Mniejszości narodowe i etniczne we współczesnym państwie polskim - szansa - wyzwanie - zagrożenie?

• Autorzy: Walczak Jarosław

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.3002

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Polska jest krajem, który ma bogate doświadczenia związane z wielokulturowością - aż do końca II Wojny Światowej, w ramach jednego organizmu państwowego współistniały w nim różne kultury narodowościowe i religijne, a żywe interakcje międzykulturowe pozwalały na docenienie własnego dziedzictwa, umożliwiając jego rozwój. Stan ten można prześledzić od średniowiecznych Kronik Galla Anonima, bulli papieskich, poprzez już niemal profesjonalne, XIX-wieczne spisy ludności Rzeczypospolitej, aż do tego pierwszego po odzyskaniu niepodległości w 1921, a potem kolejnych w latach: 1931, 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002, 2011 i 2021. Wszystkie spisy do 1946 r. ukazywały naturalny dla Polski skład wieloetniczny, który zdemolowała wojna, zmieniając polskie granice, rujnując nieodwracalnie strukturę narodowościową i mentalność społeczeństwa - zagładzie uległy całe narody: Żydzi, Romowie i Sinti, akcje przesiedleńcze objęły miliony byłych, polskich obywateli, a władze rodzącej się PRL, zaczęły bezwzględnie utożsamiać obywatelstwo z narodowością, rozpoczynając budowę państwa narodowo homogenicznego. Ratunek mniejszościom przyniósł przełom 1989 roku umożliwiając swobodną działalność organizacji mniejszościowych i próbę rewitalizacji własnej kultury, przy znacznej pomocy państwa - III RP. Współcześnie liczba obywateli polskich, deklarujących inną od polskiej tożsamość etniczną, liczy (0,8% w 2002r., 5,2% w 2011r., 3,5% w 2021r.) ok. 3%. Niektóre z nich tworzą skupiska, część żyje w rozproszeniu, ale wszystkie mogą korzystać z przysługujących im w RP, jako mniejszościom narodowym i etnicznym praw. Miewają one, jak konstytucyjna zasada równego traktowania wszystkich obywateli, charakter kardynalny. Bywają też regulacje bardziej szczegółowe, np. Kodeks Karny, karzący za czyny skierowane przeciwko mniejszościom narodowym i etnicznym. Wszystkie, bez wyjątku, gwarantują: wolność myśli, sumienia, słowa, dostępu do dóbr kultury, oświaty oraz ich współtworzenia, a wszystko to dodatkowo utrwalone i zabezpieczone gęstą siecią prawnych powiązań międzynarodowych. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy zamieszkujące Polskę mniejszości, w obecnej rzeczywistości, jako takie, czy każda z osobna, mogą stanowić zagrożenie bezpieczeństwa, dla bytu państwa i narodu polskiego.

Słowa kluczowe

PL

bezpieczeństwo; mniejszości narodowe i etniczne; prawa mniejszości narodowych i etnicznych

EN

safety; national and ethnic minorities; rights of national and ethnic minorities

• Wydawca: Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia
• Czasopismo: Problemy Techniki Uzbrojenia
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 52, z. 167
• Strony: 161--170
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz.

Twórcy

autor

Walczak Jarosław

• Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia

• https://orcid.org/0000-0001-9397-6237

Bibliografia

• [1] Deklaracja praw osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 47/135.
• [2] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, (2007/C 303/01).
• [3] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).
• [4] Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, (Dz.U. z 1993r., Nr 61, poz. 28).
• [5] Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 111 w sprawie dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu przyjęta w Genewie dnia 25 czerwca 1958 r., (Dz. U. z dnia 20 września 1961 r.).
• [6] Konwencja praw dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 1991r., Nr 120, poz. 527.).
• [7] Konwencja praw dziecka, (Dz.U. z 1991r., Nr 120, poz. 527).
• [8] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., (Dz.U. z 1993r., Nr 61, poz. 285.).
• [9] Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r., (Dz. U. z dnia 6 września 1969 r.).
• [10] Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r., (Dz. U. z 1977 r. nr 38, poz. 168).
• [11] Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy dnia 18.05.1992r., (Dz.U. z 1993r. Nr 125, poz. 573).
• [12] Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a gabinetem Ministrów Ukrainy o wzajemnym uznawaniu akademickich dokumentów o wykształceniu i równoważności stopni z dn. 11.04.2005r., (M.P. z 2006r., Nr 79, poz. 783).
• [13] Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty z 20.05.1997r., (Dz.U. z 2000r. Nr 3, poz.29).
• [14] Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, (Dz.U. 2005 Nr 17, poz. 141; Dz.U. 2005 Nr 62, poz. 550).
• [15] Ustawa z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r., (Dz.U. z 2000 roku Nr 1 poz.1 z późn. zm.).
• [16] Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 roku (Dz. U. z 26 marca 2010 r., Nr 47, poz. 277).
• [17] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny, (Dz.U. z dnia 2 sierpnia 1997r. ze zm.).
• [18] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego, (Nr 89, poz. 555 ze zm.).
• [19] Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. 1999 nr 90 poz. 999).
• [20] Ustawa z dnia 13 czerwca 2008 r. o ratyfikacji Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych, sporządzonej w Strasburgu dnia 5 listopada 1992 r., (Dz.U. Nr 144 z 7 sierpnia 2008r.).
• [21] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks Pracy, (Dz.U. 1974 Nr 24 poz.141 ze zm., art.11).
• Druki zwarte
• [1] Bobrow D.B., Haliżak E., Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1997.
• [2] Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995, UMCS, Lublin 2000.
• [3] Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011.
• [4] Nikitorowicz J., Grupy etniczne w wielokulturowym świecie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2009.
• [5] Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa 1993.
• Opracowania inne
• [1] Gudaszewski G., Przynależność narodowo-etniczna ludności - wyniki spisu ludności i mieszkań 2011. Notatka informacyjna - wyniki badań GUS, Główny Urząd Statystyczny. Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy, Warszawa 21.01.2013 r.
• [2] Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1996.
• [3] Siemakowicz M., Spisy ludności a zagadnienie narodowościowe z uwzględnieniem spraw szkolnictwa dla mniejszości białoruskiej w II Rzeczypospolitej, Беларускі Гістарычны Зборнік - Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 10.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).