Stratygrafia, petrografia i paleogeografia glin lodowcowych w rejonie północno-zachodniego wybrzeża Polski

Krzyszkowski, D.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Stratygrafia, petrografia i paleogeografia glin lodowcowych w rejonie północno-zachodniego wybrzeża Polski

Autorzy

Krzyszkowski D.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Till stratigraphy, petrography and palaeogeography along the northwestern coastal region of Poland

Języki publikacji

Abstrakty

Na obszarze północno-zachodniego wybrzeża Polski udokumentowano 10 różnowiekowych poziomów glin lodowcowych: dwa z najstarszych zlodowaceń, trzy ze zlodowaceń południowopolskich, trzy ze zlodowaceń środkowopolskich i dwa z ostatniego zlodowacenia. Dla niektórych poziomów stratygraficznych zdefiniowano na podstawie ich składu petrograficznego różne typy regionalne glin lodowcowych, z których niektóre niewątpliwie wyznaczają zasięgi oddzielnych lobów lodowcowych. Część wydzielonych typów glin posiada takie same cechy składu petrograficznego jak gliny w regionie szczecińskim. Dla innych typów glin opisano cechy specyficzne tylko dla regionu północno-zachodniego wybrzeża i te poziomy zdefiniowano formalnie, wskazując dla nich profile stratotypowe, cechy przewodnie i zasięg regionalny. Występowanie większości poziomów glin jest w regionie północno-zachodniego wybrzeża sporadyczne i zazwyczaj nie tworzą one ciągłych horyzontów. Różne loby lodowcowe udokumentowano dla najmłodszego stadiału zlodowacenia południowopolskiego, najmłodszego stadiału zlodowacenia środkowopolskiego oraz dla faz leszczyńskiej i poznańsko-pomorskiej stadiału głównego ostatniego zlodowacenia. Występowanie wyraźnie zaznaczonych lobów lodowcowych, szczególnie dla awansów ze wschodu lub północnego-wschodu, jest związane z pozycją na obrzeżu niecki południowego Bałtyku, gdzie następuje rozdzielenie lobów na te, które kontynuują awans w kierunku zachodnim (do NW Niemiec i Danii) oraz te które zmieniają kierunek awansu na południowy zachód i południe wzdłuż doliny Odry (lob Odry, do południowo-wschodnich Niemiec i zachodniej Polski). Ponadto, na obszarze północno-zachodniego wybrzeża, występują morskie utwory interglacjału eemskiego. Są to osady ilasto-mułkowe i piaszczyste z fauną mięczaków morskich, reprezentujące facje przybrzeżne (lagunowe, plażowe) i występujące na głębokości od 5,5–19,6 m pod poziomem współczesnego morza. Zasięg tych osadów wskazuje na istnienie zatoki morskiej wciętej na około 10 km w głąb lądu, być może uformowanej w dawnej rynnie glacjalnej.

There are 10 till horizons of different ages in the northwestern coastal region of Poland, representing the “oldest” glaciation (2 horizons), Elsterian glaciation (3), Saalian glaciation (3) and the last glaciation (2). Some stratigraphic horizons contain tills of regionally variable petrographic composition, which usually represent tills from different lobes of the same ice sheet advance. Several till horizons have features similar to the tills defined in the southern part of the Szczecin region, others have a petrographic composition specific only to the northwestern coastal region of Poland. The last ones have been newly and formally defined, with an indication of stratotype sections, characteristic features and extents. In the northwestern coastal region of Poland, the till horizons occur sporadically and they do not form continuous beds. Glacial lobes have been proved for the late Elsterian, late Saalian and for both Weichselian advances. Their occurrence (especially during the latest advances coming from the northeast or east) is due to their location in the southern Baltic basin, where the ice sheets differentiated into the lobes that continued their advances towards the west to NW Germany and Denmark, and those that deflected along the Odra river valley (Odra lobe) towards the SW and south to SE Germany and western Poland. Moreover, Eemian marine sediments, clay or sand with mollusc fauna have been found in the northwestern coastal region. They occur at a depth of 5.5–19.6 m below the present-day sea level. They were deposited in a shallow bay extending about 10 km inland. The location of these sediments suggests a marine transgression into a pre-existing tunnel valley.

Słowa kluczowe

stratygrafia petrografia glin lodowcowych plejstocen morski interglacjał emski

stratigraphy till petrography marine Eemian sediments Pleistocene

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2010

Tom

nr 438

Strony

51--91

Opis fizyczny

Bibliogr. 50 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Krzyszkowski D.

dariusz.krzyszkowski@ing.uni.wroc.pl

Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych, ul. Cybulskiego 30, 52-205 Wrocław

Bibliografia

1. BER A., 2000 — Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst. Geol., 170.
2. BER A., JANCZYK-KOPIKOWA Z., KRZYSZKOWSKI D., 1998 — The new interglacial stage in Poland (Augustovian) and the problem of age of the oldest Pleistocene till. Quatern. Sc. Rev., 17: 761–773.
3. BORÓWKA R.K., GOSLAR T., PAZDUR A., 1999 — Wolińska morena czołowa: wiek struktur glacitektonicznych w świetle danych litostratygraficznych oraz datowań radiowęglowych. W: Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku (red. R.K. Borówka i in.): 43–47. Bogucki, Wydawnictwo Naukowe, Poznań–Szczecin.
4. CEPEK A.G., 1969 — Zur Bestimmung und stratigraphischen Bedeutung der Dolomitegeschiebe in den Grundmornen im nordteil der DDR. Geologie, 18: 657–673.
5. CEPEK A.G., 1972 — Zum Stand der Stratigraphie der Weichsel Kaltzeit in der DDR. Wissenschaftliche Zeitschrift der Ernst-Moritz-Arndt Universitt Greifswald, Mattematische-naturwissenschaflische Reihe, 21: 11–21.
6. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1992 — Pleistocene stratigraphy of the central part of Silesian Lowland, southwestern Poland. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 40: 203–233.
7. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1994 — Pleistocene stratigraphy and till petrography of the central Great Poland Lowland, western Poland. Fol. Quatern., 65: 7–71.
8. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1995 — Badania litostratygraficzne do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50,000, arkusze Augustów i Wieliczki. Centr. Arch. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
9. CZERWONKA J.A., DOBOSZ T., KRZYSZKOWSKI D., 1997 — Till stratigraphy and petrography of northern part of Silesia, Southwestern Poland. Geol. Quart., 41: 209–242.
10. DADLEZ R., 1987 — Tektonika. Kompleks cechsztyńsko-mezozoiczny. W: Budowa geologiczna wału pomorskiego i jego podłoża (red. A. Raczyńskiej). Pr. Inst. Geol., 119: 186–195.
11. DADLEZ R., DEMBOWSKA J., 1965 — Budowa geologiczna parantyklinorium pomorskiego. Pr. Inst. Geol., 40.
12. DOBRACKA E., RUSZAŁA M., 1988 — Charakterystyka geologiczna i geomorfologiczna strefy przymorskiej na odcinku Międzyzdroje–Trzęsacz–Niechorze. Pr. Nauk. Politech. Szczec., 378: 17–52.
13. DOBRACKI R., RACINOWSKI R., 1989 — Czwartorzedowe powierzchnie morfogenetyczne wysoczyzny rejonu Rewala. Stud. Mat. ceaonol., Geol. Morza, 56, 4: 151–161.
14. EHLERS J., 1992 — Origin and distribution of red tills in North Germany. Sveriges Geologiska Undersokning Ser. Ca, 81: 97–105.
15. EHLERS J., MEYER K-D., STEPHAN H-J., 1984 — Pre-Weichselian glaciations of north-west Europe. Quatern. Sc. Rev., 3, 1–40.
16. KARCZEWSKI A., 1961 — Morfologia i struktura moreny dennej w okolicach Rewala (Pomorze Zachodnie). Bad. Fizjogr. Pol. Zach., 7: 129–146.
17. KARCZEWSKI A., 1963 — Morfologia, struktura i tekstura moreny dennej na obszarze Polski Zachodniej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 4.
18. KARCZEWSKI A., 1968 — Wpływ recesji lobu Odry na powstanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 8,3.
19. KOPCZYŃSKA-LAMPARSKA K., 1974 — Geneza i stratygrafia glin zwałowych klifu okolic Rewala. Zesz. UAM Geogr., 10: 167–176.
20. KOPCZYŃSKA-LAMPARSKA K., 1979 — Najstarsze zlodowacenie, geneza podłoża i wiek Wzgórz Warszewskich na tle budowy geologicznej Szczecina. Biul. Geol. UW, 23.
21. KOPCZYŃSKA-ŻANDARSKA K., 1970 — Stratygrafia starszego i środkowego plejstocenu północno-zachodniego Pomorza na tle rozwoju paleogeograficznego. Stud. Geol. Pol., 33: 5–108.
22. KOSTRZEWSKI A., 1967 — Tekstura gliny zwałowej klifu w Rewalu. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., 17: 165–170.
23. KOZARSKI S., 1965 — Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Pradoliny Noteci–Warty. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 5,1: 3–97.
24. KRYGOWSKI B., 1956 — Z badań granulometrycznych nad utworami plejstoceńskimi w Polsce Zachodniej. Biul. Inst. Geol., 100: 503–608.
25. KRYGOWSKI B., 1959 — O związkach rzeźby dzisiejszej powierzchni ze strukturą podłoża na Pomorzu Szczecińskim. Zesz. Nauk. UAM Geogr., 2: 69–86.
26. KRYGOWSKI B., 1967 — Zmienność glin morenowych w zakresie uproszczonego składu petrograficznego. Zesz. Nauk. UAM Geogr., 7: 59–65.
27. KRYGOWSKI B., 1969a — New data to glacial till classification. Zesz. Nauk. UAM Geogr., 8: 83–94.
28. KRYGOWSKI B., 1969b — Konferencja polowa – odsłonięcia w Puszczykowie koło Poznania oraz w Grodnie i w Rewalu na Wybrzeżu. Zesz. Nauk. UAM Geogr., 8: 199–205.
29. KRZYSZKOWSKI D., GRATZKE B., 1994 — History of glaciation in the zone of maximum extent of the Late Weichselian ice sheet near Leszno, western Poland. Fol. Quatern., 65: 143–194.
30. KRZYSZKOWSKI D., DOBRACKA E., DOBRACKI R., CZERWONKA J.A., KUSZELL T., 1999 — Stratigraphy of Weichselian deposits in the cliff sections between Łukęcin and Niechorze, Baltic coast, Northwestern Poland. Quatern. Stud. Pol., 16, 27–45.
31. KRZYSZKOWSKI D., CZERWONKA J.A., 2007a — Budowa geologiczna czwartorzędu okolic Czarnkowa i Ujścia nad Notecią ze szczególnym uwzględnieniem pozycji stratygraficznej glin lodowcowych. Acta Univ. Wratisl. Pr. Geol.-Miner., 76: 35–54.
32. KRZYSZKOWSKI D., CZERWONKA J.A., 2007b — Cechy mineralogino-petrograficzne oraz litostratygrafia osadów glacjalnych i interglacjalnych w rejonie Augustowa, północno-wschodnia Polska. Acta Univ. Wratisl. Pr. Geol.-Miner., 76: 7–34.
33. KRZYSZKOWSKI D., CZERWONKA J.A., DOBRACKI R., 2007 — Litostratygrafa glin lodowcowych i osadów proglacjalnych okolic Szczecina, Polska północno-zachodnia. Biul. Państw. Inst. Geol., 425: 47–74.
34. KRZYMIŃSKA J., 1992 — Ekspertyza malakologiczna i mikrofaunistyczna osadów w Ciećmierzu. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddz. Geol. Morza, Sopot.
35. KRZYMIŃSKA J., 1996 — Analiza mikrofauny i malakofauny osadów strefy brzegowej – część zachodnia. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddz. Geol. Morza, Sopot.
36. LACHOWICZ J., 1993 — Ekspertyza palinologiczna osadów w Ciećmierzu. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddz. Geol. Morza, Sopot.
37. LAGERLUND E., MALMBERG-PERSSON K., KRZYSZKOWSKI D., JAHANSSON P., DOBRACKA E., DOBRACKI R., PANZIG W-A., 1995 — Unexpected ice flow directions during the Late Weichselian deglaciation of the South Baltic area indicated by a new lithostratigraphy in NW Poland and NE Germany. Quatern. Internat., 28: 127–144.
38. MOJSKI J.E., 1985 — Quaternary. W: Geology of Poland. Vol. 1. Stratigraphy. Part 3b. Cainozoic. Wyd. Geol., Warszawa.
39. POŻARYSKI W., 1974 — Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. W: Budowa Geologiczna Polski. T. 4. Tektonika. Cz. 1. Niż Polski. Wyd. Geol., Warszawa.
40. RACINOWSKI R., SOCHAN A., 1978 — Zastosowanie prostych metod statystycznych w badaniach petrograficznych glin zwałowych na przykładzie materiału z klifu Trzęsacz–Niechorze. Biul. Inst. Geol., 300.
41. RACZYŃSKA A., 1987 — Budowa geologiczna wału pomorskiego i jego podłoża. Pr. Inst. Geol., 89.
42. RICHTER K., 1926 — Stratigraphie und Entwicklungsgeschichte mittelpommerscher Tertirhhen. Abh. Ber. Pommer. Naturforsch. Gesselsch., 7, 131–175.
43. RZECHOWSKI J., 1980 — An attempt of lithostratigraphical subdivision of the Vistulian Glaciation tills in Poland. Quatern. Stud. Pol., 2, 107–120.
44. STANKOWSKA A., 1964 — Z badań gliny morenowej klifu pod Rewalem w zakresie minerałów ciężkich oraz niektórych elementów chemicznych. Zesz. Nauk. UAM Geogr., 5.
45. STANKOWSKA A., 1970 — Minerały ilaste i własności sorpcyjne glin morenowych jako funkcja ich wieku. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 11, 1: 3–93.
46. STANKOWSKA A., STANKOWSKI W., 1967 — Próba rozpoziomowania glin zwałowych Polski zachodniej w świetle analiz mineralogicznych i chemicznych. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., 17: 109–139.
47. URBAŃSKI K., 2007 — Litostratygrafia glin zwałowych na obszarze Wysoczyzny Lubuskiej (Polska Zachodnia). Acta Univ. Wratisl. Pr. Geol.-Miner., 76: 55–80.
48. WINTER H., DOBRACKA E., CISZEK D., 2005 – Osadów i sukcesja interglacjału eemskiego i wczesnego zlodowacenia Wisły w profilu Rzecino (Wysoczyzna Łobeska, Pojezierze Zachodnio-pomorskie). II Polska Konferencja Paleobotaniki Czwartorzędu. Streszczenia i przewodnik wycieczek terenowych: 34–35. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
49. WINTER H., DOBRACKA E., CISZEK D., 2007 – Multidyscyplinarne badamia osadów eemskich i wczesnovistuliańskich z profilu Rzeczno (Wysoczyzna Łobeska, Pojezierze Zachodniopomorski). Biul. Państw. Inst. Geol., 428, 93–109.
50. WOLDSTEDT P., 1950 — Norddeutschland und angrezende Gebiete im Eiszeitalter. K.F. Koehler Verlag, Stuttgart.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-f65279d7-46d8-4aca-ab7d-cca2f5541816