Zawartość rtęci w glebach oraz osadach rzecznych i strumieniowych w regionie śląsko-krakowskim

• Autorzy: Pasieczna A.

Warianty tytułu

EN

Mercury in soils, and river and stream sediments in the Silesia-Cracow region (southern Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono ocenę zawartości i zróżnicowanie przestrzenne występowania rtęci w glebach oraz osadach rzecznych i strumieniowych regionu śląsko-krakowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem otoczenia hałd i zakładów przemysłowych. Próbki gleb pobrano z głębokości 0,0–0,3 i 0,8–1,0 m, w regularnej siatce 250 x 250 m (16 próbek/km2). Próbki osadów pobrano z brzegów rzek i strumieni. Odległość między miejscami opróbowania wynosiła ok. 250 m. Po roztworzeniu w wodzie królewskiej rtęć oznaczano metodą CV-AAS. Zawartość rtęci w powierzchniowej warstwie gleb mieściła się w przedziale od <0,05 do 66,50 mg/kg, a w glebach pobranych z głębokości 0,8–1,0 m od <0,05 do 36,15 mg/kg. W osadach rzecznych i strumieniowych zakres zawartości rtęci wynosił od <0,05 do 182,00 mg/kg. Stwierdzone anomalie mają przeważnie niewielki zasięg przestrzenny zarówno w glebach, jak i w osadach, ale ich liczba jest pokaźna. Ich skupienia występują w pobliżu czynnych lub zamkniętych zakładów przemysłowych, wokół szybów górniczych, hałd odpadów z kopalń i innych zakładów. Zawartość rtęci w powierzchniowej warstwie gleb tego regionu dość wyraźnie wiąże się ze sposobem ich aktualnego użytkowania. Wartość przeciętna zawartości rtęci (wyrażona jako mediana) nie przekracza 0,05 mg/kg w glebach lasów oraz pól uprawnych, a w glebach łąk osiąga 0,05 mg/kg . W glebach ogródków działkowych, trawników miejskich, nieużytków i terenów przemysłowych wartość mediany zawartości rtęci jest taka sama i wynosi 0,06 mg/kg. Największą zawartość rtęci (0,07 mg/kg) stwierdzono w glebach parków miejskich.

EN

The content and sources of mercury have been evaluated in soils, as well as in river and stream sediments in the Silesian-Cracow region (southern Poland). The sampling density in topsoil (0.0–0.3 m) and subsoil (0.8–1.0 m) was 16 sites per km2, the distance between sampling sites of watercourses was about 250 m. Mercury concentration was determined by the CV-AAS method, following a hot aqua regia digestion. The mercury concentration ranges were <0.05–66.50, <0.05–36.15 and <0.05–182.00 mg/kg respectively for topsoil, subsoil and sediments. Mercury anomalies show generally small extents in both soils and watercourse sediments but the number of anomalies is considerable. The maps of spatial distribution present the areas of high mercury concentration that is attributed to active and inactive industrial plants, mining shafts, mine dumps, and other plants. Location of the anomalies indicates that a significant portion of the mercury probably comes from the deposition of anthropogenic atmospheric emissions due to industrial activities. Mercury in the topsoil clearly results from the current soil use. The average value (expressed as the median) remains below 0.05 mg/kg in the forest and arable soils, and is 0.05 mg/kg in the meadow soils. The median value of mercury content in the soils of allotments, urban lawns, barren land and industrial areas is the same and amounts to 0.06 mg/kg. The greatest median value of mercury (0.07 mg/kg) was measured in the soils of urban parks.

Słowa kluczowe

PL

rtęć; gleby; osady rzeczne i strumieniowe; region śląsko-krakowski

EN

mercury; soils; river and stream sediments; Silesia-Cracow region

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2014
• Tom: nr 457
• Strony: 69--86
• Opis fizyczny: Bibliogr. 61 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Pasieczna A.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Bibliografia

• [1] ATLASY GEOCHEMICZNE, 2013 [http://www.mapgeochem. pgi.gov.pl].
• [2] BIESTER H., HESS A., MULLER G., 1996 - Mercury phases in soils and sediments in the Idrij a mining area. W: Proceedings of the meeting. Idrija as a natural and anthropogenic laboratory. Idrija, Slovenia, 24-25 maja 1996 r.: 17-25.
• [3] BOJAKOWSKA I., SOKOŁOWSKA G., 2001 - Rtęć w kopalinach wydobywanych w Polsce jako potencjalne źródło zanieczyszczenia środowiska. Biul. Państw. Inst. Geol., 349: 5-54.
• [4] BOJAKOWSKA I., SZCZĘŚNIAK H., 1993 – Zagrożenie naturalnego środowiska w Polsce rtęcią w wyniku spalania węgli. Prz. Geol., 41, 4: 252-257.
• [5] BOJAKOWSKA I., GÓRECKA E., KARMASZ D., 2010 - Rtęć we współczesnych osadach wybranych rzek i jezior Polski - badania monitoringowe w latach 1991-2009. W: Rtęć w środowisku. Identyfikacja zagrożeń dla zdrowia człowieka: 127- 134. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• [6] BOSZKE L., KOWALSKI A., GŁOSIŃSKA G., SZAREK R., SIEPAK J. 2003 - Environmental factors affecting speciation of mercury in the bottom sediments; an overview. Pol. J. Environ., 12, 1: 5-13.
• [7] CYGORIJNI K., 1970 - Hutnictwo cynku w XIX wieku w okręgu krakowskim. Rudy Metale, 5: 280-283.
• [8] DĄBKOWSKA-NASKRĘT H., BARTKOWIAK A., RÓŻAŃSKI S., 2008 - Zawartość rtęci w glebach intensywnie użytkowanych rolniczo obszaru Pomorza i Kujaw. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 35/36: 153-156.
• [9] DĄBKOWSKA-NASKRĘT H., MALCZYK P., KOBIERSKI M., 1999 - Profile differentiation of total mercury content in selected arable and forest soils in Poland. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz, 220, Rolnictwo, 44: 47-51.
• [10] DEGENHARDT O., 1870 - Der Oberschlesian-Polnische-Bergdistrict mit Hinweglassung des Diluviums. Karte von Oberschlesien 1:100 000. Verlag der Landkarten handlung von J.H. Neumann, Berlin.
• [11] DE VOS W., TARVAINEN T. (red.), 2006 - Geochemical atlas of Europe. Part 2. Geological Survey of Finland, Espoo.
• [12] DŻUŁYŃSKI S., SASS-GUSTKIEWICZ M., 1993 - Paleocarstic Zn-Pb ores produced by ascending hydrothermal solutions in Silesian-Cracow district. Kwart. Geol., 37, 2: 255-264.
• [13] FALECKI D., 2010 - Przemysł hutniczy [http://mysnet.pl/a/ huta-cynku-leopoldyna-2].
• [14] FLORENCKA N., WOJTANOWICZ P., 1999 - Zawartość rtęci w glebach wybranych rejonów Krakowa Inż. Środ, 4, 2: 323-330.
• [15] FLORENCKA N., WOJTANOWICZ P., 2006 - Pionowyrozkład zawartości rtęci w wybranych profilach glebowych w rejonie Alwernii. Inż. Środ., 11, 2: 161-169.
• [16] FLORENCKA N., WOJTANOWICZ P., 2007 - Comparison of the mercury content in soils of forest and green-arable lands. Oceanol. Hydrobiol. Stud., 36, 3: 127-134.
• [17] FLORENCKA N., URBAŃSKI K., WOJTANOWICZ P., 2010 - Rtęć na tle innych pierwiastków śladowych gleb terenów przemysłowych. W: Rtęć w środowisku. Identyfikacja zagrożeń dla zdrowia człowieka: 159-165. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• [18] GÓRECKA E., KARMASZ D., LECH D., 2003 - Oznaczanie rtęci w próbkach gleb i osadów techniką zimnych par w układzie przepływowo-wstrzykowym. W: VIII Konferencja pt. „Zastosowanie metod AAS, ICP-AES i ICP-MS w analizie środowiskowej". Warszawa, 17-18 listopada 2003 r.: 22-23.
• [19] GÓRECKA E., KARMASZ D., JAKLEWICZ A., PASŁAWSKI P., 1996 - Zastosowanie różnych technik pomiarowych do oznaczania Hg w próbkach środowiskowych. W: V Poznańskie Konwersatorium Analityczne. Cz. II. Poznań, 25-26 kwietnia 1996 r.: 31-32.
• [20] GÓRECKI J., SZWED E., 2005 - Pozostałości dawnego górnictwa kruszcowego na Ziemi Krzeszowickiej. Pr. Nauk. Inst. Gór. Pol. Wroc., Konferencje, 111, 43: 83-92.
• [21] GÓRECKI J., SZWED E., 2006 - Dawne górnictwo kruszcowe na Ziemii Krzeszowickiej. WUG, Bezp. pracy i ochrona środ., 7: 15-19.
• [22] GRZECHNIK Z., 1978 - Historia dotychczasowych poszukiwań i eksploatacji. W: Poszukiwanie rud cynku i ołowiu na obszarze śląsko-krakowskim. Pr. Inst. Geol., 83: 23-39.
• [23] GWOREK B., RATEŃSKA J., 2009 - Migracja rtęci w układzie powietrze-gleba-roślina. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 41: 614-623.
• [24] JEZIERSKI P., KAWAŁKO D., KASZUBKIEWICZ J., OCHMAN D., 2011 - Porównanie zawartości rtęci w glebach użytków rolnych powiatu jeleniogórskiego i ząbkowickiego. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 48: 277-286.
• [25] KABATA-PENDIAS A., 1992 - Biogeochemia rtęci w różnych środowiskach. W: Rtęć w środowisku - problemy ekologiczne i metodyczne: 7-18. Ossolineum, Wroclaw.
• [26] KABATA-PENDIAS A., MUKHERJEE A., 2007 - Trace Elements from Soil to Human. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg.
• [27] KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H., 1999 – Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wyd. PWN, Warszawa.
• [28] KATOWICKI Holding Węglowy SA., 2010 [http://www.khw.pl].
• [29] KLOJZY-KARCZMARCZYK B., MAZUREK J., 2007a – Rtęć w osadach dennych rzeki w strefie zasilania poziomu triasowego. W: Współczesne problemy hydrogeologii, 13, 3: 563-571. Wyd. AGH, Karków.
• [30] KLOJZY-KARCZMARCZYK B., MAZUREK J., 2007b - Zanieczyszczenie gleby związkami rtęci w zasięgu oddziaływania konwencjonalnej elektrowni na paliwo węglowe. Polit. Energ., 10, 2: 593-600.
• [31] KLOJZY-KARCZMARCZYK B., MAZUREK J., 2008 - Badania rtęci w wybranych złożach ropy naftowej regionu karpackiego. Polit. Energ., 11, 1: 213-217.
• [32] KUREK S., SZUWARZYŃSKI M., 1993 — Historia górnictwa kruszcowego rejonie Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna. Prz. Górn., 55, 11: 32-35.
• [33] LIS J., PASIECZNA A., 1995 — Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [34] LISZKA J., ŚWIĆ E., 2000 — Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław". Dzieje, wydarzenia, ludzie. ZGH Bolesław, Bukowno.
• [35] MALCZYK P., DŁUGOSZ J., 2009 — Zmienność przestrzenna całkowitej zawartości rtęci w poziomie powierzchniowym gleb wybranego obszaru Równiny Sępopolskiej. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 40: 39-48.
• [36] MEDYŃSKA A., KABAŁA C., WIECZOREK J., MAZUREK R., 2010 — Zawartość rtęci w glebach leśnych w rejonie oddziaływania przemysłu miedziowego. W: Rtęć w środowisku. Identyfikacja zagrożeń dla zdrowia człowieka: 151-157. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• [37] MOLENDA D., 1963 — Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do połowy XVI wieku. Wyd. PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• [38] MYSŁOWICE. Historia gospodarki [http://www.myslowice.pl].
• [39] NIEĆ M., KAWULAK M., SALAMON E., 2001 — Mapa geologiczno-gospodarczo-sozologiczna 1:25 000 miasta i gminy Trzebinia. Inst. Gosp. Sur. Miner. i Energ., PAN, Kraków.
• [40] O'NEILL P., 1997 — Chemia środowiska. PWN, Warszawa – Wrocław.
• [41] PASIECZNA A. (red.), 2011 — Szczegółowa mapa geochemiczna Górnego Śląska w skali 1:25 000, ark. Jaworzno. PIG-PIB, Warszawa.
• [42] PASIECZNA A., 2012 - Rtęć w glebach obszarów zurbanizowanych Polski. Prz. Geol., 60, 1: 46-58.
• [43] PAULO A., KRZAK M., 1997 — Rtęć z końcem XX wieku. Prz. Geol., 45, 10: 875-882.
• [44] PROGRAM ochrony środowiska dla miasta Dąbrowa Górnicza wraz z Planem gospodarki odpadami, 2003a [http://www.dabrowa-gornicza.pl]
• [45] PROGRAM ochrony środowiska dla miasta Sosnowca, 2003b [http://www. sosnowiec.pl/_upload/program_ochrony_srodowiska.pdf].
• [46] PROGRAM ochrony środowiska dla miasta i gminy Olkusz, 2004a [http://www jura.eko.org.pUdoc/srodowisko/Gmina_Olkusz. pdf].
• [47] PROGRAM rewitalizacji obszarów miejskich miasta Olkusza, 2004b [http://www.umig.olkusz.pl/pks/images/dokumenty/rewitalizacją miasto.htm].
• [48] PROKSA S., 2008 — Dzieje przemysłu [http://www.jaworz- no.pl/downloads/2012-09-03_10-10-3 5-291900/historia-przemyslu.pdf].
• [49] ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU Nr 165, poz. 1359).
• [50] SALMINEN R. (red.), 2005 — Geochemical atlas of Europe. Part 1. Geological Survey of Finland, Espoo.
• [51] SASS-GUSTKIEWICZ M., 1985 — Górnośląskie złoża rud Zn-Pb w świetle migracji roztworów mineralizujących. Zesz. Nauk AGH, 1032, Geologia, 31.
• [52] SASS-GUSTKIEWICZ M, 2001— The Upper Silesian Zn-Pb sulfide ore deposits (Poland) and ore forming processes. W: The Joint 6th Biennal SGA-SEG Meeting. Geological Excursion Guide (red. Z. Sawłowicz). Kraków, 26-29 sierpnia 2001 r.: 64-72.
• [53] SIŁOWIECKI A., CZARNOMYSKI K., 2010 — Studium możliwości uwolnień TZO ze składowiska odpadów przemysłowych Zakładów Organika-Azot w Jaworznie [http://ks.ios.edu.pl].
• [54] SZOPKA K., KARCZEWSKA A., KABAŁA C., JEZIERSKI P., BOGACZ A. 2010a — Zawartość rtęci w poziomach powierzchniowych gleb leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego w rejonie Szklarskiej Poręby. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 42: 167-175.
• [55] SZOPKA A., KARCZEWSKA A., KABAŁA C., BOGACZ A., JEZIERSKI P., ŚLIPKO M., 2010b — Rtęć w poziomach powierzchniowych gleb leśnych wschodniej i zachodniej części Karkonoszy. W: Rtęć w środowisku. Identyfikacja zagrożeń dla zdrowia człowieka: 135-143. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• [56] SZUWARZYŃSKA K., BOGACZ A., SZUWARZYŃSKI M., BĄK M., KRYZA A., 2001 - Mapa geologiczno-gospodarczo-sozologiczna miasta i gminy Chrzanów 1:25 000. PG SA, Kraków.
• [57] SZUWARZYŃSKI M., 1978 — Rudy wietrzeniowe w utworach trzeciorzędowych rejonu Chrzanowa. Rudy i Metale, 8: 345-349.
• [58] SZUWARZYŃSKI M., 1993 — The lead and zinc ore deposits in the vicinity of Chrzanów. Geol. Quart., 37, 2: 209-228.
• [59] SZUWARZYŃSKI M., KRYZA A., 1995 — Ocena wpływu zakładów przemysłowych–ZG Trzebionka, ZM Trzebinia, Rafinerii Nafty w Trzebini, ZSO Górka i in. na rozmieszczenie metali ciężkich w glebach i wodach obszaru Trzebinia-Chrzanów. W: Badanie stanu skażenia gleby, wody i osadów wodnych na obszarze Trzebinia–Chrzanów: 1303/95. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [60] SZUWARZYŃSKI M., PANEK S., 1977 — Złoże rud w Długoszynie koło Jaworzna. Rudy Metale, 22, 9: 497-500.
• [61] ZIELONKA U., HŁAWICZKA S., FUDAŁA J., 2005 — Wskaźniki emisji rtęci z procesów produkcji chloru metodą rtęciową. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, 9, 5: 157-161.