Ochrona, konserwacja i restauracja kamiennych obudów wyrobisk podziemnych

• Autorzy: Preidl W. , Wójcik A. J. , Dyduch G.

Identyfikatory

DOI

10.5277/hm160303

Warianty tytułu

EN

Protection, maintenance and renovation of stone casings of underground excavations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ochrona wyrobisk podziemnych przed negatywnym oddziaływaniem czynników środowiskowych jest zagadnieniem nadzwyczaj złożonym. Obudowa, która może być wykonana z kamienia naturalnego lub sztucznego, będzie ulegać destrukcyjnym wpływom w stopniu zależnym od rodzaju i jakości materiału, z którego została wykonana. Również oddziaływanie środowiska na obudowę może być bardzo zróżnicowane. Rodzaj i intensywność działań są uzależnione od takich czynników jak: rodzaj skał w których wykonano wyrobisko, głębokość lokalizacji wyrobiska, stosunki wodne na powierzchni terenu i w skałach otaczających wyrobisko. Również sposób przewietrzania jak i skład chemiczny powietrza doprowadzanego do wyrobiska wpływa na intensywność i rodzaj korozji materiału obudowy. Omawiając tak skomplikowane zagadnienie trudno podać jednoznaczną diagnozę i metodologię postępowania przy rozwiązywaniu problemu zabezpieczenia obudów kamiennych przed destrukcyjnym oddziaływaniem czynników środowiskowych. Każde wyrobisko należy traktować indywidualnie, uwzględniając nie tylko warunki środowiskowe i rodzaj obudowy ale również jego przyrodnicze i historyczne walory. W artykule podano również najważniejsze czynniki środowiskowe mające wpływ na destrukcję oraz podano metodologię ograniczenia ich wpływu na stan zachowania konstrukcji murowych wyrobisk podziemnych. Podkreślono także, że zabiegi zmierzające do zabezpieczenia wyrobiska i jego obudowy, choćby najskuteczniejsze, nie mogą doprowadzić do zniszczenia jego specyfiki i walorów historycznych.

EN

Protection of underground excavations against the negative impact of environmental factors is an extremely complicated and complex issue. The construction, which may be made of natural or artificial stone, undergoes destructive influence depending on the type and quality of the material from which it was made. Other factors such as execution time, the manner of execution and quality of materials used in construction will also influence its resistance. Environmental factors affecting the underground constructions can be very diverse as well. The nature and intensity of their activities depend on the type of rock, the depth of the excavation, water conditions on the surface and in the rocks surrounding the excavation. The way of ventilation and the chemical composition of air entering the pit determine the intensity and type of material corrosion. There is neither one clear diagnosis nor the methodology on solving the issue on protection and maintenance of underground constructions. Each pit needs to be examined individually, taking into account special environmental conditions, type of construction but also its natural and historical values. Even the most effective activities aimed at protecting excavations cannot lead to the destruction of their outlook and historical assets.

Słowa kluczowe

PL

historia górnictwa; obudowa wyrobisk; konserwacja zabytków górniczych

EN

history of mining; mining excavations; preservation of mining heritage

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 3
• Strony: 33--52
• Opis fizyczny: Bibliogr 56 poz., rys.

Twórcy

autor

Preidl W.

• Wydział Górniczy, Politechnika Śląska, Gliwice

autor

Wójcik A. J.

• Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

autor

Dyduch G.

• Wydział Górniczy, Politechnika Śląska, Gliwice

Bibliografia

• ADAMS A. E., MACKENZIE W. S., 1998. A colour atlas of carbonate sediments and rocks under the microscope. Manson, London.
• AGNEW N., BRIDGLAND J. (red.), 2006. Of the past, for the future. Integrating archaeology and conservation. Proceedings of the Conservation Theme at the 5th World Archaeological Congress, Washington, D.C., 22–26 June 2003. The Getty Conservation Institute, Los Angeles.
• ASHURST N., 1994. Cleaning Historic Buildings. Donhead Publishing. Londyn.
• ASHURST, J., ASHURST N., 1988. Practical Building Conservation. English Heritage Technical Handbook. Halsted Press. Nowy Jork.
• ASHURST J., DIMES F. G. (red.), 1998. Conservation of Building and Decorative Stone. ButterworthHeinemann Series in Conservation and Museology. Butterworth-Heinemann. Oxford.
• AUGUSTINIK A. I., 1980. Ceramika. Arkady. Warszawa.
• BOLEWSKI A., PARACHONIAK W., 1982. Petrografia. Wyd. Geol. Warszawa.
• CHMURA J., WIEJA T., 2010. Górnicze metody zabezpieczania i rewitalizacji podziemnych obiektów zabytkowych. Ochr. Zabytków, 1-4: 245–254.
• CHUDEK M., JANICZEK S., PLEWA F., 2001. Materiały w budownictwie geotechnicznym. T. 1. Materiały w budownictwie podziemnym. Wyd. Polit. Śl., Gliwice.
• DOEHNE E., PRICE C. A., 2010. Stone conservation. An overview of current research. The Getty Conservation Institute. Los Angeles.
• DOMASŁAWSKI W., 1971. Sposoby usuwania nawarstwień powierzchniowych z kamiennych obiektów zabytkowych. Przed. Państw. Pracow. Konserw. Zabyt. Warszawa.
• DOMASŁAWSKI W., 1993. Profilaktyczna konserwacja kamiennych obiektów zabytkowych. Wyd. Uniw. M. Kopernika. Toruń.
• DOMASŁAWSKI W. (red.), 2011. Zabytki kamienne i metalowe, ich niszczenie i konserwacja profilaktyczna. Wyd. Uniw. M. Kopernika, Toruń.
• DOMASŁAWSKI W., KĘSY-LEWANDOWSKA M., KRAUSE J., ŁUKASZEWICZ J., 2000. Badania nad konserwacja murów ceglanych. Wyd. Uniw. M. Kopernika. Toruń.
• DUŻY S., DYDUCH G., PREIDL W., BĄCZEK A., CZEMPAS A., 2014. Problematyka ochrony i zabezpieczenia podziemnych wyrobisk w obudowie kamiennej. Hereditas Minariorum, 1: 187−196.
• DUŻY S., PREIDL W., BĄCZEK G., DYDUCH Ł., PAWLAS Ł., 2012. Ocena niezawodności i bezpieczeństwa konstrukcji obudowy kamiennej wyrobisk Kopalni Ćwiczebnej Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej poddanych niekorzystnemu oddziaływaniu środowiska. Górn. i Geol., 1: 47–58.
• DUŻY S., PREIDL W., RÓŻACKI R., 2006. Wpływ czynników środowiskowych na trwałość i walory użytkowe obudowy kamiennej Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w Zabrzu. Pr. Nauk. Inst. Górn. Polit. Wr., 32: 53–62.
• FLYNN B., 2011. The complete guide to building with rocks & stone. Stonework projects and techniques explained simply. Atlantic Publishing Group Inc. Ocala.
• FRAZIK J. T., 1968. Megaskopowa analiza materiału, techniki i stratygrafii murów zabytkowych budowli. Czasopismo Techniczne, 3: 1–8.
• GIMPEL J., 1968. Jak budowano w średniowieczu. PWN. Warszawa.
• GUZOW B., 1977. Porosty a zabytki. Ochr. Zabyt., 4: 395–398.
• HARDY M. (red.), 2008. The Venice Charter Revisited: Modernism, Conservation and Tradition in the 21st Century. Cambridge Scholars Publishing. Newcastle upon Tyne.
• KOMARNICKI E., 1988. Materiały budowlane. Akad. Roln. im. H. Kołłątaja, Kraków.
• KOSMALA M., SUSKI Z., 1994. Materiały budowlane w architekturze krajobrazu. Wyd. SGGW. Warszawa.
• KOZŁOWSKI S., 1986. Surowce skalne Polski. Wyd. Geol. Warszawa.
• KOZŁOWSKI K., ŻABA J., FEDIUK F., 1986. Petrologia skał metamorficznych. Wyd. Uniw. Śl. Katowice.
• LEHMANN J., 1974. Brudzenie i niszczenie materiałów kamiennych w architekturze zabytkowej oraz sposoby ich czyszczenia. Ochr. Zabyt., 3: 193–206.
• MACKENZIE W. S., DONALDSON C. H., GUILFORD C., 1982. Atlas of igneous rocks and their textures. Longman Scientific & Technical. Harlow.
• MIKOŚ T., CHMURA J., TAJDUŚ A., 2014. Górniczo-geotechniczne metody adaptacji i rekonstrukcji zabytkowych podziemi: 80 lat doświadczeń Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie w dziele ratowania najcenniejszych wyrobisk. Wyd. AGH. Kraków.
• NEVILLE A. M., 2012. Właściwości betonu. Polski Cement Sp. z o.o. Kraków.
• NIEMCEWICZ P., 2005. Konserwacja wapienia dębnickiego. Wyd. Uniw. M. Kopernika. Toruń.
• OSIECKA E., 2002. Materiały gipsowe w budownictwie – dawniej i dziś. Cement-Wapno-Gips, 5: 203–205.
• PENKALA B., 1966. Konserwacja kamienia w budownictwie. PWN. Warszawa.
• PREIDL W., 2008. Ocena jakości wykonania obudowy górniczej w świetle uregulowań prawnych w Polsce. Cz. 1: Definicja obudowy górniczej. Budownictwo Górnicze i Tunelowe, 4: 12–16.
• PREIDL W., 2009. Ocena jakości wykonania obudowy górniczej w świetle uregulowań prawnych w Polsce. Cz. 2: Materiały używane do obudów górniczych; obudowa kamienna. Budownictwo Górnicze i Tunelowe, 2: 35–48.
• PRZEDPEŁSKI Z., 1957. Konserwacja kamienia w architekturze. Budow. i Arch. Warszawa.
• SHADMON A., 1996. Stone. An introduction. Intermediate Technology. Londyn.
• SIEGESMUND S., SNETHLAGE R. (red.), 2014. Stone in architecture. Properties, durability. Springer. Heidelberg.
• SIEGESMUND S., WEISS T. N., VOLLBRECHT A. (red.), 2002. Natural stone, weathering phenomena, conservation strategies anbed case studies. Geol. Soc. Special Publication 205. The Geological Society. London.
• SIENIAWSKA-KURAS A., POTOCKI P., 2012. Renowacja elementów architektury. Wyd. KaBe. Krosno.
• SKALMOWSKI W., 1971. Chemia materiałów budowlanych. Arkady. Warszawa.
• SKALMOWSKI W., 1972. Technologia materiałów budowlanych. Arkady .Warszawa.
• SZYMAŃSKI E., 2004. Materiały budowlane. Wyższa Szk. Ekologii i Zarządzania. Warszawa.
• ŚWIECHOWSKI Z., 1961. Wczesne budownictwo ceglane w Polsce. Studia i Mat. z Historii Kultury Materialnej, 10, Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, 1: 83–124.
• TAJCHMAN J., 1995. Konserwacja zabytków architektury – uwagi o metodzie. Ochrona Zabytków, 2: 150–159.
• TAJCHMAN J., 2005. Konserwacja ruin historycznych. Uwagi o metodzie. Ochrona Zabytków, 4: 27–46.
• TAJCHMAN J., NAJDER T., 2006. Cement, beton i żelbet w zabytkach architektury: wady i zalety. Naprawy i wzmocnienia konstrukcji budowlanych – konstrukcje żelbetowe. XXI Ogólnop. Konf. Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Szczyrk 8–11 marca 2006 r., III: 145–213.
• TOKARSKI Z., WOLFKES S., 1969. Korozja ceramicznych materiałów budowlanych. Arkady. Warszawa.
• TYROWICZ T., 1967. Rodzaje kamieni budowlanych i ich odporność na działania czynników atmosferycznych. Bibl. Muzeal. i Ochr. Zabyt. 19: 53–70.
• VERGES-BELMIN V. (red.), 2008. ICOMOS-ISCS: Illustrated glossary on stone deterioration patterns. Monuments and Sites, XV. ICOMOS International Scientific Committee for Stone (ISCS). Paryż.
• WAŻNY J., KARYŚ J., 2001. Ochrona budynku przed korozja biologiczną. Arkady. Warszawa.
• WESTFAL L., 2003. Beton czyli sztuczny kamień. Renowacje i Zabytki, 2: 87–100.
• WIEJA T., CHMURA J., 2009. Metodologia prac projektowych i organizacyjnych przy adaptacji zabytkowych wyrobisk na podziemne trasy turystyczne. Górn. i Geoinż., 3/1: 445–454.
• WINKLER E. M., 1994. Stone in architecture. Properties, durability. Springer-Verlag. Berlin.
• WIRSKA-PARACHONIAK M., 1972. Wybrane zagadnienia z historii materiałów wiążących. Wyd. AGH. Kraków.
• YARDLEY B. W. D., MACKENZIE W. S., GUILFORD C., 1998. Atlas of metamorphic rocks and their textures. Addison Wesley Longman Ltd. Harlow.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).