Kamienie żarnowe do rozcierania rud ze stanowiska nr 8 w Dąbrowie Górniczej - Łośniu

• Autorzy: Garbacz-Klempka A. , Karwowski Ł. , Rozmus D.

Identyfikatory

DOI

10.5277/hm160309

Warianty tytułu

EN

Ore-grinding quern-stones found at site no. 8 in Dąbrowa Górnicza - Łosień

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiony komunikat jest pierwszym opracowaniem kamieni żarnowych znalezionych we wczesnośredniowiecznej (druga polowa XI w oraz druga połowa XII w.) osadzie hutniczej w Dąbrowie Górniczej – Łośniu, związanej z wydobyciem i wytopem ołowiu i srebra. Wybór kamieni żarnowych został poddany badaniom petrograficznym, a dwa zabytki kamienne zbadano metodą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej (XRF) pod kątem obecności na powierzchni kamieni pierwiastków metalicznych. Jak stwierdzono ślady pierwiastków metalicznych obecne są w grudkach materiału obcego w stosunku do struktury kamienia, „wprasowanych” w istniejące w kamieniach żarnowych pory. Podsumowując można stwierdzić, że pochodzące z warstw wczesnośredniowiecznych (druga połowa XI do drugiej połowy XII w.) kamienie żarnowe oznaczone jako zabytek 166/III/w. 31 oraz zabytek 139/IX w. 92 służyły do mielenia rudy. Świadczy o tym zestaw pierwiastków charakterystycznych dla rudy cynku i ołowiu z domieszką srebra odkrytych w porach kamienia żarnowego. Gdyby to była glejta (PbO) nie stwierdzono by śladów cynku i srebra. Kamienie żarnowe odkryte w warstwach średniowiecznych związanych z pochodzącym z przełomu XIII / XIV w. dworem, mogły natomiast służyć do mielenia zboża na mąkę.

EN

The following notice constitutes the first treatment of quern-stones found in the early medieval (second half of the 11th c. and the second half of the 12th c.) metallurgical settlement in Dąbrowa Górnicza-Łosień, associated with the extraction and smelting of lead and silver. A selection of the quern-stones was subjected to petrographical research, and two stone monuments were examined by means of X-ray fluorescence spectrometry (XRF) in order to seek the presence of metallic elements on the surface of the stone. It was established that traces of metallic elements occur in the lumps of material which is alien in reference to the structure of the stone. These traces are “ingrained” in the pores of the quern-stones. In conclusion, one may state that the quern-stones derived from early medieval strata (second half of the 11th c. until the second half of the 12th c.) marked as monument 166/III/w. 31 and monument 139/IX w. 92 were used to grind ores. Testimony to this is furnished by the set of elements peculiar to zinc and lead ore with admixtures of silver that were found in the pores of a quern-stone. If this were massicot (PbO), no traces of zinc or silver would have been found. The quern-stones discovered in the early-medieval strata associated with the court dating back to the turn of the 14th century may have been used to grind wheat into flour.

Słowa kluczowe

PL

hutnictwo wczesnośredniowieczne; hutnictwo srebra; hutnictwo ołowiu; archeometalurgia; kamienie żarnowe do mielenia rudy; produkcyjne stanowisko archeologiczne Dąbrowa Górnicza-Łosień st 8

EN

ore-grinding quern-stones; early medieval metallurgical settlement in Dąbrowa Górnicza-Łosień; archaeometallurgy; early medieval smelting of lead; early medieval smelting of silver; X-ray fluorescence; spectrometry; XRF; petrographic research

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 3
• Strony: 177--191
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., rys.

Twórcy

autor

Garbacz-Klempka A.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydział Odlewnictwa, Centrum Badań Nawarstwień Historycznych

autor

Karwowski Ł.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi Sosnowiec

autor

Rozmus D.

• Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej; Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu

Bibliografia

• BOROŃ P. ROZMUS D., 2014. Traces of war of ores in the Middle Ages on the border of Upper Silesia and Malopolska. Argenti Fodina: 91–98.
• DĄBROWSKA M., 1978. Kamień. [W:] Historia Kultury Materialnej Polski w zarysie, tom 1, od VII do XII w. Ossolineum. MIASTO.
• ETTLER V., JOHAN Z., ZAVREL J., SELMI WALLISOVA M., MIHALJEVIC M., SEBEK O., 2015. Slag remains from the Na Slupi site (Prague, Czech Republic ): Evidence for early medieval non-ferrous metal smelting. [W:] Journal of Archaeological Science, 53: 72–83.
• FRÖHLICH F., 2012. Stoupové a mlýnské kameny z rudných úpraven v Evropě. Acta rerum naturalis, 12: 119–125.
• GARBACZ–KLEMPKA A., ROZMUS D., 2015. The „Metallurgist Hoard”. Silver and Lead Smelting in the Early Medieval Poland [W:] Archives of Foundry Engineering, 15, 1: 17–20.
• HRUBÝ P., 2011. Jihlava–Stare Hory. Archeologický výzkum střdovĕkého dulniho, úpravnického a obytného areálu v letech 2002-2006. Příspĕvek ke studiu střdovĕkého rudného hornictví. Dissertationes Archeologicae Brunenses/Pragensesque, 9.
• HRUBÝ P., HEJHAL P., MALÝ M., 2012. Dva zaniklé středovéké dulni a zpracovatelské provozy na Českomoravské vrchovině. Acta rerum naturalis, 12: 145–180.
• LISOWSKA E., 2013. Wydobycie i dystrybucja surowców kamiennych we wczesnym średniowieczu na Dolnym Śląsku. Wyd. Inst. Archeol. Uniw.Wroc. Wrocław.
• ROZMUS D., 2004. Wczesnośredniowieczne Zagłębie Metalurgii Srebra i Ołowiu. [W:] Abłamowicz D., Furmanek M., Michnik M. (red.) Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych. Wyd. Muz. w Gliwicach. Gliwice.
• ROZMUS D., BODNAR R., 2004. Wczesnośredniowieczne ślady hutnictwa w Dąbrowie Górniczej – Łośniu oraz na obszarach pogranicznych. [W:] Rozmus D. (red.) Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic. Wyd. Księgarnia Akademicka. Kraków.
• ROZMUS D., 2014. Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski. (2 połowa XI – XII /XIII w.). Wyd. Księgarnia Akademicka Kraków.
• ROZMUS D., 2015. Nieznany średniowieczny „dwór” z przełomu XIII i XIV wieku z Dąbrowy Górniczej – Łośnia [W:] Budrewicz Z., Sienko M. (red.) Dwory i dworki w kulturze regionu. Region – Edukacja – Kultura, 7. Wyd. Nauk. Uniw. Pedagog. Kraków: 99–109.
• ROZMUS D., SUCHODOLSKI S., TOKAJ J., 2014. Wczesnośredniowieczny „Skarb hutnika” z Dąbrowy Górniczej Łośnia. Monografia część 1./Early Medieval „Metalurgist Hoard” from Dąbrowa Górnicza – Łosień. A Monograp. Part 1. Wyd. Muz. Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej Dąbrowa Górnicza.
• SCHWABENICKY W., 2005. Die Wüste Bergstat Bleiberg bei Frankenberg in Sachsen. Montana Archeologia na Slovensku (5 rokov výskumu lokality Glanzenberg v Banskej Štiavnici). [W:] J. Labuda (red.) Zbornik Prednášok. Slovenské banske muzeum Banska Štiavnica. Banska Štiavnica.
• SUCHODOLSKI S., ROZMUS D., 2009. Komunikat o odkryciu brakteata z 1300 r. Wiadomości Numizmatyczne, LIII, 1 (187): 63–64.
• VOKÁČ M., HOUZAR S., ŠKRDLA P. 2009. Zlatomlýn – středovká úpravna zlaté rudy u Opatova na Třebičsku. [W:] Labuda J. (red.) Argenti Fodina. Slovenské banske muzeum Banska Štiavnica. Banska Štiavnica.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).