Dynamika zmian stężenia związków azotu w wodach górnej Zgłowiączki w latach 1990–2011

• Autorzy: Miatkowski Z. , Smarzyńska K.

Warianty tytułu

EN

The dynamics of nitrogen concentrations in the upper Zgłowiączka river in the years 1990–2011

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono wyniki analizy dynamiki zmian stężenia związków azotu i oceny jakości wody górnej Zgłowiączki na podstawie badań Państwowego Monitoringu Środowiska w latach 1990– 2011. Analiza obejmowała stężenie azotu Kjeldahla, N-NO₃, N-NH₄, N-NO₂ oraz azotu ogólnego. Woda górnej Zgłowiączki do ujścia do Jeziora Głuszyńskiego była silnie zanieczyszczona związkami azotu. Jej jakość była gorsza niż odpowiadająca II klasie czystości. Stężenie azotanów przekraczające wartości dopuszczalne dla II klasy czystości stwierdzono w 70, 59 i 43% prób w punktach kontrolno-pomiarowych 1., 2. i 3. Głównymi formami azotu zanieczyszczającymi wodę były azotany i jon amonowy. Ich udział w ogólnej zawartości związków azotu wynosił średnio od 83 do 95%. Stosunek formy amonowej do azotanowej wynosił średnio 0,25–0,74. Azotany pochodziły głównie z zanieczyszczeń obszarowych dopływających do rzeki z odpływami z sieci melioracyjnej, a forma amonowa – ze źródeł punktowych. W przypadku stężenia formy azotanowej zanotowano tendencję wzrostową (do 2007 r.), a formy amonowej – malejącą (do 2006 r.), zwłaszcza wartości maksymalnych rocznych. Obserwowana dynamika zmian średnich miesięcznych wartości stężenia N-NO₃ w wodach górnej Zgłowiączki, to znaczy pojawianie się maksymalnych wartości w okresie luty–kwiecień, a minimalnych – w miesiącach letnich, jest charakterystyczna dla małych cieków odwadniających zlewnie rzeczne użytkowane rolniczo. Utrzymujące się okresowo duże stężenie azotanów w wodach górnej Zgłowiączki świadczy o potrzebie podjęcia działań, mających na celu ograniczenie odpływu azotanów z pól, hamowanie odpływu z drenów, budowę małych zbiorników retencyjnych i wykorzystanie obszarów mokradłowych na odcinku ujściowym do Jeziora Głuszyńskiego.

EN

The results of analyses of nitrogen concentration dynamics and of water quality assessment in the upper Zgłowiączka River based on the State Environmental Monitoring in the years 1990–2011 are presented in the paper. The analysis included concentrations of Kjeldahl nitrogen, NO₃-N, NH₄-N, NO₂-N and total nitrogen. Water of the upper Zgłowiączka to its outlet to Lake Głuszyńskie was heavily contaminated with nitrogen compounds. Water quality was worse than that corresponding to class II. Nitrate concentrations exceeding the threshold for class II were found in 70%, 59% and 43% of the samples in the sampling sites 1, 2, 3, respectively. The main form of nitrogen was nitrates and ammonium. Their share in the total nitrogen content varied from 83% to 95%. The ratio of ammonium to nitrate forms was on average 0.25–0.74. The origin of nitrates was mainly in diffuse pollution flowing into the river with drainage outflow, and ammonium forms were from point sources. The concentration of nitrate form showed an increasing tendency till 2007, and the concentration of ammonium form decreased till the year 2006, especially in terms of the annual maximum concentrations. Observed dynamic of changes in mean monthly NO₃-N concentrations in surface waters of the upper Zgłowiączka River, i.e. the appearance of maximum concentrations in February–April and minimum in the summer months, is typical for small watercourses draining agricultural catchments. Periodically high nitrate concentrations in surface waters of the upper Zgłowiączka River indicate the need of actions aiming at limiting nitrate runoff from fields, inhibiting outflow from drains, construction of small retention reservoirs and use of wetlands in the outlet to Lake Głuszyńskie.

Słowa kluczowe

PL

azotany; jakość wody; zanieczyszczenia obszarowe; zlewnia

EN

catchment; diffuse pollution; nitrates; water quality

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2014
• Tom: T. 14, z. 3
• Strony: 99--111
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Miatkowski Z.

• Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy ITP w Bydgoszczy, ul. Glinki 60, 85-174 Bydgoszcz

autor

Smarzyńska K.

• Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy ITP w Bydgoszczy, ul. Glinki 60, 85-174 Bydgoszcz

Bibliografia

• 1. BARTCZAK A. 2007. Wieloletnia zmienność odpływu rzecznego z dorzecza Zgłowiączki. Warszawa. PAN IGiPZ. Prace Geograficzne. Nr 209. ISBN 978-83-87954-96-9 ss. 164.
• 2. BERNINGER K., KOSKIAHO J., TATTARI S. 2012. Constructed wetlands in Finnish agricultural environments: balancing between effective water protection, multi-functionality and socio-economy. Journal of Water and Land Development. No 17 s. 19–29.
• 3. BOGDAŁ A., OSTROWSKI K. 2007. Wpływ rolniczego użytkowania zlewni podgórskiej i opadów atmosferycznych na jakość wód odpływających z jej obszaru. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 7. Z. 2a (20) s. 59–69.
• 4. DURKOWSKI T., WORONIECKI T. 2001. Jakość wód powierzchniowych obszarów wiejskich Pomorza Zachodniego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 476 s. 365–371.
• 5. DURKOWSKI T., WESOŁOWSKI P. 2008. Kształtowanie się odpływu wody i zanieczyszczeń w małych zlewniach rolniczych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 528 s. 41–47.
• 6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 91/676/EWG z 12.12.1991 dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych, Dz.U. UE L z dnia 31 grudnia 1991 r.
• 7. GRABIŃSKA B., KOC J., GLIŃSKA-LEWCZUK K. 2005. Sezonowość odpływu azotu azotanowego ze zlewni rolniczo-leśnych. Journal of Elementology. Vol. 10. Iss. 2 s. 277–288.
• 8. GUS 2012a. Baza danych lokalnych [online]. [Dostęp 18.03.2014]. Dostępny w Internecie: www.stat.gov.pl/bdl
• 9. GUS 2012b. Ochrona środowiska 2012. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa. ISSN 0867-3217 ss. 599.
• 10. KANOWNIK W., RAJDA W. 2008. Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych w zlewni potoku Sudół Dominikański. Acta Scientiarum Polonorum Formacio Circumiectus. T. 7. Nr 2 s. 3–14.
• 11. KIRYLUK A., RAUBA M. 2009. Zmienność stężenia związków azotu w różnie użytkowanej zlewni rolniczej rzeki Ślina. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 9. Z. 4 (28) s. 71–86.
• 12. KONDRACKI J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa. PWN. ISBN 83-01-13897-1 ss. 441.
• 13. KOWALIK P., KULBIK M. 2002. Wpływ pokrywy glebowej w zlewni na kształtowanie się obszarowego spływu niektórych zanieczyszczeń do wód powierzchniowych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 2. Z. 1(4) s. 211–223.
• 14. ŁAWNICZAK A. E., ZBIERSKA J., KUPIEC J. 2008. Changes of nutrient concentrations in water sensitive to nitrate pollution from agricultural sources in the Samica Stęszewska river catchment. Annals of Warsaw University of Life Sciences Land Reclamation. No 40 s. 15–25.
• 15. MŚ 2008. Raport Ministra Środowiska z realizacji przepisów dyrektywy Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (91/676/EWG). Warszawa ss. 282.
• 16. PAN 1994. Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski. Warszawa.
• 17. PIETRZAK S. 2009. Kształtowanie obiegu azotu w makro-i mikrosystemach rolniczych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 9. Z. 3(27) s. 143–158.
• 18. PULIKOWSKI K. 2004. Zanieczyszczenia obszarowe w małych zlewniach rolniczych. Zeszyty Naukowe AR we Wrocławiu. Nr 479. Rozprawy 211. ISSN 0867-1427 ss. 137.
• 19. PULIKOWSKI K. 2008. Stężenie azotanów w wodach drenarskich odpływających z wybranych obiektów na Dolnym Śląsku. Acta Scientiarum Polonorum Formacio Circumiectus. T. 7. Nr 2 s. 29–36.
• 20. RAFAŁOWSKA M. 2008. Ocena zawartości azotanów w wodach powierzchniowych obszaru szczególnie zagrożonego zanieczyszczeniami ze źródeł rolniczych. Proceedings of ECOpole. Vol. 2. No 2 s. 473–478.
• 21. Rozporządzenie nr 4/2004 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dn. 13 kwietnia 2004r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie narażonego w gminach: Radziejów, Osięciny, Bytoń, Dobre. Dz.Urz. Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Nr 52 poz. 897.
• 22. Rozporządzenie nr 11/2008 Dyrektora RZGW w Warszawie z dn. 16 czerwca 2008 w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie narażonego w gminach: Radziejów, Osięciny, Bytoń, Dobre. Dz.Urz. Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Nr 39 poz. 1506.
• 23. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Dz.U. 2011. Nr 257 poz. 1545.
• 24. SAPEK A. 1990. Procesy związane z wymywaniem azotu z gleb użytkowanych rolniczo. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Materiały Seminaryjne. Nr 26. Falenty. IMUZ s. 17–29.
• 25. SAPEK A. 2000. Scientific basis to mitigate the nutrient dispersion into the environment in Poland. W: Scientific basis to mitigate the nutrient dispersion into the environment. Falenty. Wydaw. IMUZ s. 14–24.
• 26. SMARZYŃSKA K. 2013. Odpływ związków azotu z terenów intensywnego rolnictwa w świetle badań terenowych i analiz modelowych. Praca doktorska. Maszynopis. Falenty. Wydaw. ITP.
• 27. TAYLOR R., FLORCZYK H., JAKUBOWSKA L. 1983. Odpływ substancji biogennych z rolniczych zlewni rzecznych. Ochrona Środowiska. Vol. 5. Nr 3–4 s. 29–36.
• 28. WIOŚ 2009. Ocena jakości wód w latach 2004–2007 na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotem pochodzenia rolniczego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego [online]. Bydgoszcz. [Dostęp 18.03.2014]. Dostępny w Internecie: http://www.wios.bydgoszcz.pl/images/stories/pdf/osn.pdf ss. 65.
• 29. WIOŚ niedatowane. Baza danych. Oddział Włocławek.
• 30. ZABŁOCKI Z., PIEŃKOWSKI P., KUPIEC M. 2001. Chemizm wód cieków odwadniających zlewnie rolnicze Niziny Pyrzyckiej w latach 1998–1999. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis. Agricultura. T. 87 s. 233–238
• 31. ŻUREK A. 2009. Ocena poziomu wymycia azotanów do wód podziemnych na podstawie badań w małych zlewniach rolniczych. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego. Nr 436 s. 589–596.