Europejska Autonomia Strategiczna i Europejska Suwerenność Strategiczna (1991-2017). Cz. I

• Autorzy: Żurawski vel Grajewski Przemysław

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0016.0857

Warianty tytułu

EN

European Strategic Autonomy and European Strategic Sovereignty (1991-2017). Part I

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Projekty integracji europejskiej polityki zagranicznej i wojskowej - francuski Europejskiej Autonomii Strategicznej i niemiecki Europejskiej Suwerenności Strategicznej - są próbą zbudowania zdolności UE do politycznego i militarnego oddziaływania na zewnątrz. O autonomizacji bezpieczeństwa europejskiego zaczęto mówić po upadku ZSRS. Próby zbudowania w latach 1991-2017 unijnych struktur wojskowych zakończyły się fiaskiem: rozczarowały Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony (1994), Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (1999) z helsińskim celem operacyjnym i jego następcą - celem operacyjnym 2010, Europejska Unia Obronna. Choć podjęto współpracę w ramach PESCO, to europejski rynek zbrojeniowy nadal jest podzielony na rynki narodowe. Unijne Eurokorpus, EUROFOR, EUROMAFOR i grupy bojowe albo nie zostały użyte, albo prowadziły symboliczne operacje. Nie zbudowano europejskiego parasola jądrowego. Nie istnieje europejski system satelitów wojskowych, zawiódł program Airbus A400M. Problemy te mają głęboką przyczynę: brak europejskiego demosu zdolnego do poparcia polityki strategicznej samodzielności i ponoszenia jej kosztów.

EN

The integration projects of the European policy for foreign and military affairs – the French European Strategic Autonomy and German European Strategic Sovereignty - are the attempt to build the EU’s capabilities for political and military external influence. The debates about the autonomization of European security started after the collapse of the Soviet Union. The attempts of building in the years of 1991-2017 the EU military structures failed: the European Security and Defense Identity (ESDI, 1994), European Security and Defense Policy (1999) with Helsinki Headline Goal and its follower, Headline Goal 2010, European Defense Union - were all a disappointment. Although a co-operation within the Permanent Structured Cooperation (PESCO) started, the European defense industry market is still divided into the national markets. The EU’s Eurocops, EUROFOR, EUROMAFOR and the battlegroups either were never used or conducted symbolical operations. No nuclear umbrella has been built. No European military satellite system exists, the Airbus A400M program also failed. These problems are caused by profound factors: the lack of European demos for supporting the policy of strategic independence and its cost.

Słowa kluczowe

PL

Unia Europejska; Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa; Europejska Tożsamość Obronna; Europejska Polityka Obronna

EN

European Union; Common Foreign and Security Policy; European Defense Identity; European Defense Policy

• Wydawca: Wojskowy Instytut Wydawniczy
• Czasopismo: Kwartalnik Bellona
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 2
• Strony: 17--82
• Opis fizyczny: Bibliogr. 173 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Żurawski vel Grajewski Przemysław

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000-0002-3427-3141

Bibliografia

• [1] Adamczyk A., Polityka śródziemnomorska Unii Europejskiej wobec zjawiska arabskiej wiosny, „Studia Europejskie” 2012, nr 3.
• [2] Algieri F., In Need of a Comprehensive Approach: the European Union and Possible External Security Challenges, w: Managing Security in Europe, Gütersloh 1996.
• [3] Analysis: In Ukraine crisis, Germany faces tough decisions over Nord Stream 2, EURACTIV [online], 21.01.2022, https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/analysis-in-ukraine-crisis-germany-faces-tough-decisions-over-nord-stream-2/.
• [4] Anibal Villalba Fernández, La Cooperación en el ámbito de la defensa. EUROFOR y EUROMAFOR, „CESEDEN, La cooperación hispano-franco-italiana en el marco de la PESC, Cuaderna de Estrategia” 1998, nr 93.
• [5] Annex II, Common Strategy of the European Union on Russia, of 4 June 1999, Annexes to the Presidency Conclusions Cologne European Council 3 And 4 June 1999, Cologne European Council – Presidency Conclusions, CFSP Presidency Statement: Cologne (4/6/1999) Press: 0 Nr: 150/99, http://ue.eu.int/en/Info/eurocouncil/index.htmhttp://ue.eu.int/en/Info/eurocouncil/index.htm/.
• [6] Annex III, Declaration of the European Council and Presidency report on strengthening the European common policy on security and defence, Annexes to the Presidency Conclusions Cologne European Council 3 and 4 June 1999, 150/99 REV 1. ANNEXES CAB, EN s. 33-42, wersja HTML pliku, https://www.consilium.europa.eu/media/21070/57886.pdf/.
• [7] Annex IV, Helsinki European Council 10 and 11 December 1999, Presidency Conclusions, European Parliament, https://www.europarl.europa.eu/summits/hel2_en.htm/.
• [8] Apap J., Dążenie do równowagi pomiędzy bezpieczeństwem a wolnością, w: Podział kompetencji w rozszerzonej UE, Warszawa 2002.
• [9] Athena financial rules, adopted by the Special Committee on 11 February 2020 [online], wersja HTML pliku, https://www.consilium.europa.eu/media/44775/wk-1668-2020-init-act-of-the-sc-athena-financial-rules-website-version.pdf/.
• [10] Athena - financing security and defence military operations, European Council, Council of the European Union [online], https://www.consilium.europa.eu/en/policies/athena/.
• [11] Bajda P., Małe państwo europejskie na arenie międzynarodowej. Polityka zagraniczna Republiki Słowackiej w latach 1993-2016, Kraków-Warszawa 2018.
• [12] Bayles A.J.K., The Role of the Western European Union in Defining a European Security and Defence Identity wykład wygłoszony na seminarium The European Security and Defence Identity After NATO Enlargement w Paryżu 19-20 marca 1998 r. (International experts seminar in the series Great Debates, organized by the Cicero Foundation, Maastricht/Paris).
• [13] Barcelona Process: Union for the Mediterranean, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Brussels, 20/05/08 COM(2008) 319 (Final).
• [14] Berlin Plus agreement, SHAPE-EU, NATO [online], Updated 21 June 2006, https://web.archive.org/web/20070817094713/http://www.nato.int/shape/news/2003/shape_eu/se030822a.htm/.
• [15] Big Three Agree on European Defense Deal, „Deutsche Welle” [online], 29.11.2003, https://www.dw.com/en/big-three-agree-on-european-defense-deal/a-1045125/.
• [16] Biscop S., Kill the Battlegroups, Egmont, Royal Institute for International Relations [online], 18.11.2021, https://www.egmontinstitute.be/kill-the-battlegroups/.
• [17] Bokajło W., Koncepcja Europy Konrada Adenauera i jej realizacja w praktyce politycznej w latach 1945-1954, Wrocław 1995.
• [18] Brussels European Council. 16/17 December 2004, Presidency Conclusions, 17/12/2004 (English) Nr 16238/1/04 REV1.
• [19] British-French Summit, St-Malo, 3-4 December 1998, From St-Malo to Nice. European defence: core documents, com-piled by Maartije Rutte, „Chaillot Papers”, no 47, May 2001.
• [20] Brzozowski A., In post-Brexit push, Macron calls for European nuclear arms control agenda, EURACTIV [online], 7.02.2020, https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/in-post-brexit-push-macron-calls-for-joint-european-nucle-ar-deterrence/.
• [21] Brzozowski A., European Commission proposes tax incentives for EU armament projects, EURACTIV [online], 15.02.2022, https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/european-commission-proposes-tax-incentives-for-eu-ar-mament-projects/.
• [22] Bujwid-Kurek E., Państwa postjugosłowiańskie. Szkice politologiczne, Kraków 2008.
• [23] Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (SatCen), European Union [online], https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/institutions-and-bodies-profiles/satcen_pl/.
• [24] Charalambous A., Trębski K., Niezatapialny sejf, „Wprost”, nr 4(1104), 25.01.2004.
• [25] Chmiel B., Instytucjonalizacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Toruń 2002.
• [26] Common Foreign and Security Policy for Europe: The Inter-Governmental Conference of 1996, Centre for Defence Studies King’s College London, London July 1995.
• [27] Common Strategy of the European Union of 4 June 1999 on Russia (1999/414/CFSP), „Official Journal of the European Communities” 24.6.1999, L 157.
• [28] Council Decision (CFSP) 2015/528 of 27 March 2015 establishing a mechanism to administer the financing of the common costs of European Union operations having military or defence implications (Athena) and repealing Decision 2011/871/ CFSP, „Official Journal of the European Union” [online], 28.3.2015 EN L 84/39-63, https://eurlex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=OJ:JOL_2015_084_R_0006&qid=1427824153272&from=EN/.
• [29] Council Decision of 9 November 1993 concerning the Joint Action decided on by the Council on the basis of Article J.3 of the Treaty of the European Union concerning the dispatch of a team of observers for the parliamentary elections in the Russian Federation, 9.11.93, „Official Journal”, vol. 36, 20 November 1993, L286.
• [30] 2870th Council meeting General Affairs and External Relations Brussels, 26-27 May 2008, Council of the European Union, Press Release, C/08/141 9868/08 (Presse 141), European Commission Press Release Database, http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-08-141_en.htm?locale=en [dostęp: 30.10.2015].
• [31] Croft S., European Integration, Nuclear Deterrence and Franco-British Nuclear Cooperation, „International Affaires” 1996, vol. 72, no. 4.
• [32] Csernatoni R., The EU’s Defense Ambitions: Understanding the Emergence of a European Defense Technological and Industrial Complex, „Carnegie Europe” [online], 6.12.2021, https://carnegieeurope.eu/2021/12/06/eu-s-defense-ambi-tions-understanding-emergence-of-european-defense-technological-and-industrial-complex-pub-85884/.
• [33] Czaputowicz J., Instytucjonalizacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, „Polska w Europie” 2003, nr 2 (44).
• [34] Czekalski T., Albańska lekcja transformacji ekonomicznej. Społeczno-ekonomiczne tło i konsekwencje „rewolucji piramidowej” 1997 r., w: Bałkany Zachodnie w systemie bezpieczeństwa euroatlantyckiego, A. Głowacki, S. Szczesio (red.), Łódź, 2015.
• [35] Declaration on European Military Capabilities, Military Capability Commitment Conference, Brussels 22 November 2004 (approved by the General Affairs and External Relations Council on 22 November 2004).
• [36] Declaration on the establishment of a policy planning and early warning unit, Treaty of Amsterdam Amending the Treaty on European Union, the Treaties Establishing the European Communities and Certain Related Acts, (97/C 340), 10.11.97|EN, „Official Journal of the European Communities”, C 340/132.
• [37] Declaration of Western European Union on the Role of Western European Union and Its Relations with the European Union and with the Atlantic Alliance, adopted by the Council of Ministers of the Western European Union on 22 July 1997.
• [38] Decyzja Rady 2014/401/WPZiB z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej i uchylenia wspólnego działania 2001/555/WPZiB w sprawie ustanowienia Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej, Dziennik Ustaw UE, L.2014.188.73, wersja z 1.12.2016, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/decyzja-2014-401-wpzib-w-sprawie-centrum-satelitarnego-unii-europejskiej-i-68437518?unitId=/.
• [39] Delcker J., EU could slash costs by pooling military spending: study, Politico [online], 6.02.2017, https://www.politico.eu/article/eu-military-spending-cuts-study-news-trump-russia-mckinsey/.
• [40] Delcker J., Europe faces defense spending challenge, Politico [online], 14.12.2017, https://www.politico.eu/article/europe-defense-spending-challenge-new-transatlantic-order/.
• [41] Derviş K. et al. The European Transformation of Modern Turkey, Brussels, Centre for European Policy Studies 2004.
• [42] „Deutschland verrät seine Freunde!“ Vitali Klitschko über Putin und die neue Kriegsgefahr, „Bild” [online], 23.01.2022, https://www.bild.de/politik/ausland/politik-ausland/vitali-klitschko-ueber-putin-und-die-neue-kriegsgefahr-deutschland-verraet-seine-78920020.bild.html/.
• [43] Discours du Président Emmanuel Macron sur la stratégie de défense et de dissuasion devant les stagiaires de la 27ème promotion de l’école de guerre, Elysée [online], 7.02.2020, https://www.elysee.fr/emmanuel-macron/2020/02/07/discours-du-president-emmanuel-macron-sur-la-strategie-de-defense-et-de-dissuasion-devant-les-stagiaires-de-la-27eme-promotion-de-lecole-de-guerre/.
• [44] Dlaczego Francja tak długo zwlekała z decyzją w sprawie Mistrali?, Onet [online], 4.09.2014, https://wiadomosci.onet.pl/swiat/dlaczego-francja-tak-dlugo-zwlekala-z-decyzja-w-sprawie-mistrali/0nf40/.
• [45] Don’t drag Nord Stream 2 into conflict over Ukraine, German defmin says, Reuters [online], 13.01.2022, https://www.reuters.com/business/energy/dont-drag-nord-stream-2-into-conflict-over-ukraine-german-defmin-says-2022-01-13/.
• [46] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady, 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniająca dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 20.08.2009, L 216/76-L216/136.
• [47] EDA finds record European defence spending in 2020 with slump in collaborative expenditure, European Defence Agency [online], 6.12.2021, https://eda.europa.eu/news-and-events/news/2021/12/06/eda-finds-record-european-defence-spending-in-2020-with-slump-in-collaborative-expenditure/.
• [48] Ehrhart H.-G., The Stability Pact for South Eastern Europe – Strategic Success or Botched-up Bungle?, IFSH (ed.), OSCE Yearbook 2000, Baden-Baden 2001.
• [49] Emmott R., Record EU defence spending masks failure to collaborate, report says, Reuters [online], 6.12.2021, https://www.reuters.com/world/europe/record-eu-defence-spending-masks-failure-collaborate-report-says-2021-12-06/.
• [50] Euromafor, https://www.euromarfor.org/.
• [51] European armed forces. Document 1468. Report submitted on behalf of the Defence Committee by Mr. De Decker, Rapporteur, 12th June 1995.
• [52] European Defence Agency, https://eda.europa.eu/home/.
• [53] European Defence Industrial Development Programme (EDIDP), Defence Industry and Space, European Commission [online], https://ec.europa.eu/defence-industry-space/eu-defence-industry/european-defence-industrial-development-programme-edidp_en/.
• [54] European defence meeting – ‘Tervuren’, Meetings of the Heads of State and Government of Germany, France, Luxemburg and Belgium on European Defence, Brussels, 29 April 2003, w: From Copenhagen to Brussels - European defence: core documents, vol. IV, „Chaillot Paper”, no. 67, 1 December 2003, ISS EU, ed. by A. Missiroli.
• [55] European defence spending hit new high in 2019, European Defence Agency [online], 28.01.2021, https://eda.europa.eu/news-and-events/news/2021/01/28/european-defence-spending-hit-new-high-in-2019/.
• [56] Europejski Fundusz Obronny 2021, Ministerstwo Obrony Narodowej [online], https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/europejski-fundusz-obronny-2021/.
• [57] European Union Code of Conduct on Arms Exports, European Union. The Council, Brussels [online], 5 June 1998, (OR.en), 8675/2/98, DG E - PESC IV, s. 1-10. https://www.sipri.org/sites/default/files/research/disarmament/dualuse/pdf-archiveatt/pdfs/eu-code-of-conduct-on-arms-exports.pdf/.
• [58] Final Communiqué of the Ministerial Meeting of the North Atlantic Council on building a European Security and Defence Identity (Berlin, 3 June 1996), s. 6, https://www.cvce.eu/en/obj/final_communique_of_the_ministerial_meeting_of_the_north_atlantic_council_on_building_a_european_security_and_defence_identity_berlin_3_june_1996-en-5aebb26b-573e-43ad-b020-66b305889cba.html/.
• [59] Finansowanie Prac Badawczych - PADR, Ministerstwo Obrony Narodowej [online], https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/finansowanie-prac-badawczych---padr/.
• [60] Flera W., Ewolucja Unii Zachodnioeuropejskiej, w: „Integracja Europejska. Implikacje dla Polski”, J. Czaputowicz (red.), Kraków 1999.
• [61] Franco-British agreement on EU defence, World: Europe, BBC News [online], 4.12.1998, http://news.bbc.co.uk/hi/english/world/europe/newsid_227000/227866.stm/.
• [62] Francja i W. Brytania podpisały dokument o reagowaniu na kryzysy, Dziennik internetowy PAP, Warszawa, 5.12.1998.
• [63] Germany rejects arms deliveries to Ukraine, but will send field hospital, „Deutsche Welle” [online], 22.01.2022, https://www.dw.com/en/germany-rejects-arms-deliveries-to-ukraine-but-will-send-field-hospital/a-60523137/.
• [64] Germany blocks Estonian arms exports to Ukraine: report, „Deutsche Welle” [online], 21.01.2022, https://www.dw.com/en/germany-blocks-estonian-arms-exports-to-ukraine-report/a-60520988/.
• [65] Germany urges ‘prudence’ in potential sanctions against Russia over Ukraine, Reuters [online], 23.01.2022, https://www.reuters.com/world/germany-urges-prudence-potential-sanctions-against-russia-over-ukraine-2022-01-23/.
• [66] German chancellor turned down Biden invite to discuss Ukraine crisis - Der Spiegel, Reuters [online], 21.01.2022, https://www.reuters.com/world/europe/german-chancellor-turned-down-biden-invite-discuss-ukraine-crisis-der-spiegel-2022-01-21/.
• [67] Glucksmann A., Uwiedzeni Rosją, „Rzeczpospolita” nr 14(6697), 17–18.01.2004.
• [68] Glucroft W.N., Why Germany refuses weapons deliveries to Ukraine, „Deutsche Welle” [online], 19.01.2022, https://www.dw.com/en/why-germany-refuses-weapons-deliveries-to-ukraine/a-60483231/.
• [69] Headline Goal 2010 approved by General Affairs and External Relations Council on 17 May 2004 endorsed by the European Council of 17 and 18 June 2004 [online], wersja HTML pliku, https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/sede110705headlinegoal2010_/sede110705headlinegoal2010_en.pdf/.
• [70] Headquarters of the Eurocorps. A Force for the European Union and the Atlantic Alliance, Eurocorps [online], http://www.eurocorps.org/.
• [71] Herbst J., Peacekeeping by the European Union, w: The Emerging Constitutional Law of the European Union: German and Polish Perspectives, A. Bodnar et al. (red.), Berlin-Heidelberg-New York-Barcelona-Hongkong-London-Mailand-Paris-Tokyo 2003.
• [72] Hoyer K., Germany has become a weak link in NATO’s line of defense, „The Washington Post” [online], 21.01.2022, https:// www.washingtonpost.com/opinions/2022/01/21/germany-has-become-weak-link-natos-line-defense/.
• [73] Johnson D., What really happened at the Biden–Scholz and Putin–Macron summits?, „The Article” [online], 8.02.2022, https://www.thearticle.com/what-really-happened-at-the-biden-scholz-and-putin-macron-summits/.
• [74] J.H., Pomoc w potrzebie, „Rzeczpospolita” nr 76 (4633), 1.04.1997.
• [75] Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Porozumienie, ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych, San Francisco.1945.06.26, Dz.U.1947.23.90, Akt obowiązujący. Wersja od 24 września 1973 r., https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/karta-narodow-zjednoczonych-statut-miedzynarodowego-trybunalu-16779385/.
• [76] Kinkel K., Peacekeeping Missions: Germany Can Now Play Its Role, „NATO Review” 1994, nr 5.
• [77] Kiwerska J., Nowe elementy w stosunkach amerykańsko-niemieckich i ich wpływ na politykę Polski, w: Polityka zagraniczna Polski. Unia Europejska, Stany Zjednoczone, sąsiedzi, J. Czaputowicz (red.), Warszawa 2008.
• [78] Kłysiński K., Żochowski P., Białoruś: kolejne sankcje Zachodu, Ośrodek Studiów Wschodnich [online], 3.12.2021, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-12-03/bialorus-kolejne-sankcje-zachodu/.
• [79] Konarzewska A., Grupy Bojowe UE. Zaczątek Euroarmii?, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2007, nr 3/4.
• [80] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Europejski plan działań w sektorze obrony, Bruksela, 30.11.2016 r., COM(2016) 950 final, Rejestr dokumentów Komisji, https://ec.europa.eu/transparency/documents-register/detail?ref=COM(2016)950&lang=pl/.
• [81] Kowal P., Krajobraz z Mistralami w tle, Kraków 2011.
• [82] Krasuski J., Historia RFN, Warszawa 1987.
• [83] Kuberski M., Ewolucja polityki europejskiej Francji w dziedzinie bezpieczeństwa, w: Bezpieczeństwo Polski w zmieniającej się Europie. Europejska Tożsamość w Dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony, A. Skoczek, P. Włodarski (red.), Toruń 1996.
• [84] Kumoch J., Misje Obserwacji Wyborów Unii Europejskiej jako instrument działań zewnętrznych UE, Warszawa–Pekin 2014, ss. 622, rozprawa doktorska opublikowana w Internecie: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/45757/Jakub_Kumoch_Misje_Obserwacji_Wyborow_UE_2014.pdf?sequence=2&isAllowed=y/.
• [85] Lenzi G. (Director of the Institute for Security Studies of the Western European Union, Paris), Giving the WEU a Sword - Problems in Implementing the Concept of the Combined Joint Task Forces, wykład wygłoszony na seminarium The European Security and Defence Identity After NATO Enlargement w Paryżu 19-20 marca 1998 r. (International experts seminar in the series Great Debates, organized by the Cicero Foundation, Maastricht/Paris).
• [86] Lemańczyk B., Minister obrony Niemiec odrzuca żądania dostawy broni na Ukrainę, PAP [online], 22.01.2022, https://www.pap.pl/aktualnosci/news,1059227,minister-obrony-niemiec-odrzuca-zadania-dostawy-broni-na-ukraine.html/.
• [87] Machado M., EUROFOR European Union Battle Group 2011-2, „Operacional” [online], 19 Out 2010, https://www.opera-cional.pt/eurofor-european-union-battle-group-2011-2/.
• [88] Major C., Mölling C., EU Battlegroups: What Contribution to the European Defence? Progres and Prospects of European Rapid Response Forces, „SWP Research Paper”, RP 8, Berlin, June 2011.
• [89] Malinowski K., Przemiany niemieckiej polityki bezpieczeństwa 1990-2005, Poznań 2009.
• [90] Manuel Olivier, The Role and Military Capabilities of the Eurocorps w: European Security and Defence Identity - New Developments. Papers presented at the International Experts’ Seminar organized by the Cicero Foundation in Paris in the series „Great Debates” on 19 and 20 March 1998, „Cicero Paper”, no. 4, [s.l.], 1998.
• [91] Maślanka Ł., Rozpoznanie walką: autonomia strategiczna UE w polityce Francji, „Biuletyn PISM” 2021, nr 61 (2259).
• [92] Mazurek K.Ł., Europejska Agencja Obrony. Działalność i perspektywy, Warszawa 2012.
• [93] McTague T., Herszenhorn D.M., Britain pulls out of EU defense force, Politico [online], 19.03.2018, https://www.politico.eu/article/theresa-may-uk-military-britain-pulls-out-of-eu-defense-force/.
• [94] Miszczak K., Niemcy i Polska wobec europejskiej polityki bezpieczeństwa, „Sprawy Międzynarodowe” 2005, nr 1 (LVIII).
• [95] Miszczak K., Polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony koalicji rządowej SPD-Sojusz 90/Zieloni w okresie 1998-2005, Warszawa 2012.
• [96] Morawiecki M., Unia Zachodnioeuropejska, „Sprawy Międzynarodowe” 1962, nr 3.
• [97] MT-O, Batalia o interwencję w Albanii, „Rzeczpospolita” nr 84 (4641), 10.04.1997.
• [98] MT-O, Desant w Durres, „Rzeczpospolita” nr 89 (4646), 16.04.1997.
• [99] Nieczypor K., Iwański T., Ukraina: rosnąca krytyka Niemiec, Ośrodek Studiów Wschodnich [online], 27.01.2022, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-01-27/ukraina-rosnaca-krytyka-niemiec/.
• [100] Niemiecka minister obrony odrzuca żądania dostawy broni na Ukrainę, Dziennik.pl [online], 22.01.2022, https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/8339328,ukraina-niemcy-rosja-dostawy-broni-konflikt.html/.
• [101] Ukraina chce pomocy od Niemiec, „Deutsche Welle” [online], 22.01.2022, https://www.dw.com/pl/ukraina-chce-pomocy-od-niemiec/a-60525095/.
• [102]Parzymies S., Integracja Europejska w dokumentach, Warszawa 2008.
• [103] Parzymies S., Francja wobec wyzwań europejskich i globalnych, „Sprawy Międzynarodowe”, 1995, nr 2.
• [104] Pancevski B., Kantchev G., Germany’s Reliance on Russian Gas Limits Europe’s Options in Ukraine Crisis, „The Wall Street Journal” [online], 23.01.2022, https://www.wsj.com/articles/germanys-reliance-on-russian-gas-limits-europes-options-in-ukraine-crisis-11642939203/.
• [105] Petersberg Declaration, Part II, pkt 4, Western European Union Council of Ministers, Bonn, 19 June 1992.
• [106] Pilot Project and Preparatory Action On Defence Research, European Defence Agency [online], https://eda.europa.eu/what-we-do/all-activities/activities-search/pilot-project-and-preparatory-action-for-defence-research.
• [107]Pinder J., Shishkov Y., The EU and Russia. The Promise of Partnership, [s.l.] 2002.
• [108] Piskorska B., Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej. polityki Unii Europejskiej, Toruń 2008.
• [109] Podlasiński C., System dowodzenia w ramach reagowania kryzysowego i aktywacji Grup Bojowych Unii Europejskiej, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2018, nr 41.
• [110] Poland, about to become 6th Framework Nation of Eurocorps, Eurocorps [online], 17.12.2021, https://www.eurocorps.org/2021/12/17/poland-become-6th-framework-nation-eurocorps/.
• [111] Presidency Conclusions Cologne European Council 3 and 4 June 1999, 150/99 REV CAB, EN s. 21, wersja HTML pliku, https://www.consilium.europa.eu/media/21070/57886.pdf/.
• [112] Presidency Conclusions Helsinki European Council 10 and 11 December 1999, Konkluzje Rady Europejskiej (1993–2003), Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, wersja HTML pliku https://www.consilium.europa.eu/pl/european-council/conc-lusions/1993-2003/.
• [113] Protokół (Nr 10) w sprawie Stałej Współpracy Strukturalnej ustanowionej na mocy artykułu 42 traktatu o Unii Europejskiej, załącznik do: Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej,26.10.2012, C 326/277.
• [114] Realizacja wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony - sprawozdanie roczne za 2020 r., Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 stycznia 2021 r. w sprawie realizacji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony - sprawozdanie roczne za 2020 r., 20 stycznia 2021 r., (2020/2207(INI)), (2021/C 456/08), P9_TA(2021)0013, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 456/82 PL 10.11.2021.
• [115] Rinke A., German SPD official defends pro-Nord Stream 2 policy, Reuters [online], 8.01.2022, https://www.reuters.com/markets/commodities/german-spd-official-defends-pro-nord-stream-2-policy-2022-01-08/.
• [116] Rettman A., EU’s Borrell contradicts Germany on Russia gas pipeline, „EUobserver”, Brussels, 14.01.2022, https://euob-server.com/world/154082/.
• [117] Rettman A., Why won’t EU forces fight together, von der Leyen asks?, „EU Observer” [online], 16. 09.2021, https://euob-server.com/world/152933/.
• [118] Report on the Implementation of the European Security Strategy – Providing Security in a Changing World, Brussels, 11 December 2008, S407/08, European Council, ss. 12, wersja HTML pliku, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/reports/104630.pdf/.
• [119] Rogan T., Is Germany a Reliable American Ally? Nein, „The Wall Street Journal” [online], 23.01.2022, https://www.wsj.com/articles/germany-reliable-american-ally-nein-weapon-supply-berlin-russia-ukraine-invasion-putin-biden-nord-stream-2-senate-cruz-sanctions-11642969767?reflink=share_mobilewebshare/.
• [120] Sat Cen Annual Report 2020, Luxembourg 2021.
• [121] SIPRI Yearbook 2020. Armaments, Disarmament and International Security, Oxford 2020.
• [122] Soloch P., Rozwój Europejskiej Tożsamości w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony i koncepcje Wspólnej Obrony Europejskiej, w: Europejska tożsamość w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, A. Skoczek, P. Włodarski (red.), Toruń 1996.
• [123] Solana J., „A Secure Europe in a Better World”, Paper presented to the European Council at Thessaloniki, 20 June 2003, w: From Copenhagen to Brussels – European defence: core documents, vol. IV, „Chaillot Paper”, no. 67, 1 December 2003, ISS EU, ed. by A. Missiroli.
• [124] Stability Pact for South Eastern Europe, Cologne, 10 June 1999, Key Official Documents - European Commission External Relations, South Eastern Europe [online], http://europa.eu.int/comm/dg1a/see/stapact/10_june_99.htm/.
• [125] Stachura J., Stany Zjednoczone w epoce postzimnowojennej, „Sprawy Międzynarodowe” 1995, nr 2.
• [126] Stachurska-Szczesiak K., Program MEDA w polityce pomocy Unii Europejskiej państwom Maghrebu, Toruń 2007.
• [127] Starzyk J., Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warszawa 2001.
• [128] Stępień-Kuczyńska A., Słowikowski M., Unia Europejska a państwa Europy Wschodniej, Warszawa 2008.
• [129] Tatu N., Wielka mała pralnia, „Le Nouvel Observateur” 3.09.2003, przedruk w „Forum” nr 38(1989), 22–28.09.2003.
• [130] The battlegroups concept - UK/France/Germany food for thought paper, Brussels, 10 February 2004, w: EU Security and Defence Core Documents 2004, vol. V, „Chaillot Papers” ISS, no. 75, February 2005.
• [131] The Common Security and Defence Policy, Section 2 Chapter I Common Foreign and Security Policy, Draft sections of Part Three of the Constitution with comments, The European Convention, The Secretariat, Brussels, 27 May 2003 (Or. en, fr) CONV 727/03, Annex IV, EN, s. 65-67. The European Convention [online], https://www.statewatch.org/media/documents/news/2003/may/cv00727.en03.pdf/.
• [132] The European Council Brussels 29 October 1993, „Bulletin of the European Communities”, No.10/1993.
• [133] The Euro-Mediterranean Partnership, European Commission, External Relations, Euromed, http://www.eeas.europa.eu/euromed/index_en.htm [dostęp: 16.11.2013].
• [134] G. Bernatowicz, Polityka śródziemnomorska Unii Europejskiej, „Sprawy Międzynarodowe” 1995, nr 4.
• [135] The Future of European defence: Tackling the productivity challenge, „McKinsey & Company Report” [online], 1.05.2013, https://www.mckinsey.com/industries/aerospace-and-defense/our-insights/the-future-of-european-defence-tackling-the-productivity-challenge/.
• [136] The Making of the European Union’s Common Strategy on Russia, w: The EU Common Strategy on Russia. Learning the Grammar of the CFSP, H. Haukkala, S. Medvedev (red.), Kauhava 2001.
• [137] The Ratification Process in France, The Constitution. The European Union Constitution, E. Jáuregui (red.), Universidad de Zaragoza [online], http://www.unizar.es/euroconstitucion/Treaties/Treaty_Const_Rat_France/.
• [138] The Ratification Process in the Netherlands, The Constitution. The European Union Constitution, E. Jáuregui (red.), Universidad de Zaragoza, http://www.unizar.es/euroconstitucion/Treaties/Treaty_Const_Rat_netherlands.htm/.
• [139] The Military Balance. The Annual Assessment of Global Military Capabilities and Defence Economics, IISS, London 2021.
• [140] Terlikowski M., Ataki elektroniczne na Estonię. Implikacje dla bezpieczeństwa międzynarodowego i Polski, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2007, t. 7, nr 4(38).
• [141] Treaty on European Union, signed at Maastricht on 7 February 1992, „Official Journal of the European Communities”, C 191, t. 35, 29 VII 1992.
• [142] Treaty of Amsterdam Amending the Treaty on European Union, the Treaties Establishing the European Communities and Certain Related Acts, (97/C 340), 10.11.97|EN „Official Journal of the European Communities”, C 340.
• [143] Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 26.10.2012, C 326/37.
• [144] Treviño Ruiz J.M., Qué es la EUROMAFOR?, „Revista General de Marina”, Diciembre 1996.
• [145] Trezza C., Macron’s vision: a European role for the French nuclear deterrent, European Leadership Network [online], 31.03.2020, https://www.europeanleadershipnetwork.org/commentary/macrons-vision-a-european-role-for-the-french-nuclear-deterrent/.
• [146] Tyskland borde faktiskt skämmas, „Ledare” [online], 29.01.2022, https://www.expressen.se/ledare/tyskland-borde-fak-tiskt-skammas/.
• [147] Valášek T., European defense vs. NATO: Not the right fight, Politico [online], 16.02.2018, https://www.politico.eu/article/european-defense-vs-nato-not-the-right-fight/.
• [148] Wales Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Wales, 05 Sep. 2014, North Atlantic Treaty Organization, Press Release (2014) 120 [online], 5.09.2014, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_112964.htm/.
• [149] Wielowieyska A., Główne kierunki polityki zagranicznej państw nordyckich, „Sprawy Międzynarodowe” 1995, nr 2.
• [150] Wilk A., Francja i Niemcy zacieśniają współpracę wojskową z Rosją, Ośrodek Studiów Wschodnich [online], 29.06.2011, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011-06-29/francja-i-niemcy-zaciesniaja-wspolprace-wojskowa-z-rosja/ .
• [151] Włosi i Grecy przybyli do Vlory. Dzień na świecie, „Rzeczpospolita” nr 94(4651), 22.04.1997.
• [152] Wsparcie prac rozwojowych - EDIDP, Ministerstwo Obrony Narodowej [online], https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/wsparcie-prac-rozwojowych--edidp/.
• [153] Wspólna strategia Rady Europejskiej z dnia 19 czerwca 2000 r. w sprawie obszaru śródziemnomorskiego, (2000/458/WPZiB), Dziennik Urzędowy, L 183, 22/07/2000 P. 0005–0011, EURlex, 32000E0458 [online], https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32000E0458&from=SL/.
• [154] Wyrozumska A., Wybrane regulacje w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003.
• [155] Zając J., Unia Europejska wobec arabskiej wiosny, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2012, t. XI, nr 1.
• [156] Zając J., Unia Europejska wobec idei państwa palestyńskiego, „Rocznik Integracji Europejskiej” 2011, nr 5.
• [157] Zięba R., Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony, Warszawa 2001.
• [158] Zorgbibe C., Histoire de la construction européenne, Paris 1993.
• [159] Żołnierze lądują w Albanii. „Rzeczpospolita” nr 89 (4646), 16.04.1997.
• [160] Żurawski vel Grajewski P., Belarus: The unrecognised challenge, „Changing Belarus”, „Chaillot Paper” November 2005, no. 85.
• [161] Żurawski vel Grajewski P., Bezpieczeństwo międzynarodowe. Wymiar militarny, Warszawa 2012.
• [162] Żurawski vel Grajewski P., Czynnik wojskowy jako narzędzie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE, w: W kręgu polityki, dyplomacji i historii XX wieku. Księga jubileuszowa Profesora Waldemara Michowicza, B. Rakowski, A. Skrzypek (red.), Łódź 2000.
• [163] Żurawski vel Grajewski P., Czy Unia Europejska może/powinna mieć spójną politykę wobec USA?, w: Geopolityka-siła-wola. Rzeczypospolitej zmagania z losem, Kraków 2010.
• [164] Żurawski vel Grajewski P., Plany stworzenia europejskiego parasola jądrowego (francuskie wysiłki na rzecz europeizacji odstraszania nuklearnego 1995-1996), w: Konflikty i spory międzynarodowe, J. Reginia-Zacharski, R. Łoś (red.), t. 2, Łódź 2010.
• [165] Żurawski vel Grajewski P., Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991-2004, Kraków-Warszawa 2008.
• [166] Żurawski vel Grajewski P., Polska polityka wschodnia 1989-2015. Wymiar narodowy i unijny, Kraków 2016.
• [167] Żurawski vel Grajewski P., Stosunki UE-Ukraina - studium niepowodzenia wysiłków Kijowa na rzecz uzyskania obietnicy stowarzyszenia z Unią Europejską, w: Proces akcesji do Unii Europejskiej, P. Żurawski vel Grajewski (red.), Łódź 2001.
• [168] Żurawski vel Grajewski P., Transport lotniczy i system satelitarny - brakujące ogniwa europejskich sił interwencyjnych w: Geopolityka–siła–wola. Rzeczypospolitej zmagania z losem, Kraków 2010.
• [169] Żurawski vel Grajewski P., Unia Europejska wobec terroryzmu - reakcje na atak z 11 września 2001 r., „Polska w Europie” 2002, nr 2(40).
• [170] Żurawski vel Grajewski P., Upokorzona Europa. Unia Europejska wobec konfliktów bałkańskich w latach 1991-1999, w: Świat po Kosowie, A. Magdziak-Miszewska (red.), Warszawa 2000.
• [171] Żurawski vel Grajewski P., Wielka Brytania wobec Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej 1992-1999, w: Ze studiów nad brytyjską polityką zagraniczną XX wieku, W. Michowicz, R. Łoś, P. Żurawski vel Grajewski (red.), Łódź 2009.
• [172] Żurawski vel Grajewski P., Wpływ kryzysu w strefie euro na Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa oraz Wspólną Politykę Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej. Ocena przydatności instrumentarium unijnego z punktu widzenia jego użyteczności jako narzędzia polskiej polityki zagranicznej, „Analizy Natolińskie” 2012, nr 5(57).
• [173] Żurawski vel Grajewski P., Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa - aspekt bałtycki i śródziemnomorski, Łódź 1998.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).