Józef Maksymilian Ossoliński - Pierre Bayle. Relacje, zależności, miejsca wspólne

• Autorzy: Pluta Paweł

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.23.007.17410

Warianty tytułu

EN

Józef Maksymilian Ossoliński - Pierre Bayle. Relationships, dependencies, common places

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

This article aims to analyze the scientific activity of Józef Maksymilian Ossoliński (1754-1826) concerning his research on the literature and culture of the Polish Renaissance through the prism of the achievements of Pierre Bayle (1647-1706), one of the most important representatives of modern scientific, philosophical, and encyclopedic thought. The study is based on Ossoliński’s Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej (Historical and Critical Notes on the History of Polish Literature) and Bayle’s Dictionnaire Historique et Critique (Historical and Critical Dictionary) - works that mark many years of their scholarly activity. The comparative method adopted in this paper makes it possible to indicate the shared features of their endeavours: the principles of editing sources (textual criticism), the form of presenting research results, or the title of the publication. The article concludes that Ossoliński clearly modelled his Wiadomości historyczno-krytyczne on Bayle’s work and sheds new light on the reception of Bayle in Poland. It also reinforces the position Ossoliński’s work holds in the Polish textual criticism canon.

Słowa kluczowe

PL

Ossoliński Józef Maksymilian; Bayle Pierre; oświecenie; historia literatury; krytyka tekstu

EN

Ossolinski Jozef Maksymilian; Bayle Pierre; enlightenment; history of literature; textual criticism

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 68, nr 1
• Strony: 107--134
• Opis fizyczny: Bibliogr. 88 poz.

Twórcy

autor

Pluta Paweł

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000-0003-4055-6962

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. V. Stefanyka [LNNBUiVS], zespół 5, dział 1, rkps 777, Katalog książek składających bibliotekę Józefa Maksymiliana z Tenczyna hrabi Ossolińskiego spisany porządkiem alfabetu w Wiedniu w miesiącu lutym 1793 roku.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich [ZNiO], rkps 1302/III, Inwentarz zbiorów Józefa Maksymiliana Ossolińskiego oraz akta dotyczące przewiezienia ich z Wiednia do Lwowa w latach 1826-1827.
• Źródła drukowane
• Bayle P., Dictionnaire historique et critique, t. 1-4, Amsterdam, Leide, La Haye, Utrecht 1740.
• Bayle P., Projekt słownika krytycznego, [w:] P. Bayle, Słownik historyczny i krytyczny. Wybór 2, tłum. P. Chmielewski, M. Chojnacka, A. Fedyniuk, P. Gąska, T. Gliński, A. Grzeliński, P. Karbownik, K. Kaśkiewicz, M. Klonowski, D. Kolasa, A. Konrad,
• D. Kosiewicz, J. Maciejewski, T. Markiewika, A. Markwart, H. Piątkiewicz, M. Radecki, red. naukowa A. Grzeliński, K. Kaśkiewicz, A. Markwart, wprowadzenie A. Grzeliński, Toruń 2021, s. 41-60.
• Bogdański H., Dziennik podróży z lat 1826 i 1827 (Wiedeń - Bratysława - Budapeszt - Zagrzeb - Rijeka - Triest - Lublana - Budapeszt - Przemyśl), wyd. wstęp i przyp. J. Długosz, J.A. Kosiński, Kraków 1980.
• Konarski S., O religii poczciwych ludzi, Warszawa 1769.
• Korespondencja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, oprac. W. Jabłońska, Wrocław 1975.
• Krasicki I., Zbiór potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, t. 1-2, Warszawa 1781.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2, G-L, Warszawa 1808.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, R-T, Warszawa 1812.
• List w przedmiocie historii literatury polskiej pisany z Wiednia przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego do Księcia A.C., „Dziennik Warszawski” 1825, t. 2, s. 37-57.
• Marolles C., Kazanie przeciwko czytaniu ksiąg bezbożnych i uwłaczających religii, tłum. S. Szymański, Warszawa 1786.
• Ossoliński J.M., Królewskiemu Warszawskiemu Przyjaciół Nauk Towarzystwu, [w:] idem, Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polsce albo o Polsce pisali, oraz o ich dziełach z roztrząśnieniem wzrostu i różnej kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim, t. 1, Kraków 1819, s. I-XV.
• Ossoliński J.M., Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polsce albo o Polsce pisali, oraz o ich dziełach z roztrząśnieniem wzrostu i różnej kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim, t. 1-2, Kraków 1819.
• Ossoliński J.M., Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polsce albo o Polsce pisali, oraz o ich dziełach z roztrząśnieniem wzrostu i różnej kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim, t. 3, cz. 1-2, Kraków 1822.
• Sołtykowicz J., O stanie Akademii Krakowskiej od założenia jej w roku 1347 aż do teraźniejszego czasu. Krótki wykład historyczny, Kraków 1810.
• Szaniawski J.K., Skeptycy moralni - szkodliwe dążenie filozofii wieku XVIII, [w:] idem, Rzut oka na dzieje filozofii od czasu upadku jej u Greków i Rzymian, aż do epoki odrodzenia nauki, Warszawa 1804, s. 80-110.
• Tarnowski J., Wspomnienie o życiu i dziełach Józefa hrabi Ossolińskiego, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 1830, t. 21, s. 67-90.
• Voltaire, Poème sur le désastre de Lisbonne. Poema o zapadnieniu Lizbony, oprac. J. Wójcicki, Piła 2003.
• Voltaire, Słownik filozoficzny, tłum., wstęp, przyp. M. Skrzypek, Warszawa 2015. Z Anglii, „Wiadomości Warszawskie” 25.06.1766, nr 51, s. nlb. 3-4.
• [Zabuesing J.Ch. von], Historyczno-krytyczne wiadomości o życiu i pismach trzydziestu i trzech filozofów naszego wieku, opisane i tłum. z niem. przez J.P. Akademika Krakowskiego [J.I. Przybylskiego], cz. 2, Kraków 1784.
• Literatura przedmiotu
• Aleksandrowska E., Józef Epifani Minasowicz (1718-1796), [w:] Pisarze polskiego oświecenia, t. 1, red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1992, s. 187-215.
• Baczko B., Hiob, mój przyjaciel. Obietnice szczęścia i nieuchronność zła, tłum. J. Niecikowski, M. Kowalska, Warszawa 2002.
• Bartkiewicz K., „Memoriał” Adama Naruszewicza w kręgu naczelnych idei Oświecenia, [w:] Adam Naruszewicz i historiografia oświecenia, red. K. Bartkiewicz, Zielona Góra 1998, s. 69-78.
• Bartkiewicz K., Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby oświecenia, Warszawa 1979.
• Cassirer E., Filozofia oświecenia, tłum. T. Zatorski, Warszawa 2010.
• Choraczyńska H., Geneza „Historii literatury polskiej” Feliksa Bentkowskiego, „Folia Bibliologica” 2013-2014, t. 55-56, s. 33-51.
• Copleston F., Historia filozofii, t. 6, Od Wolffa do Kanta, tłum. J. Łoziński, Warszawa 2005.
• Dyjakowska M., „Decisiones Lituanicae” Piotra Rojzjusza - przykład renesansowego źródła poznania stosowania prawa rzymskiego przed sądem asesorskim w Wilnie. Problemy badawcze i translatorskie, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2020, t. 13, z. 1, s. 1-15, DOI 10.4467/20844131KS.20.001.11767.
• Ergetowski R., Pamfl et K. Majeranowskiego przeciw J.S. Bandtkiemu, „Roczniki Biblioteczne” 1967, t. 11, z. 3-4, s. 425-449.
• Ergetowski R., Skura A., Józef Maksymilian Ossoliński i Jerzy Samuel Bandtkie - dzieje przyjaźni, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1970, t. 20, nr 1-2, s. 35-51.
• Feuerbach L., Pierre Bayle. Przyczynek do historii filozofii i ludzkości, tłum. K. Krzemieniowa, [w:] idem, Wybór pism, t. 1, Myśli o śmierci i nieśmiertelności, tłum. K. Krzemieniowa, M. Skwieciński, tłum. i wstęp R. Panasiuk, Warszawa 1988, s. 231-288.
• Fumaroli M., Angielski Cyceron we Francji Ludwika XV - Henry St John, wicehrabia Bolingbroke, [w:] idem, Gdy Europa mówiła po francusku, tłum. W. Brzozowski, J.M. Kłoczowski, wstęp A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 2017, s. 113-129.
• Gaberle E., Biblioteka podręczna. Jej dzieje i organizacja, „Lwowskie Studia Bibljoteczne” 1932, t. 1, s. 38-62.
• Grabińska T., U źródeł dyskusji o tolerancji, „Archeus” 2005, t. 6, s. 47-70.
• Grabski A.F., Adam Naruszewicz jako historyk, „Wiek Oświecenia” 1998, nr 13, s. 11-56.
• Grabski A.F., Myśl historyczna polskiego oświecenia, Warszawa 1976.
• Grzeliński A., „Słownik historyczny i krytyczny” Pierre’a Bayle’a i jego brytyjscy czytelnicy, „Kultura i Wartości” 2015, nr 15, s. 89-106, DOI 10.17951/kw.2015.15.89.
• [Grzeliński A.], Wprowadzenie, [w:] P. Bayle, Słownik historyczny i krytyczny. Wybór 2, tłum. P. Chmielewski, M. Chojnacka, A. Fedyniuk, P. Gąska, T. Gliński, A. Grzeliński, P. Karbownik, K. Kaśkiewicz, M. Klonowski, D. Kolasa, A. Konrad, D. Kosiewicz, J. Maciejewski, T. Markiewika, A. Markwart, H. Piątkiewicz, M. Radecki, red. naukowa A. Grzeliński, K. Kaśkiewicz, A. Markwart, wprowadzenie A. Grzeliński, Toruń 2021, s. 7-39.
• Gubrynowicz B., Józef Maksymilian Ossoliński. Człowiek i pisarz, Lwów 1928.
• Hazard P., Kryzys świadomości europejskiej 1680-1715, tłum. J. Lalewicz, A. Siemek, wstęp M. Żurowski, Warszawa 1974.
• Hombek D., Twórczość Jacka Idziego Przybylskiego w ogłoszeniach prasy warszawskiej XVIII wieku, [w:] Przybylski i inni. O znaczeniu Krakowa i regionu w kulturze oświecenia, red. R. Dąbrowski, Kraków 2019 (Studia Dziewiętnastowieczne. Rozprawy, t. 16), s. 215-227, DOI 10.12797/9788381380546/10.
• Inwentarz biblioteki Ignacego Krasickiego z 1810 r., oprac. S. Graciotti, J. Rudnicka, Wrocław 1973.
• Israel J., Locke, Spinoza i filozoficzna debata o tolerancji w okresie wczesnego oświecenia (ok. 1670-ok. 1750), tłum. A. Tomaszewska, [w:] Oświeceniowe źródła idei sekularyzmu, red. A. Tomaszewska, D. Barnat, Kraków 2017, s. 173-187.
• Jakuszko H., Inspiracja Pierre’a Bayle’a w oświeceniu niemieckim, [w:] Rekonesanse filozoficzne - człowiek, wartości, historia. Prace ofiarowane Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Czarneckiemu, red. H. Jakuszko, Lublin 1999, s. 127-135.
• Jakuszko H., Kondycja ludzka według Pierre’a Bayle’a, „Studia z Historii Filozofii” 2019, t. 10, z. 1, s. 55-73, DOI 10.12775/szhf.2019.005.
• Julkowska V., Naruszewiczowska koncepcja narracji historycznej, czyli o sztuce pisania historii, [w:] Adam Naruszewicz i historiografia oświecenia, red. K. Bartkiewicz, Zielona Góra 1998, s. 125-137.
• Kapuścik J., Mecenas i uczony. J.M. Ossoliński i jego działalność historycznoliteracka, Kraków 1979.
• Karaskiewicz K., „Logika dobrego smaku” - czyli sztuka prawdziwego sądzenia w „Rozprawie o krytyce” Stanisława Kostki Potockiego, Toruń 2012.
• Karaskiewicz K., Recepcja filozofii Pierre’a Bayle’a w pisarstwie Stanisława Kostki Potockiego. Zarys problematyki, „Studia Wilanowskie” 2012, t. 19, s. 36-49.
• [Kaśkiewicz K., Grzeliński A.], Wprowadzenie, [w:] P. Bayle, Słownik historyczny i krytyczny. Wybór, tłum. pod kierunkiem K. Kaśkiewicz, A. Grzelińskiego: M. Chojnacka, J. Guzowski, P. Karbownik, M. Klorek, D. Kolasa, T. Markiewka, M. Makaś, G, Sitek, M. Wróblewski, wstęp i oprac. K. Kaśkiewicz, A. Grzeliński, Toruń 2014, s. 9-31.
• Koehler K., Stanisław Orzechowski i dylematy renesansowego humanizmu, Kraków 2004.
• Koselleck R., Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego, tłum., wstęp, oprac. J. Duraj, M. Moskalewicz, Warszawa 2015.
• Kosiński A.J., Biblioteka fundacyjna Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, Wrocław 1971.
• Kozłowski J., Erudycja jako typ poznania: lata rozkwitu (XVII-pierwsza połowa XVIII w.) i lata upadku (druga połowa XVIII w.). Stan badań i horyzonty poznawcze, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1991, t. 36, nr 2, s. 3-20.
• Kruszyńska S., Zrozumieć niewiarę. Filozoficzne wyznania niewiary w nowożytnej myśli francuskiej, Gdańsk 2011 (Minerwa: biblioteka filozofii i historii filozofii).
• Markiewicz H., Świetność i zmierzch przypisów naukowoliterackich, [w:] Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. I. Opacki przy udziale B. Mazurkowej, Katowice 2002, s. 481-492.
• Markowska-Fulara H., Odnajdywanie języka dyscypliny. Literaturoznawstwo wileńskie i warszawskie 1809-1830, Warszawa 2020.
• Marshall J., Poglądy hugenotów po odwołaniu edyktu nantejskiego. Tolerancja, „socynianizm”, integracja i Locke, tłum. A. Tomaszewska, [w:] Oświeceniowe źródła idei sekularyzmu, red. A. Tomaszewska, D. Barnat, Kraków 2017, s. 189-207.
• Ogonowski Z., Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej, Warszawa 1999.
• Ogonowski Z., Socynianizm a oświecenie. Studia nad myślą filozoficzno-religijną arian w Polsce XVII wieku, Warszawa 1966.
• Parkitny M., Retoryka oświeceniowego projektu grantu („Memoriał względem pisania historii narodowej”), [w:] Czytanie Naruszewicza. Interpretacje, red. T. Chachulski, Wrocław 2000, 237-248.
• Pawlak W., De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, Lublin 2012 (Studia i Materiały z Dziejów Literatury Wczesnonowożytnej, t. 1).
• Pluta P., Znaczenie i rola przypisów Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w „Wiadomościach historyczno-krytycznych do dziejów literatury polskiej”, [w:] Komentarze i przypisy w książce dawnej i współczesnej, red. B. Mazurkowa, Katowice 2019, s. 293-305.
• Pomian K., Komety, tolerancja i zło, [w:] idem, Człowiek pośród rzeczy. Szkice historyczno-filozoficzne, Warszawa 1973, s. 38-67.
• Pomian K., Piotr Bayle wobec socynianizmu. Przyczynek do kwestii roli socynianizmu w formowaniu się ideologii oświecenia, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1960, t. 6, s. 101-182.
• Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Warszawa 2010 (Communicare: Historia i Kultura).
• Ptaszyk M., Zapomniane listy z korespondencji Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, „Ze Skarbca Kultury” 1977, z. 29, s. 105-118.
• Rowińska-Szczepaniak M., Miejsce Fabiana Birkowskiego w dominikańskim „łańcuchu pamięci”, [w:] F. Birkowski, Mowy akademickie i polemiczne, tłum. B. Gaj, oprac. i komentarz B. Gaj, M. Rowińska-Szczepaniak, Warszawa 2016, s. 163-197.
• Rudnicka J., Biblioteka Ignacego Potockiego, Wrocław 1953.
• Sidorowicz-Mulak D., Kolekcja starych druków Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i jej proweniencje, [w:] Dawna książka i jej właściciele, t. 1, red. D. Sidorowicz-Mulak, A. Franczyk-Cegła, Wrocław 2017, s. 77-102.
• Skręt R., Historiografia literatury polskiej w XIX stuleciu, Wrocław 1986.
• Skrzypek M., Meslier w Polsce, „Euhemer” 1972, nr 4, s. 41-52.
• Skrzypek M., Sprawa Józefa Bogucickiego, „Przegląd Humanistyczny” 1998, t. 42, nr 1, s. 1-11.
• Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Studia historyczne, Warszawa 1923.
• Smolińska A., Dyskurs oświeceniowy. Filozofia ks. Antoniego Jakuba Wiśniewskiego SchP (1718-1774), Kraków 2012.
• Snopek J., Objawienie i oświecenie. Z dziejów libertynizmu w Polsce, Wrocław 1986 (Studia z Okresu Oświecenia, t. 21).
• Starnawski J., Dzieje wiedzy o literaturze polskiej, Wrocław 1984.
• Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna księcia biskupa warmińskiego i jej rola w edukacji obywatelskiej czasów stanisławowskich, Warszawa 1994 (Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki, t. 3).
• Szałek P.K., O genezie Berkeleyowskiej definicji „istnienia”, [w:] Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Lublin 2008, s. 93-113.
• Szczepaniec J., Reedycje tytułowe druków w Polsce XVIII wieku. Zarys problematyki i bibliografia, „Ze Skarbca Kultury” 1957, z. 10, s. 41-106.
• Szczucki L. Reformacja protestancka w dziele Abrahama Bzowskiego, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1981, t. 26, s. 35-46.
• Śliwa T., Udział i działalność ks. Stanisława Orzechowskiego w łacińskiej katedralnej kapitule przemyskiej, [w:] Stanisław Orzechowski pisarz polityczny. Materiały z konferencji naukowej w pięćsetlecie urodzin renesansowego humanisty. Przemyśl-Żurawnica, 17-18 października 2013, red. J. Musiał, Przemyśl, Kraków 2014, s. 75-100.
• Tyszkowski W., Z problematyki badań proweniencyjnych. Fragment biblioteki ks. Lubomirskich w Przeworsku w zbiorach starych druków Ossolineum, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 2001, z. 12, s. 185-187.
• Wojakowski J., Nowożytne treści w księgozbiorze Szkoły Rycerskiej, [w:] Nowożytna myśl naukowa w szkołach i księgozbiorach polskiego oświecenia, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Wrocław 1976, s. 81-115.
• Żbikowska-Migoń A., Książka naukowa w kulturze polskiego oświecenia, Wrocław 1977.
• Żbikowski P., W pierwszych latach narodowej niewoli. Schyłek polskiego oświecenia i zwiastuny romantyzmu, Wrocław 2007 (Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).