Polskie nazwiska wywodzące się z nazw substancji chemicznych (część 1)

• Autorzy: Buszewski Bogusław , Chojnacka Katarzyna , Górecki Henryk , Dobrzański Zbigniew , Opaliński Sebastian

Identyfikatory

DOI

10.53584/WIADCHEM.2025.11.1

Warianty tytułu

EN

Polish surnames derived from chemical substance names (part 1)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

This study aims to conduct an etymological and statistical analysis of Polish surnames related to chemical nomenclature. Part I focuses on surnames derived from the names of chemical elements. In contrast, Part II will address names related to chemical substrates, products, and raw materials, as well as phonetically similar surnames. The analysis was conducted using three Polish surname databases - PESEL registry, the ISNP dictionary (Internet Dictionary of Polish Surnames), and the online database ActaFlow — as well as two international sources: Forebears and Geogen. Out of all 118 officially recognized chemical elements, 41 (34.7%) were identified as having homonymous or identical forms in existing Polish surnames. These names were analyzed primarily with reference to ISNP dictionary, while international data were drawn from the Forebears platform. The surnames examined include: Arsen, Azot, Bar, Bor, Brom, Cer, Chrom, Cyna, Cynk, Gal, German, Glin, Hel, Jod, Kopernik, Krzem, Lit, Nobel, Magnez, Miedź, Nikiel, Ołów, Polon, Potas, Rad, Radon, Ren, Rod, Selen, Siarka, Sód, Srebro, Tal, Tor, Uran, Węgiel, Wapń, Wanad, Wolfram, Złoto, and Żelazo. The findings reveal that among these 41 chemically sounding Polish surnames, only 9 can be attributed to chemical origins (22.0%). These include: Ołów, Siarka, Srebro, Węgiel, Złoto, Żelazo and Miedź derivatives (Miedziak, Miedzian etc.) with likely origins also suggested for Cyna and Potas. Among the 41 identified surnames, Nikiel is the most common in Poland (approximately 2,800 bearers), while Ren is the most prevalent internationally (approximately 5.8 million individuals). According to the authors, the most distinctive Polish „chemical" surnames - either primary or derived - include: Chromik, Cynkutis, Kopernik, Nobel, Ołownia, Polon, Potaś, Rubid, and Złotoś. Interestingly, in many African and Asian countries, some of these surnames coincide with given names (forenames). Examples include: Arsenic, Barium, Bor, German, Jod, Lit, Ren, Rod and Srebro, with the names German (approx. 678.8 thousand) and Ren (approx. 530.5 thousand men and women) being particularly popular. It is also noteworthy that 10 of the analyzed surnames (24.4%) have a noble origin, including: Bar, Cynk, German, Glin, Kopernik, Nikiel, Ren, Tor, Wolfram, and Żelazo. Throughout one generation (2002–2025), the total number of bearers of these "chemical" surnames in Poland has decreased by only 0.87 %, indicating a stable demographic presence. However, these data refer only to 12 selected surnames (of high and medium frequency), covering approximately 11.3 thousand users.

Słowa kluczowe

PL

pierwiastki; nazwy chemiczne; nazwiska polskie; etymologia; onomastyka

EN

elements; chemical names; Polish surnames; etymology; onomastics

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Chemiczne
• Czasopismo: Wiadomości Chemiczne
• Rocznik: 2025
• Tom: [Z] 79, 11-12
• Strony: 875--898
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., tab.

Twórcy

autor

Buszewski Bogusław

• Kujawsko–Pomorskie Centrum Naukowo–Technologiczne sp. z o.o. im. prof. Jana Czochralskiego w Toruniu, ul. Zygmunta Krasińskiego 4/4A, 87–100 Toruń
• Interdyscyplinarne Centrum Ekotechnologii, Politechnika Poznańska, Pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5, 60-965 Poznań

• https://orcid.org/0000-0002-5482-7500

autor

Chojnacka Katarzyna

• Politechnika Wrocławska, Wydział Chemiczny, Katedra Zaawansowanych Technologii Materiałowych, ul. Smoluchowskiego 25, 50–372 Wrocław

• https://orcid.org/0000-0001-6897-9882

autor

Górecki Henryk

• Politechnika Wrocławska, Wydział Chemiczny, Katedra Zaawansowanych Technologii Materiałowych, ul. Smoluchowskiego 25, 50–372 Wrocław

autor

Dobrzański Zbigniew

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, ul. Chełmońskiego 38C, 51–630 Wrocław

autor

Opaliński Sebastian

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, ul. Chełmońskiego 38C, 51–630 Wrocław

Bibliografia

• [1] Z. Kowalik-Kaleta. Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII-XV wiek). T. 1. Wyd. SOW, PAN Warszawa 2007.
• [2] A. Cieślikowa, H. Górny. Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku - wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią. Wyd. Lexis, Kraków 2007.
• [3] Z.L. Klemensiewicz. Historia języka Polskiego. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007.
• [4] S. Kania, J. Tokarski. Zarys leksykologii i leksykografii polskiej, Wyd. Szkol. Pedag., Warszawa 1984.
• [5] J.M. Zawadzki. Tysiąc najpopularniejszych nazwisk w Polsce. Wyd. Świat Książki, Warszawa 2002.
• [6] A. Cieślikowa. Prace Instytutu Języka Polskiego PAN, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1990.
• [7] Nazwiska występujące w rejestrze PESEL - Dane Otwarte 2025, Ministerstwo Cyfryzacji, Warszawa (stan na 22. 01. 2025).
• [8] M. Magda-Czekaj. Onomastica 2016, 60, 151.
• [9] T. Kolber. Ann. Acad. Paedag. Cracov. 2008, 62, 156.
• [10] M. Karczewska. Roczn. Human. 2023, 71, 163.
• [11] Z. Dobrzański, K. Rogowska-Sobota, A. Czaplicka. Pol. Drob., 2024, 11, 56.
• [12] Z. Dobrzański, K. Czyż, A. Wójcik. Przegl. Hod., 2025, 1, 7.
• [13] Z. Dobrzański, B. Krochmal-Marczak, J. Witkoś. Herbalism, 2025, 11, 211.
• [14] Internetowy Słownik Nazwisk Polskich, (ISNP), Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 2025. https:// isnp pan nazwiska w polsce - Wyszukaj.
• [15] K. Rymut. Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny. T. 1, Wyd. IJP PAN, Kraków 1999.
• [16] Z. Bronk. Agencja Informatyczna Acta Flow. Nazwiska Polskie, Rozkład występowania nazwisk w powiatach. Gdańsk 2002.
• [17] N.G. Connelly, T. Damhus, R.M. Hartshorn, A.T. Hutton. Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005. International Union of Pure and Applied Chemistry. RSC Publishing, NC USA 2005.
• [18] Wikipedia (Wolna encyklopedia), https://pl.wikipedia.org/wiki/
• [19] Internetowy Słownik Polsko-Angielski DIKI, htps:// www.bing.com/search?q=
• [20] Internetowy +Słownik+Polsko-Angielski+DIKI
• [21] J. Siwik. Encyklopedia nazwisk i przydomków szlacheckich. Wyd. Kastor, Kraków 2010.
• [22] A. Boniecki, Herbarz polski, t. 1-16, Wyd. Gebethner & Wolff, Warszawa 1905.
• [23] Forebears: Names & Genealogy Resources, internetowa platforma genealogiczna, Dubaj, ZEA 2012- 2022.
• [24] C. Stöpel - Geogen (Surname Mapping), Ludwigsfelde, Deutschland 2005-2025.
• [25] R. Szepke. 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1982.
• [26] J. Śniadecki. Początki chemii. Wyd. Drukarnia Akademicka, Wilno 1800.
• [27] Eichstaedt. Księga pierwiastków, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1973.
• [28] F.N. Walter. Wykład nomenklatury chemicznej polskiej i porównanie jej z nomenklaturami łacińską, francuzką, angielską i niemiecką. Wyd. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1844.
• [29] M. Schönnenbeck, F. Neumann. Historia cynku, jego produkcja i zastosowanie. Raport. Rheinzink. https://www.rheinzink.pl/fileadmin/redaktion/RHEINZINK_PL/Downloads /Brochures-Productinformation (dostęp: 18.07.25).
• [30] R. Kocjan (red. nauk.) Chemia Analityczna. T. 1 i 2, PZWL Wyd. Lekarskie, Warszawa 2023. [31] A. Bielański. Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa, PWN 2002.
• [32] A. Bańkowski. Etymologiczny słownik języka polskiego. T. 1 i 2, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• [33] Wielki Słownik Języka Polskiego PAN (red. P. Żmigrodzki) .Wyd. IJP PAN Kraków (wersja elektroniczna) https://Wielki słownik języka polskiego PAN (WSJP PAN).
• [34] S. Urbańczyk (red.). Słownik staropolski. T. 1-11, Wyd. IJP PAN, Warszawa - Kraków 1953- 2002.
• [35] S. B. Linde Słownik języka polskiego. T. 1-6, Wyd. Drukarnia XX Pijarów, Warszawa 1807- 1814.
• [36] A. Zdanowicz. i in. Słownik języka polskiego. Cz. I i II, Wyd. M. Orgelbrand, Wilno 1861.
• [37] P. Gąsiorowski. Etymologia chemiczna: wędrowne, zmienne, błyskotliwe srebro. https://eksperymentmyslowy.pl/2022/12/15/przerywnik-etymologia-chemiczna-wedrowne-zmienne-srebro/.
• [38] A. Brűckner. Słownik etymologiczny języka polskiego. Wyd. Nakład i Własność Krak. Spółki Wyd. Kraków 1927
• [39] Polski Słownik Biograficzny (praca zbiorowa). T. 1, Wyd. PAU, Kraków 1934.
• [40] W. Gajewski, H. Chmielewski (red.): Encyklopedia techniki. Chemia. Wyd. Naukowo- Techniczne, Warszawa 1965.
• [41] W. Witkiewicz, A. Kowalczyk, Z. Dobrzański (red.). Etymologia nazwisk polskich wywodzących się z terminologii biologiczno-medycznej. Monografia, Wyd. UP, Wrocław 2025 (in press).