Sacrum i profanum ogrodu przydomowego wsi pogranicza polsko-białoruskiego

• Autorzy: Sulima M.

Warianty tytułu

Sacrum and profanum of the house gardens in the polish and belarus borderline

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wsie wschodniopodlaskie, położone na pograniczu polsko-białoruskim, należą do tych unikatowych obszarów w kraju, na których do dnia dzisiejszego zachowały się ogromne pokłady spuścizny duchowej i materialnej. Pierwsze, widoczne są przede wszystkim w sferze mentalno-obyczajowej, na którą wpływ wywiera dominująca tutaj religia prawosławna. Krajobraz kulturowy tworzą przetrwałe od XVI wieku w praktycznie niezmienionym stanie układy ruralistyczne, charakterystyczna struktura działek, wernakularna architektura. Atmosferę drewnianych wsi potęguje ponadto przyroda: łąki, lasy, a także wiejskie ogródki przydomowe. Dawniej, przekazywana przez pokolenia, tradycja i religia, stanowiły wyznacznik dla ich kształtowania. Niektóre rośliny były ozdobą zagrody, inne poprzez swoje właściwości apotropeiczne chroniły dom, np. przed uderzeniem pioruna, stanowiąc element świata sacrum. Tradycyjny ogród wiejski odbierany był nie tylko w kategoriach piękna czy użyteczności, ale także – jako wyznacznik tożsamości społeczności prawosławnych. Z uwagi na sytuację demograficzną i wyludnianie wsi – działki wykupowane są na tzw. letnie domy, przy których coraz częściej powstają ogrody dalekie od tradycyjnych wzorów, stanowiące odwzorowanie gustów właścicieli. Tęsknota za namiastką piękna i powrotem do korzeni nakazuje ochronę i poszanowanie materialno-duchowego bogactwa tych terenów. Jest to niewątpliwie jedno z kluczowych zagadnień dla zachowania tożsamości wiejskich obszarów pogranicza etnicznego. Tekst oparty na materiałach etnograficznych, historycznych i przeprowadzonych autorskich badaniach terenowych prezentuje symbolikę tradycyjnego ogrodu przydomowego wsi pogranicza polsko-białoruskiego, związane z nim wierzenia społeczności etnicznych oraz stan aktualny.

EN

Villages of east of Podlaskie region, located near the border with Belarus belong to these unique areas in the country, where a huge amount of material and spiritual heritage have remained until this day. First, it could be seen in the mental and moral realm, which is influenced by Orthodox religion. The cultural landscape is formed by rural complexes, distinctive architecture plots, vernacular architecture, which were preserved here since the sixteenth century. The image of the wooden village is also created by nature: meadows, forests, as well as rural gardens. Historically, the tradition that passed through the generations was the determinant for their development. Some plants were source of pride of the homestead, others through their properties protected houses, eg. against lightning. The traditional cottage garden was not only perceived in terms of beauty or utility, but also - as an indicator of the identity of ethnic communities. Due to the progressive „aging” and extinction of the village - plots are sold and gardens become a reflection of the new owner’s tastes. The longing for beauty and back to the roots, requires the protection and respect of the material and spiritual wealth of those areas. This is undoubtedly one of the key issues for the preservation of the identity of the ethnic borderland. The text based on the ethnographical, historical sources and field research shows the symbolism of the traditional gardens in front of the houses of the Polish and Belarus borderline and current condition of those villages.

Słowa kluczowe

PL

ogród przydomowy; Podlasie; pogranicze polsko-białoruskie

EN

garden; tradition; Podlasie

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 9, no. 1
• Strony: 63--70
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., il.

Twórcy

autor

Sulima M.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893, Białystok

Bibliografia

• 1. Bystroń J. S. (1980), Tematy, które mi odradzano: pisma etnograficzne rozproszone, PIW, Warszawa.
• 2. Cybulko Z. (1998), Formy przestrzenne zagród w dawnych wsiach szeregowych na przykładzie Nowoberezowa, Ryboł i Trześcianki, [w:] „Biuletyn Konserwatorki Województwa Białostockiego”, z. 4, Białystok.
• 3. Czarnowski S. (1956), Podział przestrzeni i jej rozgraniczenie w religii i magii, [w:] tenże, Dzieła, t. 3, Warszawa.
• 4. Dworakowski S. (1964), Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz.1: Zwyczaje doroczne gospodarskie, PWN, Warszawa.
• 5. Eliade M. (1993), Sacrum, mit, historia, Warszawa.
• 6. Eliade M. (1966), Traktat o historii religii, Wydawnictwo OPUS.
• 7. Fryś E., Iracka A., Pokropek M. (1988), Sztuka Ludowa w Polsce, Arkady, Warszawa.
• 8.Gawryszewska B. J. (2013), Historia i struktura ogrodu rodzinnego, Wyd. SGGW, Warszawa.
• 9. Gloger Z. (1903), Dolinami rzek: opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa.
• 10. Grzelakowa E. (2005), Kategoria przestrzeni w językowym obrazie współczesnego polskiego ogrodu ozdobnego, [w:] Przestrzeń w języku i w kulturze. Analiza tekstów literackich i wybranych dziedzin sztuki, J. Adamowski (red.), Lublin.
• 11. Hryń-Kuśmierek R., Śliwa Z., Łagoda-Marciniak M., Gotowiec A., Aszkiewicz E. (2007), Zwyczaje w polskim domu, Wyd. Publicat, Poznań.
• 12. Karpińska E.G. (2000), Miejsce wyodrębnione ze świata. Przykład łódzkich kamienic czynszowych, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź.
• 13. Kotula F.(1989), Przeciw urokom: wierzenia iobrzędy u Podgórzan, Rzeszowiaków, Laskowiaków, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• 14. Kowalik E., Kowalewska M., Kolorowe zagrody, [w:] http://zielona.org/assets/files/2013/ KoloroweZagrody.pdf, .
• 15.Kowalski P. (1998), Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, PWN, Warszawa, Wrocław.
• 16. Moszyński K. (1934), Kultura ludowa Słowian, cz. II: Kultura duchowa, Kraków.
• 17. Pokropek M. i W. (1985), Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce. t.1: Budownictwo ludowe. Chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Neriton, Warszawa.
• 18. Sosna G., Troc-Sosna A. (2009), Dzieje miejscowości Reduty i Szernie we włości orlańskiej, Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, Bielsk Podlaski – Ryboły.
• 19. Stomma L. (1986), Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• 20. Sulima M. (2013), Dom mieszkalny w zagrodzie pogranicza etnicznego jako zjawisko architektonicznokulturowe (na przykładzie wsi podlaskiej), praca doktorska, WA PW, Warszawa.
• 21. Wojtyła-Świerzowska M. (2005), Przestrzeń domu u Słowian, [w:] Przestrzeń w języku i w kulturze. Analiza tekstów literackich i wybranych dziedzin sztuki, J. Adamowski (red.), Lublin.
• 22. Zaborski B. (1926), O kształtach wsi w Polsce i ich rozmieszczeniu, Kraków.

Uwagi

Badania zostały zrealizowane w ramach pracy nr S/WA/1/12 i sfinansowane ze środków na naukę MNiSW.

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).