Konserwacja wzgórza zamkowego w Gniewie w latach 1961 – 2011. Pół wieku w dziejach zabytku

• Autorzy: Gawlicki Marcin

Identyfikatory

DOI

10.35784/odk.3373

Warianty tytułu

EN

Conservation of the castle hill in Gniew in the years 1961 – 2011. Half a century in the history of the monument

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zespół wzgórza zamkowego w Gniewie należy do grupy najcenniejszych zabytków związanych z państwem krzyżackim. Wielokrotnie w swoich dziejach niszczony i przebudowywany zamek konwentualny, siedziba polskich starostów, w XIX wieku magazyn, potem więzienie i koszary, zniszczony pożarem w 1921 roku, przez szereg kolejnych dziesięcioleci pozostawał w formie ruiny. Początek badań architektonicznych, prac projektowych, budowlanych i konserwatorskich na terenie zamku gniewskiego datuje się na lata 60–te XX wieku. Artykuł przedstawia efekty prac prowadzonych przez PP Pracownie Konserwacji Zabytków w latach 1962 – 1990 oraz dotychczas niepublikowane wyniki, wykonanych w latach 1972 – 1973, badań historyczno – architektonicznych zabudowy wzgórza zamkowego. Zaprezentowana zostanie także autorska koncepcja adaptacji zamku, wykonana w 1973 roku na podstawie wyników badań i rozwarstwienia chronologiczne. W oparciu o zasadę ograniczonej interwencji w strukturę zabytku, przy wykorzystaniu zaangażowania mieszkańców oraz lokalnego potencjału inwestycyjnego, w latach 1991 – 2001, przy aktywnym udziale wojewódzkiego konserwatora zabytków, zrealizowano pierwszy etap prac adaptacyjnych. Realizacja drugiego etapu w latach 2002 – 2011 polegała na modyfikacji programu użytkowego wynikającej z nowych oczekiwań skoncentrowanych na obsłudze ruchu turystycznego dostosowanych do realnych możliwości finansowania. W okresie pięćdziesięciu lat, dzięki działalności wielu osób i instytucji, w zmieniającym się otoczeniu organizacyjnym i finansowym przy ewolucji teorii ochrony zabytków, zamek w Gniewie doprowadzony został do stanu umożliwiającego jego użytkowanie. Zasadniczo zmieniona koncepcja architektoniczna oraz związany z nią charakter i zakres prac budowlano – konserwatorskich prowadzonych po 2011 roku wyznaczył cezurę czasową niniejszego artykułu.

Słowa kluczowe

PL

Zamek Krzyżacki w Gniewie; zamek w Gniewie; badania architektoniczne; koncepcja adaptacji; prace konserwatorskie; użytkowanie zabytku; wzgórze zamkowe

EN

Castle in Gniew; architectural research; adaptation concept; conservation works; use of the monument; castle hill; Teutonic castle

• Wydawca: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS ; Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej
• Czasopismo: Ochrona Dziedzictwa Kulturowego
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 18
• Strony: 127--148
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz., ryc.

Twórcy

autor

Gawlicki Marcin

• prof. em. Katolicki Uniwersytet Lubelski
• Sopocka Akademia Nauk Stosowanych

• https://orcid.org/0000-0002-9919-3441

Bibliografia

• 1. Arszyński, M. (1995/1). Gniew. Architektura gotycka w Polsce, pod redakcją T. Mroczko i M. Arszyńskiego, T. II, Katalog zabytków pod redakcją Andrzeja Włodarka. (82) Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
• 2. Arszyński, M. (1995/2). Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
• 3. Choińska-Bohdan, E. (1994). Gniew w świetle badań archeologicznych. Gdańsk.
• 4. Gawlicki, M. (1973). Studium Historyczno – konserwatorskie oraz koncepcja adaptacji Wzgórza Zamkowego w Gniewie. Gdańsk: Praca dyplomowa, Politechnika Gdańska Instytut Architektury i Urbanistyki (maszynopis i plansze graficzne).
• 5. Gniew – Zamek i Pałacyk Myśliwski, (1961) Józef Chrzanowicz, Tadeusz Domagała, Adam Stefanowicz, Zygmunt Wysocki, maszynopis i dokumentacja pomiarowa w skali 1:50. Gdańsk: PP PKZ.
• 6. Guerquin, B. (1974). Zamki w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
• 7. Haftka, M. (1999). Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów. Malbork Płock: Wydawnictwo Consort i Muzeum Zamkowe w Malborku.
• 8. Hołowińska, Z., Klinger, W., & Massalski, R. (1981). Badania architektoniczno-archeologiczne na terenie głównego budynku zamkowego w Gniewie w 1981 roku. Gdańsk: Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej nr 337, Architektura, T. 24.
• 9. Hołowińska, Z., & Massalski, R. (1987). Badania architektoniczno-archeologiczne na terenie zamku w Gniewie w 1982 roku. Gdańsk: Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej nr 407, Architektura, T. 26.
• 10. Kadłuczka, A. (2014). Zamek krzyżacki w Gniewie. Przyczynek do jego chronologii i stratygrafii. Historia i współczesność w architekturze i urbanistyce, T. 1, Monografia nr 465, Kraków: Politechnika Krakowska.
• 11. Kajzer, L., Kołodziejski, S., & Salm J. (2001). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
• 12. Kąsinowski, A. (1961). Powierzchniowe badania architektoniczne zamku w Gniewie. Szczecin: PP Pracownie Konserwacji Zabytków (maszynopis).
• 13. Kopia lustracji zamku gniewskiego przeprowadzonej w roku 1565. Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. I 63a/499.
• 14. Łoziński, J.Z. (1992). Pomniki sztuki w Polsce. Tom II część I Pomorze. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”.
• 15. Molski, P. (2021). Przekształcenia zabytkowych obiektów – próba kodyfikacji. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 11(2021), 13 – 26.
• 16. Paczkowski, J. (1938). Opis królewszczyzn w woj. Chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• 17. Steinbrecht, C. (1888). Preussen zur Zeit Landmaister. Danzig.
• 18. Struczyński, J. (2001). Vivat Vasa! Konfrontacje polsko – szwedzkie. Gdańsk.
• 19. Struczyński, J. (2003). Gniew – Miasto z Charakterem. Gniew (maszynopis).
• 20. Strzelecka, I. (1982). Gniew. Pomorze w Zabytkach Sztuki. Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź: Zakład Narodowy im.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).