Wody lecznicze Dolnego Śląska - historia eksploatacji i specyfika dokumentowania zasobów

• Autorzy: Sokołowski Jakub , Sosnowska Małgorzata

Warianty tytułu

EN

Healing waters of Lower Silesia - the history of exploitation and the specifics of documenting resources

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono warunki występowania wód leczniczych na Dolnym Śląsku zwracając szczególną uwagę na specyfikę tego obszaru. Omówiono wielowiekową historię wykorzystywania dolnośląskich wód leczniczych oraz obecny stan udokumentowania ich zasobów. Na Dolnym Śląsku występuje wiele rodzajów wód leczniczych, m.in. szczawy, wody radonowe i lecznicze wody termalne, a także ich mieszaniny (szczawy termalne, szczawy radonowe). Wody te zawierają także szereg składników swoistych, takich jak żelazo, fluorki, kwas metakrzemowy i siarkowodór. Złoża tych wód w największym nagromadzeniu występują w Sudetach. Na obszarze bloku przedsudeckiego i monokliny przedsudeckiej są mniej liczne. Aktualnie na Dolnym Śląsku znajduje się 20 złóż wód leczniczych, z czego w 2020 r. wody wydobywano z 10 z nich. Wody lecznicze Dolnego Śląska są wykorzystywane głównie w balneoterapii i rozlewnictwie, także w rekreacji oraz do wytwarzania kosmetyków i produkcji naturalnego CO2. W artykule poruszono także najważniejsze zagadnienia związane z dokumentowaniem zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych na Dolnym Śląsku.

EN

The article discusses the conditions of the occurrence of medicinal waters in Lower Silesia, paying special attention to the specificity of this area. The centuries-old history of the use of healing waters and the current state of documenting their resources are presented. There are many types of healing waters in Lower Silesia, incl. sorrel, radon and healing thermal waters, as well as their mixtures (thermal sorrel, radon sorrel).These waters also contain a number of specific components such as iron, fluorides, metasilicic acid and hydrogen sulfide.The deposits of these waters are mostly concentrated in the Sudetes.They are less numerous in the area of the Fore-Sudetic Block and the Fore-Sudetic Monocline.Currently, there are 20 healing water deposits in Lower Silesia, of which, in 2020, water was extracted from 10 of them.The curative waters of Lower Silesia are used mainly in balneotherapy and bottling, also for the production of cosmetics and the production of natural CO2.The article also deals with the most important issues related to documenting the exploitation resources of the Lower Silesian healing water intakes.

Słowa kluczowe

PL

Sudety; Dolny Śląsk; uzdrowisko; wody lecznicze; dokumentowanie zasobów

EN

Sudety Mountains; Lower Silesia; spa; medicinal waters; documenting resources

• Wydawca: Instytut Górnictwa Odkrywkowego "Poltegor-Instytut"
• Czasopismo: Górnictwo Odkrywkowe
• Rocznik: 2022
• Tom: R. 63, nr 1
• Strony: 17--25
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz.

Twórcy

autor

Sokołowski Jakub

• Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

autor

Sosnowska Małgorzata

• Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

Bibliografia

• [1] Ciężkowski W., 1990 -Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich. Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr, 60
• [2] Ciężkowski W., Kapuściński J., 2011 - Wyznaczanie granic obszaru i terenu górniczego dla złóż wód podziemnych uznanych za kopaliny. Poradnik metodyczny. Min. Środ., Warszawa
• [3] Ciężkowski W., Szarszewska Z., 1978 - O zjawisku mieszania się wód leczniczych z wodami ich otoczenia na przykładzie uzdrowisk sudeckich. Problemy Uzdrowiskowe, 6 (128): 167-173
• [4] Ciężkowski W. red., 2002 - Występowanie, dokumentowanie i eksploatacja endogenicznego dwutlenku węgla w Polsce. WTN, Wrocław
• [5] Ciężkowski W. red., 2007 - Współoddziaływanie wód zwykłych i leczniczych - zasady dokumentowania, ochrony i gospodarki wodnej. Oficyna Wydaw. PWr, Wrocław
• [6] Ciężkowski W., Kiełczawa B., Liber-Makowska E., Przylibski T. A., Żak S., 2016 - Wody lecznicze regionu sudeckiego - wybrane problemy. Prz. Geol., 64 (9): 671-682
• [7] Ciężkowski W., Liber E., Kiełczawa B., Latour T., Przylibski T., Sziwa D., Żak S., 2007 - Dopuszczalne wahania eksploatacyjnych i fizyczno-chemicznych parametrów wód leczniczych. Zasady ustalania. Oficyna Wydaw. PWr, Wrocław
• [8] Dowgiałło J., 2001 - Sudecki region geotermiczny (SRG) - określenie, podział, perspektywy poszukiwawcze. [W:] T. Bocheńska, S. Staśko (red.), Współczesne problemy hydrogeologii, T. X, cz. 1. Wyd. Sudety, Wrocław: 301-308
• [9] Felter A., Filippovits E., Gryszkiewicz I., Lasek-Woroszkiewicz D., Skrzypczyk L., Socha M., Sokołowski J., Sosnowska M., Stożek J., 2021 - Mapa zagospodarowania wód podziemnych zaliczonych do kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2019 r. Tekst objaśniający do mapy w skali 1:1 000 000. PIG-PIB, Warszawa
• [10] Fistek J., 1965 - Dokumentacja hydrogeologiczna źródeł wód leczniczych rejonu Duszniki Zdrój. PP OTU, Warszawa (niepublikowane)
• [11] Fistek J., 1979 - Wody lecznicze i mineralne oraz peloidy. W: Surowce mineralne Dolnego Śląska. Ossolineum, Wrocław: 430-442
• [12] Fistek J., Kowalewski Z., 1964 - Dokumentacja hydrogeologiczna wraz z projektem robót badawczych na ujęcie leczniczych wód podziemnych z utworów staropaleozoicznych metamorfiku Gór Kaczawskich w Rochowicach Starych k/ Bolkowa. BUiE Tow. Nauk. Eksp. Budow. w Polsce (niepublikowane)
• [13] Fistek J., Grajda E., Dowgiałło J., Karski A., 1960 - Dokumentacja hydrogeologiczna wód mineralnych na obszarze uzdrowiska Długopole Zdrój wraz z aneksem. PP OTU, Warszawa (niepublikowane)
• [14] Franczukowski Z., 2008 - Dawna Polanica-Zdrój. Architektura i ludzie. Wydaw. Press-Forum, Polanica-Zdrój
• [15] Karczmarczyk H., 1965 - Dokumentacja hydrogeologiczna źródeł wód leczniczych w miejscowości Cieplice Śląskie-Zdrój wraz z aneksem. PP OTU, Warszawa (niepublikowane)
• [16] Kiełczawa B., 2001- Zjawisko mieszania się wód Gorzanowa na tle złóż wód rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWr., 92 (29): 85-93
• [17] Kiełczawa B., Wiktorowicz B., 2006 - Model hydrogeochemiczny formowania się szczaw rejonu uskoku Pstrążna-Gorzanów.[W:] Hydrogeochemia’06. X Międzynarodowa Konferencja Aktualne problemy hydrogeochemii, Sosnowiec-Złoty Potok 23-24.06.2006: 42-44
• [18] Liber A., Liber-Makowska E., 2012 - Nowe metody analizy i predykcji spektralnej zmienności wydajności ujęć wód leczniczych z samowypływem oraz ich zastosowanie w badaniach zasobów wód leczniczych na Dolnym Śląsku. Oficyna Wydaw. PWr, Wrocław
• [19] Liber-Makowska E., 2012 - Propozycja metody ustalania zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych eksploatowanych samowypływem. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWr, 135 (42): 75-84
• [20] Liber-Makowska E., Ciężkowski W., 2018 - Dodatek nr 1 do Dokumentacji hydrogeologicznej wód leczniczych w Jeleniej Górze-Cieplicach. PWr., Wrocław (niepublikowane)
• [21] Liber-Makowska E., Porwisz B., Sokołowski J., 2022 - Inne metody ustalania zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych. [W:] A. Sadurski (red.), Dokumentowanie zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych. Poradnik metodyczny. PIG-PIB, Warszawa (w druku)
• [22] Łuczyński R. M., 2003 - Uzdrowiska zapomniane. Sudety, 11 (32): 12-13
• [23] Nowicki R., 2018 - Zabytkowa infrastruktura uzdrowiskowa jako nośnik wartości kulturowych - na przykładzie uzdrowisk sudeckich. Rehabilitation & Recreation, 3: 124-131
• [24] Płochniewski Z., Hordejuk T., 1975 - Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód mineralnych z utworów triasu w Trzebnicy. IG, Warszawa (niepublikowane)
• [25] Piróg M., Chądzyński A., 2015 - Przyszłość dolnoślaskiej architektury uzdrowiskowej. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. - OL PAN, 1: 7-15
• [26] Poprawski L., Kaniewski R., 2020 - Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych wód leczniczych ujęcia w Starej Łomnicy (otwory Hanna 1, Hanna 2, Hanna 3, Hanna 4, Kazimierz 1, Kazimierz 2). Ekoraport, Wieruszów (niepublikowane)
• [27] Przylibski T. A., 2005 - Radon. Składnik swoisty wód leczniczych Sudetów. Oficyna Wydaw. PWr, Wrocław
• [28] Przylibski T. A., Adamczyk-Lorenc A., Żak S., 2007 - Obszary występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych w Sudetach. [W:] S. Wołkowicz (red.), Potencjał radonowy Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych. PIG, Warszawa: 107-179
• [29] Przylibski T. A. red., 2007 - Studium możliwości rozpoznania nowych wystąpień wód zmineralizowanych, swoistych i termalnych na obszarze bloku przedsudeckiego. Raporty Inst. Gór., ser. SPR 1-11/S-5/2007. PWr, Wrocław
• [30] Sadurski A. red., 2022 - Dokumentowanie zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych. Poradnik metodyczny. PIG-PIB, Warszawa (w druku)
• [31] Sokołowski J., Skrzypczyk L., 2021 - Solanki, wody lecznicze i termalne. [W:] M. Szuflicki, [32] A. Malon, M. Tymiński (red.), Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2020 r. PIG-PIB, Warszawa: 488-505
• [32] Sokołowski J., Skrzypczyk L., Malon A., 2015 - Problematyka wyznaczania granic złóż wód leczniczych, termalnych i solanek. Przegląd Geologiczny, 63 (10/1): 1059-1062
• [33] Sokołowski J., Sosnowska M., 2021 -Aspekty formalno-prawne i metodyczne dokumentowania zasobów wód leczniczych, termalnych i solanek wynikające z faktu zaliczenia ich do kopalin. Górnictwo Odkrywkowe, 1: 4-10
• [34] Staffa M., Mazurski K. R., Czerwiński J., Pisarski G., 2003 - Pogórze Izerskie. Słownik Geografii Turystycznej Sudetów, T. 2. Wydaw. I-BIS, Wrocław
• [35] Żak S., Przylibski T. A., Ciężkowski W., 2008 - Określenie zawartości dwutlenku węgla w powietrzu glebowym w rejonach występowania szczaw. Oficyna Wydaw. PWr, Wrocław

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).