz geoprzestrzennych

• Autorzy: Sobiech M. , Wysota M.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.025.012

Warianty tytułu

EN

Origin of glacial relief and the last ice sheet dynamics in the Górzno – Lidzbark area (north-central Poland) based on geospatial analyses

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedmiotem artykułu jest analiza rzeźby polodowcowej przeprowadzona w celu weryfikacji dotychczasowych poglądów dotyczących morfogenezy krajobrazu glacjalnego w rejonie Górzna i Lidzbarka. Geoprzestrzenną i geostatystyczną analizę rzeźby terenu wykonano na podstawie szczegółowego Numerycznego Modelu Terenu (NMT). Opracowano syntetyczne mapy dokumentujące wyniki analiz oraz rozpoznano nowe i nieznane do tej pory formy rzeźby. W proksymalnej części sandru dobrzyńskiego udokumentowano dwa stożki sandrowe. Formy te były związane ze skoncentrowanymi wypływami wód roztopowych. Rezultaty badań wskazują na duże morfotwórcze znaczenie subglacjalnych wód roztopowych w kształtowaniu rzeźby polodowcowej tego obszaru. Uzyskane wyniki sugerują większą dynamikę ostatniego lądolodu w czasie jego maksymalnego zasięgu oraz recesji niż do tej pory zakładano.

EN

The aim of the article is an analysis of glacial relief was carried out to verify previous concepts on the origin of glacial landscape in the Górzno-Lidzbark area, central-north Poland. Geospatial and geostatistical analysis of the relief was carried out on the basis of a detailed Digital Terrain Model (DTM). Synthetic maps of the obtained results were prepared and new landforms of glacial topography were recognized. In the proximal part of the Dobrzyń sandur two typical outwash fans were documented. These landforms were associated with concentrated outflows of subglacial meltwaters. The study results indicate the large morphogenetic significance of subglacial meltwaters in glacial landscape origin in this area. It is suggested more dynamics of the ice sheet during its maximum extent and recession than it has been previously expected.

Słowa kluczowe

PL

rzeźba glacjalna; stożki sandrowe; analizy geoprzestrzenne; lądolód skandynawski; północno-środkowa Polska

EN

glacial landforms; outwash fans; geospatial analysis; Scandinavian ice sheet; north-central Poland

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 25
• Strony: 135--142
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., rys.

Twórcy

autor

Sobiech M.

• Katedra Geologii i Hydrogeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Wysota M.

• Katedra Geologii i Hydrogeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Bibliografia

• Abarca M., 2006. Lineament extraction from digital terrain models. Case Study San Antonio del Sur Area, South-Eastern Cuba. PhD Thesis. International Institute for Geo-information Science and Earth Observation.
• Berlant A., 2000. Kartowanie geoinformacyjne – koncepcja i podstawy geograficzne. Polski Przegląd Kartograficzny 32(1): 3–10.
• Bloundon P., Bell T., Batterson M., 2009. An evaluation of SRTM digital elevation data for glacial landform mapping in New Founland. Geological Survey 09(1): 289–303.
• Błaszkiewicz M., 1998. Dolina Wierzycy, jej geneza oraz rozwój w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie. Dokumentacja Geograficzna 10.
• Boone S. J., Eyles N., 2001. Geotechnical model for great plains hummocky moraine formed by till deformation below stagnant ice. Geomorphology 38: 109–124.
• Broscoe D., Cummings D.I., Russell H.A.J., Sharpe D.R., 2011. A semi-automated esker detection method (EDM) for improved quantification of glaciated landscapes. Geological Survey of Canada, Technical Note 2.
• Brzezińska-Wójcik T., Gawrysiak L., Chabudziński Ł., 2010. Metody morfometryczne w badaniach geomorfologicznych regionu lubelskiego. Landform Analysis 12: 7–22.
• Bukowska-Jania E., 2003. Rola systemu lodowcowego w obiegu węglanu wapnia w środowisku przyrodniczym. Prace Nauk. UŚ, Sosnowiec.
• Carlson A.E., Mickelson D.M., Principato S.M., Chapel D.M., 2005. The genesis of the northern Kettle Moraine, Wisconsin. Geomorphology 67: 365–374.
• Chodyń R., 2004. Zastosowanie cyfrowego modelu terenu (DEM) w badaniach geologicznych na przykładzie obszaru między Dobczycami a Mszaną Dolną. Przegląd Geologiczny 52(4): 315–320.
• Clark C.D., 1997. Reconstructing the evolutionary dynamics of former ice sheets using multi-temporal evidence, remote sensing and GIS. Quaternary Science Reviews 16(9): 1067–1092.
• Clark C.D., Hughes A.L.C., Greenwood S.L., Spagnolo M., Ng F.S.L., 2009. Size and shape characteristics of drumlins, derived from a large sample, and associated scaling laws. Quaternary Science Reviews 28: 677–692.
• Clayton L., Attig J.W., Mickelson D.M., 1999. Tunnel channels formed in Wisconsin during the last glaciation. Geolog. Soci. of America, Special Paper 337: 69–82.
• Cooper G.R.J., 2003. Feature detection using sun shading, Computers & Geosciences 29: 941–948.
• DeMers M.N., 2002. GIS modeling in raster. New Mexico State University, John Wiley & Sons, Inc.
• Dunlop P., Clark C.D., 2006. The morphological characteristics of ribbed moraine. Quaternary Science Reviews 25: 1668–1691.
• Ewertowski M., Rzeszewski M., 2006. Using DEM to Recognize Possible Minor Stays of Vistulian (Weichselian) ice-sheet Margin in the Wielkopolska Lowland. Proceedings of International Symposium on Terrain Analysis and Digital Terrain Modelling, Nanjing.
• Fisher T.G., Jol H.M., Boudreau A.M., 2005. Saginaw Lobe tunnel channels (Laurentide Ice Sheet) and their significance in south-central Michigan, USA. Quaternary Science Reviews 24: 2375–2391.
• Greenwood S.L., Kleman J., 2010. Glacial landforms of extreme size in the Keewatin sector of the Laurentide Ice Sheet. Quaternary Science Reviews 29: 1894–1910.
• Gustavsson M., Seijmonsbergen A.C., Kolstrup E., 2008. Structure and contents of a new geomorphological GIS database linked to a geomorphological map – With an example from Liden, central Sweden. Geomorphology 95: 335–349.
• Hooke R.LeB., Jennings C.E., 2006. On the formation of the tunnel valleys of the southern Laurentide ice sheet. Quaternary Science Reviews 25: 1364–1372.
• Kehew A.E., Beukema S.P., Bird B.C., Kozlowski A.L., 2005. Fast flow of the Lake Michigan Lobe: evidence form sediment – landform assemblages in southwestern Michigan, USA. Quaternary Science Review 24: 2335–2353.
• Kehew A.E., Kozlowski A.L. 2007. Tunnel Channels of the Saginaw Lobe, Michigan, USA. Applied Quaternary research in the central part of glaciated terrain. Geological Survey of Finland, Special Paper 46: 69–78.
• Kehew A.E., Piotrowski J.A., Jørgensen F., 2012. Tunnel valleys: Concepts and controversies – A review. Earth Science Reviews 113(1–2): 33–58.
• Kondracki J., 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• Kotarbiński J., 1967. Morfologia doliny Wkry między Zieluniem a Bieżuniem. Przegląd Geograficzny 39(2): 83–390.
• Kotarbiński J., 2000. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Żuromin (326). PIG, Warszawa.
• Kotarbiński J., 2001. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Skrwilno (325). PIG, Warszawa.
• Kozarski S., 1977. Ukierunkowane wytopiska na sandrach. Studia Geologica Polonica 52: 235–250.
• Kozarski S., 1995. Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~ 20 ka – 10 ka BP). IGiPZ PAN, Wrocław.
• Lesemann J.E., Piotrowski J.A., Wysota W., 2010. “Glacial curvilineations”: New glacial landforms produced by longitudinal vortices in subglacial meltwater flows. Geomorphology 120: 153–161.
• Narloch W., Wysota W., Piotrowski J.A., 2013. Sedimentological record of subglacial conditions and ice sheet dynamics of the Vistula Ice Stream (north-central Poland) during the Last Glaciation. Sedimentary Geology 293: 30–44.
• Niewiarowski W., Wysota W., 1995. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Górzno (286). PIG, Warszawa.
• Niewiarowski W., Wysota W., 2000. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Górzno (286). PIG, Warszawa.
• Ozimkowski W., 2010. Wpływ kierunku iluminacji na wyniki geologicznej interpretacji DEM – przykłady z Karpat Zachodnich. Przegląd Geologiczny 58(9/2): 862–869.
• Przybylski B., 2008. Geomorphic traces of a Weichselian ice stream in the Wielkopolska Lowland, western Poland. Boreas 37: 286–296.
• Rose J., 1987. Drumlins as parts of glacier landform contiunuum. W: J. Menzis, S. Rose (red.), Drumlin Symposium. Balkema, Rotterdam: 103–116.
• Röthlisberger H., 1972. Water pressure in intra- and subglacial channels. Journal of Glaciology 11(62): 177–203.
• Sobiech M., 2012. Geneza rzeźby glacjalnej i dynamika ostatniego lądolodu w rejonie Górzna. MS, Archiwum UMK, Toruń.
• Spagnolo M., Clark C.D., 2012. A geomorphological overview of glacial landforms on the Icelandic continental shelf. Journal of Maps 5(1): 37–52.
• Spagnolo M., Clark C.D., Hughes A.L., 2012. Drumlin relief. Geomorphology 153–154(1): 179–191.
• Stokes C.R., Clark C.D., 2003. The Dubawnt Lake palaeo-ice stream: evidence for dynamic ice sheet behaviour on the Canadian Shield and insights regarding the controls on ice-stream location and vigour. Boreas 32: 263–279.
• Wysota W., 1992. Morfogeneza środkowo-wschodniej części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego w świetle badań osadów i form zlodowacenia vistuliańskiego. MS, Archiwum UMK, Toruń.
• Wysota W., 1999. Ice sheet maximum limit of the Vistulian Glaciation in the mideastern Chełmno-Dobrzyn Lakeland, northern Poland. Geological Quarterly 43(2): 189–202.
• Wysota W., 2002. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Lidzbark Welski (287). PIG, Warszawa.
• Wysota W., Molewski P., 2011. Chronologia i zasięgi nasunięcia lądolodu na obszarze lobu wisły podczas stadiału głównego ostatniego zlodowacenia. Przegląd Geologiczny 59(3): 214–225.