Eter pentabromodifenylowy – mieszanina izomerów

• Autorzy: Szymańska J. A , Bruchajzer E
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Eter pentabromodifenylowy (PentaBDE) jest bursztynowym, przezroczystym płynem, który w temperaturze pokojowej występuje w postaci półpłynnej. Związek ma znaczenie przemysłowe i otrzymuje się go przez bromowanie eteru difenylowego. Najczęstszą postacią, w jakiej występował eter pentabromodifenylowy, były mieszanki techniczne (handlowe). Składały się one ze związków o różnym stopniu ubromowania. Substancja znajduje się na liście priorytetowej do opracowania wartości dopuszczalnych przez SCOEL. Eter pentabromodifenylowy jest substancją zmniejszającą palność. Najczęściej stosowano ją przy produkcji elastycznych pianek poliuretanowych: do produkcji mebli, w przemyśle samochodowym i lotniczym. Dodawano ją również do: żywic fenolowych i epoksydowych, nienasyconych poliestrów, tkanin oraz używano w materiałach do pokrywania dachów i kabli. Eter pentabromodifenylowy, ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne (m.in. słabą rozpuszczalność w wodzie, stabilność termiczną i chemiczną oraz zdolność do kumulacji i biomagnifikacji w łańcuchu pokarmowym, zaliczono do, tzw. Trwałych zanieczyszczeń organicznych (persistent organic pollutants, POPs). Eter pentabromodifenylowy do środowiska mógł się dostawać w wyniku: produkcji, użytkowania i składowania odpadów oraz recyklingu urządzeń zawierających ten związek. Stężenia związku w powietrzu hali, w której demontowano sprzęt komputerowy, osiągały wartość 0,0026 μg/m3. Dotychczas nie odnotowano żadnych przypadków zatrucia ludzi eterami pentabromodifenylowymi. Eter pentabromodifenylowy w doświadczeniach na zwierzętach wykazywał małą toksyczność ostrą. Średnie dawki śmiertelne (DL50) dla szczurów po podaniu dożołądkowym wahały się w granicach 2650 ÷ 7400 mg/kg masy ciała. U szczurów przed padnięciem obserwowano: zmniejszenie aktywności ruchowej, senność, drżenia mięśniowe, nasiloną motorykę przewodu pokarmowego i biegunkę. Podobne skutki toksyczne obserwowano u zwierząt, zarówno w doświadczeniach krótkoterminowych, jak i po podawaniu wielokrotnym. Najbardziej istotne znaczenie mają zmiany czynnościowe w: wątrobie, układzie hormonalnym i nerwowym. Pierwsze objawy tego typu (zwiększenie względnej masy wątroby i indukcja enzymów mikrosomalnych w wątrobie) po jednorazowym podaniu związku stwierdzono u szczurów dopiero po podaniu dawki 300 mg/kg, a u myszy – dawki 100 mg/kg. Niekorzystny wpływ związku na funkcję tarczycy zanotowano po jednorazowym podaniu myszom dawki 4 mg/kg m.c. W badaniach krótkoterminowych (po 4 - 14 dniach podawania dożołądkowego), oprócz działań zaobserwowanych po narażeniu jednorazowym (wpływ na wątrobę, tarczycę i układ nerwowy), stwierdzono także działanie immunotoksyczne, które notowano po 14-dniowym podawaniu szczurom i myszom dawki 18 mg/kg/dzień związku. Pierwsze objawy niekorzystnego wpływu na tarczycę (spadek stężenia T4 i T3 w surowicy) zanotowano po 4-krotnym podaniu dawki 3 mg/kg/dzień związku. Po dawkach 10 ÷ 300 mg/kg/dzień skutek ten się pogłębiał. Ponadto występowały objawy świadczące o zaburzeniach funkcji wątroby (zależne od dawki zwiększenie względnej masy wątroby, wzrost aktywności O-dealkilazy 7-etoksyrezorufiny (EROD) i O-dealkilazy 7-pentoksyrezorufiny (PROD) w wątrobie. Zmniejszenie stężenia T4 w surowicy notowano także po 14-dniowym podawaniu eteru pentabromodifenylowego szczurom i myszom. Skutek ten był zależny od podawanej dawki związku (18 ÷ 56 mg/kg/dzień szczurom i 18 ÷ 72 mg/kg/dzień u myszom). Czternastodniowe podawanie myszom dawki 18 mg/kg/dzień eteru pentabromodifenylowego powodowało także niekorzystne działanie na wątrobę. Takie objawy, jak: zwiększenie względnej masy wątroby i indukcja enzymów mikrosomalnych w wątrobie (m.in. EROD, PROD), nasilały się wraz z wielkością dawki (do 72 mg/kg/dzień). Po wielokrotnym (28- i 90-dniowym) dożołądkowym narażeniu szczurów na dawki od 0,82 do 1,77 mg/kg/dzień eteru pentabromodifenylowego nie stwierdzono żadnych skutków toksycznych. Po 28-dniowym podawaniu szczurom dawki 2,47 mg/kg/dzień eteru pentabromodifenylowego zanotowano spadek stężenia T4 w surowicy i zwiększenie aktywności PROD w wątrobie. Objawy te nasilały się wraz ze wzrostem dawki (do 200 mg/kg/dzień) związku. Po narażeniu podprzewlekłym (90-dniowym) na dawkę 3,53 mg/kg/dzień eteru pentabromodifenylowego zaobserwowano indukcję enzymów mikrosomalnych w wątrobie. Skutek ten narastał ze wzrostem dawki (do 14,12 mg/kg/dzień). Po trzymiesięcznym narażeniu szczurów na dawkę 2 mg/kg/dzień eteru pentabromodifenylowego stwierdzono zmniejszenie stężenia T4 w surowicy oraz przypadki zwyrodnienia i martwicy hepatocytów u samic. Po dawkach 10 lub 100 mg/kg/dzień związku zanotowano ponadto wyraźne działanie porfirogenne, zależne od dawki. Eter pentabromodifenylowy nie wykazywał działania genotoksycznego, embriotoksycznego i teratogennego. W EPA zaliczono eter pentabromodifenylowy do klasy D, czyli związków nieklasyfikowanych jako kancerogen dla ludzi. Polibromowane difenyloetery (PBDEs), w tym również eter pentabromodifenylowy, działają niekorzystnie na: układ nerwowy, dokrewny i odpornościowy. Związki te powodują także indukcję enzymów mikrosomalnych w wątrobie, co może prowadzić do zmian w metabolizmie ksenobiotyków, zaś pobrane w dużych ilościach powodują zmiany w wątrobie. Eter pentabromodifenylowy może oddziaływać z cytozolowym receptorem Ah, co jest związane z indukcją enzymów mikrosomalnych, głównie CYP 1A1 i CYP 1A2. Wskaźnik EROD jest wskaźnikiem wiązania z receptorami węglowodorów aromatycznych (AhR). Wykazano, że zarówno niektóre hydroksylowe polibromowane difenyloetery, jak i PBDEs są agonistami receptorów estrogennych i stymulują w warunkach in vitro aktywność lucyferazy za pośrednictwem receptora estrogennego (ER). PBDEs mogą powodować zmiany w układzie cholinergicznym. Mają również wpływ na homeostazę hormonów tarczycy, wpływając tym samym na rozwój ośrodkowego układu nerwowego. Podstawą do proponowanej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) są dane w piśmiennictwie dotyczące niekorzystnego działania związku na funkcjonowanie wątroby i tarczycy. Za podstawę do wyliczenia wartości NDS zaproponowano przyjęcie wartości NOAEL równej 0,82 mg/kg/dzień z eksperymentu 28-dniowego wykonanego na szczurach, którym eter pentabromodifenylowy podawano dożołądkowo. Po określeniu wartości współczynników niepewności zaproponowano przyjęcie stężenia 0,7 mg/m3 eteru pentabromodifenylowego za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS). Brak jest podstaw do wyznaczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) eteru pentabromodifenylowego

EN

Pentabromodiphenyl ether (pentaBDE) is an amber colour, transparent liquid, which occurs at room temperature in a semi-liquid form. This compound is obtained by bromination of diphenyl ether. The most common form in which pentabromodiphenyl ethers occurred, were the technical (commercial) mixtures. These consisted of compounds of varying degrees of brominated. The substance is listed as a priority to develop the limit values by SCOEL. Pentabromodiphenyl ether is use as a flame retardant. Frequently used it in the production of flexible polyurethane foams: the production of furniture, automotive and aerospace industries. It also added to phenolic and epoxy resins, unsaturated polyesters, fabrics and materials used in electric cables. Pentabromodiphenyl ether, due to their physicochemical properties (such as a weak water solubility, thermal and chemical stability) and the ability to accumulate and biomagnification in the food chain, belongs to POPs (persistent organic pollutants). Pentabromodiphenyl ether has been found in the environment as a result of the use and recycling of the equipment containing this compound. The concentration of 0.0026 mg/m3 in the air was detected in the hall where computer equipment were dismantled. So far, there have been no cases of poisoning people. Pentabromodiphenyl ether in experiments on animals showed low acute toxicity. The mean lethal dose (LD50) for rats after oral administration ranged 2650-7400 mg/kg body weight. In rats were observed: decrease in motor activity, lethargy, muscle tremors, severe gastrointestinal motility and diarrhea. Similar toxic effects were observed in animals, both in the short-term experiments, and after repeated dosing. The most important changes were observed in the liver, and in functional of endocrine and nervous system. The first symptoms of this type (increase of the relative liver weight and induction of the microsomal enzymes in the liver) were found after a single administration of the compound in rats only after the dose of 300 mg/kg and in mice – at the dose of 100 mg/kg. The adverse effect of the compound on thyroid function was observed in mice after single dose administration of 4 mg/kg. In short-term exposure (4-14 days of the intragastrical administration), in addition to the activities observed after a single exposure (effect on the liver, thyroid and nervous system), were also found immunotoxic effects, which were recorded after 14 days in rats and mice administered this compound at the doses of 18 mg/kg/day. The first symptoms of adverse effects on the thyroid (a decrease in serum T4 and T3) was observed after four days exposure at the dose of 3 mg/kg/day. At doses of 10-300 mg/kg/day, these effects are intensified. In addition, there were signs of the disturbance of liver function (dose dependent increase in relative liver weight, increase of the activity of O-dealkylase 7- etoxyresorufin (EROD) and O-dealkylase 7-pentoxyresorufin (PROD) in liver). The reduction of the T4 levels in serum were recorded after 14-day administration of pentabromodiphenyl ether to rats and mice. This effect was dependent on the administered dose of the compound (18-56 mg/kg/day in rats and 18-72 mg/kg/day in mice). Fourteen days of exposure to pentabromodiphenyl ether at the dose 18 mg/kg/day caused also in adverse effects in the liver: increase in relative liver weight and induction of microsomal enzymes in the liver (including EROD, PROD), intensified with dose (up to 72 mg/kg/day.) After repeated (28- and 90-day) intragastrical exposure of rats to pentabromodiphenyl ether at the doses from 0.82 to 1.77 mg/kg/day did not show any toxic effects. After 28 days of the administration of pentaBDE at the dose 2.47 mg/kg/day were observed the decrease T4 levels in the serum and increase PROD activity in the liver. These symptoms enhanced with increasing doses (up to 200 mg/kg/day) of the compound. After subchronic exposure (90 days) on pentabromodiphenyl ether at the dose 3.53 mg/kg/day, the microsomal enzyme induction was observed in the liver. This effect was growing with increasing doses (up to 14.12 mg/kg/day). After a three-month exposure of rats at a dose of 2 mg/kg/day were found the reduction of the T4 levels in the serum and increase of the cases of degeneration and necrosis of hepatocytes in females. After the doses of 10 or 100 mg/kg/day was also observed the porphyrogenic activity (dosedependent). Pentabromodiphenyl ether was not genotoxic, embryotoxic and teratogenic. The EPA included pentabromodiphenyl ether to Class D, this compound not classified as a carcinogen for humans. Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs), including pentabromodiphenyl ether, act negatively on the: nervous, endocrine and immune systems. These compounds also cause the induction of hepatic microsomal enzymes, which may lead to changes in the metabolism of xenobiotics, and collected in large quantities cause changes in the liver. Pentabromodiphenyl ether can interact with the cytosolic Ah receptor, which is associated with induction of microsomal enzymes, especially CYP 1A1 and CYP 1A2. The EROD is an indicator of the binding of the aromatic hydrocarbon receptor (AhR). Both, PBDEs and their hydroxyleted derivatives are an estrogenic agonists and stimulate the in vitro luciferase activity through estrogenic receptor (ER). PBDEs can cause changes in the cholinergic system. These compounds can also affect the homeostasis of thyroid hormones, thus affecting on the development of the central nervous system. The basis for the proposed value of the maximum allowable concentration (MAC) are data in the literature regarding the adverse effects of the compound on the functioning of the liver and thyroid. To calculate the value NDS has been proposed the adoption of the NOAEL value as the dose 0.82 mg/kg/day with a 28-day experiment performed on rats given intragastrically pentabromodiphenyl ether. After determining the coefficients of uncertainty has been proposed the adoption of the concentration of 0.7 mg/m3 for the value of the maximum allowable concentration (MAC, TWA). No MAC-STEL values have been established.

Słowa kluczowe

PL

eter pentabromodifenylowy; narażenie zawodowe; toksyczność; tarczyca; NDS

EN

pentabromodiphenyl ether; occupational exposure; toxicity; thyroid

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2012
• Tom: Nr 2 (72)
• Strony: 75--109
• Opis fizyczny: Bibliogr. 86 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Szymańska J. A

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

autor

Bruchajzer E

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

Bibliografia

• 1.Agrell C., Ter Schure A. F. H., Sveder J., Bokenstrand A., Larsson P., Zegers B.N. (2004) Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) at a solid waste incineration plant. I: Atmospheric concentrations. Atmos. Environ. 38, 5139-5148.
• 2.Alaee M., Arias P., Sjödin A., Bergman A. (2003) An overview of commercially used brominated flame retardants, their applications, their use patterns in different countries/ regions and possible modes of releases. Environ. Inter. 29, 683–689.
• 3.Alm H., Scholz B., Fischer C., Kultima K., Viberg H., Eriksson P., Dencker L., Stigson M. (2006) Proteomic evaluation of neonatal exposure to 2,2’,4,4’,5-penta-bromodiphenyl ether. Environ. Health Persp. 114(2), 254–259.
• 4.Branchi I., Alleva E., Costa L.G. (2002) Effects of perinatal exposure to a polybrominated diphenyl ether (PBDE99) on mouse neurobehavioural development. NeuroToxicology 23, 375–384.
• 5.BSEF, Bromine Science and Environmental Forum (2000) An introduction to brominated flame retardants. Brussels, Belgium.
• 6.Carlson G.P. (1980a) Introduction of xenobiotic metabolism in rats by brominated diphenyl ethers administered for 90 days. Toxicol. Lett. 6, 207–215 (streszczenie) [cyt. za: IRIS 2009].
• 7.Carlson G.P. (1980b) Introduction of xenobiotic metabolism in rats by short-term administration of brominated diphenyl ethers. Toxicol. Lett. 5, 19–25.
• 8.CCRIS, Chemical Carcinogenesis Research Informaction System (2009) [komputerowa baza danych toksykologicznych].
• 9.Chemische Fabryk Kalk GmbH (1978) Ames metabolic activation test to assess the potential mutagenie effect of Bromkal 70-5 DE. Unpublished report, Huntingdon Research center, Report no: 86-900000400 [cyt. za: EU 2001].
• 10.Chen L.J., Lenetkin E.H., Sanders J.M., Burka L.T. (2006) Metabolism and disposition of 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether (BDE99) following a single or repeated administration to rats or mice. Henobiotica 36(6), 515–534.
• 11.Choi J.W., Fujimaki S., Kitamura K., Hashimoto S., Ito H., Suzuki N., Sakai S., Morita M. (2002) Polybrominated dibenzo-p-dioxins (PBDDs), dibenzofurans (PBDFs) and diphenyl ethers (PBDEs) in Japanese human adipose tissue. Organohalogen Comp. 58, 169–171.
• 12.Christiansson A., Hovander L., Athanassiadis I., Rignell- -Hydbom A., Jakobsson K., Bergman A. (2008) Swedish researchers had increased PBDE-levels in serum after intercontinental flights – an exploratory study. Organohalogen Comp. 70, 1075–1078.
• 13.CMA, Chemical Manufacturers Association (1996) Chromosome aberrations in human peripheral blood lymphocytes. Unpublished report. Microbiological Associates Inc., Study no: G96A063.342 [cyt. za: EU 2001].
• 14.Darnerud P.O., Aune M., Atuma S., Becker W., Bjerseliu R., Cnattingius S., Glynn A. (2002) Time trend of polybrominated diphenyl ether (PBDE) levels in breast milk from Uppsala, Sweden, 1996-2001. Organohalogen Comp. 58, 233–236.
• 15.Darnerud P.O., Eriksen G.S., Johannesson T., Larsen P.B., Viluksela M. (2001) Polybrominated diphenyl ethers: occurrence, dietary exposure, and toxicology. Environ. Health Persp.109(1), 49–68.
• 16.Darnerud P.O., Risberg S. (2006) Tissue localisation of tetra- and pentabrodiphenyl ether congeners (BDE-47, -85 and -99) in perinatal and adult C57BL mice. Chemosphere 62, 485–493.
• 17.Darnerud P.O., Thuvander A. (1998) Studies on immunological effects of polybrominated diphenyl ether and polychlorinated biphenyl exposures in rats and mice. Proceedings from Polymer Additives and Monomers. Organohalogen Comp. 35, 414–418 [cyt. za: EU 2001].
• 18.De Wit C.A. (1999) Brominated flame retardants in the environment – an overview. Organohalogen Comp. 40, 329–332.
• 19.De Wit C.A. (2002) An overview of brominated flame retardants in the environment. Chemosphere 46, 583–624. Dead Sea Bromide Works (1984) Penta-bromo-diphenylether: assessment of it’s mutagenic potential in histidine auxotrophs of Salmonelle typhimurium. Unpublished report. Life Sciences Research Ltd. Report no: 84/DSB006/064 [cyt. za: EU 2001].
• 20.Directive 2003/11/EC of the European Parliament and of the Council of 6 February 2003 amending for the 24th time Councile Directive 76/769/EEC relating to restrictions on the marketing and use of certain dangerous substances and preparations (pentabromodiphenyl ether and octabromodiphenyl ether). Dyrektywa 2003/11/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. zmieniająca po raz dwudziesty czwarty dyrektywę Rady 76/769/EWG w sprawie ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektorych substancji i preparatow niebezpiecznych (eter pentabromodifenylu, eter oktabromodifenylu).
• 21.Dow Chemical Company (1977) Initial submission: Toxicity test work with Tardex 50 and Tardex 50L in rats, rabbits, and guinea pigs with cover letter dated 060492 and attachments. TSCATS (Unpublished Health and Safety Studies submitted by EPA). Microfische No. 0540054. Chemical Information System NISC Record I.D.TS-00048627 [cyt. za: EU 2001].
• 22.Eriksson P., Viberg H., Jakobsson E., Örn U., Fredriksson A. (2002) A brominated flame retardant, 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether: uptake, retention, and induction of neurobehavioral alterations in mice during a critical phase of neonatal brain development. Toxicol. Sci. 67, 98–103.
• 23.Eriksson P., Viberg H., Jakobsson E., Ora U., Fredriksson A. (2002) A brominated flame retardant, 2,2’4,4’,5-pentabromodiphenyl ether: uptake, retention, and induction of neurobehavioral alterations in mice during a critical phase of neonatal brain development. Toxicol. Sci. 67(1), 98–103.
• 24. Ethyl Corporation (1985a) Genetic toxicology Salmonella/ microsomal assay of “Saytex 115”. Unpublished report. Genetic Testing Laboratory, Ethyl Technical Center, Project no: Ames 091-#091 [cyt. za: EU 2001].
• 25. Ethyl Corporation (1985b) Dose-range embryo/fetal toxicity and teratogenic potential of Saytex 115 administered orally via gavage to Sprague-Dawley, presumed pregnant rats (pitol study). Unpublished report, Argus Research Laboratories Inc., Protocol no: 305-002P [cyt. za: EU 2001].
• 26.Ethyl Corporation (1985c) Embryo/fetal toxicity and teratogenic potential of Saytex 115 administered orally via gavage to Sprague-Dawley, presumed pregnant rats. Unpublished report, Argus Research Laboratories Inc., Protocol no: 305-002 [cyt. za: EU 2001].
• 27.EU (2001) European Union Risk Assessment Report. (EU 2000) Diphenyl ether, pentabromo derivative (pentabromodiphenyl ether). CAS No.: 32534-81-9, EINCES No.: 251-084-2. Risk Assessment. Institute for Health and Consumer Protection. European Chemicals Bureau. Eurepean Communities, United Kingdom.
• 28.Evandri M.G., Mastrangelo S., Costa L.G., Bolle P. (2003) In vitro assessment of mutagenicity and clastogenicity of BDE-99, a pentabrominated diphenyl ether flame retardant. Environ. Mol. Mutagen. 42(2), 85-90 (streszczenie).
• 29.Fischer C., Fredriksson A., Eriksson P. (2008) Coexposure of neonatal mice to a flame retardant PBDE 99 (2,2’4,4’,5-pentabromodiphenyl ether) and methyl mercury enhances developmental neurotoxic defects. Toxicol. Sci. 101(2), 275–285.
• 30.Fowles J.R., Fairbrother A., Baecher-Steppan L., Kerkvliet N.L. (1994) Immunologic and endocrine effects of the flame-retardant pentabromodiphenyl ether (DE-71) in C57BL/6J mice. Toxicology 86, 49–61. Great Lakes Chemical Corporation (1975) Acute toxicity studies of pentabromodiphenyl ether, 345-76 A in rats and rabbits. Unpublished report, International Research and Development Corporation, Report no: 2764-025 [cyt. za: EU 2001].
• 31.Great Lakes Chemical Corporation (1976a) Twenty-eight day toxicity study of pentabromodiphenyl ether in rats. Unpublished report, International Research and Development Corporation, Report no: 274-023 [cyt. za: EU 2001; IPCS 1944]].
• 32.Great Lakes Chemical Corporation (1976b) Mutagenicity of compound 345-76A (Pentabromodiphenyl ether) final report. Unpublished report, Litton Bionetics, Inc, Project no: 2547 [cyt. za: EU 2001].
• 33.Great Lakes Chemical Corporation (1984) 90-day dietary study in rats with pentabromodiphenyl oxide (DE-71) final report. Unpublished report, WIL Research Laboratories, project no: WIL-12011 [cyt. za: EU 2001].
• 34.Great Lakes Chemical Corporation (1985) 30 day dietary study in rats with pentabromodiphenyl oxide; including recovery periods of 6, 12 and 24 weeks. Final report. Unpublished report. WIL Research Laboratories, project no: WIL-12042 [cyt. za: EU 2001; IPCS 1994].
• 35.Hakk H., Huwe J., Low M., Rutherford D., Larsen G. (2006) Tissue disposition, excretion and metabolism of 2,2’,4,4’,6-pentabromodiphenyl ether (BDE-100) in male Sprague-Dawley rats. Xenobiotica 36(1), 79–94.
• 36.Hakk H., Larsen G., Klasson-Wehler E. (2002) Tissue disposition, excretion and metabolism of 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether (BDE-99) in the male Sprague- Dawley rat. Xenobiotica 32(5), 369–382.
• 37.Hale R., La Guardia M., Harvey E., Mainor M. (2001) Brominated diphenyl ethers in land-applied sewage sludges in the US. Second International Workshop on Bromonated Flame retardants, May 14-16, Stockholm University, Sweden, 149–152.
• 38.Hayakawa K., Takatsuki H., Watanabe I., Sakai S. (2002) Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs), polybrominated dioxins/furans (PBDD/Fs) and monobromopolychlorinated dioxins/furans (MoBPXDD/Fs) in atmosphere and bulk deposition in Kyoto, Japan. Organohalogen Comp. 59, 299–302.
• 39.Hernik A., Góralczyk K., Czaja K., Struciński P., Korcz W., Ludwicki J.K. (2007) Polibromowane difenyloetery (PBDE) – nowe zagrożenia ? Roczn. PZH 58(2), 403–415.
• 40.Hoberman A.M., Lochry E.A., Pinkerton M.N., Christian M.S. (1988) Comparison of the developmental toxicity of octabromodiphenyloxide and pentabromodiphenyloxide in Crl:CD(SD)BR rats. Toxicologist 8(64), Abstract 254, 64 [cyt. za: EU 2001].
• 41.I.S.C. Chem. Ltd. (1977a) Tardex 50L (ex Drum 139). Acute oral and acute percutaneous toxicity evaluations in the rat. Unpublished report, Consultox Laboratories Ltd., Project no: CL 77:168:1536 [cyt. za: EU 2001].
• 42.I.S.C. Chem. Ltd. (1977b) Tardex 50L Ames test. Unpublished report. Consultox Laboratories Ltd. Project no: CL 77:178 [cyt. za: EU 2001].
• 43.IPCS, International Programme on Chemical Safety (1994) Brominated Diphenyl Ethers. Environmental Health Criteria 162. Geneva, World Health Organization (WHO).
• 44.IPCS, International Programme on Chemical Safety (2005) INCHEM, ICSC:1612. pentabromodiphenyl ether (technical product).
• 45.IRIS, Integrated Risk Information System (2009) [komputerowa zintegrowana baza komputerowa].
• 46.Law R.J., Allchin C. R., de Boer J., Covaci A., Herzke D., Lepom P., Morris S., Tronczynski J., de Wit C. A. (2005) Levels and trends of brominated flame retardants in European and Greenland environments. Chemosphere 64, 187– 208.
• 47.Lilienthal H., Hack A., Roth-Härer A., Grande S.W., Talsness C.E. (2006) Effects of developmental exposure to 2,2’4,4’,5-pentabromodiphenyl ether (PBDE-99) on sex steroids, sexual development, and sexually dimorphic behavior in rats. Environ. Health Persp. 114(2), 194–201.
• 48.Linström G.M. (1999) Aspects on polybrominated diphenyl ethers as indoor, occupational and environmental pollutants. Organohalogen Comp. 43, 445–447.
• 49.Lorber M. (2008) Exposure of Americans to polybrominated diphenyl ethers. J. Exp. Sci. Environ. Epidem.18, 2–19.
• 50.Masten S. (2001) Technical pentabromodiphenyl ether (32534-81-9), technical octa bromodiphenyl ether (32536- 52-0), 2,2’,4,4’-tetrabromodiphenyl ether (5436-43-1), 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether (60348-60-9), 2,2’,4,4’,5,5’-hexabromodiphenyl ether (68631-49-2). Review of toxicological literature. Research Trigle Park, North Carolina.
• 51.Mercado-Feliciano M., Bigsby R.M. (2008) The polybrominated diphenyl ether mixture DE-71 is mildly estrogenic. Environ. Health Persp. 116(5), 605–611.
• 52.Moon H.B., Choi H.G., Kim S.S., Jeong S.R., Lee P.Y., Ok G. (2002) Contaminations of polybrominated diphenyl ethers in marine sediments from the southeastern coastal areas of Korea. Organohalogen Comp. 58, 217–220.
• 53.Muir T., Alaee M. (2002) Costs and benefits of brominated flame retardants (PFRs) and alternatives. Organohalogen Comp. 58, 237–240.
• 54.Ohta S., Nakao T., Nishimura H., Okamura T., Aozasa O., Miyata H. (2002) Concentration levels of PBDEs, TBBPA, PCDDs/DFs, PBDDs/DFs and PXDDs/DFs in the environment of Japan. Organohalogen Copm. 57, 57–60.
• 55.Oliaei F., King P., Phillips L. (2002) Occurrence and concentrations of polybrominated diphenyle ethers (PBDEs) in Minnesota environment. Organohalogen Comp. 58, 185–188.
• 56.Oskarsson A., Möller N. (2004) A method for studies on milk excretion of chemicals in mice with 2,2’4,4’,5-pentabromodiphenyl ether (BDE-99) as a model. Toxicol. Lett. 151, 327–334.
• 57.Pacyniak E.K., Cheng X., Cunnungham M.L., Crofton K., Klaassen C.D., Guo G.L. (2007) The flame retandants, polybrominated diphenyl ethers, are pregnane X receptor activators. Toxicol. Sci. 91(1), 94–102. PBFRs, Polybrominated Flame Retardants (2001) Priority existing chemical assessment report No 20. NICNAS, National Industrial Chemicals Notification and Assessment Scheme.
• 58.Peltola J., Ylä-Mononen L. (2000) Finnish Environment Institute Chemicals Division. Pentabromodiphenyl ether as a global POP [www:pops.int/documents/meetings/ cop_1/chemlisting/pentaBDEfinal.pdf)].
• 59.Prevedouros K., Jones K.C., Sweetman A.J. (2004) European- scale modeling of concentrations and distribution of polybrominated diphenyl ethers in the pentabromodiphenyl ether product. Environ. Sci. Technol. 38, 5993–6001.
• 60.Rozporządzenie Rady (EWG) EEC/793/93 z dnia 23.03.1993 r. w sprawie oceny i kontroli ryzyka stwarzanego przez istniejące substancje. Council Regulation EEC/793/93 of 23 March 1993, on the evaluation and control of the risk of existing substances.
• 61.RPA (2000) Risk reduction strategy and analysis of advantages and drawbacks for pentabromodiphenyl ether. Stage 4 Report. Risk & Policy Analysis Limited, Londdon, Norfolk.
• 62.RTECS, Registry of Toxic Effects of Chemical Substances (2009) Cincinnati, National Institutes for Occupational Safety and Health.
• 63.Sand S., von Rosen D., Eriksson P., Fredriksson A., Viberg H., Victorin K., Filipsson A.F. (2004) Doseresponse modeling and benchmark calculations from spontaneous behavior data on mice neonatally exposed to 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether. Toxicol. Sci. 81, 491–501.
• 64.Schecter A.J., Päpke O., Harris T.R., Tung K.C., Musumba A., Olson J., Birnbaum L. (2006) Polybrominated diphenyl ether (PBDE) levels in an expanded market basket survey of U.S. food and estimated PBDE dietary intake by age and sex. Environ. Health Persp. 114(10), 1515–1520.
• 65.Schecter A.J., Shah N.C., Brummitt S., Harris T.R., Päpke O. (2008) U.S. Current PBDE levels and congeners: human milk and blood; individual milk/blood partitioning; levels in vegetables; and fast food per serving. Organohalogen Comp. 70, 299–302.
• 66.SCOEL/SUM/148C. Recommendation from the Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for diphenyl ether, octabromoderivative.
• 67.Sjödin A., Jones R.S., Focant J.-F., Lapeza C., Wang R.Y., McGahee E.E., Zhang Y., Turner W.E., Slazyk B., Needham L.L., Patterson D.G. (2004) Restrospective time-trend study of polybrominated diphenyl ether and polybrominated and polychlorinated biphenyl levels in human serum from the United States. Environ. Health Persp. 112(6), 654–658.
• 68.Sjödin A., Patterson D.G., Bergman A. (2003) A review on human exposure to brominated flame retardants – particularly polybrominated diphenyl ethers. Environ. Int. 29, 829–839.
• 69.Sjödin A., Thuresson K., Hagmar L., Klasson-Wehler E., Bergman A. (1999) Occupational exposure to polybrominated diphenyl ethers at dismantling of electronics – Ambient air and human serum analysis. Organohalogen Comp. 43, 447–451.
• 70.Smeds A., Saukko P. (2003) Brominated flame retardants and phenolic endocrine disrupters in Finnish human adipose tissue. Chemosphere 53, 1123–1130.
• 71.Stapleton H.M., Allen J.G., Kelly S.M., Kostantinov A., Klosterhaus S., McClean M.D., Webster T.F. (2008) Alternate and new brominated flame raterdants detected in U.S. house dust. Organohalogen Comp. 70, 438–441.
• 72.Stoker T.E., Laws S.C., Crofton K.M., Hedge J.M., Ferrell J.M., Cooper R.L. (2004) Assessment of DE-71, a commercial polybrominated diphenyl ether (PBDE) mixture, in the EDSP male and female pubertal protocols. Toxicol. Sci. 78(1), 144–155 [streszczenie].
• 73.Takigami H., Suzuki G., Hirai Y., Ishikawa Y., Sunami M., Sakai S. (2008) Flame retardants in indoor air and dust of a hotel in Japan. Organohalogen Comp. 70, 186–189.
• 74.Ter Schure A.F.H., Agrell C., Bokenstrand A., Sveder J., Larsson P. and Zegers B.N. (2004) Polybrominated diphenyl ethers at a solid waste incineration plant II: atmospheric deposition. Atmos. Environ. 38, 5149–5155.
• 75.UNEP, United Nations Environment Programme (2007) Draft risk management evoluation: commercial pentabromodiphenyl ether.
• 76.van der Ven L.T.M., van de Kuil T., Verhoef A., Leonards P.E.G., Slob W., canton R.F., Germer S., Hamers T., Visser T.J., Litens S., Hakansson H., fery Y., Schrenk D., van den Berg M., Piersma A.H., Vos J.G. (2008) A 28-day oral dose toxicity anhanced to detect endocrine effects of a purified technical pentabromodiphenyl ether (pentaBDE) mixture in Wistar rats. Toxicology 245, 109–122.
• 77.Viberg H., Fredriksson A., Eriksson P. (2002) Neonatal exposure to the brominated flame retardant 2,2’,4,4’,5-pentabromodiphenyl ether causes altered susceptibility in the cholinergic transmitter system in the adult mouse. Toxicol. Sci. 67, 104–107.
• 78.von Meyerinck L., Hufnagel B., Schmoldt A., Benthe H. F. (1990) Induction of rat liver microsomal cytochrome P450 by the pentabromo diphenyl ether Bromkal 70 and half-lives of it’s components in the adipose tissue. Toxicology 61, 259–274 [cyt. za: EU 2000; IPCS 1994].
• 79.Vorkamp K., Frederiksen M., Thomsen M. (2008) Polybrominated diphenyl ethers in the indoor environment – preliminary results from an exposure study in Denmark. Organohalogen Comp. 70, 859–862.
• 80.Vos J.G., Becher G., van der Berg M., de Boer J., Leonards P.E.G. (2003) Brominated flame retardants and endocrine disruption. Pure Appl. Chem. 75(11-12), 2039–2046.
• 81.Watanabe I., Kawano M., Wang Y., Chen Y., Tatsukawa R. (1992) Polybrominated dibenzo-p-dioxins (PBDDs) and – dibenzofurans (PBDFs) in atmospheric air in Taiwan and Japan. Organohalogen Comp. 9, 309-312 [cyt. za: EU 2001].
• 82.Watanabe M., Kajiwara N., Takigami H., Noma Y., Kida A. (2008) Formation and degradation behaviors of brominated organic compounds and PCDD/Fs during thermal treatment of waste printed circuit boards. Organohalogen Comp. 70, 78–81.
• 83.Zeiger E., Anderson B., Haworth S., Lawlor T., Mortelmans K., Speck W. (1987) Salmonella mutagenicity tests: III. Results from the testing of 255 chemicals. Environ. Mol. Mutagen. 9(Suppl.9), 1–110 [cyt. za: EU 2001; CCRIS 2009].
• 84.Zhou T., Ross D.G., DeVito M.J., Crofton K.M. (2001) Effects of short-term in vivo exposure to polybrominated diphenyl ethers on thyroid hormones and hepatic enzyme activities in weanling rats. Toxicol. Sci. 61, 76–82.
• 85.Zhou T., Taylor M.M., DeVito M.J., Crofton K.M. (2002) Developmental exposure to brominated diphenyl ethers results in thyroid hormone disruption. Toxicol. Sci. 66,105–116.
• 86.Zuurbier M., Leijs M., Schoeters G., Tusscher G.T., Koppe J.G. (2006) Children’s exposure to polybrominated diphenyl ethers. Acta Pedriat. 95(suppl 453), 65–70.