Kopaliny towarzyszące w złożu węgla brunatnego Legnica

• Autorzy: Ratajczak T. , Hycnar E.

Warianty tytułu

EN

The accompanying minerals in the Legnica lignite deposit

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Złoże Legnica należy do jednego z najbardziej perspektywicznych w kontekście przyszłej eksploatacji węgla brunatnego. Jego wydobycie będzie nierozerwalnie związane ze zdejmowaniem skał nadkładu. Kubatura nadkładu w przypadku tego złoża jest wyjątkowo duża, a część tworzących go skał, z uwagi na wykazywane właściwości surowcowe, może być zaliczana do kopalin towarzyszących. Stan rozpoznania surowcowego skał nadkładu w złożu węgla brunatnego Legnica jest niewystarczający. Jak dotąd nie były one obiektem szczegółowych i kompleksowych badań mogących wykazać ich przydatność. W artykule dokonano podsumowania stanu wiedzy na ten temat. Informacje dotyczące właściwości surowcowych tych utworów będą stanowić jedno z zasadniczych kryteriów decydujących o traktowaniu ich jako kopaliny towarzyszące. Do kopalin towarzyszących powinny zostać zaliczone: piaski i żwiry czwartorzędowe oraz gliny zwałowe, a także piaski i iły trzeciorzędowe. Za szczególnie przydatne surowcowo należy uznać iły trzeciorzędowe (poznańskie). Występują one w dwu odmianach kolorystycznych – zielonkawo-niebieskiej i płomienistej. Pierwsze z nich (zielonkawo-niebieskie), ze względu na skład fazowy substancji ilastej, należy zaliczyć do odmian illitowo-kolinitowo-smektytowych, drugie (płomieniste) – do odmian kaolinitowo-illitowo-smektytowych. Stanowią one wartościowy surowiec do produkcji materiałów budowlanych. Z uwagi na charakter asocjacji minerałów ilastych (w szczególności obecność montmorillonitu) stanowią potencjalne sorbenty mineralne. Wykazują również przydatność do budowy przesłon hydroizolacyjnych. Piaski i żwiry czwartorzędowe zalegające w nadkładzie złoże Legnica są zróżnicowane surowcowo. Większość z nich stanowi surowiec przydatny dla przemysłu budowlanego. Gliny zwałowe mogą znaleźć zastosowanie jako składnik mieszanek ceramicznych. Piaski trzeciorzędowe można wykorzystać jako materiał podsadzkowy. Stan rozpoznania surowcowego skał nadkładu w złożu węgla brunatnego Legnica jest niewystarczający. Jak dotąd nie były one obiektem szczegółowych i kompleksowych badań mogących wykazać ich przydatność. Kopaliny towarzyszące zalegające w złożu Legnica, powinny być selektywnie eksploatowane i składowane. Utworzenie złóż antropogenicznych gromadzących te kopaliny, zapewni możliwość ich wykorzystania przez kolejne dziesięciolecia po zakończeniu eksploatacji.

EN

The Legnica deposit is one of the most prospective in the context of future lignite mining. Its extraction will be inseparable from the removal of the rocks of the overburden, the volume of which is very large. Due to the raw material properties, some of the rocks can be classified as accompanying minerals. The raw material identification of overburden sediments in the Legnica lignite deposit is insufficient. So far, they haven’t been the subject of detailed and comprehensive research to prove their usefulness. The article was a summary of the knowledge on this subject. The following should be included in the accompanying minerals: Quaternary sands and gravels, tertiary sands and clays (Poznan clays). They are present in two colour variants in the Legnica deposit - and fiery. The mineral composition of greenish-blue clays allows them to be included in illite-kaolinite- smectite varieties, in turn fiery clays as kaolinite-illite-smectite varieties. The tertiary clays are a very useful raw material for the production of building materials. In addition, they are potential mineral sorbents due to the nature of the association of clay minerals (occurrence of montmorillonite). They also show suitability for building waterproofing barriers. Quaternary gravels and sands, developed in the overburden Legnica deposit are differentiated raw materials. Some of them are raw materials for the construction industry. The glacial tills can be used as a component of ceramic mixtures. Tertiary sands can be used as a proppant material. The information on the raw material properties of these sediments will be one of the essential criteria for their treatment as accompanying minerals. Minerals accompanying those developed in the Legnica deposit should be exploited and deposited selectively. The creation of anthropogenic deposits accumulating these minerals will provide the possibility of their use for decades after the termination of operation.

Słowa kluczowe

PL

skały nadkładu; kopaliny towarzyszące; właściwości surowcowe

EN

overburden rocks; accompanying minerals; raw material properties

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Rocznik: 2017
• Tom: nr 100
• Strony: 193--204
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Ratajczak T.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków

autor

Hycnar E.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków

Bibliografia

• 1. Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce według stanu na 31.XII.2016 r. PIG-PIB, Warszawa 2017.
• 2. Chodak i in. 1979 – Chodak, T., Kollender-Szych, A., Bogda, A. i Wieczorek, A. 1979. Wstępne rozpoznanie składu minerałów ilastych nadkładu złoża węgla brunatnego Legnica. Materiały z I Konferencji Minerały i surowce ilaste, s. 189–202.
• 3. Downarowicz, S. 2016. Koncepcja gospodarki skojarzonej zagospodarowania złóż węgla brunatnego Legnica i złoża rud miedzi z monokliny przedsudeckiej z perspektywy minionego półwiecza. Materiały konferencyjne „Przestrzenne, środowiskowe i techniczne uwarunkowania złoża węgla brunatnego Legnica”, s. 78–84.
• 4. Ekspertyza Komitetu Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN, 1982. Kompleksowe wykorzystanie i zagospodarowanie obszarów wydobycia węgla brunatnego w Polsce. Kraków.
• 5. Jaroń i in. 1978 – Jaroń, L., Kondratowicz, A. i Żygar, J. 1978. Budowa geologiczna złóż węgli brunatnych Legnica i Ścinawa oraz perspektywy ich eksploatacji. Przegląd Geologiczny nr 10, s. 579–583.
• 6. Kasiński i in. 2006 – Kasiński, J.R., Mazurek, S. i Piwocki, M. 2006. Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce. Prace PIG nr 187, s. 1–79.
• 7. Kasiński, J.R. i Piwocki, M. 1994. Metoda ekonomiczno-sozologiczna waloryzacji złóż węgla brunatnego. Przegląd Geologiczny nr 5, s. 346–350.
• 8. Kasiński i in. 2016 – Kasiński, J.R., Saternus, A. i Urbański, P. 2016. Koncepcja atlasu węgla brunatnego jako kryterium informacji geologiczno-sozologicznych dla podejmowania decyzji inwestycyjnych. Monografia „IX Międzynarodowy Kongres Górnictwa Węgla Brunatnego”, s. 193–204.
• 9. Libicki, J. i Tarasiewicz, Z. 2005. Węgiel brunatny, przyszłość województwa legnickiego w perspektywie XXI wieku. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej nr 79 Konferencje, s. 235–247.
• 10. Maliszewski i in. 2016 – Maliszewski, M., Ślusarczyk, G. i Borowicz, A. 2016. Stan rozpoznania geologicznego złoża węgla brunatnego Legnica. Materiały konferencyjne „Przestrzenne, środowiskowe i techniczne uwarunkowania złoża węgla brunatnego Legnica”, s. 5–10.
• 11. Ney, R. red. 1984. Określenie kolejności udostępnienia i kompleksowego wykorzystania złóż węgla brunatnego w Polsce. Ekspertyza Komitetu Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN.
• 12. Ratajczak, T. 1991. Studium geologiczno-mineralogiczne skał towarzyszących węglom brunatnym w niektórych złożach Polski. Prace własne Instytut Geologii i Surowców Mineralnych AGH nr 29, s. 91.
• 13. Ratajczak, T. i Hycnar, E. 2016. Problemy ekologiczno-geologiczne górnictwa węgla brunatnego wobec wyzwań prawodawstwa Unii Europejskiej. Materiały konferencyjne „Przestrzenne, środowiskowe i techniczne uwarunkowania złoża węgla brunatnego Legnica”, s. 11–15.
• 14. Ślusarczyk i in. 2006 – Ślusarczyk, G., Specylak-Skrzypecka, J. i Gądek, A. 2006. Perspektywiczne złoże węgla brunatnego Legnica. Górnictwo odkrywkowe roczn. XLVIII, nr 102, s. 190–191.
• 15. Uberman, R. i Ostręga, A. 2008. Wykorzystanie metody Analitycznego Procesu Hierarchicznego dla waloryzacji (rankingu) polskich złóż węgla brunatnego. Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management t. 24, z. 2/4, s. 74–95.
• 16. Wojnicki, J. 1985. Naturalna promieniotwórczość osadów ilastych neogenu monokliny przedsudeckiej. Materiały II Zjazdu Naukowego PTPNoZ, Drzonków.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).