Analiza petrograficzna narzutniaków w żwirowni Łubienica-Superunki oraz ich skandynawskie obszary alimentacyjne

Górska-Zabielska, Maria; Smolska, Ewa; Wachecka-Kotkowska, Lucyna

doi:10.7306/2021.4

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Analiza petrograficzna narzutniaków w żwirowni Łubienica-Superunki oraz ich skandynawskie obszary alimentacyjne

Autorzy

Górska-Zabielska Maria , Smolska Ewa , Wachecka-Kotkowska Lucyna

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Gorska_M_Analiza_PG_Vol.69_Nr 1_2021.pdf

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/2021.4

Warianty tytułu

Petrographic analysis of erratics in the Łubienica-Superunki gravel pit and their Scandinavian source areas

Języki publikacji

Abstrakty

Petrographic studies covered 20-60 mm coarse gravel and 4-10 mm medium-grained fractions of two till horizons (units ŁS II and ŁS IV) and two beds of sand-gravelly-outwash deposits(units ŁS I and ŁS III) associated with the Odra Glaciation (MIS6) in Łubienica-Superunki on the North Mazovian Lowland. Regardless of the facies type and grain sise, crystalline rocks dominate over all other petrographic groups in all samples. The percentage of crystalline rocks is greater among coarse gravel (average 74.7%) than among medium-grain gravel (average 67.8%). The share of carbonate rocks is limited only to the both lower units ŁS I and ŁS II. The upper units (ŁS III and ŁS IV) are deprived of these rocks, both in the medium and coarse gravel fraction. Sandstones, presented in all samples, were in the range of 5-20%. From the other petrographic groups, individual chalk limestones clasts, dolomites, flints and quartz grains were identified in the material. The indicator erratics were identified in all four units. Their percentage content stands for 10-18% of the total sample of coarse-grained fraction. Among them, the most common were the erratics derived from the Åland Islands, and then from the area of south-eastern Sweden (Smaland) and from Dalarna in central Sweden. Amongst the erratics with limited indicator significance, Lower Paleozoic limestones and Jotnian sandstones were most frequent. Single fragments of Ordovician red and Paleoporella limestone were present. These rocks, including the Lower Paleozoic grey limestone, occurred only in thelowerunits(ŁS I and ŁS II). The results of the research suggest that the two lower sediment units should be correlated with a ice-sheet advance (Middle Polish Complex, Odranian Stadial?), and the two upper ones - with a separate, subsequent advancement (Wartanian?). The paper is another methodological contribution to the consideration of abandoning the tedious testing of glacial till and focusing on a much faster petrographic analysis of fluvioglacial sediments associated with the same ice sheet. This is demonstrated by the comparable results of the petrographic analysis of short transport outwash sediments and till from a single glacial period.

Słowa kluczowe

analiza petrograficzna Fennoskandzkie narzutniaki zlodowacenie Odry stadiał Odry stadiał Warty Nizina Północnomazowiecka

petrographic analysis Fennoscandian erratics Saalian Odranian stadial Wartanian stadial MIS6 North Mazovian Lowland

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2021

Tom

Vol. 69, nr 1

Strony

43--54

Opis fizyczny

Bibliogr.65 poz., fot., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Górska-Zabielska Maria

maria.gorska-zabielska@ujk.edu.pl

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, ul. Uniwersytecka 7, 25-406 Kielce

autor

Smolska Ewa

e.smolska@uw.edu.pl

Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieœcie 30, 00-927 Warszawa

autor

Wachecka-Kotkowska Lucyna

lucyna.wachecka@geo.uni.lodz.pl

Uniwersytet Łódzki, Narutowicza 88, 90-139 Łódź

Bibliografia

1. BER A., LINDNER L., MARKS L. 2007 - Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55 (2): 115-118.
2. BÖSE M. 1979 - Die geomorphologische Entwicklung im westlichen Berlin nach neueren stratigraphischen Untersuchungen. Berl. Geograph. Abhandlung., 28.
3. BÖSE M. 1989 - Methodisch-stratigraphische Studien und paläomorphologische Untersuchungen zum Pleistozän südlich der Ostsee. Berl. Geograph. Abhandlung., 51.
4. BÖSE M., GÓRSKA M. 1995 - Lithostratigraphical studies in the outcropat Ujście, Toruń-Eberswalde Pradolina, western Poland. Eiszeitalter und Gegenwart, 45: 1-14.
5. CZUBLA P. 2001 - Eratyki fennoskandzkie w Polsce Środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geogr. Lodz., 80.
6. CZUBLA P. 2015 - Eratyki fennoskandzkie w osadach glacjalnych Polski i ich znaczenie badawcze. Wyd. UŁ, Łódź.
7. CZUBLA P., FORYSIAK J., TWARDY J. 2013 - Diamicton in Besiekierz (Central Poland) - how to avoid misinterpretation of superposition in Quaternary geology. Geol. Quart., 57 (4): 629-636.
8. CZUBLA P., GAŁAZKA D.,GÓRSKA M.2006 - Eratyki przewodnie w glinach morenowych Polski. Prz. Geol., 54 (4): 352-362.
9. CZUBLA P., TERPIŁOWSKI S., ORŁOWSKA A., ZIELIŃSKI P., ZIELIŃSKI T., PIDEK I.A. 2019 - Petrographic features of tills as a tool in solving stratigraphical and palaeogeographical problems - A case study from Central-Eastern Poland. Quatern. Inter., 501A: 45-58; doi: https://doi. org/10.1016/j.quaint.2017.08.028
10. DĄBSKI M., ZAWADZKA-PAWLEWSKA U., GREŃK. 2017 -Struktury peryglacjalne na stanowisku Łubienica Superunki (Wysoczyzna Ciechanowska) - wstępne wyniki badań. Landform Analysis, 33: 17-24.
11. FRANKIEWICZ A. 2017 - Materiały robocze do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, ark. Serock. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
12. GAŁĄZKA D. 2004 - Zastosowanie makroskopowych badań eratyków do określenia stratygrafii glin lodowcowych środkowej i północnej Polski. Praca doktorska. Arch. Wydz. Geol. UW, Warszawa.
13. GIRIAT D., SMOLSKA E., WOŹNIAK B. 2017 - Cechy sedymentologiczne osadów wodnolodowcowych w żwirowni Łubienica-Superunki (SE część Wysoczyzny Ciechanowskiej). Landform Analysis, 33: 25-36.
14. GÓRSKA M. 2000a - Narzutniaki skandynawskie - metodyka badań i interpretacja. Analiza eratyków ze stanowiska w Koczerach koło Drohiczyna. [W:] Terpiłowski S. (red.), Warsztaty terenowe „Osady, struktury deformacyjne i formy warciańskiej strefy glacjomarginalnej na Nizinie Podlaskiej”. Lublin-Mielnik, 25-29.09.2000 r.: 67-72.
15. GÓRSKA M. 2000b - Wybrane właściwości petrograficzne vistuliańskich moren dennych środkowej i zachodniej Wielkopolski oraz ich znaczenia dla oceny dynamiki ostatniego lądolodu. Prace PTPN, 28.
16. GÓRSKA M. 2002 - Petrografia osadów akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej Pojezierza Drawskiego. Badania fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 53 (A): 29-42.
17. GÓRSKA M. 2003 - Analiza petrograficzna narzutniaków skandynawskich. [W:] Harasimiuk M., Terpiłowski S. (red.), Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Wyd. UMCS, Lublin: 23-31.
18. GÓRSKA M. 2006 - Narzutniaki przewodnie z Sobolewa (sandr suwalsko-augustowski). Pr. Kom. Paleogeogr. Czwartorz. PAU, 3: 209-212.
19. GÓRSKA-ZABIELSKA M. 2008 - Fennoskandzkie obszary alimentacyjne osadów akumulacji glacjalnej i glacjofluwialnej lobu Odry. Wyd. Nauk. UAM, Geografia, 78.
20. GÓRSKA-ZABIELSKA M. 2017 - Wstępne wyniki analizy petrograficznej osadów w żwirowni Łubienica-Superunki. Landform Analysis, 33: 3-9.
21. GÓRSKA-ZABIELSKA M., WACHECKA-KOTKOWSKA L. 2014 - Petrographical analysis of Warthian fluvioglacial gravels as a tool to trace the source area - a case study from central Poland. Geologos, 20 (3): 183-199.
22. GÓRSKA-ZABIELSKA M., WACHECKA-KOTKOWSKA L. 2015 - Petrografia żwirów i eratyki przewodnie w osadach wodnolodowcowych jako przesłanki wnioskowania na temat źródeł i kierunków transportu materiału w obszarze między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem (środkowa Polska). Acta Geogr. Lodz., 103: 57-77.
23. JURGAITIS A. 1984 - Litogenez fluwioglacjalnych otłożenii obłastii poslednego materikowogo oledenija. Litowskij Nauczno-Issledowatelskij Geologorazwiedocznyj Institut. Moskwa, Wyd. Niedra.
24. KENIG K. 1998 - Petrograficzne podstawy stratygrafii glin morenowych Polski północno-wschodniej. Biul. Państw. Inst. Geol., 380.
25. KUCHARSKA M., POCHOCKA-SZWARC K. 2012 - Objaśnienia do SMGP, ark. Wyszków (451). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
26. LIPKA E. 2012 - Zróżnicowanie cech petrograficznych osadów polodowcowych na Wysoczyźnie Lubuskiej. Praca doktorska. Arch. Inst. Geoekol. i Geoinf. UAM, Poznań.
27. LÜTTIGG. 1958 - Methodische Fragen der Geschiebeforschung. Geol. Jahrbuch, 75: 361-418.
28. LÜTTIG G. 1991 - Erratic boulder statistics as a stratigraphic aid - Examples from Schleswig-Holstein. Newsletter on Stratigraphy, 25 (2): 61-74.
29. LÜTTIG G. 1997 - Das geröllanalytisch-morphometrische Psammit-Psephit-Diagramm. Leipziger Geowissenschaften, 5: 9-23.
30. LÜTTIG G. 1999 - Geschiebestatistische Anmerkungen zur Quartärstratigraphie des nordischen Vereisungsgebietes. Eiszeitalter u. Gegenwart, 49: 144-163.
31. LÜTTIG G. 2004 - Ergebnisse geschiebestatistischer Untersuchungen im Umland von Hamburg. Archiv für Geschiebekunde, 3 (8/12): 729-746.
32. LÜTTIG G. 2005 - Geschiebezählungen im westlichen Mecklenburg. Archiv für Geschiebekunde, 4 (9): 569-608.
33. MARCINKOWSKI B. 2017 - Badania litologiczno-petrograficzne dla Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, ark. Serock (450). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
34. MARKSL. 2011 – Quaternary Glaciations in Poland. [W:] EhlersJ., Gibbard P.L., HughesP.D. (red.), Quaternary Glaciations – Extentand Chronology, a closer look. Developmen. Quatern. Sci., 15: 299-303.
35. MARKS L., KARABANOV A., NITYCHORUK J., BAHDASARAU M., KRZYWICKI T., MAJECKA A., POCHOCKA-SZWARC K., RYCHEL J., WORONKO B., ZBUCKI Ł., HRADUNOVA A., HRYCHANIK M., MAMCHYK S., RYLOVA R., NOWACKI Ł., PIELACH M. 2016 - Revised limit of the Saalian ice sheet in central Europe. Quatern. Inter., 478: 47-59; DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.quaint.2016.07.043
36. MEYER K.-D. 1983 - Indicator pebble and stone count methods. [W:] Ehlers J. (red.), Glacial deposits in North-West Europe, Balkema, Rotterdam: 275-287.
37. MEYER K.-D. 1985 - Zur Methodik und über den Wert von Geschiebezählungen. Der Geschiebesammler, 19 (2/3): 75-83.
38. MEYER K.-D. 1998 - Geschiebekundlich-stratigraphische Untersuchungen in der südlichen Lüneburger Heide. Mitt. Geol. Inst. Univ. Hannover, 38: 178-188.
39. MEYER K.-D. 2000 - Geschiebekundlich-stratigraphische Untersuchungen im Hannoverschen Wendland (Niedersachsen). Brandenburgische Geowiss. Beitr. 7 (1/2): 115-125.
40. MEYER K.-D. 2005 - Zur Stratigraphie des Saale-Glazials in Niedersachsen und zu Korrelationsversuchen mit Nachbargebieten. Eiszeitalter und Gegenwart, 55: 25-42.
41. MIKALAJSKAS A.P. 1985 - Fluwioglacjalnyje rawniny Litwy. Akademija Nauk Litowskoj CCR, Otdeł Geografii. Wilnius „Mokslac”.
42. NITYCHORUK J., ZBUCKI Ł., RYCHEL J., WORONKO B., MARKS L. 2018 - Extent and dynamics of the Saalian ice-sheet margin in Neple, eastern Poland. Bull. Geol. Soc. Finl., 90: 185-198; https://doi.org/10.- 17741/bgsf/90.2.004
43. NOWAK J. 1958 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Serock. Inst. Geol. Warszawa.
44. NOWAK J. 1969 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, ark. Serock (N34-127A). Wyd. Geol., Warszawa.
45. RUDOLPH F. 2012 - Strandsteine. Sammeln und Bestimmen von Steinen an der Ostseeküste, 11thedn. Wachholtz, Neumünster.
46. RUDOLPH F. 2017 - Das große Buch der Strandsteine. Die 300 häufigsten Steine an Nord- und Ostsee. Wachholtz Murmann Publishers, Neumünster.
47. RUTKOWSKI J. 1995a - Badania petrograficzne żwirów. [W:] Mycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J. (red.), Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydz. Geogr. i Studiów Region. UW: 133-150.
48. RUTKOWSKI J. 1995b - Badania uziarnienia osadów bardzo gruboziarnistych. [W:] Mycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J. (red.), Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydz. Geogr. i Studiów Region. UW: 106-114.
49. SCHULZ W. 1996 - Zur Bedeutung der Korngröße bei Geschiebezählungen. Der Geschiebesammler, 29 (3): 91-102.
50. SCHULZ W. 2003 - Geologischer Fuehrer fuer den norddeutschen Geschiebesammler. CW Verlagsgruppe Schwerin.
51. SMED P. 2002 - Steine aus dem Norden. Geschiebe als Zeugen der Eiszeit in Norddeutschland. Gebrüder Borntraeger. Berlin, Stuttgart.
52. SMOLSKA E., GIRIAT D., WOŹNIAK B., ZAWADZKA-PAWLEWSKA U. 2018 - Wybrane cechy sedymentologiczne osadów i ich znaczenie w rozdzieleniu poziomów wodnolodowcowych w żwirowni Łubienica-Superunki (SE Wysoczyzna Ciechanowska). [W:] Kostrzewski A., Stach A., Majewski M. (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, t. VII, IGIG UAM, Poznań: 171-175.
53. SOLON J., BORZYSZKOWSKI J., BIDŁASIK M., RICHLING A., BADORA K., BALON J., BRZEZIŃSKA-WÓJCIK T., CHABUDZIŃSKI Ł., DOBROWOLSKI R., GRZEGORCZYK I., JODŁOWSKI M., KISTOWSKI M., KOT R., KRĄŻ P., LECHNIO J., MACIAS A., MAJCHROWSKA A., MALINOWSKA E., MIGOŃ P., MYGA-PIĄTEK U., NITA J., PAPIŃSKA E., RODZIK J., STRZYŻ M., TERPIŁOWSKI S., ZIAJA W. 2018 - Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geograph. Pol., 91 (2): 143-170.
54. STRZELECKI P.J. 2019-The provenance of erratic pebbles from a till in the vicinity of the city of Radom, central Poland. Geology. Geophys. Environ., 45 (1): 21-29.
55. TGL 25 232, 1971 - Fachbereichstandard Geologie: Analyse des Geschiebebestandes quartärer Grundmoränen. Blatt 1-6, Berlin
56. TREMBACZOWSKI J. 1961 - Przyczynki do metodyki badań granulometryczno-petrograficznych utworów morenowych. Ann. Univ. M. Curie-Skłodowska, sec. B, 16 (3): 63-95.
57. TREMBACZOWSKI J. 1967 - Granulometryczno-petrograficzna charakterystyka glin zwałowych Wysoczyzny Konińskiej. Pr. Inst. Geol., 48: 147-162.
58. TYLMANN K., RINTERKNECHT V.R., WOŹNIAK P.P., BOURLES D.L., SCHIMMELPFENNIG I., ASTER TEAM2019 - The Local Last Glacial Maximum of the southern Scandinavian Ice Sheet front: Cosmogenic nuclide dating of erratics in northern Poland. Quater. Sci. Rev., 219: 36-46.
59. VINX R. 2015 - Gesteinsbestimmung im Gelände. Springer Spektrum.
60. WACHECKA-KOTKOWSKA L. 2015 -Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Wyd. UŁ; doi: 10.13140/RG.2.1.3373.8328
61. WACHECKA-KOTKOWSKA L., KRZYSZKOWSKI D., MALKIEWICZ M., MIROSŁAW-GRABOWSKA J., NISKA M., KRZYMIŃSKA J., MYŚKÓW E., RACZYK J., WIECZOREK D., STOIŃSKI A., RZODKIEWICZ M. 2018 - An attempt to reconstruct the late Saalian to Plenivistulian (MIS6- MIS3) natural lake environment from the „Parchliny 2014” section, central Poland. Quatern. Int., 467: 5-25.
62. WOŹNIAK P.P. 2004 - Przydatność analizy litologicznej glin morenowych w badaniach geomorfologicznych stref marginalnych ostatniego zlodowacenia. Prz. Geol., 52 (4): 336-339.
63. WOŹNIAK P.P., CZUBLA P., WYSIECKA G., DRAPELLA M. 2009 - Petrographic composition and directional properties of tills on the NW surroundings of the Gdańsk Bay, Northern Poland. Geologija,51: 59-67.
64. ZABIELSKI R. 2006 - Badania litologiczno-petrograficzne osadów plejstoceńskich. SMGP w skali 1 : 50 000, ark. Wyszków (451). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
65. ZANDSTRA J.G. 1999 - Platenatlas van noordelijke kristalijne gidsgesteenten. Backhuys Publishers, Leiden.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-efaf1411-c9ea-4ffe-8c32-5f8f513717b2