History of Toruń’s New Bielany pump station (1916–1917) in the light of archival records

• Autorzy: Jagiełło Daria

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc240402

Warianty tytułu

PL

Historia niewielkiego zespołu stacji pomp Nowe Bielany (1916–1917) w świetle źródeł archiwalnych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In the years 2022–2023, the adaptation of one of the former Toruń pumping stations – the so-called Nowe Bielany – was carried out (the completion of its construction is dated at 1917). For many years the plant supported the nearby Stare Bielany main station in supplying the city with water. In the 1980s it was taken out of service and remained unused for the following years. Preparations related to the adaptation project revealed that the history of the station was poorly understood and that the facility had not been the subject of research so far. The article presents an interesting history of the construction and operation of the Nowe Bielany plant. The reasons that ultimately caused its closure are also given. The circumstances of its construction, equipment, architecture, and the realities of the times in which it operated are presented, while the importance of archival research for a better understanding of the facility is highlighted. The text was prepared mainly on the basis of the results of extensive archival research, sometimes confronted with the results of the analysis of the existing facility (before and after the adaptation work). Nowe Bielany, as can be seen from the materials that have been obtained, was a plant built efficiently and with great care (this is also confirmed by the preserved correspondence). Owing to the recurring problems of water shortages in Toruń, great hopes were placed in its construction. Unfortunately, the station did not meet these expectations (very high production costs, rapidly decreasing pump efficiency and too little water in the wells), which is why in the 1930s the search for a location for a new intake began. Although the history presented is not a success story, the Nowe Bielany pumping station complex has turned out to be an interesting and valuable witness to the development of the water and sewage infrastructure in Toruń.

PL

Historia niewielkiego zespołu stacji pomp Nowe Bielany (1916–1917) w świetle źródeł archiwalnych W latach 2022–2023 przeprowadzona została adaptacja zespołu jednej z dawnych toruńskich stacji pomp – tzw. Nowych Bielan (zakończenie jej budowy datowane jest na 1917). Zakład przez wiele lat wspomagał pobliską stację główną Stare Bielany w zaopatrywaniu miasta w wodę. W latach 80. XX w. został wyłączony z eksploatacji i przez kolejne pozostawał nieużytkowany. Przygotowania związane z projektem adaptacji uświadomiły, że historia stacji jest słabo rozpoznana, a obiekt nie był dotychczas przedmiotem badań. W artykule przedstawiono interesującą historię budowy i działania nowobielańskiego zakładu. Podano także powody, które ostatecznie zadecydowały o jego zamknięciu. Zaprezentowano okoliczności budowy, wyposażenie, architekturę, a także realia czasów, w których pracowała, równocześnie uwypuklono znaczenie badań archiwalnych dla lepszego rozpoznania obiektu. Tekst przygotowano głównie na podstawie wyników szeroko zakrojonej kwerendy archiwalnej, niekiedy dokonując konfrontacji z wynikami analizy istniejącego obiektu (przed pracami adaptacyjnymi i po tych pracach). Nowe Bielany, jak wynika z materiałów, do których udało się dotrzeć, były zakładem budowanym sprawnie i z dużą dbałością (potwierdza to również zachowana korespondencja). W związku z powracającymi problemami niedoborów wody w Toruniu pokładano w ich budowie duże nadzieje. Stacja niestety nie sprostała tym oczekiwaniom (bardzo wysokie koszty produkcji, szybko spadająca wydajność pomp oraz zbyt mało wody w studniach), dlatego już w latach 30. XX w. rozpoczęto poszukiwania lokalizacji dla nowego ujęcia. Mimo że przedstawiona historia nie jest historią sukcesu, zespół stacji pomp Nowe Bielany okazał się interesującym i cennym świadkiem rozwoju infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej w Toruniu.

Słowa kluczowe

EN

waterworks; Toruń; technical heritage; history; industry in the 20th century

PL

wodociągi; Toruń; dziedzictwo techniki; historia; przemysł w XX w

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 4 (80)
• Strony: 11--20
• Opis fizyczny: Bibliogr. 43 poz., rys.

Twórcy

autor

Jagiełło Daria

• Faculty of Fine Arts, Nicolaus

• https://orcid.org/0000-0002-4437-0551

Bibliografia

• Akta miasta Podgórza, ref. no. 774.
• Akta miasta Podgórza, ref. no. 776.
• Archiwum Państwowe w Toruniu [APT], Akta miasta Torunia.
• APT, AmT C, ref. no. 5976.
• APT, AmT C, ref. no. 5990.
• APT, AmT C, ref. no. 19687.
• APT, AmT D, ref. no. 1648.
• APT, AmT D, ref. no. 3220a, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6180, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6183, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6212, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6213.
• APT, AmT D, ref. no. 6226.
• APT, AmT D, ref. no. 6227.
• APT, AmT D, ref. no. 6228, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6239.
• APT, AmT D, ref. no. 6240, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6241, no pagination.
• APT, AmT D, ref. no. 6252, no pagination.
• APT, AmT G, ref. no. 1227.
• APT, Dokumentacja techniczna miasta Torunia, ref. no. 2807.
• APT, Dokumentacja techniczna miasta Torunia, ref. no. 3229.
• APT, Dokumentacja techniczna miasta Torunia, Vol. 105, ref. no. 3299.
• APT, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Toruniu, ref. no. 143.
• “Der neue Thorner Wasserwerk.” Die Presse, no. 205 (September 1917): 3.
• Felski, Tadeusz, Marian Hejnowicz, and Henryk Pawluk. “Wodociągi i kanalizacja w ostatnim stuleciu (1893–1993).” In 100-lecie nowoczesnych wodociągów toruńskich: 1893– 1993. WPWiK, 1993, 10–12. geoportal.gov.pl. “Toruń”. Accessed June 11, 2024.
• Gerlach, Friedrich. Eine Bautechnische Studienreise nach West- und Ostpreussen. Bericht über eine unter Leitung des Geheimen Ober-Baurath. Verlag von Julius Springer, 1884, 8.
• “Historyczny układ urbanistyczny kampusu uniwersyteckiego UMK na Bielanach.” Record number: A/1770 by decision of 20 January 2020. Accessed June 11, 2024, at http://www.torun.wkz.gov.pl/bip/art/files/27.
• Jagiełło, Daria, Joanna Kucharzewska, and Paulina Szczurek. “Dokumentacja historyczno konserwatorska. Dawna stacja pomp ‘Nowe Bielany’.” Toruń, 2022. [Manuscript in: Archiwum MKZ w Toruniu].
• “Karta rejestracyjna studni nr 2a.” Toruń 1990. [Manuscript in: Archiwum Wodociągów Sp z o.o.].
• Kola, Robert, and Leszek Kotlewski. Drewniane wodociągi Torunia (1. poł. XIV w.–pocz. XIX w.). Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2003.
• Księga adresowa miasta Torunia wraz z Podgórzem i powiatem Toruń- Wieś. Wydaw. Księgi Adresowej, 1923.
• Przybyszewski, Kazimierz. “Przedsiębiorstwa miejskie Torunia w dwudziestoleciu międzywojennym.” Rocznik Toruński, vol. 15 (1980): 117–146.
• Szczuczko, Witold, and Hanna Wieczorkiewicz. Toruń Zespół Wodociągów, vol. 2: Zespół wodociągów stacji pomp Podgórz, Mokre i Nowe
• Bielany. Archive of the K-P WKZ in Toruń , ref. nos. 1126, 1982. Świercz-Prusicka, Anna. “Gospodarka wodno-ściekowa miasta Torunia.”
• Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Matematyczno- Przyrodnicze. Geografia, no. 111 (2005): 41–59.
• “Teczka osobowa pracownika.” Toruń. [Manuscript in: Archiwum Wodociągów Sp z o.o.].
• “Toruń i okolica.” Gazeta Toruńska, no. 207 (September 1915): 3.
• “Toruń-les-Bains.” Deutsche Rundschau, no. 1 (January 1928).
• Wilczyńska, Teresa. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych w rejonie ujęcia miejskiego Toruń – Nowe Bielany. Toruń 1966. [Manuscript in: Archiwum Wodociągów Sp z o.o.].
• Wykaz statystyczny miasta Torunia za czas od 18 stycznia 1920 do 31 grudnia 1923. Drukarnia S. Buszczyński, 1924.
• Zielińska, Agnieszka. “Okres rządów pruskich (1793–1920).” In Atlas historyczny miast polskich, edited by Robert Czaja. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2019.
• Zimny, Henryk. Projekt chlorowni stacji pomp Nowe Bielany. Toruń 1967. [Manuscript in: Archiwum Wodociągów Sp z o.o.].