The operations of building companies in Wrocław in the 2nd half of the 19th century

• Autorzy: Grzegorczyk B.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc120104

Warianty tytułu

PL

Działalność wrocławskich spółek budowlanych w II połowie XIX w.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

One of the problems of Wrocław around 1850 – which in fact is rarely noticed by researchers – due to the fact that other issues are most often studied – is the issue of planned housing development and building societies closely connected with it which were established in those times. In 1840 there was an economic revival along with a population growth and decisions taken by the members of the city government at that time resulted in the construction boom. There was an increased demand for building plots whose values were still growing. It could be observed that there appeared a necessity to build not only tenement houses for rich Wroclaw inhabitants, but there was also a need to erect cheaper houses for poorer inhabitants of the town. It is very characteristic that patterns were derived from English experiences and ‘The Society for Improving the Conditions of the Labouring Classes’ that was established in London in 1844 was presented as an example of a newly understood construction organisation. However, the English Society, similarly to the Amsterdam society called ‘Vereeniging ten Behoven der Arbeiderklasse’, conducted half-charity business, whereas in the territory of Wroclaw the business was carried out in two ways, namely, two groups of societies with different goals appeared. Societies with a definitely commercial character belonged to the first group and they were aimed at gaining building territories, dividing them into building plots and then selling them (for example, Wroclaw Construction Society – 1858, Wroclaw Construction Bank – 1871). It is worth emphasising that some societies did not only deal with selling new plots of land but they also employed architects who designed buildings, constructed them and then sold to private persons or institutions (e.g. Maciejowe Field – Construction Limited Partnership Society – 1869, Silesian Society of Real Estate Trade – 1872). The other group consisted of societies which conducted business on the basis of a cooperative, however, differently than in England or Netherlands, i.e. they were established on the initiative of persons who were united by a necessity to get a relatively cheap flat (e.g. Wroclaw Savings and Construction Cooperative – 1868). The activity of the abovementioned companies, which was outlined in the article, clearly demonstrates not only constant competition but also a great contribution of the discussed institutions in the process of co-creating the planned city development.

PL

Jednym z problemów Wrocławia około roku 1850 – nota bene problemu, który tylko okazjonalnie, z racji omawiania najczęściej innych kwestii, zwraca uwagę badaczy – jest sprawa ówczesnej planowanej gospodarki mieszkaniowej i ściśle z nią powiązanych, tworzonych wówczas towarzystw budowlanych. Nie ulega wątpliwości, że był to wyraz aktywizacji gospodarczej Niemiec po roku 1840. Wraz z ożywieniem gospodarczym nastąpił w mieście przyrost ludności, a podejmowane wówczas przez członków zarządu miasta decyzje zaowocowały koniunkturą budowlaną. Uwidocznił się zwiększony popyt na działki budowlane, których wartość stale rosła. Można zauważyć, że w mieście pojawiła się konieczność wznoszenia nie tylko kamienic czynszowych dla zamożnych wrocławian, ale także budowy tańszych domów dla uboższych mieszkańców. Znamienne jest, że wzorce czerpano przede wszystkim z doświadczeń angielskich, a jako przykład nowo pojętej organizacji budowlanej podawano „Society for Improving the Conditions of the Labouring Classes”, założone w Londynie w 1844 r. O ile jednak angielska spółka, podobnie jak amsterdamskie stowarzyszenie „Vereeniging ten Behoven der Arbeiderklasse”, prowadziła działalność na poły charytatywną, o tyle na terenie Wrocławia prowadzono ją na dwa sposoby – pojawiły się dwie grupy stowarzyszeń o odmiennych celach. Do pierwszej z nich należy zaliczyć towarzystwa o zdecydowanie komercyjnym charakterze, które dążyły do pozyskania terenów budowlanych, następnie podziału ich na działki i sprzedaży (np. „Wrocławskie Towarzystwo Budowlane” – 1858, „Wrocławski Bank Budowlany” – 1871). Warto przy tym zaznaczyć, że część towarzystw nie zajmowała się li tylko sprzedażą nowo wytyczonych działek, zatrudniano bowiem architektów, którzy projektowali budynki, następnie realizowane i odsprzedawane prywatnym osobom bądź instytucjom (np. „Pole Maciejowe – Towarzystwo Budowlane – Komandytowe” – 1869, „Śląskie Towarzystwo Handlu Nieruchomościami” – 1872). Drugą grupę natomiast tworzyły towarzystwa, które działały na zasadach spółdzielni, jednak inaczej niż w Anglii czy Niderlandach, powstawały one przede wszystkim z inicjatywy osób, które jednoczyła konieczność zdobycia stosunkowo taniego mieszkania (np. „Wrocławska Spółdzielnia Oszczędnościowo-Budowlana” – 1868). Naszkicowana w artykule działalność powyższych spółek jednoznacznie dowodzi nie tylko stałej rywalizacji, ale również ogromnego wkładu, jaki wniosły omawiane instytucje we współtworzenie planowego rozwoju miasta.

Słowa kluczowe

EN

architecture 19th; social housing; building companies; Wrocław

PL

architektura XIX w.; budownictwo socjalne; spółki budowlane; Wrocław

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2012
• Tom: Nr 1(31)
• Strony: 35--41
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys.

Twórcy

autor

Grzegorczyk B.

• Nicolaus Copernicus University in Torun

Bibliografia

• [1]Archiwum Budowlane Muzeum Architektury (ABMA), vol. 1995—2005; Vol. 3081.
• [2]“Breslauer Zeitung”, 1865-1875.
• [3]Gerber P., Przestrzenne kształtowanie architektury przemysłowej Wrocławia pierwszej połowy XIX wieku, [in:] Architektura Wrocławia, Vol. 2: Urbanistyka, J. Rozpędowski et al. (eds), Wrocław 1995, pp. 277-300.
• [4]Geschäfts Bericht der Schlesischen Immobilien-Actien-Gesellschaft für das Jahr 1872, Breslau 1873.
• [5]Grzegorczyk B., Architektura i budownictwo teatralne we Wrocławiu od około 1770 roku do schyłku XIX wieku, Wrocław 2000.
• [6]Grzegorczyk B., Budowniczowie i architekci dziewiętnastowiecznego Wrocławia, [in:] Studia z architektury nowoczesnej, J. Kucharzewska, J. Malinowski (eds), Toruń 2009, pp. 9-30.
• [7]Grzegorczyk B., Wzorce amsterdamskie w budownictwie socjalnym Wrocławia 1919—1939, [in:] Niderlandyzm na Śląsku i krajach ościennych, M. Kapustka, A. Kozieł, P. Oszczanowski (eds), Wrocław 2003, pp. 413—425.
• [8]Grzegorczyk B., Tomaszewicz A., Wrocławskie pałace czynszowe powstałe w latach siedemdziesiątych stulecia XIX, “Rocznik Wrocławski” 2000, Vol. 6, pp. 179—202.
• [9]Honigmann C., Die Wohnungsverhältnisse in Breslau, “Schriftendes Vereins für Socialpolitik” 1886, Vol. 31, pp. 230-251.
• [10]Krämer A., Die Entwicklung und Wirkungskreis des Breslauer StadtVermessungsamtes, [in:] Beitrage Geschichte des Stadt Breslau, Breslau 1939.
• [11]Nachweisung von sämmtlichen ultimo vorhanden Mitglidem der Breslauer Bau-Spar-Genossenschaft, Breslau [1875],
• [12]Nipperdey T., Rozważania o niemieckiej historii. Eseje, Warszawa 1986.
• [ 13] Ostrowska-Kębiowska Z., Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780-1880, Poznań 1982.
• [14]Prospect zur Bebauung des Matthiasfeldes vor dem Oderthore in Breslau, Breslau, den 16. Mai 1869.
• [15]Prospectus zur Gründung einer "Breslauer Bau-Gesellschaft", Breslau 1858.
• [16]Sebzda B., Dawne wrocławskie osiedle willowe w lewobrzeżnych Starych Szczytnikach, [in:] Architektura Wrocławia, Vol. 1: Dom, J. Rozpędowski et al. (eds), Wroclaw 1995, pp. 311-330
• [17]“Schlesiasche Provinzialblätter”, 1872, 1873.
• [18]“Schlesische Zeitung”, 1865-1875.
• [19]TomaszewiczA., Wrocławski dom czynszowy 1808-1918, Wroclaw 2003.
• [20]Wagenaar M., Stedebouw en burgerlijke vrijheid. De contrasterende carrières van Europese hoofdstenden, Amsterdam 2001.
• [21]Ziątkowski L., Julius Schottländer (1835-1911). Przykład finansowej i społecznej kariery Żydów wrocławskich, “Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 1999, Vol. 54, No. 3, pp. 365-372